Co to jest metodologia nauk?

1. 1
Metodologia nauk
Metodologia nauki i nauk.
Przedmiot i zakres. Podstawowe
pojęcia.
Sabina Cisek
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ
2009/2010

2. 2
Metodologia – wstęp

3. 3
Co to jest metodologia?
•Metodologia = teoria metody
•Metodologię można sformułować dla
każdej dziedziny
•Są dwie grupy metodologii: te, które
dotyczą działania fizycznego i te, które
dotyczą działania duchowego (w tym –
myślenia)
–(Bocheński, 1992, s. 20, 21)

4. 4
Co to jest metodologia nauk?
•Metodologia nauk, w aspekcie
pragmatycznym – nauka o metodach
działalności naukowej i stosowanych w
nauce procedurach badawczych; w
aspekcie teoretycznym – nauka o
elementach i strukturze systemów
naukowych (Encyklopedia PWN
http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co=metodologia
)

5. 5
Co to jest metodologia nauk? Cd.
•Ogólna metodologia myślenia naukowego,
„omawia ona metody, które znajdują
zastosowanie w każdym myśleniu
teoretycznym albo przynajmniej w
znacznej części nauk. Ta i tylko ta
metodologia jest częścią logiki”
•Metodologie specjalne – w ramach
poszczególnych nauk
–(Bocheński, 1992, s. 21)

6. 6
Metodologia nauki i metodologia
nauk
•Metodologia nauki – bada to, co wspólne
dla wielu nauk (dyscyplin naukowych)
•Metodologia nauk – bada osobliwości
poszczególnych dyscyplin
–(Bronk, 1992, s. 354)

7. 7
Nauki o nauce, nauki o wiedzy
•Epistemologia (inne nazwy – gnoseologia,
teoria poznania), filozofia nauki, logika,
metanauka, metodologia nauk, socjologia
wiedzy, teoria nauki – pojęcia, wzajemne
relacje
•Metanauka = nauka, której przedmiotem
jest nauka (Bobrowski, 1999, s. 19)

8. 8
Metodologia a logika
•Metodologia ogólna = „ta część logiki,
która dotyczy zastosowania praw
logicznych do praktyki myślenia”
(Bocheński, 1992, s. 11)
•„Metodologia jest (…) teorią zastosowania
praw logiki do różnych dziedzin”
(Bocheński, 1992, s. 20)

9. 9
Czym zajmuje się metodologia
nauk?

10. 10
Zobacz też
•Prezentacja „Co to jest metoda”
•Prezentacja „Co to jest nauka”

11. 11
Metodologia nauk bada: (1) wybrane
aspekty nauki w sensie czynnościowym
•Metodologia nauk nie prowadzi badań empirycznych „w terenie”, nie
obserwuje rzeczywistych, konkretnych naukowców przy pracy (A)
•Metodologia nauk pyta o procedury, schematy postępowania
akceptowane w nauce w ogóle i w poszczególnych dyscyplinach
naukowych (B)
–jako źródła poznania, wiedzy
–jako sposoby uzasadniania stwierdzeń, wiedzy
•Pytanie – skoro metodologia nie zajmuje się (A), to skąd właściwie wie jakie są
(B)?
–Nie wie, postępuje apriorycznie, jest działem logiki, zajmuje się metodami poprawnego
myślenia w ogóle, m.in. bada wnioskowanie od zdania do zdania, mówi raczej o tym
jakie powinny być właściwe metody prowadzące do wiedzy uzasadnionej (Bocheński,
1992, s. 20-25)
–Odnosi się do nauki jako mega-faktu, rzeczywiście istniejącego (Bocheński, 1992, s.
139-142)

12. 12
Metodologia nauk bada: (1) wybrane
aspekty nauki w sensie czynnościowym cd.
•Strategie, metody i techniki badawcze i naukowe
–Metoda naukowa w ogóle, co ją charakteryzuje i odróżnia od innych
sposobów postępowania, poznania (metodologia ogólna)
–Metody naukowe stosowane we wszystkich dyscyplinach bądź w
większości dyscyplin (metodologia ogólna)
–Metody w poszczególnych naukach (metodologia specjalna)
•Pytanie – czy tylko metody wyidealizowane, tj. rozumiane jako
„przepisy”, schematy, wzorce postępowania czy również ich konkretne
realizacje
–Na przykład – czy tylko cechy, wartość poznawcza, właściwy sposób
przeprowadzenia metody analizy i krytyki piśmiennictwa jako takiej, by była
akceptowana jako źródło poznania w nauce o informacji, czy także jej
konkretne realizacje (powiedzmy – czy wystarczy oprzeć się na
piśmiennictwie polsko- i anglojęzycznym)

13. 13
Metodologia nauk bada: (2) wybrane aspekty
nauki w sensie wytworowym, tj. wiedzę
naukową
•Starsze podejście, m.in. Koło Wiedeńskie, 1. połowa XX
wieku – Metodologia skupia się przede wszystkim na
zdaniach – hipotezach, prawach, twierdzeniach, sądach;
zdaniach obserwacyjnych i teoretycznych
–Stąd – metodologia traktowana jak dział logiki
•Nowsze podejście, m.in. Kuhn, Lakatos, Quine –
metodologia skupia się na strukturach wiedzy – modelach,
teoriach, paradygmatach, programach badawczych, całości
wiedzy
–(Bocheński, 1992, s. 139-142) (Grobler, 2008, s. 61-91, 267-312)

14. 14
Metodologia nauk – przykłady problemów
•Co to jest hipoteza, jak się potwierdza i obala hipotezy?
•Co to jest prawo nauki? Jakie ma funkcje?
•Co to jest wyjaśnianie?
•Czy istnieją „czyste” fakty? Jaki jest stosunek obserwacji do teorii?
•Czym jest metoda naukowa w ogóle, jakie są typy metod
ogólnonaukowych, jakie metody są specyficzne dla poszczególnych
dyscyplin etc.?
•Czym jest teoria? Dlaczego jedne teorie zastępują inne?
•Jaki jest cel nauki?
•Jakie są typy nauk? Czy nauki przyrodnicze i społeczne różnią się z
metodologicznego punktu widzenia? Jeżeli tak – na czym polega ich
odmienność?
•Na czym polega definiowanie pojęć, terminów? Rodzaje definicji? Typy
pojęć, terminów naukowych?

15. 15
Metodologia nauk – podstawowe pojęcia
•Zobacz na przykład (Marciszewski, 2007)
http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html

16. 16
Bibliografia

17. 17
Bibliografia
•Ajdukiewicz, Kazimierz (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik.
•Blackburn, Simon (1997). Oksfordzki słownik filozoficzny. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i
Wiedza”.
•Bobrowski, Ireneusz (1998). Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka
Polskiego PAN.
•Bocheński, Józef M. (1992). Współczesne metody myślenia. Poznań: „W drodze” Wydawnictwo
Polskiej Prowincji Dominikanów.
•Bronk, Andrzej (1992). Wielość nauk i jedność nauki (Stanisława Kamińskiego opcje metodologiczne).
W: Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione.
Lublin: KUL, s. 345-370.
•Frankfort-Nachmias, Chava; Nachmias, David (2001). Metody badawcze w naukach społecznych.
Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.
•Grobler, Adam (2008). Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak.
•Hajduk, Zygmunt (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL.
•Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV
poprawione. Lublin: KUL.
•Kołakowski, Leszek (2000). Neutralność i wartości akademickie. W: Tenże, Moje słuszne poglądy na
wszystko. Kraków: Wydawnictwo Znak, s. 137-155.
•Krajewski, Władysław (1998). Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych.
Wydanie drugie poprawione. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

18. 18
Bibliografia cd.
•Marciszewski, Witold (2007). Zestawienie wybranych pojęć kluczowych metodologii nauk.
http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html
•Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe
Wydawnictwa Naukowe.
•Pilch, Tadeusz, Bauman, Teresa (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie
ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone. Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
•Szaniawski, Klemens (1994a). Kilka uwag o filozofii nauki. W: Tenże, O nauce,
rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 48-54.
•Szaniawski, Klemens (1994b). Metoda i twórczość w nauce. W: Tenże, O nauce,
rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68-76.
•Szaniawski, Klemens (1994c). O obiektywności nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i
wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 8-17.
•Tavris, Carol; Wade, Carole (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Poznań: Zysk
i S-ka Wydawnictwo, s. 30-35.
•Dodatkowe publikacje związane z filozofią i metodologią można znaleźć poprzez blog
Cisek, Sabina (2008-2009). Methodology and Philosophy of Information Science.
http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/