250919 (WR) v1 Keynote Montessori publiek.pdf

Ik heb op 7 oktober 2025 een studiedag van leidinggevenden van de Montessori Scholengemeenschap Amsterdam mogen begeleiden. Het onderwerp was de noodzaak om als onderwijsinstelling een AI-strategie te ontwikkelen.

1. De noodzaak van een AI-strategie voor het onderwijs
Wilfred Rubens

2. •Jullie beelden en ervaring
•‘AI’ is echt anders (en wat vinden jullie)
•EU AI-act (wat moeten jullie ermee)
•Relatie Montessori-onderwijs
•Gevolgen voor onderwijs (wat en hoe)
•AI-strategie noodzakelijk (plus onderdelen)
Inhoud

3. Jullie beelden en ervaring

5. Opdracht Google Gemini 2.5 Pro:
J
ij
ij werkt als data analist b
ij
ij een adviesbureau. In de b
ij
ijlage vind je een afbeelding met daarin
een groot aantal kenmerken van AI. Maak een ordening en samenvatting van deze
kenmerken.

6. 1. Kerntechnologie en eigenschappen
De basis van AI wordt gevormd door algoritmes. Dit z
ij
ijn de instructies die
de computer volgt. Speci
fi
fieke methoden zoals machine learning en deep
learning stellen systemen in staat om te leren en zich aan te passen. Dit
leervermogen is fundamenteel en wordt gevoed door een grote
hoeveelheid data (big data). AI is dus per de
fi
finitie gebaseerd op data; de
kwaliteit en omvang van de data bepalen in grote mate de prestaties. De
technologie is ontworpen om mensel
ij
ijke intelligentie na te bootsen en kan
autonoom functioneren b
ij
ij het uitvoeren van taken.
•Fundament: Algoritmes, machine learning, deep learning.
•Brandstof: Grote hoeveelheden data (big data).
•Karakter: Lerend, adaptief en autonoom.

7. 2. Toepassingen en functies
In de prakt
ij
ijk wordt AI ingezet als een handig hulpmiddel dat diverse taken kan
versnellen en verbeteren. Een van de meest prominente kenmerken is snelheid, wat
terugkomt in snelle dataverwerking en de functie als snelle zoekmachine. AI excelleert in
het herkennen van patronen, wat de basis vormt voor veel complexe toepassingen.
Daarnaast wordt AI steeds vaker gebruikt voor intellectuele en creatieve taken. Het kan
dienen als sparringpartner, helpen b
ij
ij het ontwerpen, inspiratie bieden en ondersteunen
b
ij
ij het schr
ij
ijven en aanscherpen van teksten. Het vermogen om problemen op te
lossen en kennis te reproduceren maakt het een veelz
ij
ijdig instrument.
•E
ffi
fficiëntie: Snel, t
ij
ijdsbesparend, e
ffi
fficiënt.
•Analysecapaciteit: Patronen herkennen, dataverwerking.
•Ondersteunende rol: Hulpmiddel, sparringpartner, inspiratiebron.

8. 3. Interactie met de gebruiker
De e
ff
ffectiviteit van AI is sterk afhankel
ij
ijk van de interactie met de mens. De
kwaliteit van de output wordt direct beïnvloed door de input; het formuleren
van goede prompts is dan ook van groot belang. AI leert door input van de
mens en kan doorvragen om een opdracht beter te begr
ij
ijpen. Dit interactieve
karakter vereist een zekere zorgvuldigheid en speci
fi
fieke vaardigheden van de
mens om het potentieel van de technologie optimaal te benutten.
•Input-afhankel
ij
ijk: Het belang van goede prompts.
•Interactief: De dialoog tussen mens en machine.
•Gebruikersvaardigheid: Vereist zorgvuldigheid en kennis van de gebruiker.

9. 4. Risico's en Beperkingen
Ondanks de geavanceerde mogel
ij
ijkheden kent AI duidel
ij
ijke beperkingen en risico's. De
output is niet alt
ij
ijd juist of correct, wat de systemen soms onbetrouwbaar maakt. Een
belangr
ij
ijk aandachtspunt is het gevaar van desinformatie. Omdat AI-systemen
grotendeels autonoom opereren, kunnen ze als oncontroleerbaar worden ervaren.
Daarnaast z
ij
ijn er technische en ethische kanttekeningen. AI-modellen kunnen privacy-
gevoelig z
ij
ijn door het verwerken van persoonsgegevens. Het trainen van deze modellen
gebruikt veel energie. Tot slot bestaat er het maatschappel
ij
ijke risico dat overmatig
vertrouwen op AI luiheid genereert.
•Betrouwbaarheid: Niet alt
ij
ijd correct, onbetrouwbaar.
•Veiligheid en Ethiek: Gevaar van desinformatie, privacy-gevoelig.
•Technische limieten: Hoog energieverbruik, afhankel
ij
ijk van digitale bronnen.

10. ‘AI’ is echt anders
(mede daarom AI-strategie nodig)

11. 19961993 1994 20052008

12. 19961993 1994 20052008
Impact op onderwijs beperkt

13. Artificiële intelligentie:
systeemtechnologie
Technologieën en systemen die
intelligentie nabootsen. Leren van
data, beslissingen nemen, patronen
herkennen, menselijke taal herkennen
en produceren (Nationale AI-cursus,
2025)

14. ChatGPT 5
Gemini Advanced 2.0 Flash
DALL-E oud
Kracht neemt fors toe

15. Alomtegenwoordig

16. Vraag 

Overzicht met bronnen

Gebruiker kiest, selecteert, scant

beoordeelt bronnen, verwerkt
Manier internet gebruik verandert

17. Vraag 

Kant en klaar antwoord

Beoordelen? Verwerken?

18. En dan heb ik het niet eens
gehad over de opkomst van
AI-agents!

19. •Afbeeldingen, infographics, video, audio
•Taalgerelateerde taken (mails, rapporten,
eenvoudiger teksten, vertalen,
samenvatten, aantekeningen uitwerken,
etc)
•Data analyse, patroonherkenning
•Workflow automatiseren (o.a. reis plannen,
boeken)
Ondersteunen bij werken en leren, en taken overnemen

20. •Afbeeldingen, infographics, video, audio
•Taalgerelateerde taken (mails, rapporten,
eenvoudiger teksten, vertalen,
samenvatten, aantekeningen uitwerken,
etc)
•Data analyse, patroonherkenning
•Workflow automatiseren (o.a. reis plannen,
boeken)
Ondersteunen bij werken en leren, en taken overnemen

21. •Problemen helpen oplossen (brainstorm,
scenario’s opstellen)
•Interactie met gebruikers (feedback,
Socratisch gesprek, gesprek historisch
figuur/expert, cliënt, diverse perspectieven)
•Programmeren (zonder kennis van
coderen)
•Diagnostiseren
•Onderzoek doen
Ondersteunen bij werken en leren, en taken overnemen

22. •Problemen helpen oplossen (brainstorm,
scenario’s opstellen)
•Interactie met gebruikers (feedback,
Socratisch gesprek, gesprek historisch
figuur/expert, cliënt, diverse perspectieven)
•Programmeren (zonder kennis van
coderen)
•Diagnostiseren
•Onderzoek doen
Ondersteunen bij werken en leren, en taken overnemen

23. Van de
onderwijsinstelling
Van de gebruiker
(net als zoekmachines,
maar dan ingrijpender)

24. ‘Arrival technology’:
niet bewust voor gekozen

25. EU AI-act
(wat moeten jullie ermee
volgens een niet-jurist)

26. EU-AI act
(daarnaast ook de AVG etc)

27. •Verboden: emotieherkenning, gezichtsherkenning (behalve bij medische of
veiligheidsredenen; niet relevant voor onderwijs).
•Hoog risico (afhankelijk van de toepassing)

28. •Hoog risico: toelating, evalueren van leerresultaten, beoordelen niveau, monitoren
tijdens examens

29. •Toezicht houden op output
•Toezicht houden op kwaliteit ingevoerde gegevens
•Documenteren en transparant zijn (over doelen)
•Systemen moeten nauwkeurig, robuust en cyberveilig zijn
•Risico’s beoordelen
•Activiteiten vastleggen en kunnen traceren
Wat moet je doen als schoolorganisatie?

30. •Laag risico: beperkte procedurele taken uitvoeren, werk van mensen verbeteren
(herschrijf), voorbereidende taak uitvoeren voor een beoordeling (eerste check,
daarna menselijke beoordeling)

31. •Informeren dat je AI-tools gebruikt
•AI-content moet herkenbaar zijn (of redigeren)
•Recht om bezwaar te maken (bijvoorbeeld feedback van een mens willen)
Wat moet je doen als schoolorganisatie?

32. Relatie Montessori-onderwijs

33. Relatie Montessori-onderwijs

34. Leerlingen laten eigen
opdrachten door AI-tool
samenstellen op basis van
prompt leerkracht
Keuzemogelijkheden
Ik ben een 14 jarige leerling van het
Montessori Lyceum Terra Nova. Ik wil
begrip ontwikkelen van menselijke
verantwoordelijkheid en leren dat mensen
altijd keuzes hebben gemaakt die
gevolgen hadden voor natuur en
samenleving. Wat zou een goede
opdracht zijn die mij dit begrip leert te
ontwikkelen? Ik moet de opdracht in twee
uur uit kunnen voeren. Ik ben geboren in
…. en woon nu in….

35. Leerlingen laten eigen
opdrachten door AI-tool
samenstellen op basis van
prompt leerkracht
Keuzemogelijkheden

36. AI-tools als element van de voorbereide omgeving (b
ij
ijvoorbeeld
voor brainstormen, feedback kr
ij
ijgen…)
Voorbereide omgeving

37. •24/7 een ‘coach’ (geen mens, maar toch…)
•Gesprekspartner…(Kun j
ij
ij doen alsof je Maria Montessori
bent? Ik wil je een aantal vragen stellen over jouw visie op een
curriculum en didactiek voor 12-16 jarigen?)
Elke leerling een eigen leerpad…

38. Leerlingen vergel
ij
ijken informatie van AI met geselecteerde
bronnen om betrouwbaarheid en mogel
ij
ijke vooroordelen te
beoordelen.
Ontwikkelen van kritisch denken

39. Gevolgen voor onderwijs

40. Gevolgen voor wat we
moeten leren

41. •Wat moeten leerlingen nog leren als taken op vakgebied X uitgevoerd gaan worden
door een AI-toepassing?
•Wat moeten leerlingen nog leren op het gebied van Duits als AI-toepassingen veel
beter zijn in spreken en schrijven?
•Wat moeten leerlingen nog leren als het complexer wordt om kwaliteit AI-output te
checken?

42. Beschikken over basiskennis
en -vaardigheden
op het gebied van AI
Vermogen om effectief, efficiënt,
ethisch en veilig te werken
met nieuwe vormen van
mens-AI interactie.

43. AI dringt door in
onderwijsleerprocessen
(Gevolgen voor hoe we
doceren en leren)

44. •Wijze onderwijsontwikkeling (ontwikkeling leerinhoud, interactieve web apps, opdrachten, toetsen)
•Ondersteunende processen (marketing, communicatie, HR, beleidsontwikkeling, enzovoorts) Mogelijke invloed op onderwijs

45. •Didactiek (o.a. begeleiding en feedback)
•Leren lerenden (dialoog met Einstein) Mogelijke invloed op onderwijs

46. •Analyse en kritisch denken met
behulp van AI
•Feedback (eerste versie,
consistent)
•AI ter ondersteuning van schrijf-
en academische vaardigheden
•Creatief en interactief leren met
AI
•AI voor inclusiever onderwijs



O.a. Mace cs (2025)
Didactische dynamiek

47. •Afhankelijk worden
•Metacognitieve luiheid
•Leren ‘outsourcen’
Didactisch drama

48. AI-strategie 

noodzakelijk

49. Enkele elementen 

AI-strategie

50. Enkele elementen 

AI-strategie

51. Ambities: Hoe willen 

wij AI adopteren?

52. AI-versterkt

• Strategische AI-integratie met met behoud regie
leerkracht
• Uitdaging beperkingen AI door creatieve
opdrachten
• Heldere richtlijnen en doorlopende
professionalisering

AI-verboden

•Volledig AI-verbod in onderwijsomgeving
•Handhaving door locatiegebonden pen-
papier opdrachten
•Traditionele methoden met privacy-
bescherming prioriteit

54. Enkele elementen 

AI-strategie

55. VerantwoordelijkheidTransparantie en 

verklaarbaarheid
Non-

discriminatie
Wie is verantwoordelijk 

voor gebruik AI?
Respecteer mensenrechten 

en toegankelijkheid
Bron: Unesco, 2025

56. Enkele elementen 

AI-strategie

57. ‘Weerstand’ is positiefVorm van betrokkenheid
Terechte zorgen over kwaliteit onderwijs
Gevolgen voor beroepsidentiteit
Dilemma’s (pedagogisch-didactisch, ethisch)
Dialoog!
Stop AI-evangelisatie

58. AI Advisory Board

59. • Een groep leerlingen, ouders/verzorgers en
medewerkers die adviseert over aangelegenheden die
met AI te maken hebben.
• Samen verkennen hoe AI kan worden geïntegreerd in
ons onderwijs en hoe we samen de uitdagingen en
kansen die AI biedt, kunnen aanpakken
• AI-strategie ontwikkelen

60. Voorbeeld Roercollege/Schöndeln
•Initiatief schooldirecteur (actief op dit gebied, gevoel voor urgentie)
•Extern begeleider
•Open (veel delen via sociale media)
•Ongeveer 3 bijeenkomsten per schooljaar
•Leerlingen, medewerkers, ouders, externen uit regio
•Samen onderwerpen bepalen (o.a. richtlijnen en afspraken,
professionalisering)
•18.30-20.15 uur
•Begeleid plus uitwerking resultaten

61. •Alomtegenwoordig
•Fundamenteel anders dan bijv. ELO
•EU-AI act
•Relatie Montessori onderwijs
•Grote gevolgen voor onderwijs
•Kan positief en negatief uitpakken
•Samenvattend

63. https://mastodon.social/@wrubens

[email protected]

64. Verwerkingsopdracht

65. Hoe wil jij als school/MSA AI
adopteren?
•Lees toelichting (5 minuten)
•Bespreek in groepje (15 minuten)
•Stemmen

66. Bouwstenen voor een AI-strategie

67. World Café
•Via een prompt structuur stappenplan AI-strategie ontwikkelen
•In groepen feedback geven op structuur
•Kies per groep een moderator
•Formuleer feedback in 20 minuten
•Moderator noteert verbetervoorstellen
•Rouleer
•Moderator vat bevindingen vorige ronde samen
•Bouw voort op die bevindingen

68. Jij bent beleidsmedewerker van een Nederlandse scholengemeenschap voor voortgezet onderwijs. Ontwikkel een structuur voor een
stappenplan waarmee een Nederlandse scholengemeenschap in het voortgezet onderwijs een AI-strategie kan ontwikkelen. Het gaat
nadrukkelijk om de structuur (namen van onderdelen en korte toelichtingen), niet om de inhoudelijke uitwerking van de strategie zelf.
De structuur moet:
gebaseerd zijn op de volgende bronnen:
GAIO School Leaders Guide (tien pijlers, o.a. professionalisering, samenwerking, privacy, ethiek, inclusiviteit, evaluatie)
AI Ethical Guidelines (EDUCAUSE) (principes als beneficence, justice, autonomie, transparantie, accountability, privacy, non-discriminatie,
risico-baten-afweging)
A Guide to AI in Schools (MIT Teaching Systems Lab) (praktijkervaringen van leraren en leerlingen, noodzaak tot iteratief beleid,
experimenteren, en participatie van alle betrokkenen)
AI-adoptiemodel voor onderwijs en L&D (Wilfred Rubens) (vijf varianten van adoptie: verbieden, negeren, omzeilen, ondersteunen,
versterken, gedreven).
maximaal 1200 woorden lang zijn.
bestaan uit logische onderdelen met een duidelijke opbouw (bijvoorbeeld fasen in het proces of bouwstenen van de strategie).
nadrukkelijk aandacht besteden aan het betrekken van diverse belanghebbenden (leerlingen, ouders, docenten, schoolleiding,
ondersteunend personeel, externe partners).
bruikbaar zijn als werkdocument voor een College van Bestuur dat een AI-strategie wil laten ontwikkelen voor de gehele
scholengemeenschap.
Lever als resultaat alleen de structuur van het stappenplan, met per onderdeel een korte toelichting (2-4 zinnen).

69. World Café
•Via een prompt structuur stappenplan AI-strategie ontwikkelen
•In groepen feedback geven op structuur
•Kies per groep een moderator
•Formuleer feedback in 20 minuten
•Moderator noteert verbetervoorstellen
•Rouleer
•Moderator vat bevindingen vorige ronde samen
•Bouw voort op die bevindingen

70. Jij bent beleidsmedewerker van een Nederlandse scholengemeenschap voor voortgezet
onderwijs. Je staat bekend om je vermogen om het meest gedetailleerde inzicht te
presenteren aan een breed publiek dat door iedereen begrepen kan worden. Het College
van Bestuur heeft jou gevraagd om een stappenplan te maken voor de ontwikkeling van
een AI-strategie voor de eigen school en voor de scholengemeenschap als geheel. Je
hebt eerst de structuur voor een stappenplan gemaakt. De structuur van het stappenplan
bestaat uit namen van de onderdelen en een korte toelichting. Vervolgens heb je feedback
gekregen van collega’s op deze structuur. Eén van die feedbackpunten is dat in de AI-
strategie ook expliciet aandacht moet worden besteed aan de gevolgen van AI voor
curriculumontwikkeling (zoals de inhoud van leerinhouden en de wijze van beoordelen) en
aan didactiek. De overige feedback vind je in de bijlagen. Maak nu een nieuwe versie van
deze structuur. Dit is de eerste versie van de structuur van het stappenplan: