Pathya Kalpana in Samsarjana Krama

Pathya Kalpana are those formulations in Ayurveda , which are grouped under the category of Ahara/ Food recipies (Kritanna). They have the unique ability to perform the function of both Ahara (If processed simply) and Aushadha (If processed with medications). There are a number of recipes included in Pathya Kalpana . Among them , those which are indicated in samsarjana krama (After Sodhana/ Panchakarma chikitsa ) has been included in this presentation. The presentation aims in the highlighting the general qualties of each Peyadi Krama , their relevance in chikitsa.

1. A review on pathya kalpana with special reference to samsarjana karma

2. इष्टवर्णगन्धरसस्पर्शं विधिविहितमन्नपानं प्राणिनां प्राणिसंज्नकानां प्राणमाचक्षते कुशला I Cha Su 27/3 AHARA IS IMPORTANT BECAUSE………….. प्र्त्यक्षफल दर्शनात् - Increase body built तदिन्धना ह्यन्तरग्ने: स्थिति : - fuel to jadaragni तत् सत्वमूर्जयति - replenishes mind तच्छरीरधातुव्यूहबलवर्णेन्द्रिय प्रसादकरं - well maintain the tissue system INTRODUCTION Consumed by AHARA

3. पेया विलेपीमकृतं कृतं च यूषं रसं त्रिद्विरथैकशश्च ॥ क्रमेण सेवेन विशुद्धकाये प्रधानमध्यावरशुद्धिशुद्ध :। Cha Si 1/11 PADHYA KALPANA INCLUDED IN SAMSARJANA KRAMA

4. SL.NO: KALPANA PROPORTION (OF DRAVYA WITH WATER) PROPERTIES 1. PEYA 1:14 लघुतरा ग्राहि धातुपुष्टिकर 2. VILEPI 1:14 तर्पणि बृंहणी हृध्या पित्तनाशिनी 3. YUSHA 1:16 Based on Dravya ( eg . Mudga Yusha ) कफघ्न दीपन हृद्द्य 4. MAMSARASA रसो मांससमुद्भवो इति --- प्रीणन , प्राणजनन श्वास- कासहर क्षयहर , वात- पित्तहर , श्रमहर , हृद्द्यो द्रवाधिका स्वल्पसिक्था चतुर्दशगुणे जले । सिद्धा पेया बुधैर्ज्ञेया .... विलेपि घनसिक्ता स्यात्सिद्धा नीरे चतुर्गुणे । कल्कद्रव्यपलं शुण्ठी पिप्पली च अर्ध कार्षिकी । वारिप्र स्थे न विपचेत्स द्रवो यूष उच्च्यते ॥ यूषः किञ्चिद्धनस्ततः।

5. यवागु पेया सिक्थसमन्विते यवागुति अत्र पेया यवागूरुच्यते I Dalhana विरलद्रवेति । यवागु पेयेत्यर्थ​ : I Dalhana Peya and Yavagu are synonymous

6. विलेपी विलेपी बहुसिक्था स्यादिति बहुसिक्था घनसिक्था पृथक्द्रवरहिता, अत एव लेह्या I Dalhana Mashed rice – similar to paste Consistency – Lehya / Semi solid

7. यूष द्रव्यकृतयूष अद्रव्यकृत यूष कृताकृता यूष विज्नेयं लवणस्नेहकटुकै: संस्कृतं कृतम् अस्नेहलवणं सर्वमकृतं कटुकैर्विना एकस्मिन्काले स्तोक संस्कारेण यूषरसयोस्तत्र कृताकृतत्वं ज्नेयम् । Well spicy and Unctuous Neither spicy – Nor Unctuous Mild Spicy and Unctuous Eg . Mudga Yusha - कफघ्नो दीपनो हृद्द्य: शुधानां व्रणिनामपि। उक्त:पथ्यतमश्चापिमुद्गयूष: कृताकृत : इति II (Su Su 46/366)

8. मांसरस रसो मांससमुद्भवो इति । Su Su 46/349 पा o तदभिदाय​( मांसमभिदाय​) द्रवम - मांसरस - Dalhana मांसरस गुण स्मृत्योजोस्वरहीनानांज्वरक्षीणक्षतोरसाम् । भग्नविश्लिष्टसन्धीनां कृशानामल्परेतसाम्॥ आप्यायन: संहनन: शुक्रदो बलवर्धन :। Su Su 46/ 360-361 स्वास्थ्यकर सन्धानकर​

9. CONCLUSION यथाऽणुरग्निस्तृणगोमयाद्यै:सन्धुक्ष्यमाणो भवति क्रमेण । महान् स्थिर:सर्वपचस्तथैव शुद्धस्य पेयादिभिरन्तराग्नि ॥ Ch Si 1/12 After assessing the Agni bala , Peyadi krama may be prescribed to rogi by a vaidhya , which can act both as Ahara and Aushada yoga. Apart from Samsarjana Krama , these preparations plays a very important role in nourishing and treating a disease in an individual who is debilitated (bed ridden), dislikes aushadha , fond of food stuffs. These recipies has the ability to kindle the weak digestive fire , just like the dry grass when exposed stage by stage in fire can perfectly burst into flames.

10. THANK YOU