BASITA PARIBASA.pptx sane kwigunayang ring

swahamandala1 1 views 38 slides Sep 01, 2025
Slide 1
Slide 1 of 38
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14
Slide 15
15
Slide 16
16
Slide 17
17
Slide 18
18
Slide 19
19
Slide 20
20
Slide 21
21
Slide 22
22
Slide 23
23
Slide 24
24
Slide 25
25
Slide 26
26
Slide 27
27
Slide 28
28
Slide 29
29
Slide 30
30
Slide 31
31
Slide 32
32
Slide 33
33
Slide 34
34
Slide 35
35
Slide 36
36
Slide 37
37
Slide 38
38

About This Presentation

paribasa


Slide Content

OM SWASTYASTU I Gusti Ngurah Arya Putra

Pamiteges Paribasa Bali Paribasa bali utawi basita paribasa inggih punika rerasmen basa pinaka panglengut bebaosan utawi gegonjakan sane kanggen piranti ngwadar daging pikayunan , nganggen imba-imba .

Sesonggan ( Papatah ) Sesonggan , malarapan antuk tetujon miwah dagingnyané , sumaih pisan ring sesenggakan,miwah ring sloka, inggih punika sering kanggén nyindir , sakéwanten wangun sesonggan wénten sané kamedalang jangkep , madaging katerangannyané . Taler , wénten sané nénten jangkep , santukan katerangannyané sampun kauningin . Wangun sesonggan nénten nganggén kruna buka sakadi ketah ring sesenggakan , miwah nénten nganggén kruna buka slokané sakadi wangunslokané . Pinaka imba , kadi ring sor puniki :

Conto Sesonggan Ada kacang ninggal tungguana , suksemanipun : nenten wenten anak alit wiadin sisia , jaga ngutang sesolahan bapa wiadin guru Ada mas slakane tan paguna , suksemanipun : skadi anake  sane polih barang sane anyar , raris   barange sane let (yang lama) tan karunguang Angkabin barong somi , suksemanipun : matakut timpal ( anak ) antuk sane aeng-aeng,kewanten sejatin ipun nenten wenten punapa punapi

Sesenggakan ( Ibarat ). Wangun lengkara sesenggakan setata kariinin antuk kruna buka , taler nganggén wangunsampiran tur kalanturang antuk wangun katerangannyané sané kaanggén paimbangan , ping untatwau suksmannyané . Ring asapunapiné , yéning gumanti suksmannyané sampun sinah pisan , néntenmalih madaging suksmannyané.Ring sor puniki wantah makudang-kudang conto sasenggakan .

Conto Sesenggakan 1. Buka bantene , masorohan , suksmanipun :  sakdi anak  sane nue   perusahan , wantah ngutamayang pasemetonan ipune kewanten makarya irika . 2. Buka  bangken gajahe , joh-joh   mabo ,  suksmanipun :  sekadi   anaka sane  nue pangkat   sugihwiadin sugih yening katiben sengkala , ortanipunrauh maideh-idehan . 3. Buka batu   buluane , nglintik   tuah abesik , suksmanipun :  kaucap sakadi   anake sane  nenten madue nyama wiadin timpal , wantah ipun padidiana . 4. Buka  benange , kadung   suba   maceleban ,  suksmanipun :  sakadi   anake sane kadung   ngambil   pakaryan , nyalah-nyalah yening ipun makarya nenten jantos puput

Sesawangan Sesawangan , lingganipun " sawang ", artinipun : mirib , polih pangiring "an", dados sesawangan , raris kadwipurwayang dados " sesawangan ", tegesipun : punapa-punapi ugi sane katon ( kacingak ), raris kalawatang ( karasayang ) ring kahiun , mirib sakadi solah kalih kahanan   janma  ( mapawongan ),  upami  :  kedapan   bunga   nagasarine   maelogan   tempuh   angin ,  kasawangan sakadi tangan anak istri ayu ngulapin . Sawangan =  iribang buka  ;  masawang   kuning =  mirib   sada   kuning agigis .  Sesawangan   puniki   ketahipun   ngangge   kruna  :  buka ,  kadi , tan  pendah   kadi ,  waluya   kadi ,  luir ,  alah , amunan.Sesawangan puniki ring Bahasa Indonesia pateh sekadi perumpamaan .

Conto sesawangan Ring sor puniki wantah conto-conto sesawangan , luire : 1. Buka bulane kalemahan , suksmanipun : kembang lemlenm . 2.  Kadi tunjung tan pawarih , suksmanipun : layu dudus . 3.  Luir nyuh gading kembar , suksmanipun : susune sane nyangkil   putih gading . 4. Kadi sulur tempuh angin ; sulur = entikan bun; sesawangan bangkiang sane lemuhmagelohan

Papindan Wangun papindan sumaih ring sesawangan , miwah sesemon , sakéwanten papindan nganggén anusuara . Papindan , tegesipun : gegambaran buka , yéning imbangang pateh sakadi : mirib tekén ........, upami : papindan kedis , tegesnyané : wangun gambaré mirib kedis . Mapindasedih , tegesnyané mirip buka anaké sedih . Sané dados papindan kruna aran sané polih anusuara .

Conto papindan lambéné   barak   ngatirah gegaéné   mamukal kukuné   mapah   biu liatné   natit pamuluné   nyandat   gading

SESEMON Sesemon pateh sakadi sesimbing , sakéwanten basa pangwedarnyané alus nudut kayun . Makéh kaanggén malelemesan utawi pangrumrum anak istri , tur sering kasurat nganggé pupuh . Conto : Sane Lanang ; beh Béh , napi kadén melah pisan sekar cempakané punika , yéning titiang polih ngalap ambatya legan manah titiange .” Sané Istri : “ Napi gunané ngalap sekar kadi puniki , sané tan paguna , napi malih kasuén-suén pastika pacang layu . Pupuh Ginada : (1) Tiang mriki ngrereh ‘ bunga ’, kocap wénten ‘ campaka putih ’, i riki genahnya reko , kocap luih warna nipun , Nawang Tranggana ngandika , “ Inggih wiakti , ‘ nanging déréng masannya alap ’”. (2) Sesendoné kadi sipta , “ Dumadak ya ulung jani , delima wastané ento , akatih tengahing dalu , titiang masesangi nyangga , baan kacing , titiang suka matoh jiwa .”

SAUR PITAKEN Buka Goake Ngadanin Ibane Buka Negen Tambah Baatan Kori Buka Makpak Tebu Ampasne Kutang Buka sandate diteba , bungane alape punyane kiladin Berag-beragan gajahe nu mase ada mulukne Lelipi ngalih gegitik Romane selem kadi manggis Bokne gading kadi bok jagung

jawaban Sekadi anak corah nuturang kacorahan pedidi Sekadi ngambil pekaryan , pangawitne dangan kasuen suen manggihin pakewuh Ring kantun nganten dugas bajang sayangin disubane tua kakutang Sakadi anak lanang ngambil istri , kewanten matuane tan karinguang Setiwas-tiwasne anak sugih pasti wenten padrebenipun Sakadi malinge , ipun nuturang dewek ipune memaling keni tangkep polisi Kanggen nyacad ring anak sane kulitne selem kewala manis Nyacad anake ane madue bok sane mawarna gading kadi jagung

SESAPAN Sesapan mawit saking kruna sapa polih kadwipurwayang taler polih pangiring –an. Sesapan sane mateges baos nyapa utawi nyangra sane matetuek nunas kerahayuan majeng ring ida sang hyang widhi wasa ( tuhan ).

Conto sesapan Sesapan ngebah taru : ratu betara sangkara , titiang nglungsur taru durene, mangda titiang nenten tulah . Sesapan anak jagi luas ngajak rare, nyolekang adeng ring gidat rarene : “ ratu betara brahma, titiang nunas pasikepan mangda rare titiange rahajeng Sesapan ritatkala tumpek wariga : “kaki, kaki dadong ija , dadong gelem nged nged nged ”

wewangsalan Wewangsalan kruna lingganipun " wangsal " sane artinipun " lampah ",  polih pangiring " an"dados " wangsalan ", kaduipurwayang dados " wewangsalan ", artinipun lelampahansaparipolah kalih kahanan janma , sakadi sasimbing sane sada pedas suksmanipun.Wewangsalan puniki kawangun antuk lengkara kalih palet utawi carik . Lengkara sane riinansakadi " sampiran ", indik daging kahiun sang ngucap , kewanten kantun makubda ( ilid ) suksmanipun . Lengkarane sane pungkuran punika daging sajati , sane nerangan suksmanipuntur mawirama kalih mapurwakanti ( bersajak ).

Contoh wewangsalan Asep menyan majagau , suksmanipun = nakep lenggar aji kau Ada tengeh masui kaput, suksmanipun =  ada keneh mamunyi takut Bakat kocok misi isen , suksmanipun = awak bocok tuara ngasen Bangbang dadua ken ceburin , suksmanipun = bajang   dadua ken anggurin

SLOKA Sloka yening ring Bahasa Indonesia pateh sekadi " Bidal ". Sloka puniki masaih ringsesonggan , kantun ilid artinipun . Kewanten binanipun , sloka puniki   ngengge lengkara ; Bukaslokane ,......., Buka slokane gumine ,......., Kadi slokan jagate ,........, upami  

CONTO SLOKA Buka sloka, bani mabak jepun , eda takut kena getahne , suksmanipun : yening purunngambil pakaryan sane ageng tur abot ,  sampunang ajerih pacang manggihin pakeweh utawikabean ageng . "Buka slokan gumine , nundunin macan turu , suksmanipun :  sakadi anake sane nantanginmusuh sane sampun nengil . Buka slokane , apa ane   pamula , keto ane kapupu , sulsmanipun :  napi sane kakaryanin,sapunika taelr pikolihipun ; yening melaksana kaon, sinah sengkala sane jagi kapanggih

BEBLADBADAN Bebladbadan kruna lingganipun " babad " artinipun tutur jati  sane sampun kalampahan riin.Babad taler maarti abas wiadin basang kebo , banteng , utawi kambing . Sasampun polihseselan "el", pangiring "an" lan kaduipurwayang dados bebladbadan sane mateges kruna   bebasan , kaanggen papiringan , saha madue   purwakanti ( bersajak )

CONTOH BEBLADBADAN Ketimun pait = paya , arti paribasane = semaya Wayang gadang = Kresna , arti paribasane = tresna Macarang Uga = sambilan , arti paribasane = masambilan Matabeng gelang = tutub , arti paribasane = tutugang Makunyit di alas = temu , arti paribasane = katemu Mabuaya di tegal = alu , arti paribasane = nglalu , kalu Mataluh nyuh = tombong , ati paribasane = sombong

  Pepindan Papindan punika pateh sakadi Sesawangan , kewanten   binanipun papindan kruna punika polih"anu suara ", yening sesawangan karahini antuk kruna : buka , kadi , luir , waluya kadi , upami : 1. Papindan : Alise medon intaran . 2. Sesawangan : Alise buka ( kadi , luir ) don intaran . Papindan tegesipun : gegambaran buka , wiadin yan bandingan pateh mirib teken ...., upami : papindan kedis , tegesipun : wangun gambaran mirib kedis . Mapinda sedih , tegesipun : mirib buka anake sedih . Sane dados pepindan , punika kruna aran sane polih anusuara , luir ipun:1. Boke membotan blayag , tegesipun : rambutne maombak-ombakan .

Conto pepindan Boke membotan blayag , tegesipun : rambutne maombak-ombakan . Betekan batise meling padi , tegesipun : sekadi beling padi . Cokore mudak sinungsang , tegesipun : sakadi bungan pudake sungsang Cecapingane nyaling kdang , tegesipun : mirib caling kidang

cecimpedan Cacimpedan ring Bahasa Indonesia nika pateh sekadi " Teka-Teki ". Cacimpedan punikianggen pangulir budi , rikala magagonjakan utawi macanda .  Linggaipun : " cimped ", artinipun : bade ( takeh ), polih pangiring "an", dados: cimpedan , raris kaduipurwayang , dados:" cacimpedan ", artinipun : bade- badean . Cacimpedan puniki sampun ketah utawi lumrah,kariinin antuk lengkara pitaken : Apake ......? Ring sor puniki wantah imba utawi conto-contocacimpedan . Minab wenten sameton sane tau utawi uning ring jawabanne ?

Conto cecimpedan Apa anak cerik maid cacing ? ( jaum misi benang ) Apa anak cerik maid enceh ? ( caratan ) Apa anak bongkok kereng nyuun ? ( sendi ) Anak cerik pantigang ngurek gumi ? ( gangsing ) Ane kajeps idup , ane nyepes mati ? ( pagehan )

Cecangkriman Cecangkriman inggih punika cacimpedan sane mabentuk lagu utawi tembang . Biasanengangge tembang madya utawi   pupuh . Umumne ngangge Pupuh Pucung . Minab wentensametin sane durung polih ngwacen indik cacimpedan , dados driki malih wacen ring artikeltiang indik Cacimpedan . Kenten taler  yang durung polih ngwacen indik Pupuh .

Conto cecangkriman Berag landung ,  Ngelah panak cenik liu , Memene slelegang , Panak ne jekjek enjekin , Menek tuun , Mememne gelut gisiang

sesimbing Sasimbing puniki kruna ( ucapan ) papiringan sane pedes suksmanipun , makardi sang kasimbing jengah wiadin sebet , riantuk ngrasa ring dewek katiban sasimbing punika.Sasimbing puniki sering kaucapang ring ajeng sang  kasimbingin , ngangge kruna paimbangansane sada silib artinipun , indik kalh polah janma , barang kalih buron . Ri asapunine sasimbing   puniki ngangge kruna nungkalik , upami : belog   kaucapang ririh , lekig utawi kiul kaucapanganteng . Wenten makudang-kudang sasimbing sane mawangun gancaran miwah tembangupami : " Kadang tan tinolihin ", tegesipun : Anake sane ngutamayang dewek ipune   kewanten,nenten nglinguang nyama braya .

Conto sesimbing Be di pongerangan baang ngeleb ; tegesipun : Sakadi anake ngambil anak istri bajang,sampun kakeniang , rikala ipun lenge , anak istri punika malaib . Bas tegeh baan negak , dilabuhe baonge elung ; tegesipun : Sakadi anake polih pangkattegeh , raris nyeled pipis utawi korupsi , ipun katara raris kausanayang makarya tur ipun salahmaukum . Yadin amunapi tegeh pakeber badudane , diulungne masih ka taine ; tegesipun : Yadinamunapi ageng anake polih kabagian , yening sampun ganti surud kasadianipun , taler ipunmawali tiwas sakadi kuna . Semunne nyukcuk langit ; tegsipun : Kaucapang ring anake  sane sombong .

cecangkitan Cecangkitan puniki lengkara sane nginter   artinipun . Katahipun cecangkitan puniki,kaucapang rikala magegonjakan . Ring asapunapine wenten taler anggena melog-melogtimpal . Puniki cecangkitan luiripun :

Conto cecangkitan Tain cicing dengdeng goreng jaen , tegesipun : 1.  Yening dengdenge gorreng sinah jaen , 2.Yening tain cicinge sinah nenten dados goreng. Padange tusing dadi arit , tegesipun : 1. Padange sinah nenten sida dados arit , 2. Yening   padange abas antuk arit janten dados. Anake negen tumbak tusing dadi , tegesipun : 1. Yening anake rikala negen napi-napi raristumbak , janten nenten dados, 2. Kewanten yening anak makta tumbak tegena punika dados. Rumus hitungane makejang sukeh , nanging jalanne makejang tawang , tegesipun : 1.Yening rumus hitungane wiakti sulit (tan kauningin ), kewanten jalanne ( rurunge ) samikauningin , yening jalan hitungane nenten kauningin .

RAOS NGEMPELIN Raos ngempelin , punika kruna sane dempet , tegesipun : kruna sane asiki maarti kakalih , saneasiki maarti sejati , sane asiki artinipun ngintar . Raos ngempelin puniki pateh sekadicecangkitan , binanipun wantah akidik , kewanten suksmanipun pateh , wantah   mangge rikalamagagonjakan kewanten . 

CONTO RAOS NGEMPELIN Benang kamene , jaka di  pangkunge , tegesipun : 1. Kamen antuk benang , jaka mentik di  pangkunge , 2. Benang kamenen , ajaka di pangkunge . Lamun payu motonan , beli nyelingin , tegesipun : 1. Nyelengin = lakar maan celeng , 2.  Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng . Yang nguangun arja , tiang ngaluhin , tegesipun : 1. Dadi galuh , 2. Ngaluhin + juru aluh ( nongos ). Damar bedauh , mati kanginan , tegesipun : 1. Kanginan = genah ipun medangin , 2.kanginan = tempuh angin .

SIPTA Sipta puniki wangsit wiadin ciri-ciri sekala miwah niskala , becik wiadin kaon, sane wentenarti kalih suksmanipun . Sipta puniki   kawedarang antuk barang sane wenten ring jagate , buronmiwah pripen kalih polah .

CONTO SIPTA Yening wenten bintang kukus kanten ring langite   kangin , punika kocap sipta ( pertanda )kaon. Yening wenten buron alasan makadi   kidang , manjangan ngranjing ka desa , punika kicapsipta kaon. Yening paksi culik-culik masuara kala wengi , nenten kasaurin olih i tuhu-tuhu , punikakocap sipta ( praciri ) kaon. Yening wenten anak nganten , raris rauh pajati , makta damar kalih pacanangan ( pabuan ),  punika taler sipta , makadi suksmanipun : o Damar = galang apadang , saking rahayu nunas galang . o Pamor = apuh , ampura , nunas ampura o Base = sedah , serdah , seica , apang sueca o Buah = pala , pikolih , apang mapikolih o Temako = seseban , sebseb , teduh , nunas paneduh o Gambir = jambe  rateng , tembe ( benjangan ) mangda puput .

PEPARIKAN Peparikan pateh sakadi Wewangsalan , kewanten   binanipun weangsalan punika wantah kalih   palet ( carik ), yening peparikan kawangun antuk petang palet dados apada ( satu bait), talermawirama miwah mapurwakanti . Peparikan puniki pateh sakadi " madah " ring kasusastranIndonesia . Yening sihang ipun minab sakadi " Pantun ", antuk  " ri ", punika sering masilurdados " ntun ", sakadi ; sari, dados = santun . Peparikan , kruna lingganipun " parik ", artinipun;awi ( karang ), polih pangiring "an" dados  parikan , kadwipurwayang dados: peparikan,artinipun : awi-awian utwai reragragan

CONTO PEPARIKAN 1. Purwakanti sastra Doyan liang ngandong kanji (a) depang tiang ngaba pitu (b) yan tiang ngelong janji (a) apang tiang kena tantu . (b) 2. Purwakanti basa Meli gabus duang kranjang lamben bodag sing ngenyakin yadin bagus mata kranjangen yen kodag mangenyakin

Referensi Bahan Ajar Paribasa Basita Bahasa Bali | PDF (scribd.com)
Tags