12. nkjh jk gkjh kjh jh kkjhkhafta (1).ppt

jk gjg kj kjh kjh jkhkjh kjy ıkjhkjhkjhn

1. EBELİK BÖLÜMÜ
SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
208-İLKYARDIM
Dr. Öğretim Üyesi Afitap ÖZDELİKARA

2. YANIKLAR VE DONMALAR
Hafta-12
208-İLKYARDIM

3. YANIK NEDİR?
Yanık, herhangi bir ısıya maruz kalma ya da yakıcı
maddelerin etkileri sonucu oluşan doku zedelenmesidir.
•Dokuları yakan maddelere yanık etkeni denir.
•Her yanık etkeni, dokuyu değişik şekilde yakar.
•Yanık etkenleri çeşitlidir ve bu etkenlerin hepsi deri ve deri
altı dokuların anatomik ve fizyolojik yapısını bozarak yanık
yaralarını oluşturur.

4. Yanık Etkenleri
A.Termal Etkenler
B.Kimyasal Etkenler
C.Radyoaktif Etkenler
D.Elektrik Akımı

5. A. Termal etkenler
Termal etkenli yanıklar, genellikle derinlik
olarak homojen değildir
•Kuru Isı Kaynakları: alev, ateş,
ısınmış metal parçası, güneş ışığı,
elektrikle ısınan araçlar ve kuru
sıcak havadır Bu etkenler, doğrudan
temas ettikleri yeri derinlemesine yakarlar.

6. •Yaş Isı Kaynakları: buhar, basınçlı buhar, kaynar su, ısıtılmış
sıvı maddeler, eritilmiş metallerdir. Yaş ısı yanıkları, daha geniş
yüzeyin yanmasına neden olur.Yaş ısının derecesi ve bu ısıya
temas süresi yanığın derecesini doğru orantılı etkiler
•soğuk etkenler: soğuk hava, soğuk rüzgar, nemli soğuk, derin
dondurucu gazlar

7. B. Kimyasal etkenler
•Sıvı Kimyasal Etkenler: asitler:
hidroklorik asit, sülfürik asit, nitrik asit
vs. alkalenler: sodyum hidroksit,
potasyum hidroksit …)
•Gaz Kimyasal Etkenler: kimyasal savaş
gazları:(lewisit, arsenikli vezikanlar,
hardal ve azotlu hardal gazı, biber gazı)
•Katı Kimyasal Etkenler: sodyum
hiposülfit, fosfor, nişadır, çamaşır
sodası, potasyum klorür gibi.

8. Kimyasal Yanıklar
•Kimyasal etkenlerin içerdiği hidrojen atomu ne kadar çok ise o
kadar yakıcı özelliği artar.
•Kimyasal madde temas ettiği yeri yakar, deride kaldığı sürece
de yakmaya devam eder.
•Gaz haldeki kimyasal maddeler solunum yollarında irritasyon
ve mukoza yanıkları oluşturur (inhalasyon yanıkları).
İnhalasyon yanığı etkenleri; CO2, CO, Hidrojen sülfür (SH3)
ve Amonyak (NH3) gazları sayılabilir
•Sıcak ısının, dumanın ve alevin solunması da inhalasyon
yanığına neden olur
•Kimyasal yakıcı etkenler, ağızdan alındığında GİS yanıklarına
da neden olur

9. C.Radyoaktif etkenler
Yanık etkeni olan ışınlar;
•Alfa, beta ve gama ışınları,
•Röntgen ışınları,
•Ultraviyole ışını,
•Elektrik kaynağı ışınlarıdır
•Radyoaktif maddeler, deri ve deri altı dokularında yanıkların
ve yaraların etkenidir.
•Tedavi amacıyla kullanılan radyoaktif ışınlar da termal
faktörler gibi deriyi yakar

10. D.Elektrik akımı
•Elektrik akımı, 220 volttan, 15.000 volta kadar
değişen gerilimdedir.
•Elektrik akımının + ve – kutupları, insan
vücudunda birleşirse deri, deri altı dokusu
yanıklarına ve ani ölümlere neden olabilir. Bu
olay, cereyana kapılma ya da elektrik çarpması
olarak tanımlanır.
•Özellikle yüksek gerilimli (1000-15000 volt)
elektrik akımı, derin yanık, gangren ve ani ölüm
etkenidir.

11. Elektrik akımı
•Elektrik çarpması sırasında, elektrik enerjisi,ısı enerjisine
dönüşür.
•Elektrik yanığı ve elektro mekanik etki, kas lifi kopmaları,
kırıklar, ekimoz, hematom ve deride yaralara neden olur.
•Deride yara ve yanık ile birlikte metalik lekeler de vardır.
•Yıldırım, en yüksek elektrik akımından yüzbinlerce daha
yüksek gerilime sahiptir.

12. •Bu kasılmalar, kas kontrolünün kaybedilmesine ve
akımdan kurtulmamaya neden olur.
•Akımda kalındığı sürece organizmada harabiyet artar,
tendon kopmaları ve kırıklar oluşabilir.
•Akımın vücuttan çıkış yerinde lezyon ve parçalanma
vardır.
•Akımın izlediği yol üzerinde bulunan kalp ve akciğer gibi
hayati organlar, duyu ve motor merkezlerin
etkilenmesine bağlı olarak ölüm meydana gelir.
•Akım, öncelikle kalpte ventriküler fibrilasyon ile ani
solunum durmasına neden olur.

13. YANIĞIN
DERECELENDİRİLMES
İ

14. Yanık derecelendirmesinde;
• Yanığın derinliği ,
•Yanığın kapladığı alan iki temel kriterdir.

15. 1. Derece Yanık
•Derinin sadece epidermis tabakası yanmıştır,
yüzeyel yanıktır, deri bütünlüğü
bozulmamıştır.
•Deri kırmızı, gergin, ödemli ve eritemlidir.
•Ağrı vardır.
•Güneş altında fazla kalındığında 1. derece
yanık oluşur. Deride iz bırakmadan iyileşir.
•I. Derece yanıklarda enfeksiyon riski yoktur

16. II.Derece Yanıklar
•Derinin epidermis ve dermis tabakaları yanmıştır fakat deri altı
dokularında harabiyet yoktur.
•Yoğun bir ağrı, deride aşırı kızarıklık ve içi su dolu
kabarcıklar(büller) vardır
•Enfeksiyon riski yüksektir
•Plazma kaybı ve deri fonksiyonlarında bozulma meydana gelir.
•Plazma kaybı, vücudun elektrolit dengesini bozarak yaşamı
tehlikeye sokar .
•Yanan alan, vücut yüzeyinin %20 sinden fazla ise tehlikelidir.
•Uygun bakımla kendiliğinden iyileşir.

17. III.Derece Yanıklar
•Derinin tüm tabakaları zarar görmüştür.
•3. derece yanıkta deri siyah ya da beyaz renktedir.
•Sinirler harap olduğu için hasta ağrı hissetmeyebilir (yanığın
çevresinde oluşan 2. derece yanıklardan dolayı oluşan ağrının
dışında)
•Bu tip yanıkta deri greftine ihtiyaç vardır. Büyük izler kalır.
•Yanık alanda nekrotik dokular, enfeksiyon için uygun
ortamdır.

18. Dokuzlar kuralına
(yüzey alanına) göre
yanıklar

19. •2. ve 3. derece yanıkların alanı, dokuzlar
kuralına göre hesaplanır.
•Dokuzlar kuralı, erişkinlerde kullanılan bir
ölçüttür.
•Erişkin bir vücutta, belirlenen 11 bölgeden her
biri, vücut yüz ölçümünün 1/9 udur.
•Genital bölge ve boyun ise, % 1 olarak alan
toplamına eklenir.

20. Erişkinlerde bölgelerin vücuda oranı:
•Baş ve boyun : % 9
•Bir kol : % 9 (iki kol %18)
•Sırt : % 9
•Bel ve kalça : % 9
•Göğüs : %9
•Karın : %9
•Bacak (ön) : %9 (iki uyluk % 18)
•Bacak (arka : %9 (iki bacak % 18)
•Genital bölge : % 1
•Genel toplam : % 100

21. YANIKLARIN
DEĞERLENDİRİLMESİ
VE İLK YARDIM

22. Değerlendirme
Değerlendirmede şu faktörler ele alınmalıdır;
•Yanığın kaynağı
•Yanmış vücut bölümleri
•Yanığın derecesi
•Yanmış alanların büyüklüğü
•Hastanın yaşı
•Hastanın diğer hastalıkları ve yaraları

23. Yanıklarda ilk
yardım

24. Termal Yanıklarda İlk Yardım
•Kazazede, termal yanığa neden olan alev, buhar,
sıcak hava ya da ateş gibi etkenlerden uzaklaştırılır.
•Kazazedenin elbiselerinde, yanma devam ediyorsa
kazazede hemen yere yatırılır.
•Alev ile havanın temasını kesmek için, kazazedenin
üzerine hava sızdırmayan kalın örtüler örtülür.
•Bu amacla,battaniye, palto, ceket gibi malzemeler
kullanılır. Naylon malzeme kullanılmamalıdır
•Örtü yerine kullanılacak malzemeler yoksa; su,kum ve
toprak ile de yanma söndürülebilir.
•Kazazede, yanmakta olan tarafı üzerine yatarsa, yanmayı
kendisi de söndürebilir.
•Kazazede, yanarak kaçıyorsa yere yatmayı ve
yuvarlanmaya ikna edilir.

25. •Yanıklının vital bulguları değerlendirilir
•Soluk yolu açık tutulur
•Yanığın dereceleri ve ciddiyeti belirlenir.
•Yanan elbiseler, makasla kesilerek deri
soyulmadan itina ile alınır, yanık alan açığa
çıkarılır.
•1. ve 2. derece yanıkta, yanan bölge soğuk su ile
20dk soğutulur. dar alanlı yanık buz ile de
soğutulabilir.
•Yanık yüzeyi çok genişse, vücut ısısını korumak
için su ile soğutma önerilmez, soğutulursa hızla
hipotermi gelişir.

26. •Yanan bölgedeki yüzük, bilezik vb takılar ödem oluşmadan
çıkarılır.
•Büller patlatılmaz, deri parçaları koparılmaz.
•Yanık alanı, steril gaz kompreslerle kapatılır. Steril gaz kompres
yoksa yanık alanı: ıslatılmış temiz çarşaf, havlu, üçgen sargı ve
tülbent gibi malzemelerle örtülür. böylece soğutma ve ağrıyı
azaltma sağlanır.
•Yanık, boyun, parmak araları, koltuk altı gibi deri katlarının
olduğu bölgelerde ise, deri katları arasına steril gaz kompres
konur. temiz nemli bezler de aynı amaçla kullanılır.
•3.derece yanıklar, su ile yıkanmadan steril geniş gaz
kompreslerle ya da ütülenmiş çarşafla örtülerek dış etkenlerden
korunur.
•Yanıklının vücut ısısı korunur.

27. •Yanık bölge kalp seviyesinden yukarda tutulur.
•Ağrı (nörojenik), hipovolemik ve septik şoka karşı önlem
alınır.
•Yanık geniş ve sağlık kuruluşu uzaktaysa, yanıklının bilinci
açıksa ve kusmuyorsa; ağızdan meyve suyu, maden suyu
verilerek sıvı ihtiyacı karşılanır. Ya da 1 lt suya, 1 çay
kaşığı karbonat, 1 çay kaşığı tuz katılarak karıştırılır.bu
karışım, yanıklıya içirilerek sıvı ve tuz (iyon) kaybı önlenir.
•112 aranarak ambulans çağrılır.
•Yanıklı acilen yanık ünitesi bulunan hastaneye ambulansla
sevk edilir.

28. Yanıkta yapılmaması gereken uygulamalar:
•Yanık yüzeyine yağ, diş macunu, merhem ve yoğurt gibi
maddeler sürülmemeli.
•Bilinçsiz olarak oksijenli su ve antiseptiklerle yanık
silinmemeli.
•Derideki büller patlatılmamalı, yanık yüzeyindeki deri parçaları
temizlenmemeli,
•Yanık yüzeyine sargı sarılmamalı ve flaster uygulanmamalıdır.

29. Kimyasal yanıklarda ilk yardım
•Yıkanacak bölgedeki kimyasal madde ile kirlenen tüm
giysiler ve takılar çıkarılır.
•Yakıcı madde, bol fakat basınçsız su ile 15-20 dakika
yıkanarak deriden uzaklaştırılır.
•Yanmamış kireç, önce kuru olarak deriden temizlenir,
daha sonra su ile yıkanır (önce su ile yıkanırsa yüksek ısı
meydana getirerek yanığı artırır).
•Toz haldeki diğer kimyasal maddeler önce hava ya da
fırça ile temizlenir, daha sonra basınçsız bol su ile yıkanır.
•Asit ve alkalen maddelerle oluşan yanık, aynı şekilde bol
ve basınçsız su ile en az 15-20 dakika yumuşak
hareketlerle yıkanır. Su, asitin etkisini azaltır ve deriden
uzaklaştırır

30. Kimyasal yanıklarda ilk yardım
•Kimyasal madde ile bulaşmış giysiler zararsız duruma
getirilir.
•Su ile yıkanan yanık alanın üzerine, ıslatılmış gaz bezleri
kapatılır.
•Kazazedenin vücut ısısı korunur, 112 aranarak ambulans
çağırılır.
•Kimyasal yakıcılar, yanık yüzeyde değişik renkler
meydana getirir. Bu renkler, yanık etkenini belirlemede
kolaylık sağlar.
örneğin; deri, sülfirik asit yanığında koyu yeşil renk, nitrik
asit yanığında sarımsı kahverengi bir görünüm alır.

31. Elektrik yanıklarında ilk yardım
•Meydana gelen ısı enerjisinin şiddeti, elektrik akımının
voltu ve amperi ile doğru orantılıdır.
•elektrik akımı, evlerde 220 volt, sanayide 360 volt,
yüksek gerilim hatlarında 15000 volttur.
•Isı enerjisi, temas ettiği yerde yanığa ve vücudun
tamamında ısı yükselmesine neden olur.
•Elektrik yanığı ve elektromekanik etki, kas lifi kopmaları,
kırıklar, ekimoz, hematom ve deride kesici yaralara
neden olur.
•Deride yara ve yanık ile birlikte metalik lekeler vardır.

32. •Alternatif akım, organizmada sık aralıklı kasılmalar
oluşturur. Bu kasılmalar, kas kontrolünün kaybedilmesine
ve akımdan kurtulamamaya neden olur.
•Akımda kalındığı sürece organizmada harabiyet artar,
hatta tendon kopmaları ve kırıklar oluşabilir.
•Akımın vücuttan çıkış yerinde lezyon ve parçalanma
vardır.
•Akımın izlediği yol üzerinde bulunan hayati organlar ve
merkezlerin etkilenmesine bağlı olarak ölüm
çabuklaşabilir.
•Akım, vücutta öncelikle ventriküler fibrilasyon ve
solunum durmasına neden olur.

33. Elektrik yanığında ilk yardım iki aşamada
gerçekleştirilir.
•Kazazede, öncelikle elektrik akımından kurtarılır,
sonra ilk yardıma başlanır.
•Kazazedeye, akımdan kurtarılmadan ilk yardım
yapılmak istenirse, zincirleme elektrik çarpması
meydana gelir.

34. Akımdan kurtarma
•Akım, ana kaynağından (şalter) ya da elektrik
düğmesinden kesilir.
•Bu sağlanamıyorsa, plastik ve naylon ile yalıtılmış; kuru
tahta, kürek sapı ve ağaç parçası ile kişi akımdan
kurtarılır, akımla teması kesilir.
•Yalıtkan olan lastik çizme ve lastik eldiven giyerek de kişi
akımdan kurtarılır.
•Yalıtkan saplı pense ile tel kesilerek kişi akımdan
kurtarılabilir.

35. İlk yardım
•Kazazedenin genel durumu değerlendirilir
•ilk yardımın ABC si uygulanır
•Solunumu kolaylaştırıcı pozisyon aldırılır
•Elektrik yanığına, termal yanıklarda olduğu gibi ilk yardım ve
acil bakım uygulanır (su ile soğutma yapılmaz)
•Bu uygulamalara ek olarak; akımın vücuttaki giriş ve çıkış
yerlerinde yaptığı yanıklar ayrı ayrı korumaya alınır
•Kazazede hareket ettirilmez
•Yanık yarası küçük olsa bile derin doku hasarı gelişebilir. 112
aranarak ambulans çağrılır. Kazazede, hastaneye sevk edilir.

36. •Elektrik çarpmasında, ciltteki yaranın görüntüsü ile, iç
organların uğrayabileceği hasar arasında, doğru orantı yoktur.
•Tüm elektrik çarpması olguları, sağlık kuruluşunda daha ileri
tetkik ve tedavi gerektiren, hayati tehlike yaratabilen, ciddi
yaralanmalardır.
•Yıldırım çarpması sonucu yanan kişiye ilk yardım amacıyla
dokunmanın tehlikesi yoktur.
•Termal yanıklarda uygulanan ilk yardım ve acil bakım, yıldırım
çarpmasında da aynen yapılır.

37. Işınlarla meydana gelen yanıkta ilk yardım
ve acil bakım
Radyoaktif maddelerden ve atom şimşeği yanığından
korunmak için aşağıdaki önlemler alınır:
•Eller ile yüz kapatılarak yüzükoyun siper arkasına yatmak,
sonra elleri de vücut altına gizlemek.
•Vücudun tüm bölümünü açık renk giysilerle örtmek.
•Gözleri kapatmak ve örtmek. patlama olan yöne
bakmamak.
•Beton bariyerler arkasına sığınmak.
•Pencere ve kapı karşısını siper olarak kullanmamak.
•Sığınakları kullanmak.
•Dışarıda koruyucu maske, eldiven ve özel giysiler giymek

38. YANIKLILARIN TAŞINMASI
•Yanıklı taşınırken enfeksiyondan korunmalıdır.
•ortam steril ya da temiz olmalıdır.
•Taşıma uzun zaman alacaksa acil bakıma ve sıvı
tedavisine devam edilir.
•Yanıklı, gazlı gangren ve tetanoz hastalıklarına karşı
korunur.
•Yanık bölgede, ödemi azaltmak ve sıvı kaybını önlemek
için, yanık bölge vücut seviyesinden yukarı tutularak taşınır.

39. YANIKLILARIN TAŞINMASI
•Geniş yanıklarda kazazedenin altına ve üstüne
steril geniş kompresler ya da çarşaf serilir.
•Varsa steril gömlek giydirilir ve maske takılır.
•Yanıklıya, yanan bölge üstte kalacak şekilde
pozisyon aldırılır.
•Yanıklının, vital bulguları taşıma sırasında da sık
sık değerlendirilir.
•Gerekirse oksijen verilir

40. LOKAL DONMALAR
•Yüzeyel lokal donma: dermis ve epidermis donar.
Sızlama, yanma , karıncalanma hissi,duyu kaybı kaşıntı
olur. Takı varsa çıkarılır. Organ yünlü materyalle sarılır.
Ekstremitede ise yükseltilir, hareket kısıtlanır.
•Derin lokal donma: Ekstremite sert, soğuk duyarsızdır.
Donan kısımlar mum rengi olur. Vezikül ve ülserler
oluşur. travmaya yatkındır. Kuru steril pansuman yapılır.
Travmadan korunur. sevk edilir.

41. •Donan bölge karla ovulmamalıdır.
•Masaj yapılmamalıdır.
•Doğrudan ısı kaynağına tutulmamalı, sıcak
uygulanmamalıdır.ani ısıtma sakıncalı-şok-
•Büller patlatılmamalıdır.
•Merhem sürülmemelidir.
•Sıkı bandaj yapılmamalıdır.
•Kesinlikle sigara içirilmemelidir.
•Alkollü içecekler verilmemelidir.

42. GENEL DONMALAR
Donmayı kolaylaştıran faktörler
•Rüzgarın hızının yüksekliği, havadaki nemin
fazlalığı ve ıslaklık durumu soğugun etkisini
artırır, donmayı hızlandırır
•Zayıflık, metabolik ve kronik hastalığı
(diyabet, üremi…) olanlar hipotermiye daha
hızlı girerler

43. HİPOTERMİNİN EVRELERİ
Titreme: Isı yükseltme mekanizmaları çalışır sempatik sinir sist.
işlevi artar kas faaliyeti ile ısı artırılır. Terleme durur, kapiller spazm
olur, kıllar dikleşir, deri soğur beyazlaşır, his kaybı olur
Kas fonksiyonlarının zayıflaması: Küçük kas demetlerinde başlar.
örn; parmak hareketlerinin azalması
Vücut iç sıcaklığının düşmesi: vücut iç sıcaklığı, 25c’nin altına
düşünce savunma mekanizmaları devre dışı kalır. 20 derecenin altına
düşerse deri ve kas fonksiyonları kaybolur. Hücre sıvıları
kristalleşmeye başlar
Vital bulguların gerilemesi: iç sıcaklık 15-20 c’ye düşer. nabız ve
solunum yavaşlar, kardiyak aritmiler oluşabilir. 15 derecede uyku
başlar ve hücrelerin madde alış-verişi durur. doku nekrozu oluşur.
Bilinç kaybı ve ölüm: vücut iç ısısı 10 c’ye düşünce hipotermi
derinleşir bilinç kaybolur dolaşım ve solunum sistemleri durur.
serebral kanamalar başlar, ölüm oluşur.

44. •İlk yardımcı, periferi donmuş donuklunun nabzını
alamayabilir.
•Nabzı alınamayan, ölüm belirtileri ayırt edilemeyen
kişiyi ölmüş kabul etmek yanılgı olabilir.
•Donuklular iyi değerlendirilir ve bilinçli ilk yardım ve
acil bakım yapılırsa, yaşatılması mümkün olabilir.
•Nabız solunum yok ise CPR uygulanır.

45. Genel donmada ilk yardım
•Donan kimseye kesinlikle karla ya da kuru masaj ve
ovma yapılmaz.
•Donan kimsenin ıslak giysileri, çok hafif hareketlerle ve
doku zedelenmesine neden olmadan çıkarılır ya da
kesilerek alınır.
•Kuru giysi ya da battaniye ile sarılarak kendi kendine
ısınması sağlanır.
•Donan kimsenin, bilinci açıksa ve sıvı içecekler
alabiliyorsa ılık ve şekerli içecekler verilir.
•Alkollü içecekler verilmez çünkü, alkol kısa süre enerji
verir daha sonra damarları genişleterek kanın
soğumasını çabuklaştırır ve donmayı hızlandırır.

46. Genel donmada ilk yardım
•Donukluların ısıtılması işlemleri, gittikçe ısısı artan banyo
ile yapılır
•Banyo olanağı yoksa sıcak suya batırılmış çarşaf, havlu ya
da kompresler uygulanır
•veziküller ve donuk yaraları varsa gevşek steril pansuman
ile kapatılarak dış etkenlerden korunur
•Donan kimse, sevk edilmeden önce, soğuk ve su
geçirmeyen örtülerle paketlenir
•Hasta bulunduğu pozisyonda acilen hastaneye sevk edilir
•Sevk sırasında vital bulgular ve vücut ısısı her 5-10
dakikada bir kontrol edilir Donmuş bölge ya da donmuş
kimse hareket ettirilmez, harekete zorlanmaz.

47. TEŞEKKÜRLER

48. KAYNAKLAR
•Gürsoy A. Çilingir D. Temel İlkyardım
Uygulamaları.
Çukurova Nobel Tıp Kitabevi 2018
•Süzen B. Temel İlkyardım
Nobel Tıp Kitabevi 2017