Business Informatics 1-leksiya(rus guruhlar uchun).pptx

Biznes informatika

1. U1022 Biznes Informati ka

2. Biznes Informatika Ma'lumotlarni qayta ishlash uchun Axborot texnologiyalaridan foydalanish , o'z navbatida siz jamiyat , biznes , ilmiy tadqiqotlar va boshqalar uchun amaliy tushunchalarni yaratishingiz mumkin . Image and source information from: https://www.uu.nl/en/masters/business-informatics

3. Biznes Informatika Biznes informatikasi (BI) foydali xulosalar chiqarish uchun ma'lumotlardan qanday foydalanishimiz mumkinligini tushunishga yordam beradigan keng sohadir . U 3 ta asosiy sohani qamrab oladi : 1. Dasturiy ta'minot : Biz millionlab foydalanuvchilar tomonidan ishlatiladigan murakkab dasturiy mahsulotlarni qanday foydalanishni o’rganamiz ? 2. Jarayonlar : Muvaffaqiyatli tashkilotlarning yuragi bo'lgan biznes-jarayonlarni qanday boshqaramiz , loyihalashtiramiz ,? 3. Ma'lumotlar : BI qanday qilib tashkilotlarga amaliy tushunchalarni olish uchun ma'lumotlarni to'plash , tozalash , umumlashtirish , tahlil qilish va vizualizatsiya qilish imkonini beradi ? Yuqoridagi 3 ta jarayonlar , aslida statistikadir . Statistikani tushunmasdan BI haqiqiy asosga ega emas . Image and source information from: https://www.uu.nl/en/masters/business-informatics

4. Biznes Informatika Biznes informatika – bu axborot texnologiyalarini biznes jarayonlariga integratsiya qilish , ma'lumotlarni samarali boshqarish va raqamli innovatsiyalar orqali tashkilotlarning samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan fan sohasi . U biznes va informatika fanlarining kesishgan nuqtasida joylashgan bo‘lib , tashkilotlarning axborot tizimlarini loyihalash , joriy etish va boshqarish tamoyillarini o‘rganadi . Image and source information from: https://www.uu.nl/en/masters/business-informatics

5. Biznes informatikaning asosiy yo‘nalishlari : Image and source information from: https://www.uu.nl/en/masters/business-informatics Axborot tizimlari va texnologiyalari – korxonalarda axborot tizimlarini yaratish va ularni boshqarish . Biznes jarayonlarini modellashtirish va optimallashtirish – tashkilotning ish jarayonlarini samarali tashkil etish . Ma’lumotlarni tahlil qilish va boshqarish – biznes qarorlarini qo‘llab-quvvatlash uchun analitik vositalardan foydalanish . Elektron biznes va elektron tijorat – onlayn biznes modellarini ishlab chiqish va rivojlantirish . Loyihalarni boshqarish – IT loyihalarini rejalashtirish , amalga oshirish va monitoring qilish .

6. Modul maqsadi va mo‘ljallangan o‘quv natijalari Ma'lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilish va boshqalarga samarali taqdim etish . Miqdoriy ma'lumotlardan asosli xulosalar chiqarish uchun statistik usullardan foydalanish . Chop etilgan statistik ma'lumotlar manbalarini aniqlashni o‘rganish , ularning kontekstini tushunish va ularning kengroq ahamiyati haqida hisobot berish . Qaror qabul qilish uchun moliyaviy o'zgaruvchilarni hisoblash uchun asosiy matematik formulalarni qo’llash . Tashkiliy kontekstda bilimlarni ( ma'lumotlarni ) boshqarishni asoslovchi modellar va yondashuvlarni tanqidiy baholash

7. Modulning Matematik shartlari Asosiy matematik amallar Standart o'rta maktab algebrasi va matematik ifodalarni manipulyatsiyasi Matematik atamalarni bilish va ulardan foydalanish Darajalar , kasr darajalari va kvadrat ildizlar , logarifmlar , to'g'ri chiziqlar Matematik funktsiyalar va ularning vizual tasviri Kvadrat tenglamalar

8. Modul axborot texnologiyalari Kursda texnologiyadan foydalanamiz , lekin biz uni quyidagilar bilan cheklaymiz : Maktab darajasidagi kalkulyatorlar - bugungi kunda ITga ko'proq o'xshaydi MS Excel elektron jadvallar bilan ishlash uchun kuchli dasturdir va biz kurs davomida ushbu dasturdan foydalanamiz . Desmos kabi ba'zi onlayn vizualizatsiya dasturlardan ham foydalanamiz .

9. Ma'lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilish Summarise and analyse data and present it effectively to others

10. Statistik ma'lumotlar sifatida Statistika Inferensial Tavsif Visualizatsiya Raqamli o'lchovlar markaz va tarqalishi Gipotezani tekshirish Baholash

11. Sources for Statistics – Uzbekistan Statistics Agency ( UZStat ) https://stat.uz/en/

12. Visualizatsiya : Chiziqli diagrammalar - Kategoriyali Source: https://stat.uz/en/official-statistics/internal-trade Chart produced in Excel

13. Visualizatsiya : Tarqalgan diagrammalar - Vaqt seriyasi Source: https://stat.uz/en/official-statistics/internal-trade Chart produced in Excel

14. Visualizatsiya : Tarqalgan diagrammalar - korrelyatsiya Source: https://stat.uz/en/official-statistics/internal-trade Chart produced in Excel

15. Ma’lumotlar to’plamini tasvirlash Vizuallashtirish Bar Chart Stem and Leaf Ratio Interval To compare 2 sets of numerical measures of centre and spread Ratio Interval To compare 5-figure summaries for multiple sets of numerical measures of centre and spread Nominal Ordinal See modes and patterns over time Box Plot Scatter chart Ratio Interval Compare two data sets to see possible relationships

16. Visualization : Stem and Leaf Source: https://mmerevise.co.uk/gcse-maths-revision/stem-and-leaf-diagrams-revision/

17. Dispersiya va markaz choralari Rejim : Roʻyxat yoki maʼlumotlar toʻplamidagi eng keng tarqalgan element Median: ( raqamlar oralig'ining o'rta qiymati ) O'rtacha : ( o’rta arifmetik )

18. Median qanday hisoblanadi ? Ishlov berilmagan ma’lumotlar to’plami (n=14) 1; 11.5; 6; 7.2; 4; 8; 9; 10; 6.8; 8.3; 2; 2; 10; 1 Tartiblangan ma’lumotlar to’plami 1; 1; 2; 2; 4; 6; 6.8; 7.2; 8; 8.3; 9; 10; 10; 11.5 1; 1; 2; 2; 4; 6; 6.8; 7.2; 8; 8.3; 9; 10; 10; 11.5 Median: (6.8+7.2 )/2=7

19. How to Calculate the Quartiles 1; 1; 2; 2; 4; 6; 6.8; 7.2; 8; 8.3; 9; 10; 10; 11.5 The first Quartile (Q1) is 2 as it’s at the centre position in the first half of the ordered data The third Quartile (Q3) is 9 as it’s at the centre position in the second half of the ordered data The Interquartile Range (IQR) is the difference between Q3 and Q1. It contains (by definition) one half of the data. For the data above the IQR is: 9-2=7

20. How to Calculate the Arithmetic Mean Raw Data (n=14) 1; 11.5; 6; 7.2; 4; 8; 9; 10; 6.8; 8.3; 2; 2; 10; 1 (14 items) Total is 86.8 Arithmetic Mean is 86.8/14 Mean = 6.2

21. Why is the Median a Useful Statistic ? It is resistant to extreme values (max and min) A boss reporting average salaries might use the mean when reporting his ‘fair salary’ policy. However, the mean is sensitive to extreme values. The mean of the following salaries (in €) is 41300! 10,000; 12,000;16000;18,500;150,000 The median is 16,000 and is clearly a better indicator of what most employees are paid. The boss’s salary skews the mean unfairly.

22. Five-Figure Summaries – UZ Live Births per 1000 Five figures give us a « sense » of our data: Minimum Maximum Quartile 1 Median Quartile 3 Note that the median is Quartile 2 https://stat.uz/en/official-statistics/demography We can use these summary statistics to draw box plots and to spot potential outlying numbers points that could skew the data and change a conclusion Made in Excel

23. Visualization : Box Plots Source: https://byjus.com/maths/box-plot/

24. Visualization : Something to Think About PISA 2022 RESULTS: FACTSHEETS – UZBEKISTAN © OECD 2023

25. Ta'riflovchi Statistika

26. Markaziy joylashuv o‘lchovlari (Measures of Central Location) Tarqalish o‘lchovlari (Measures of Variability) Excel yordamida hisob-kitoblar REJA:

27. Yunon harfi ∑ ( sigma deb talaffuz qilinadi ) matematik qisqartma bo‘lib , barcha qiymatlarning yig‘indisini yoki summasini ifodalash uchun ishlatiladi . n – tanlanma hajmi (sample size), ya’ni ma’lumotlar to‘plamidagi qiymatlar soni . ∑ 𝑥 – barcha x qiymatlarini qo‘shishni bildiradi . ∑ 𝑥² – barcha x² qiymatlarini qo‘shishni bildiradi . Misol : Tasodifiy tanlangan 4 nafar talabalar yoshi ( tanlanma ma’lumotlari ): 17, 18, 20, 17 Bu yerda : ∑ 𝑥=17+18+20+17=72 n= 4 ( chunki 4 ta kuzatuv nuqtasi mavjud ). Markaziy joylashuv o‘lchovlari (Measures of Central Location)

28. O‘rtacha qiymat (Mean) – bu barcha qiymatlarning yig‘indisini ularning soniga bo‘lish orqali hisoblanadigan o‘rtacha qiymatdir . Tanlanma qiymatlarning o‘rtachasi (sample mean) quyidagi formula yordamida aniqlanadi : Markaziy joylashuv o‘lchovlari (Measures of Central Location) Misol : Agar tanlanma ma’lumotlari quyidagicha bo‘lsa : 2, -1, 0, 2

29. O‘rtacha qiymat (Mean) hisoblash Bu formula A1 dan A10 gacha bo‘lgan kataklardagi qiymatlarning o‘rtacha arifmetigini hisoblaydi .

30. Tanlanma mediani ( ) – bu ma’lumotlar to‘plamining “ markazi ” bo‘lib , tartiblangan qiymatlar orasidagi o‘rtacha qiymatni ifodalaydi . a) Agar to‘plamdagi qiymatlar soni toq bo‘lsa va barcha qiymatlar o‘sish tartibida joylashtirilgan bo‘lsa , markazdagi qiymat median hisoblanadi . Misol : Ma’lumotlar : 18.5, 22.8, 23.7, 24.6, 24.8, 25.2, 192.5 Bu yerda 7 ta qiymat bor ( toq son), shuning uchun markaziy qiymat median bo‘ladi : b) Agar to‘plamdagi qiymatlar soni juft bo‘lsa va barcha qiymatlar o‘sish tartibida joylashtirilgan bo‘lsa , ikkita o‘rta qiymatning o‘rtachasi median bo‘ladi . Misol : Ma’lumotlar : 18.5, 22.8, 23.7, 24.6, 24.8, 25.2, 26, 192.5 Bu yerda 8 ta qiymat bor ( juft son), shuning uchun 4- va 5-qiymatlarning o‘rtacha arifmetikasi median bo‘ladi : Markaziy joylashuv o‘lchovlari (Measures of Central Location)

31. Bu formula ma’lumotlar to’plamidagi ichidagi markaziy qiymatni topadi . Median (Median) hisoblash

32. Nima uchun Median? IAUning 2024-yilda 7 nafar bitiruvchisining ish haqi ( mingdan ): 18,5, 22,8, 23,7, 24,6, 24,8, 25,2, 192,5;

33. Tanlanma modusi - bu ma'lumotlar to'plamida eng tez-tez uchraydigan qiymatdir . Gistogrammaning eng yuqori nuqtasi ma'lumotlar to'plamining modeiga mos keladi . Misol : a) 201-guruhning oʻrtacha bahosi : 75, 75, 77, 79, 80, 81, 95, 96 – bitta mode (75) b) 202-guruhning oʻrtacha bahosi : 70, 75, 77, 77, 80, 81, 81, 96 – ikkita modus (77, 81) c) 203-guruhning o‘rtacha bahosi : 75, 75, 77, 77, 78, 78, 98, 99 – ko‘p ,modus (75, 77, 78) d) 204-guruhning oʻrtacha bahosi : 61, 64, 68, 69, 72, 84, 95, 97 – mode yoʻq Modus(Mode) ni hisoblash

34. Tarqalish oraliq ( diapazon ) Ma’lumotlar to‘plamining tarqalish oraliq i — bu eng katta va eng kichik qiymatlar orasidagi farq . R= Xmax ​− Xmin ​ Misol : 201-guruhning o‘rtacha baholari : 75, 75, 77, 79, 80, 81, 95, 96 R=96−75=21 Range

35. Dispersiya - bu raqamlar to'plamining qanchalik tarqalishini o'lchash usuli . ➢ Agar raqamlar bir-biriga yaqin bo'lsa , dispersiya kichik bo'ladi . ➢ Agar raqamlar bir-biridan juda farq qilsa , dispersiya katta bo'ladi . Dispersiyaning quyidagi formulalar bilan aniqlanadi :   Dispersiya

36. Tanlanma standart og‘ish – bu tanlanma ma’lumotlarining o‘rtacha qiymatdan qanchalik tarqalganligini o‘lchaydigan ko‘rsatkich . ➢ Yuqori standart og‘ish – ma’lumotlar to‘plami kengroq tarqalgan , ya’ni qiymatlar o‘rtacha atrofida katta farq qiladi . ➢ Past standart og‘ish – ma’lumotlar yaqin joylashgan , ya’ni qiymatlar o‘rtacha qiymatga yaqin bo‘ladi . Tanlanma standart og‘ish ( s ) quyidagi formulalar bilan aniqlanadi : Tanlanma standart og‘ish (The Sample Standard Deviation)

37. Tasodifiy tanlangan 4 talaba yoshi - namunaviy ma'lumotlar : 17; 18; 20; 17 ∑ 𝑥= 17 + 18 + 20 + 17=72; n=4, chunki 4 ta kuzatuv mavjud Summa

38. Misol : Agar namunaviy ma'lumotlar quyidagi kuzatuvlarga ega bo'lsa : 2, -1, 0, 2. O‘rta arifmetik (The mean)

39. Misol : Ma’lumotlar : 18.5, 22.8, 23.7, 24.6, 24.8, 25.2, 192.5 Ma’lumotlar : 18.5, 22.8, 23.7, 24.6, 24.8, 25.2, 26, 192.5 Median

40. a) 201-guruhning oʻrtacha bahosi : 75, 75, 77, 79, 80, 81, 95, 96 – bitta mode(75) Mode

41. 201-guruhning oʻrtacha bahosi : 75, 75, 77, 79, 80, 81, 95, 96 The Range

42. 201-guruh talabalari GPA: 1,90 3,00 2,53 3,71 2,12 1,76 2,71 1,39 4,00 3,33 Dispersiya

43. Tanlanma standart og‘ish 201-guruh talabalari GPA: 1,90 3,00 2,53 3,71 2,12 1,76 2,71 1,39 4,00 3,33 Tanlanma standart og‘ish (The Sample Standard Deviation)