ILMI MATAN PENJABARAN YANG LUAS DAN MENDALAM.ppt

sabikhis20 0 views 23 slides Oct 26, 2025
Slide 1
Slide 1 of 23
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14
Slide 15
15
Slide 16
16
Slide 17
17
Slide 18
18
Slide 19
19
Slide 20
20
Slide 21
21
Slide 22
22
Slide 23
23

About This Presentation

Ilmu-ilmu Matan


Slide Content

PENGERTIAN MATAN
Matan diartikan huwa ma intaha ilayhi al-
sanad min al-kalam
“Kalimat yang berada di ujung sanad”

ILMU-ILMU MATAN
Ilmu Matan adalah seperangkat
pengetahuan yang mendiskusikan
matan hadis dengan segala
problematikanya

OBJEK KAJIAN
Fokus kajian Ilmu Matan diarahkan
pada:
1. Narasumber atau sumber pertama
riwayat (shahib al-kalam); dan
2. Perangkat pengetahuan yang
dapat digunakan untuk
menjelaskan maksud dan tujuan
matan (dirayah matn al-hadits).

MATAN HADIS DILIHAT
DARI SUMBER
PENUTURNYA (Shahib al-
Kalam)
1.Hadis Qudsiy
2.Hadis Marfu`
3.Hadis Mawquf
4.Hadis Maqthu`

HADIS-HADIS DI LUAR
QM3
Secara faktual didapati banyak riwayat yang
menempatkan Nabi saw sebagai transmiter.
Selain Allah SWT dalam hadis Qudsiy, ada
Jibril as. Hadis-hadis dengan fakta seperti ini
boleh disebut:
1.Hadis Malakiy
2.Hadis Mawquf A`la (kedudukan Jibril as
dihadapan Nabi saw disetarakan dengan para
sahabat lainnya)

PERANGKAT PENJELAS
MATAN
1.Ilmu Gharib al-Hadits
2.Ilmu Asbab Wurud al-Hadits
3.Ilmu Tawarikh al-Mutun
4.Ilmu al-Naskh fi al-Hadits
5.Ilmu Mukhtalaf al-Hadits (Musykil al-Hadits)
6.Ilmu Muhkam al-Hadits
7.Ilmu Ilal al-Hadits (+ sanad)

ILMU ASBAB WURUD
AL-HADITS

Ilmu yang mengkaji matan
dengan menggunakan perspektif
peristiwa yang menjadi latarnya
(historical approach).

Pengetahuan tentang ragam
nuansa yang melatarbelakangi
‘lahirnya’ sebuah hadis (qawliy,
fi`liy, taqririy dan hammiy)

UNSUR PENTING
DALAM SABAB
WURUD
Hadis
Peristiwa
Waktu
Pelaku

Urgensi Ilmu Sabab
Wurud
1.Memberikan reasioning (argumentasi logis)
terhadap ‘lahirnya’ suatu tindakan hukum:
ucapan, perbuatan, persetujuan, harapan
(wajh al-hikmah al-ba`itsah `ala tasyri` al-
hukm)
2.Memberikan alasan spesifik untuk ragam
kasus yang bersifat insidental (al-`ibrah bi
khushus al-sabab)
3.Melokalisasi ruang dan waktu untuk kasus
yang bersifat kondisional (takhshish wa
taqyid al-hukm)

JALAN MENGETAHUI
SABAB WURUD (THURUQ
MA`RIFAH BI SABAB AL-
WURUD)
Informasi langsung dari matan
(eksplisit)
Informasi melalui i`tibar
berbagai matan dari berbagai riwayat
(implisit & ma`nawiy)
Informasi dari matan serupa
dalam transmisi lain

Contoh yang
bersifat langsung
ج - يقهيبلل ىربكلا ننسلا1 ص / 261
دمحم سابعلا وبأ ان ظفاحلا هللا دبع وبأ انربخأو
يصمحلا يلخ نب دلاخ نب دمحم انث بوقعي نب
قاحسا نب دمحم انث يبهولا دلاخ نب دمحأ انث
نب هللاديبع نع ريبزلا نب رفعج نب دمحم نع
يبنلا تعمس لاق رمع نبا نع رمع نب هللا دبع
نوكي ءاملا نع لئسو ملسو هيلع هللا ىلص
باودلاو عابسلا نم هبوني امو ةلافلا ضراب
ناك اذإ ملسو هيلع هللا ىلص هللا لوسر لاقف
ثبخلا لمحي مل نيتلق ردق ءاملا.

Informasi melalui i`tibar
berbagai matan dari
berbagai riwayat
ج( - كلام أطوم1 ص / 308)
َ
رَمُع
ِ
نْبا ْنَع
ٍ
عِفاَن ْنَع كِلاَم ْنَع يِنَثَّدَح و
ْ
لِسَتْغَيْلَف َةَعُمُجْلا ْمُكُدَح
أَ
َءاَج اَذ
إِ
َلاَق َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهَّللا ىَّلَص ِهَّللا َلوُسَر َّن
أَ
ج - مكاحلل نيحيحصلا ىلع كردتسملا3 ص / 45
- انث ، بهو نبا انث ، ناميلس نب عيبرلا انث ، بوقعي نب دمحم سابعلا وب
أ انربخأ
، ةمركع نع ، بلطملا ىلوم ، ورمع يب
أ نب ورمع نع ، للاب نب ناميلس
موي لسغلا نع لاأسف هايت
أ قارعلا لهأ نم نيلجر نأ ، سابع نبا نع
، رهط
أو نسحأ وهف لستغا نم : سابع نبا امهل لاقف ؟ وه بجاوأ ةعمجلا
هيلع هللا ىلص هللا لوسر دهع يف سانلا ناك لسغلا
أدب امل : امكربخأسو
ناكو ، مهروهظ ىلع لخنلا نوقسي ، فوصلا نوسبلي نيجاتحم ملسو
موي ملسو هيلع هللا ىلص هللا لوسر جرخف ، فقسلا براقم اقيض دجسملا
( فئاص موي يف ةعمجلا1 تاجرد ثلاث وه امن
إ ، ريصق هربنمو ، رحلا ديدش )
( تراثف ، فوصلا يف سانلا قرعف سانلا بطخف2 قرعلا حير مهنادب
أ )
( يذؤي داك ىتح فوصلاو3 هللا لوسر مهحاور
أ تغلب ىتح اضعب مهضعب )
اذه ناك اذ
إ سانلا اهيأ « : لاقف ، ربنملا ىلع وهو ملسو هيلع هللا ىلص
اذه « » هنهد و
أ هبيط نم دجي ام بيطأ مكدحأ نسميلو ، اولستغاف مويلا
يراخبلا طرش ىلع حيحص ثيدح»

Contoh melalui transmisi lain
ج( - يراخبلا حيحص3 ص / 165)

َةَبْقُع ُنْب ىَسوُم اَنَثَّدَح َلاَق ٌبْيَهُو اَنَثَّدَح َلاَق ٍداَّمَح ُنْب ىَلْع
لْأَ
ا ُدْبَع اَنَثَّدَح
ٍ
تِباَث
ِ
نْب ِدْيَز ْنَع ٍديِعَس
ِ
نْب
ِ
رْسُب ْنَع
ِ
رْضَّنلا يِب
أَ

ٍ
مِلاَس ْنَع

َلاَق ُهَّن
أَ
ُتْبِسَح َلاَق ًةَرْجُح َذَخَّتا َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهَّللا ىَّلَص ِهَّللا َلوُسَر َّن
أَ

ْنِم ٌساَن ِهِتلَا
َصِب ىَّلَصَف َيِلاَيَل اَهيِف ىَّلَصَف َناَضَمَر يِف
ٍ
ريِصَح ْنِم
ي
ِذَّلا ُتْفَرَع ْدَق َلاَقَف ْم
ِ
هْيَل
إِ
َجَرَخَف ُدُعْقَي َلَعَج ْم
ِ
هِب َمِلَع اَّمَلَف ِهِباَحْص
أَ

ِةلَا
َّصلا َلَضْف
أَ
َّن
إِ
َف ْمُكِتوُيُب يِف ُساَّنلا اَهُّي
أَ
اوُّلَصَف ْمُكِعيِنَص ْنِم ُتْي
أَ
َر
َ
ةَبوُتْكَمْلا لَّا
إِ
ِهِتْيَب يِف ِءْرَمْلا ُةلَا
َص
ج( - هجام نبا ننس4 ص / 286)

ِ
نْب َةَي
ِ
واَعُم ْنَع ٍّيِدْهَم ُنْب
ِ
نَمْحَّرلا ُدْبَع اَنَثَّدَح ٍفَلَخ ُنْب ُرْكَب
ٍ
رْشِب وُب
أَ
اَنَثَّدَح

ِ
نْب ِهَّللا ِدْبَع ِهِّمَع ْنَع َةَي
ِ
واَعُم
ِ
نْب
ِ
ماَرَح ْنَع ِث
ِ
راَحْلا
ِ
نْب ِءلَا
َعْلا ْنَع
ٍ
حِلاَص
َ
لاَق ٍدْعَس

ْو
أَ
يِتْيَب يِف ُةلَا
َّصلا ُلَضْف
أَ
اَمُّي
أَ
َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهَّللا ىَّلَص ِهَّللا َلوُسَر ُتْل
أَ
َس

ْن
لَأَ
َف ِدِجْسَمْلا ْنِم ُهَبَرْق
أَ
اَم يِتْيَب ىَل
إِ
ىَرَت لَاأَ
َلاَق ِدِجْسَمْلا يِف ُةلَا
َّصلا

َنوُكَت ْن
أَ
لَّا
إِ
ِدِجْسَمْلا يِف َيِّلَص
أُ
ْن
أَ
ْنِم َّيَل
إِ
ُّبَح
أَ
يِتْيَب يِف َيِّلَص
أُ
ً
ةَبوُتْكَم ًةلَا
َص

RUPA SEBAB WURUD

KHASH: DIPERLUKAN ANALOGI
(PERISTIWA, PELAKU DAN WAKTU)

`AM

KAIDAH ASBAB WURUD

Al-`Ibrah bi `umum al-lafdziy la bi
khushush al-sabab

Al-`Ibrah bi khushush al-sabab la bi
`umum al-lafdziy

Kaidah kebahasaan + Hermeneutik
(Situasi + Problem Historis
Sosiologis)

TOKOH PENDAHULU
DALAM KAJIAN SABAB
WURUD
1.Hamid Ibn Kuznah al-Jurbaniy
2.Abu Hafsh al-`Ukburiy (guru dari Abu Ya`la
Ibn al-Fara’ al-Hanbaliy
Kemudian:
1.Jalal al-Din al-Suyuthiy (911 H), Kitab: Al-
Luma`
2.Ibrahim Ibn Muhammad al-Dimasyqiy, Ibn
Hamzah (1120 H), Kitab: Al-Bayan wa al-Ta`rif
fi Asbab Wurud al-Hadits al-Syarif.

PENGERTIAN GHARIB AL-
HADITS
ج - حلاصلا نبا ةمدقم1 ص / 60
نم ثيداحلأا نوتم يف عقو امع ةرابع وهو
ةلقل ،مهفلا نم ةديعبلا ،ةضماغلا ظافللأا
اهلمعتسا

URGENSITAS GHARIB
AL-HADITS
ج - حلاصلا نبا ةمدقم1 ص / 60
ملعلا لهأب ،،ةصاخ ثيدحلا لهأب هلهج حبقي ،مهم نف اذه
ةماع
:لاقف ،ثيدحلا بيرغ نم فرح نع لبنح نب دمح
أ لئس
باحص
أ اولس
لوسر لوق يف ملكت
أ نأ هركأ ينإف ،بيرغلا
.ئطخأف نظلاب ملسو هيلع هللا ىلص هللا

PENULIS-PENULIS AWAL
ILMU GHARIB AL-HADITS
Al-Hakim menyebut al-Nadhir Ibn Syamil sebagai tokoh pertama yang
menulis Ilmu Gharib al-Hadits. Sementara pendapat lain
menyebut: Abu Ubaydah Ma`mar Ibn al-Mutsanna.
Menyusul:
1.Abu Ubayd al-Qasim Ibn Salam (mendapat penilaian baik dari para
ulama dan menjadi rujukan dalam disiplin ilmu Gharib al-Hadits;
2.Al-Qutaybiy (menambahi apa yang terluput dari karya Abu
Ubayd)
3.Abu Sulayman al-Khaththabiy
Karya ketiga orang yang disebut terakhir ini merupakan induk karya
tulis dalam studi Gharib al-Hadits

ILMU MUKHTALAF AL-
HADITS
اهرهاظ ىتلا ثيداحلآلا ىف ثحبي ىذلا ملعلا
امك اهني
}ب قّفوي وأ اهضراعم ليزيف ضراعتم
و
أ اهمهف لكشي ىتلا ثيداحلآلا ىف ثحبي
اهتقيقح حضوي و اهلاكش
إ عفديف اهرّومت
Ilmu yang mengkaji hadis-hadis yang pada
lahirnya saling bertentangan dengan cara
menyisihkan hadis yang [dinilai] menentangi
[hadis yang lebih sahih] atau
mengharmonisasikannya; sebagaimana pula
mengkaji hadis-hadis yang sulit dipahami dan
dimengerti dengan cara melepaskan
kemusykilannya dan menjelaskan maksudnya

Urgensi Ilmu Mukhtalaf
Al-Hadits
Urgensi ilmu ini terletak pada:
Ketepatannya dalam menentukan hadis yang
dinilai paling sahih sanad dan matan-nya;
Kecermatannya dalam menetapkan maksud dari
matn al-hadits yang dinilai paling tepat dan
mendekati kebenaran didasarkan pada hasil
analisis (qira’ah) kebahasaan dan konteks tarikh
serta wurud-nya; dan
Keberhasilannya dalam melakukan sinergi
antara hadis sebagai skrip yang rigid dengan
kerja fiqh yang bernuansa.

Muzayyil wa Muwaffiq al-
Riwayat al-Muta`aridhah
1. Thariqah al-Jam`i [memberikan ruang dengan cara mengakomodasi
kepentingan seluruh teks yang saling bertengan untuk menegaskan
eksistensinya - qath`iy al-tsubut – sejauh tidak saling menghambat dalam
pelaksanaannya];
2. Al-Nasikh wa al-Mansukh [izalah al-riwayah, menyisihkan salah satu atau
beberapa riwayat setelah didapati kepastian kronologis wurud-nya];
3. Thariqah al-Tarjih [menyisihkan salah satu riwayat yang “terpaksa”
dilemahkan karena terbukti adanya ketidakcermatan dalam cara
pengungkapan atau menyusun matn al-hadits. Thariqah al-Tarjih dilakukan
dengan menggunakan mekanisme penilaian yang ketat terhadap mukharrij,
rawi dan sanad.
4. Al-Tawaquf [mengabaikan eksistensi seluruh riwayat yang pada lahirnya
saling bertentangan, serta menjadikannya sebagai riwayat ghair ma`mul bih –
tidak terpakai]; dan
5. Al-Tanawwu` [menetapkan dan mengakui adanya keragaman teks yang
disampaikan oleh matan; dengan syarat bahwa semua riwayat tersebut sahih
dan tidak didapati adanya idhthirab atau idraj pada satu teks yang mestinya
sama].

Karya Lepas Dalam Ilmu
Mukhtalaf al-Hadits
1.Ikhtilaf al-Hadits, karya al-Syafi`i [150 H – 204
H] sebagai sub-kajian dari kitabnya, al-Umm;
2.Ta`wil Mukhtalif al-Hadits, karya Imam al-Hafizh
Abdullah Ibn Muslim Ibn Qutaibah al-
Dainuri [ 213 H – 276 H];
3.Musykil al-Atsar, karya Imam al-Muhaddits Al-
Faqih Abu Ja`far Ahmad Ibn Muhammad Al-
Thahawi [239 H – 321 H], dicetak di India
tahun 1333 H dengan 4 jilid; dan
4.Musykil al-Hadits wa Bayanuh, karya Imam al-
Muhaddits Abu Bakar Muhammad Ibn al-
Hasan al-Anshari al-Ashbahani [wafat 406 H]
dan dicetak di India pada tahun 1362 H.
Tags