Educational Process, Bipolar & Triangular

Useful for all educational stream.

1. Education  is a systematic process through which the child and adult acquire their knowledge, skills, experiences, and attitude. It makes an individual civilized, refined, cultured and educated. For civilized and socialized society, education is the only means. The main goal of education is to an individual perfect. Every society gives importance to education because it is the key to solve many problems of life. Educational Process/ शैक्षणिक प्रक्रिया 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

2. शिक्षण ही एक पद्धतशीर प्रक्रिया असून यात बालक व युवक हे त्यांचे ज्ञान , कौशल्य , अनुभव आणि दृष्टिकोन आत्मसात करतात . या प्रक्रियेद्वारे व्यक्ती सुजाण नागरिक , सुसंस्कृत आणि शिक्षित होतो . सुसंस्कृत व समाजिकृत समाज निर्मितीसाठी शिक्षण हेच एकमेव महत्त्वाचे साधन आहे . शिक्षणाचे प्रमुख ध्येय म्हणजे व्यक्तीला परिपूर्ण करणे प्रत्येक समाजात शिक्षणाला महत्व दिले जाते कारण जीवनातील अनेक समस्यांना सोडवण्यासाठी शिक्षणाची गरज भासते . शैक्षणिक प्रक्रिया 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

3. Education was considered in the past as a uni -polar process. Adams in his Book ‘Evolution of Education Theory’ said that , education is a Bi-polar process in which one personality acts upon another to modify the development of other personality. It considers that in the process of  education  two people are involved. The one is an educator and the other is educand . It was said that , the teacher seeks the modification of the development not only through imparting knowledge and skills but also through the direct influences on the child’s personality . Education as a Bipolar Process: 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

4. प्राचीन काळी शिक्षणाला बहु - ध्रुवीय प्रक्रिया म्हंटले गेले परंतु ॲ डम्स यांनी त्यांच्या " व्हॅल्युएशन ऑफ एज्युकेशन थेरी " या पुस्तकात असे म्हटले आहे की , शिक्षण ही द्विध्रुवीय प्रक्रिया आहे , ज्यात एक व्यक्ती दुसऱ्या व्यक्तीच्या व्यक्तिमत्त्व विकासावर प्रभाव टाकते व बदल घडवते . शिक्षणाच्या या प्रक्रियेत दोन व्यक्ती अंतर्भूत असतात . यातील एक शिक्षक आणि दुसरा विद्यार्थी . असे म्हणतात , शिक्षक हा कौशल्य आणि ज्ञान देऊन या बदल्यात विद्यार्थ्याच्या व्यक्तिमत्वावर प्रत्यक्षात प्रभाव टाकून विकासात्मक बदल घडवून आण तो . शिक्षण ही द्वीधृवीय प्रक्रिया   9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

5. Bi-Polar Process Teacher Student 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

6. According to Adams, the bipolar education has two poles. At the one end is the teacher and at the other end is the child. Both are equally important in the process of education. If the teacher gives, the child receives. If the teacher instructs, the child follows. Thus, in the process of education, there is an interaction between the teacher and child. The teacher tries to mould and modify the behavior of the child so that the latter develops his personality to the full. With the active cooperation of the teacher and child, the process of education goes on smoothly and efficiently . The bipolarity of the educational process ceases to exist when the educator and the educand both become one and the same person. It also happens when the educand feels the drive to educate himself when he tries to modify his own nature, develop his own will and purpose, build his own character, acquires knowledge and skills by his own efforts. In that case, education becomes unipolar . It is then when the educational process achieves the main ideal. Self-expression, self-motivation, self –improvement and self-control become the keywords and bipolarity ceases to exist. Bi-Polar Process 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

7. ॲ डम्स यांच्या नुसार , द्वि ध्रुवीय शिक्षण प्रक्रियेमध्ये दोन टोकं असतात . एका टोकाला शिक्षक तर दुसऱ्या टोकाला विद्यार्थी . दोन्ही या शिक्षण प्रक्रियेमध्ये बरोबरीने महत्त्वपूर्ण असतात . जेव्हा शिक्षक ज्ञान देतात तेव्हा विद्यार्थी ते ग्रहण करतात . जेव्हा शिक्षक सूचना देतात तेव्हा विद्यार्थी त्याचे पालन करतात . याप्रमाणे या शिक्षण प्रक्रियेत विद्यार्थी आणि शिक्षकांमध्ये अंतरक्रिया घडून येते . शिक्षक हे विद्यार्थ्यांच्या वर्तनात बदल व सुधारणा घडवून आणण्यासाठी प्रयत्न करतात ज्याद्वारे विद्यार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा विकास परिपूर्ण तेने होऊ शकतो . दोघांमधील सक्रीय सहकार्यामुळे शिक्षण प्रक्रिया अधिक सहज आणि प्रभावीपणे घडून येते .   जेव्हा शिक्षक आणि विद्यार्थी हे एकच व्यक्ती होतात यावेळी ही प्रक्रिया बंद होते . जेव्हा विद्यार्थी स्वतः आपल्या स्वतःच्या स्वभावात , आपल्या उद्देश व इच्छांमधील विकासात , स्वतःच्या चरित्र निर्मितीत व कौशल्य प्राप्तीसाठी स्वतः प्रयत्न करतो तेव्हा द्वि ध्रुवीय शिक्षण प्रक्रिया ही बंद होते . व ह्या शिक्षण प्रक्रियेस बहु - ध्रुवीय प्रक्रिया म्हंटले जाते . यात प्रमुख प्राप्ती ही आदर्शता , आत्मविष्कार , स्वयंप्रेरणा , स्वयम् सिद्धता व स्वयम् नियंत्रण हे कळीचे मुद्दे ठरतात तेव्हा हि द्विधृवीय प्रक्रिया समाप्त होते . द्विधृवीय प्रक्रिया 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

8. The educational process not only has a psychological side involving the educator and the educand , but it also has sociological aspects too. According to John Dewey, education has two aspects (1) Psychological and (2) Sociological. He asserts that the development of a child does not take place in a vacuum. He has to live in and for the society, he belongs to. It takes place in and through the society in which the teacher and child both lives. True education comes through the stimulation of the educand’s endowments by the demands of the social situation in which he/she finds themselves in. The educator is required to stimulate the educand’s power in the total social setting. It is the society which will determine the aims, contents and method of teaching. Thus, the Social aspects of educational process become more important than the psychological aspects. The function of the educator becomes then the modification of the personality of the educand in light of the need of the society. In this Sense, John Dewey holds, education is a tri-polar process and not a bipolar one. Education as a Tripolar Process 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

9.   शैक्षणिक प्रक्रियेत केवळ मानसशास्त्रीय अंग अंतर्भूत नसून शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांबरोबरच सामाजिक घटक ही अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहेत .   जॉन ड्युई या कार्यवादाच्या तत्त्ववेत्त्यानुसार शिक्षणामध्ये दोन घटक महत्त्वपूर्ण आहेत . एक . मानसशास्त्रीय आणि दोन . समाजशास्त्रीय . जॉन ड्युईच्या मतानुसार विद्यार्थ्यांचा विकास हा रिकाम्या जागेमध्ये होत नसून समाजामध्ये त्याला जगावे लागते . तो समाजाचा एक घटक आहे . शिक्षणाची प्रक्रिया ही समाजामध्ये घडून येते आणि या समाजाचे शिक्षक व विद्यार्थी हे दोन्ही घटक असतात . सामाजिक परिस्थितीनुसार विद्यार्थ्याला त्याच्या गरजेनुसार विविध उद्दीपका द्वारे प्रेरित केले जाते , व शिक्षकाच्या द्वारे विद्यार्थ्यांची विकसनशील शक्तीही समाजाच्या उपलब्धतेनुसार उद्दीपित केली जाते . अध्यापनाच्या पद्धती , विषय घटक , ध्येये ही समाजा मध्येच प्राप्त करता येतात म्हणून सामाजिक घटक हा शिक्षण प्रक्रियेतील महत्त्वपूर्ण घटक आहे , असे जॉन ड्युई मानतो . सामाजिक वातावरणा मुळेच व्यक्तिमत्त्वातील विकास , वर्तनातील अपेक्षित बदल ही समाजाची एक गरज ठरते आहे . याशिवाय सामाजिक पर्यावरणामुळे शिक्षण प्रक्रिया अधिक विश्वसनीय व प्रभावी बनते आहे . शिक्षण त्रिकोणी य प्रक्रिया 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

10. Education as a Tri-polar Process 9/26/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi