Psychology, Meaning & Definitions & scope

Meaning, Definitions & scope of Psychology

1. Psychology:- Meaning & Definition मानसशास्त्र:- अर्थ व व्याख्या Prof. Dr. Makarand Joshi Professor & Head MSM’s College of Physical Education, Aurangabad 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

2. मानसशास्त्र सायकी + लोगस Psyche + Logos मन / आत्मा + अभ्यास ( टॉक ऑफ ) सर्वसाधारणपणे 2300 वर्षापूर्वी पाश्चात्त्य देशात मानसशास्त्र हे एक शास्त्र म्हणून उदयास आले . त्याकाळी आत्मा , मन यासंबंधीचे काही विचार तत्वज्ञान या विद्याशाखेमध्ये मांडले जात असत . अर्थातच ही सर्व मांडणी तत्त्वचिंतनावर अशी होती . थोर ग्रीक शास्त्रज्ञ ॲ रिस्टॉटल यांनी ' डी एनेमा ' (About Soul ) या नावाचा ग्रंथ लिहिला . येथूनच मानसशास्त्राचा उदय होण्यास प्रारंभ झाला . मानसशास्त्र या शब्दाचा उपयोग प्रथमता 1576 साली करण्यात आला . डी एनेमा या ग्रंथाला मानसशास्त्रातील एक आद्यग्रंथ म्हणून मान्यता मिळाली . या ग्रंथात आत्म्या विषयीचे विवेचन आढळून येते . याच विचारातून मानसशास्त्र ही विद्येची वेगळी शाखा गणली गेली . 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

3. मानसशास्त्र:- अर्थ व व्याख्या मानसशास्त्राची पहिली व्याख्या " आत्म्याचे शास्त्र म्हणजे मानसशास्त्र ". "As a science of soul“ अशी करण्यात आली . आत्म्याचे शरीरातील निश्चित स्थान कोणते यावर बरीच चिकित्सा करण्यात आली . मानसशास्त्र एक शास्त्र आहे , असे समजले गेले तर शास्त्र हे अविनाशी , चिदृप व दिसण्याऱ्या गोष्टींवर , वस्तुंबद्दल विवेचन करते . परंतु आत्मा म्हणजे काय ? तो जड आहे की चिदृप आहे ? विनाशी आहे की अविनाशी आहे ? याचे शरीरातील स्थान कोणते आहे ? असे अनेक प्रश्न समोर आले . परिणामतः मानसशास्त्राची दुसरी व्याख्या यातूनच पुढे आली , ती म्हणजे मनाचे शास्त्र म्हणजे मानसशास्त्र होय . 'Psychology is a science of mind'. पहिल्या व्याख्येप्रमाणे याही व्याख्याने अनेक प्रश्न समोर आले . यावर काही ऋषी-मुनींनी मन म्हणजे , " जो विचार करते ते ", मन भासते दिसत नाही , अशा प्रकारचा तोकडा प्रयत्न केला गेला . परंतु यापेक्षा अधिक शास्त्रशुद्ध प्रयत्न मॅक - डूग्गल यांनी केलेला दिसून येतो . " मानसशास्त्र हे मानवी मनाचे अनुभव मिश्रित वर्णनात्मक अनुभवांचे शास्त्र आहे ", अशी व्याख्या केली . 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

4. मानसशास्त्र:- अर्थ व व्याख्या एकोणिसाव्या शतकामध्ये अधिक शास्त्रशुद्ध प्रयत्न भौतिकशास्त्राच्या विकासामुळे होऊ लागला . याच काळात शारीरिक शास्त्राचाही विकास होऊ लागला . एक महत्त्वपूर्ण घटना 1879 या साली घडली . विल्यम उंट या मानसशास्त्रज्ञाने जर्मनी येथील लिपझिक या विद्यापीठात मानसशास्त्रची पहिली प्रयोगशाळा स्थापन केली . या प्रयोगशाळेत संवेदन (Sensation) भावना (Feelings), विचार ( Thinking), संकल्पना (Concept) या विविध विषयांवर प्रयोग करण्यास सुरुवात केली या सर्व गोष्टी आंतरिक अनुभवावर अवलंबून आहेत यातून विल्यम उंट (William Wundt) यांनी मानसशास्त्राची नवीन व्याख्या पुढे आणली " बोधावस्था चा अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे मानसशास्त्र."it's a science of consciousness". 1879 साला पासूनच मानसशास्त्राला शास्त्र म्हणून मान्यता मिळाली , ती प्रायोगिक पद्धतीने या शाखेमध्ये अभ्यास करण्याची पद्धत सुरु झाल्यामुळे . बोधावस्थेचा प्रत्यय प्रत्येकास आला पण सिग्मंड फ्राईड (Sigmund Freud) यांनी मनोविश्लेषण शास्त्राच्या संशोधनामुळे मानवी वर्तन हे बोधावस्थेतील विचार , विकार यावर जितके अवलंबून असते , त्याहीपेक्षा ते मनाच्या गुढ , अबोध भावना - वासनांवर अधिक अवलंबून असते हे स्पष्ट होऊ लागले . त्यामुळे मानसशास्त्राच्या कक्षेमध्ये बोधावस्थेच्या जोडीला अबोधावस्थेचाही समावेश होऊ लागला . यामुळे विल्यम उंट यांची व्याख्याही मागे पडली . आणि 1912 साली जेम्स वॅटसन , वूडवर्थ , क्रो अंड क्रो , स्किनर मन यांनी केलेली मानसशास्त्राची व्याख्या सर्वमान्य ठरली . ती अशी , " मानव व मानवेतर प्राण्यांच्या वर्तनाचा अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे मानसशास्त्र होय ". 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

5. Psychology:- Meaning & Definition Psychology as a subject is as old as Aristotle, but as a science it is a very young. It was only in 1879 declared as a science. Psychology was earlier studied as the part of philosophy and now it has acquired its own status. Psychology word was first used in the year 1576. it is derived from Greek word 'Psyche' and 'logy' 'Psyche' means mind and 'Logy' means talk of or science of. Hence psychology means science of mind. This definition is studied as a part of historical evolution of the definition which is current and modern. Earlier definition of psychology was study of 'man inside man' but critic on this is nobody has seen 'man inside man' and we say psychology is a science and science is exclusively blend of proof. Hence this definition was abandoned. Next, Psychology was defined as a study of soul. and same as above said, nobody has seen soul, weighed or touched and place of soul is unknown. Hence this definition was also rejected. Then the etymological definition, psychology is study of mind. This definition is rejected because there are various concepts of mind. Mind does not exist, brain does. 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

6. Psychology:- Meaning & Definition Next, Mac- Duggal state , psychology was defined ‘as a science of consciousness’. Consciousness here reference or means only the present or the behavior in relationship to the present situation. The question arises that is life governed only by the present? is past nothing? is a future of no consciousness? and there are people who do not believe in present. Consciousness also mean one's own activity- and no thoughts of others this definition being narrow has been rejected. Latest and most acceptable definition of psychology is accepted in 1912 that, 'study of human behavior and experience'. The chief supporters of this definition are James Watson, Woodworth, Crow and Crow, Skinner and Munn. Psychology is a science of behavior. behavior is external. It is a response to stimuli present in the environment. It is manifest activity, can be seen by people and includes both normal and abnormal behavior. It is individual's personal experience, is internal, may hide his feelings, Psychology studies these experience also. Hence psychology is a science of behavior and experience or study of the individuals activities in relationship to his environment. 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

7. Basis of Psychology Hence the psychology is based on following factors:- S-O-R Stimulus - Object - Response. उद्दीपक – प्रयुक्त – प्रतिक्रिया 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

8. Branches of Psychology Branches of psychology 1. General or normal psychology( सामान्य मानसशास्त्र) :- deals with normal people - his thinking, learning, sensation, perception etc. 2. Abnormal psychology ( अपसामान्य मानसशास्त्र ) :- is that branch which deals with mental illness - its causes symptoms, type and treatment. People who specialized in this field are known as Psychotherapist Clinical Psychologist etc. 3. Experimental psychology ( प्रायोगिक मानसशास्त्र ) :- it is because of this branch that the subject has been declared science. It deals with laboratory testing of various hypothesis put forward from time to time. First psychology laboratory was opened in 1879 by William Wundt at Leipzig in Germany. 4. Social psychology ( सामाजिक मानसशास्त्र ) :- studies an individual in society - his fashions, fades, prejudices, attitude, leadership, group cohesion etc. 5. Industrial Psychology / Applied Psychology (औद्योगिक / उपयोजित मानसशास्त्र ) :- deals with the workers in the factories and their behavior, accidents, Maladjustment, job analysis etc. 6. Developmental psychology ( विकासात्मक मानसशास्त्र ) :- deals with a human being from conception through various stages of his death. Development of various aspects like physical, emotional, social, language, motor etc. 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi

9. Branches of Psychology 7. Comparative psychology : ( तुलनात्मक मानसशास्त्र ) - deals with behavior of the man and animals in a comparative manner. 8. Physiological psychology (शरीरक्रिया मानसशास्त्र ) :- deals with the physical functioning of glands and various parts of the body in various situations. 9. Mathematical psychology ( गणितीय मानसशास्त्र ) :- new branch applications of mathematics in psychology quantifying human behavior. 10. Educational psychology (शैक्षणिक मानसशास्त्र ) :- deals with learning and teaching, behavior in classroom and school. 11. Criminal psychology ( गुन्हेगारीचे मानसशास्त्र ) :- deals with the criminals and their behavior. 12. Sports psychology ( क्रीडा मानसशास्त्र ) :- is the applied branch of psychology in which various psychological laws and principles are used in the field of sports. I n other words sports psychology is the applied science of behavior of those involved in sports. 13. Child Psychology ( बाल मानसशास्त्र ) :- deals with behavior of infants, babyhood, childhood in various situations like at home school with peers etc. 10/17/2021 Prof. Dr. Makarand Joshi