Arterial gipotoniya . Xushni yo’qotish , kollaps , shok turlari . Gipovolemik shok va qayta taqsimlanuvchi shok . Klinikasi , diagnostikasi , birinchi tez tibbiy yordam ko’rsatish Lektor : Pediatriya-2 kafedrasi assistenti Shuhrattonov
Arterial gipotoniya Sistolik – 90 mm.sm.ust . Past Diastolik 60mm.sm.ust.past
Sabablari Aylanayotgan qon hajmining kamayishi ( qon yo’qotishlarda suvsizlanishda , Yurak yetishmovchiligi , Qon tomirlar tonusining pasayishi ( allergik holatlar , zaharlanishlar , vegeto-qon tomir distoniya ). Bazi dori vositalarning qon bosimining pasayishiga olib kelishi ( antigipertenziv vositalarni ortiqcha dozada qabul qilish , NPVS larni nojo’ya ta’siri )
1- Fiziologik gipotoniya – klinik belgilarsiz , shikoyatlarsiz kechadi . 2 – Patologik gipotoniya – birlamchi ( o’tkir va surunkali , ikkilamchi yoki simptomatik ( o’tkir va surunkali ).
Simptomlari Bosh aylanishi , bosh og’rig’I , umumiy holsizlik aqliy va jismoniy qobiliyat susayishi , uyquning buzilishi , uyquga moyillik sezish . Jismoniy zo’riqishda yurak uruishi va hansirash kuzatiladi , umumiy emotsional beqarorlik , apatiya , ertalabki vaqtda holsizlik , ko’p ter ajratish , sovuq , qo’l va oyoq panjalari , teri ranglarini oqarishi , hushdan kechishga moyillik .
Xushni yo’qotish Bosh miya qisqa muddatda qon bilan ta’minlanishini pasayishi bilan kechadi . To’satdan boshlanib 20 soniya ichida o’z o’zidan o’tib ketadi . Etiopatogenezi – qon yo’qotilganda , yurak qon tomir kasalliklarida , sog’lom odamlar hayajonlanganda , och qolganda , kuchli charchashlardan keyin , og’riq vaqtida . Bosh miyaga yurakning bir marta qisqarishida qon yetib bormasa inson xushini yo’qotishi mumkin .
Xushdan ketish klinikasi Qisman yoki to’liq xushini yo’qotish bilan ke с hadi . Teri oqimtir , qo’l oyoqlar sovuq , nafas olish sust , tez-tez , yuzaki , qorachiqlar tor, fotoreaksiya saqlangan . Qon bosimi pasaygan , mushaklar tonusi pasaygan
Shoshilinch yordam Bemor gorizontal holatga yotqizilib , oyoqlari30-40 gradusga ko’tarilib , qisib turgan kiyimlar yechiladi , erkin nafas olishi uchun sharoit yaratiladi . Navshatil spirt hidlatiladi , yuziga sovuq suv sepiladi . Badani sovuq suv bilan artiladi . Teri ostiga Kordiamin kofein teri ostiga yuboriladi
Kollaps To’satdan qon tomirlar tonusining pasayishi , umumiy aylanayotgan qon hajmining kamayishi , arterial va venoz bosimining tushishi , bosh miyaning gipoksiyasi va hayotiy muhim organlar faoliyati pasayishi bilan namoyon bo’ladi . Etiopatogenezi – AQB kritik holatga tushganda bosh miya gipoksiyasi va ishemiyasi natijasida kuzatilishi mumkin . Kollaps va shok holatlarining bir biridam farqi patofiziologik belgilarning turlicha kechishi .
Klinikasi Kollaps – tos’atdan boshlanadi . Bemorning to’shakdagi holati passiv , harakatsiz , atrof muhitga befarq . Umumiy darmonsizlikka shikoyat qiladi . Ko’zlari cho’kkan , terisi oqargan yoki sianotik . Ter yuzasida sovuq ter , qo’l oyoqlar sovuq . Nafasi tezlashgan yuzaki , tomir urishi tezlashgan sust , og’ir holatlarda aniqlab bo’lmaydi . Kolaps ko’rsatkichi AD sis. 80mm.sm.ust dan tushishi , diast , 50-40mm.sm.ust.dan tushishi . Shoshilinch yordam dastlab hushdan ketishdagiga o’xshash .
Shok ( angl . Zarba silkinish ) – hayotiy muhim organlar funksiyasining buzilishi bilan , arterial gipotoniya , gipovolemiya , gipoperfuziya bilan kechuvchi organizmning kuchli ta’surotlarga nisbatan javob reaksiyasi .
Shoshilinch yordam Shokning turidan qat’iy nazar umumiy ahvolni baholash protokolga muvofiq ABC bo’yicha amalga oshiriladi . Davolashning ustuvor yo’nalishlari : nafas o’tkazuvchanligini tiklash , adekvat oksigenatsiya (100% yuqori oqimli kislorod ) va ventilyatsiya ( ambu qopchasi / traxea intubatsiya yordamida ) Monitoring talab qilinadi : EKG, pulsoksimetriya , noinvaziv AQB. Qon aylanishini yaxshilash volemik yo’l bilan va kerak bo’lganda vazopressor;ar , inotrop dorilar yordamida amalga oshiriladi . Boshlang’ich bolyus 20.0ml/kg fiz rastvor yoki Ringer Tomir ichiga tomchilab dofamin yoki dobutamin 5-20mkg/kg/min, yoki noradrenalin 0.05mkg/kg/min
Anafilaktik shok va unda yordam ko’rsatish
Anafilaktik shock- Anafilaksiya - to'satdan boshlangan umumiy immunologik holat bo'lib , u begona moddalar ta'siridan keyin rivojlanadi . Mexanizm : • Immunoglobulin e (Ige) vositachiligida bemor ilgari ta'sir qilgan begona oqsilga ( cho'chqalar , oziq-ovqatlar , streptokinaza ) yoki oqsil-gapten konyugatiga ( antibiotik ) reaktsiyasini boshlashidir • Komplement vositasida bo’lishi mumkin ( inson oqsillari , masalan , G-globulin, qon mahsulotlari ). • Noma’lum sababga ko’ra bo'lishi mumkin . (aspirin, " idiopatik "). Mexanizmdan qat'i nazar , mast hujayralari va bazofillar mediatorlarni ( masalan , gistamin , prostaglandinlar , tromboksanlar , trombotsitlarni faollashtiruvchi omillar , leykotrienlar ) chiqaradi va klinik belgilarni keltirib chiqaradi keltirib chiqaradi . Angiotensin- konvertatsiya qiluvchi ferment ( ACe ) ingibitorlari va irsiy angioedema anafilaktik shokga o'xshash tarzda namoyon bo'lishi mumkin .
Umumiy sabablar : 1) dorilar va vaksionalar (antibiotic , streptokinaza , aspirin , NPVS lar ,contrast moddalar ) 2) hasharotlar zaharlari ( ari ) 3) ovqatlar ( qulupnay , donli maxsulotlar ) 4)latex Klinik kechsishi - birdan kuchli boshlanadi , bir necha daqiqalar va soat Ichida , prodromal aurada o’lim hissi bilan keladi ,b- blokatorlar , ishemik yurak kasalligi bor odamlarda , yoki astmasi bor odamlarda belgilar kuchliroq namoyon bo’ladi . Respirator belgilar - lablar shishadi , tomoqda shishi , faringial shish , epiglotisning shishi kuzatilishi mumkin , pastkni nafas yo’llarida astmaga o’xshash belgilar namoyon bo’ladi , dispone , hushtaksimon nafas , ko’krak qafasida siqilish belgilari , gipoksiya , giperkampniya
terida – qichishish , eritrema , uritika , angioedema Kardiovaskulyar - periferial vazodilyatsiya , vaskulyar o’tkazuvchamik oshishi hisobiga shishlar , gipovolemiya , qon bosim tushadi , shok kelib chiqadi , aritmiya , ko’krak qafasida og’riq kelib chiqishi mumkin , bazan ekgda o’zgarishlar . Gastrointestinal - qusish , ko’ngil aynish , diareya , abdominal og’riqlar
Patogenez : Bosqichlari : Immunologik Immunokimyoviy Patofiziologik Immunologik bosqich : Bu bosqichda organizmda tushgan antigenga nisbatan sezuvchanlik paydo bo’lishi bilan kichadi va natijada organism bu antigenga nisbatan ige ni ishlab chiqarib boshlaydi , bu immunoglabulinlar semiz hujayralarda o’zining retseptorlariga ega shu sabab ular bilan bog’lanish hususiyatiga ega bo’ladi Bu bosqich 5-7 kungacha davom etishi mumkin . Ammo bazan tayyor antigen kirgandan keyin 1 sutkagacha qisqarishi mumkin .
Immunokimyoviy bosqich : Bemorga sensibilizatsiyaga uchragan antigenning ikkinchi marta tushishi sodir bo’ladi , allergen ige bilan bog’lanadi va igE endilikda uni taniydi va semiz hujayralarga borib retseptorlarga birikadi , buning natijasida semiz hujayralarda degranultsiya boshlanadi va ulardan gistamin , kinin , prostoglondin , geparin , serotonin ajralib chiqa boshlaydi .
Patofizilogik bosqich : Bu bosqichda hosil bo’lgan mediatorlarning organizmga aktiv tasiri boshlanadi , masalan terida qichish ( gistamin ) , shish(prostaglandin) asosan allergen tushgan joyda , laringospazm , bronxospazm , gipotenziya ( qon tomirlar kengaygani va o’tkazuvchanlik ortgani hisobiga ) , taxiaritmiya , ko’ngil aynish , qusish , diareya , qorinda og’riq . Gipotenziya alohida ahamiyatli vaziyat deb atash mumkin bo’lgan holat , suyuqlikning to’qimalarga sizib chiqishi gipovolemiyaga sabab bo’ladi , bazan bu aylanib yurgan qon hajmini 20-40% gacha kamayishiga olib kelishi mumkin
Asosan reaksiya 3-15 daqiqa orasida boshlanadi , bazan esa 2-3 soatdan keyin ham boshlanishi mumkin . 5 xil ssenariy kuzatiladi : 1) yaxshi sifatli kechish : Simptomlar dorilar bilan tezda yo’qoladi va klinik jihatdan vrachga muammo keltirmaydi 2) o’tkir yomon sifatli kechish : Bemorda o’ta og’ir va o’tkir boshlanish bilan kichadi va asosan o’limga sabab bo’ladi . 3) chidamli bu turida davolash vaqtinchalik samara beradi va simptomlar qaytishi dorilarga rezistent bo’lishi mumkin . 4) redsidivlanuvchi – bemorda simptomlar yo’qolganidan so’ng ma’lum uddatdan so’ng ular qaytadi 5)abort formasi – bemorda dorilarsiz tuzalish
Davolash 1) Allergen bilan kontaktni to’xtatish 2) nafas yo’llarini ochish 3) intubaktsiya qilish ( iloji bo’lsa ) 4) oyoqlarni biroz ko’tarib yotqizish 5) 100 % kislorod ingalatsiyasi 30 mindan ko’p emas ( iloji bo’lsa ) 6) adrenalin 0.1% 1 ml + 20 ml NaCL 0.9% qoshib vena ichiga jo’natish , ba’zan adrenalinni o’zini ham jo’natish mumkin . 7) tomoq shishib ketgan bo’lsa adrenalnni 50 ml NaCl ga qo’shib (1 ml adrenal) endotraxeal jo’natish 8) GKS ( prednizalon 120 mg yoki deksametazon 1-2 mg) v/v 9) Kalsiy Xlorid 10% 10ml tomir ichiga 10) suprastin 2.0 mushak orasiga 11) 2.4 % eufillin 10 ml tomir ichiga 12) reosarbilakt 200 ml infuziya ( detoksikatsiya uchun )