er wordt aan de onzichtbare dooden om raad gevraagd in moeilijke
gevallen. In een Chineesch huis wonen niet alleen de levende familieleden,
maar ook, schoon onzichtbaar, de doode. De dooden zijn niet verdwenen uit
de familie, maar blijven er eeuwig in. „Terugkeeren tot zijn familie” is een
der Chineesche uitdrukkingen voor sterven, zooals ik zooeven reeds zeide.
Dood zijn is niet voor de Chineezen, zooals voor de Europeanen, iets
„griezeligs”. Een lijk, een doodkist, zijn heel vertrouwde, familiaire dingen.
Ik herinner mij nog goed, hoe vaak ik in Amoy met mijn ouden
Chineeschen schrijver Chao in diens huis kwam, toen het lijk van zijn vader
nog in de kist boven de aarde stond, wachtende op den gunstigen
astrologischen dag voor de begrafenis. De doodkist stond daar, als een heel
intiem, vertrouwd ding in een kamer, en kleine kinderen speelden er
vreezeloos om heen. Er stonden wel eens schoteltjes eten en kopjes drinken
om heen, delicatessen, waar de doode tijdens zijn leven veel van hield, en
waarvan zijn geest nu de onzichtbare essence proefde.
Ik herinner mij ook nog zoo goed den ouden, ouden Chineeschen literator in
Chang Chow, dien ik eens bezig vond met zelf in sierlijke karakters het
grafschrift neer te penseelen, dat ééns op zijn graf zou worden gebeiteld.
En was het niet de literaire, eerwaardige onderkoning Chang Chih Tung, het
lid van den „Grand Council”, die in October 1909, toen hij stervende was,
zelf in prachtig-klassieke taal zijn eigen doodsbericht schreef voor den
keizer?
Een Chinees, als hij sterft, heeft niet het idee, dat hij uit zijn familie
heengaat, maar juist, dat hij er in „terugkeert”; terugkeert namelijk tot de
voorvaderen aan wie hij zijn geheele leven eerbied bewezen en offeranden
gebracht heeft. Hij weet ook, dat zijn kinderen hem niet vergeten zullen, dat
hij nog steeds in alle gewichtige familie-aangelegenheden gekend en
geraadpleegd zal worden, dat hij, onzichtbaar, maar daarom niet minder
werkelijk, bij alles tegenwoordig zal zijn, wat in de familie gebeurt, en dat
hem dezelfde eer en dezelfde offeranden zullen geschonken worden, die hij,
tijdens zijn leven, zijn voorvaderen wijdde. De roem, en de
onderscheidingen, die een Chinees gedurende zijn leven van