45. Ad Augusto, che mentre guerreggiava i Cantabri voleva esser tenuto al
corrente del suo lavoro, ei rispondeva: «de Aenea quidem meo, si
mehercle iam dignum auribus haberem tuis libenter mitterem; sed tanta
inchoata res est, ut paene vitio mentis tantum opus ingressus mihi
videar, cum praesertim, ut scis, alia quoque studia ad id opus multoque
potiora impertiar.» MacroÄ. Sat. I, 24, 11.
In lavoro così arduo e delicato non sorprende quanto riferisce il biografo
(p. 59): «traditur cotidie meditatos mane plurimos versus dictare solitus,
ac per totum diem retractando ad paucissimos redigere, non absurde
carmen se informe more ursae parere dicens et lambendo demum
effingere. Aeneida prosa prius oratione formatam digestamque in XII
libros particulatim componere instituit, prout liberet quidquid, et nihil in
ordinem arripiens, ut ne quid impetum moraretur, quaedam imperfecta
transmisit, alia levissimis verbis veluti fulsit, quae per iocum pro
tibicinibus interponi aiebat, ad sustinendum opus, donec solidae
columnae advenirent.»
A comporre l'Eneide, quale oggi ci rimane, impiegò XI anni, e
l'interruppe la morte, chè per altri tre anni si proponeva di lavorare a
darle l'ultima mano, e con tale scopo intraprese il viaggio di Grecia e
d'Asia, che gli fu fatale. Donat. p. 62.
46. «Vergilium multae antiquitatis hominem sine ostentationis odio
peritum.» GÉää. V, 12, 13. Di questo tien conto pure Qìintiäiano nel
confrontare Virgilio con Omero: «et hercle ut illi naturae coelesti atque
immortali cesserimus: ita curae et diligentiae vel ideo in hoc plus est,
quod ei fuit magis laborandum et quantum eminentibus vincimur
fortasse aequalitate pensamus.» Inst. or. X, I, 86.
47. Cf. BÉrnÜardy, p. 437, TÉìffÉä , p. 397, BaÉÜr, p. 371, HÉrtòÄÉrÖ (Uebers.
d. Aeneis), p. XI sg. HÉrmann . Elem. doctr. metr. 357, MüääÉr, De re metr.
p. 140 sg., 183, 190 sg., NiÉÄìÜr , Röm. Gesch. I, p. 112 (3.ª ed.). Sulla
saga di Enea ed il modo in cui Virgilio l'ha trattata veggasi, oltre il noto
libro di KäaìsÉn, Aeneas una die Penaten II, p. 1249 sg., RìÄino, Beiträge
zur Vorgeschichte Italiens, p. 68 sgg. 156 sgg. 173, e particolarmente,
come elogio della esattezza e dottrina del poeta, p. 121-128. Con critica
spesso troppo superficiale ed ingenua, ma non senza buon senso,
riassume i meriti di Virgilio il WÉidnÉr , nella prefazione al suo Commentar
zu Vergil's Aeneis, Buch I und II, (Leipz. 1869) p. 53 sgg. Con miglior
metodo e vigore insorge contro i pregiudizi prevalenti nelle scuole
germaniche Päüss Vergil und die epische Kunst, Leipz. 1884.
48. Cfr. LÉrscÜ, Die Sprachphilosophie der Alten, I, p. 103.