Motivation, Motivational cycle & classification of Motivation

Motivation meaning, motivational cycle, classification of need/motivation & types of motivation

1. MOTIVATION प्रेरणा Prof. Dr. Makarand Joshi Professor & Head MSM’s COPE, Aurangabad.

2. Motivation Motivation word is derived from Latin word mover Definition of motivation:- Motivation is an urge to push towards a specific goal :- Singer विशिष्ट ध्येयाप्रत घेऊन जाणारी इच्छा शक्ती म्हणजे प्रेरणा होय . To internal mechanism and external stimulant which arouse and direct behaviour , Sage . व्यक्तीच्या वर्तनाला दिशा देणारे व चेतना देणारे बाह्य उद्दीपक व आंतरिक यंत्रणा याच्या रचनेला प्रेरणा असे म्हणतात . Motivation is the impulse season of the organised organism based on some needs for achieve of some goal, Deci काही ध्येये , गरजांच्या आधारावर प्राप्त करण्यासाठी अवयवांना मिळणाऱ्या आवेगास प्रेरणा असे म्हणतात 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

3. Similar Terms NEED / गरज :- Physiological in nature बहुतांशी शरीरीक असते. गरज भासणे हा पहिला प्रेरणा स्त्रोत आहे. URGE / इच्छा :- Related with Psychological in nature. Natural & powerful motivational force that act on us. मानसिक कारणांशी संबंधित असते. DRIVE / उर्मी :- An urgent basis need pressing for satisfaction, usually rooted in some physiological tension, deficiency or imbalance. ( Goal-directed) ताबडतोब समाधान प्राप्तीसाठी ढकलणारी. All are interconnected and inter dependent. 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

4. प्रेरणा म्हणजे काय ? आंतरिक परिस्थिती मधील ज्या विशिष्ट कारणामुळे व्यक्ती कार्यप्रवण होते , त्या कारणाला प्रेरणा असे म्हणतात . प्रेरणेचे कार्य हे एका ठरावीक दिशेने व साध्य गाठण्याकरिता असते . व्यक्ती प्रेरणेमुळे कार्य करण्यास प्रवृत्त झाल्यानंतर ज्या वस्तूच्या प्राप्तीकरिता प्रयत्न करते , त्या वस्तूला प्रलोभन असे म्हणतात . उदा . भूक लागलेल्या मुलगा स्वयंपाक घरात जाऊन आईस जेवण वाढण्यास सांगतो किंवा काहीतरी खावयास मागतो . याठिकाणी भूक ही प्रेरणा असून अन्न हे प्रलोभन होय . प्रेरणा पूर्ती करता प्रलोभनालाची आवश्यकता असते . व्यक्ती याकरिता निरनिराळ्या मार्गांचा अवलंब करते . सुवर्णपदक मिळावे म्हणून धडपडणारा विद्यार्थी तासाला नियमितपणे जाणे , त्या विषयाची विविध पुस्तके वाचणे , ग्रंथालयाचा भरपूर उपयोग करणे इत्यादी मार्गाचा अवलंब करतो . 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

5. प्रेरणा तीव्रता म्हणजे काय ? Motivation Intensity थोडक्यात केवळ प्रेरणा व प्रलोभन असून भागत नाही . प्रलोभनाप्रत पोहोचण्याकरता व्यक्तीला काहीतरी करावे लागते व व्यक्तीची कृतीही प्रेरणेच्या तीव्रतेवर अवलंबून असते . उदाहरणार्थ भूक नसलेली व्यक्ती अन्नाकरता धडपड करणार नाही , परंतु दोन दिवस उपाशी असलेली व्यक्ती कदाचित खाद्यपदार्थाची चोरी देखील करेल . प्रलोभनाप्रत पोहोचण्याकरिता व्यक्तीकडून होणाऱ्या कृतीमध्ये सातत्य असणे ही आवश्यक आहे . हुशार विद्यार्थ्यांमध्ये प्रथम श्रेणी मिळवण्याची केवळ प्रेरणा असून भागणार नाही . त्याकरिता त्याने नियमितपणे अभ्यास केला पाहिजे परिश्रम करायला हवे . 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

6. classification of Motivation/Need प्रेरणांचे / गरजांचे वर्गीकरण 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

7. classification of need/motivation:- 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

8. classification of need/motivation:- 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

9.  Motivation cycle:-   11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

10. प्रेरणा चक्र / Motivation Cycle   प्रेरणापुर्ती चे कार्य एका विशिष्ट क्रमाने होते . सुरूवातीला आंतरिक व बाह्य परिस्थितीमुळे प्रेरणा उत्पन्न होते , त्यामुळे मानसिक ताण निर्माण होतो , हा ताण नाहीसा करण्याकरिता व्यक्तीला काही निर्णय घ्यावे लागतात , यातून व्यक्ती निरनिराळ्या क्रिया करते . या क्रियांना साधनात्मक वर्तन म्हणतात या क्रियांमुळे व्यक्तीत उत्पन्न झालेल्या प्रेरणेचे शमन होते . हा क्रम वरील आकृतीत दर्शविला आहे . एका प्रेरणेव्दारे ध्येय प्राप्ती / तृप्ती झाली की , दुसरी प्रेरणा / गरज त्याची जागा घेते , परंतु प्रेरणा पूर्तीचा क्रम आकृतीत दाखविल्याप्रमाणे असतो . या क्रमालाच प्रेरणाचक्र म्हणतात व निरनिराळ्या प्रेरणांचे शमन वेगवेगळ्या प्रेरणा चक्राच्या साह्याने अविरत सुरू असते . 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

11. प्रेरणांचे प्रकार / Types of Motivation   आंतरिक प्रेरणा :- आंतरिक प्रेरणा म्हणजे व्यक्ती स्वतःहून एखाद्या कार्यात मग्न होऊन परिपूर्ती ची भावना अविष्कार आनंद सहभाग आणि समाधान प्राप्त करण्यासाठी कार्यरत राहते .     बाह्य प्रेरणा :- इतरांकडून व व्यक्तीकडून बाह्य स्वरूपात मिळणारी प्रेरणा होय . उदाहरणार्थ वाढ , पैसा , बक्षीस , स्मृतिचिन्ह इत्यादी   Intrinsic Motivation :- intrinsic motivation is that which comes from within the persons a feeling of fulfillment, expression, participation, joy and satisfaction. These will inspire the athlete to greater heights over a longer period of time than the extrinsic motivational factors. 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

12. प्रेरणांचे प्रकार / Types of Motivation   बाह्य प्रेरणा :- इतरांकडून व व्यक्तीकडून बाह्य स्वरूपात मिळणारी चेतना होय . उदाहरणार्थ वाढ , पैसा , बक्षीस , स्मृतिचिन्ह इत्यादी . Extrinsic Motivation :- this is a motivation that comes from other people i . e. externally. For example incentives, money, awards, trophies etc.    Some of the types of incentives are :-    a. Social incentive :- spectators and fans will encourage the players.     b. Monetary incentive :- award of money will be given for the outstanding players.     c. Reward incentive :- bonus will be given for team players.     d. Social competitive incentive :- the player is competing against norms of previously recorded high score or world record. 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

13. Basic theory of motivation   A. Instinct theory :- Postulates innate predispositions to specific actions. Its become habit.   B. Drive reduction theory :- needs that create a state of tension or drive which the organism seeks to reduce by doing something to satisfy C. Incentive theory :- reinforcement technique used and some incentives has been given for the betterment of behavior.   11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

14. Achievement motivation:-   Achievement motivation is relative Lee the new concept in the field of motivation the basis for achievement motivation is the motive to be achieved or clearly Achievement motive. Achievement Motivation comes into picture when an individual knows that his performance will be strictly evaluated hence this motive may be considered as a deposition to approach success even after a hard struggle and cut throat competition. David and Hassari :- have defined it as such, "Achievement motivation is a system of goal direction in human society that is closely related to competence, competition and hard struggle to achieve success and reach the standard of excellence". 11/28/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi