Bài 3. Một số công cụ đánh giá gia đình.pdf

Y HỌC GIA ĐÌNH

1. Một sốcông cụ
thường sửdụng
trong đ�nh gi�gia đ�nh
THS.BS LÊVĂNSƠN
BỘ MÔNDINHDƯỠNGLÂMSÀNGVÀ Y HỌCGIAĐÌNH
TRƯỜNGĐẠI HỌC Y DƯỢC–ĐẠIHỌCQUỐCGIAHÀNỘI

2. Mục tiêu
1.Tr�nh b�y được kh�i niệm v�ýnghĩa của một sốcông cụthường sửdụng trong đ�nh gi�gia
đ�nh trong thực h�nh chăm s�c sức khỏe theo nguyên lýY học gia đ�nh.
2.Phân �ch được việc sửdụng c�c công cụđ�nh gi�gia đ�nh trong thực h�nh lâm s�ng.
3.Sửdụng được c�c công cụđ�nh gi�gia đ�nh trong một số�nh huống cụthể.

3. Nội dung ch�nh
1.C�c nội dung cần đ�nh gi�khi l�m việc với gia đ�nh.
2.Giới thiệu c�c công cụthường sửdụng trong đ�nh gi�gia đ�nh.

4. Tạisaocầnc�ccôngcụđ�nhgi�giađ�nh?
Trongthựch�nhYhọcgiađ�nh,BSGĐcầnxemx�tngườibệnhtrongbốicảnhgiađ�nhcủahọ.
Việcđ�nhgi�giađ�nhgi�pđưarakếhoạchchăms�cph�hợpnhấtvớingườibệnhv�giađ�nh
củahọ.
Đểviệcđ�nhgi�giađ�nhđượcthốngnhất,kh�chquancầnc�c�ccôngcụchuẩn.

5. Mục đ�ch đ�nh gi�gia đ�nh
Xây dựng bức tranh to�n cảnh vềgia đ�nh, bao gồm c�c đặc điểm vềdi truyền, tâm lýv�thể
chất của c�c thếhệtrong gia đ�nh.
X�c định c�c vấn đềsức khỏe hay gặp trong từng giai đoạn của sựph�t triển, gi�p đưa ra c�c
chỉdẫn v�chăm s�c ch�nh x�c, ph�hợp.

6. C�c nội dung cần đ�nh gi�
•Cây phảhệ(Genogram/Pedigree)
•Bản đồgia đ�nh (Family mapping)
•ChỉsốAPGAR (Family APGAR)
Cấu tr�c v�chức
năng của gia đ�nh
•Chuỗi sựkiện gia đ�nh (Family lifeline)
•V�ng đời gia đ�nh (Family life circle)
C�c vấn đềxảy ra
trong gia đ�nh
•Đ�nh gi�SCREEM
C�c nguồn lực
của gia đ�nh

7. Giới thiệu một sốcông cụthường sử
dụng trong đ�nh gi�gia đ�nh
1.Cây phảhệ
2.Bản đồgia đ�nh
3.ChỉsốAPGAR
4.�nh gi�SCREEM
5.Chuỗi sựkiện gia đ�nh
6.V�ng đời gia đ�nh

8. Cây phảhệ
Câyphảhệlàmộtsơđồthểhiệnmốiquanhệ
giữacácthànhviênvàgiữacácthếhệtrongmột
giađ�nh.
Đượctổchứcdướidạngcấutrúccủamộtcây,
đượcpháttriểntừgiaphả.
Đượcsửdụngrộngrãitrongyhọc,trongphổhệ,
xãhộihọcvàtâmlýhọc.
Làmộtcôngcụtrongthựchànhlâmsàngcủab�c
sĩgiađ�nhgiúpthuthậpthôngtinvềtiềnsửyhọc,
tâmlý,xãhộicủagiađ�nh.

9. C�c thông tin ch�nh trong cây phảhệ
Cấutrúcgiađ�nh.
Cácthànhviêntronggiađ�nh.
Mốiquanhệgiữacácthànhviêntronggiađ�nh.
Cácmốcthờigianquantrọngcủamỗithànhviên.
Cáctìnhtrạngbệnhtật,ốmđaudiễnratronggia
đ�nh.
Thôngtintổngquátnhấtvềmộtgiađ�nhvàcác
thànhviên:Ngàythángnămsinh,kếthôn,lythân,
lyhôn,quađời,ốmđauvànhữngsựkiệnkhác
trongcuộcsống.
Thôngtincủaítnhất3thếhệ.

10. Cây phảhệtrong Y học
Cung cấp thông tin tổng qu�t nhất vềmột gia đ�nh v�mối liên hệgiữa c�c th�nh viên trong gia
đ�nh vềmặt �nh cảm, xãhội cũng như bệnh tật.
Cung cấp thông tin vềbệnh tật của mỗi c�nhân trong gia đ�nh, đặc �nh di truyền, yếu tốtâm
lý, mối quan hệtrong gia đ�nh.
C�thểsửdụng cho tất cảc�c đối tượng bệnh nhân, c�thểthay thếcho tiền sửxãhội, tiền sử
bản thân.

12. Một sốkýhiệu
sửdụng trong
cây phảhệ

13. Một sốkýhiệu
sửdụng trong
cây phảhệ

14. Bản đồgia đ�nh –kh�i niệm
•Bản đồgia đ�nh l�sơ đồvềcấu
tr�c của một gia đ�nh.
•Thểhiện mối quan hệtrong gia
đ�nh, phản �nh tương t�c, ảnh
hưởng lẫn nhau giữa c�c th�nh
viên trong gia đ�nh

15. Bản đồgia đ�nh sửdụng khi n�o?
•Trường hợp người bệnh c�c�c rối
loạn tâm thần kinh.
•Người bệnh kh�, �t hợp t�c.
•Trường hợp người bệnh lạm dụng
thuốc v�rượu.
•Nhiều th�nh viên trong gia đ�nh
c�ng mắc bệnh đồng thời.
•Người bệnh mắc bệnh mạn �nh,
bệnh kh�chữa (ung thư,…).

16. ChỉsốAPGAR
L�hệthống thang điểm nhằm đ�nh gi�mức độh�i l�ng của người trưởng th�nh vềsựhỗtrợ
của gia đ�nh.
Viết tắt của:
◦A: Adaptation (sựth�ch nghi)
◦P: Partnership (sựcộng t�c)
◦G: Growth (sựph�t triển)
◦A: Affection (sựyêu thương)
◦R: Resolve (sựquyết tâm)
ChỉsốAPGAR đềcập đến:
◦Sựh�i l�ng của người bệnh với tr�ch nhiệm của bản thân v�gia đ�nh.
◦Quan điểm c�nhân của người bệnh v�gia đ�nh.
◦Mức độchia sẻgiữa c�c th�nh viên trong gia đ�nh.

17. ChỉsốAPGAR
C�c nội dung đ�nh gi�:
◦Adaptation (sựth�ch nghi): khảnăng của gia đ�nh trong sửdụng v�chia sẻc�c nguồn lực sẵn
c�.
◦Partnership (sựcộng t�c): l�việc chia sẻtrong c�c quyết định. Lượng gi�độh�i l�ng trong
việc giải quyết c�c vấn đềqua giao tiếp của c�c th�nh viên trong gia đ�nh với nhau.
◦Growth (sựph�t triển): mức độh�i l�ng vềsựchấp nhận v�ủng hộcủa gia đ�nh trong việc tự
do thay đổi, những phương hướng ph�t triển của bản thân.
◦Affection (sựyêu thương): đ�nh gi�mức độh�i l�ng vềđộthân mật, chia sẻcảm x�c giữa c�c
th�nh viên trong gia đ�nh.
◦Resolve (sựquyết tâm): lượng gi�độh�i l�ng vềsựtận tụy của c�c th�nh viên kh�c với gia
đ�nh.

18. Đo lường chỉsốAPGAR
Thông qua bộcâu hỏi gồm c�c câu khẳng định vềmột kh�a cạnh của nội dung đ�nh gi�.
Mỗi câu hỏi lượng gi�qua 3mức độ: luôn luôn, thỉnh thoảng, hiếm khi với thang điểm tương
ứng l�2, 1v�0điểm.
Phải hỏi v�lượng gi��t nhất 2th�nh viên trong mỗi gia đ�nh.
Đ�nh gi�dựa trên tổng điểm:
◦8–10điểm: gia đ�nh c�mối liên kết cao
◦4–7điểm: gia đ�nh c�mối liên kết trung b�nh
◦0 –3 điểm: gia đ�nh c�mối liên kết yếu

19. Đo lường chỉsốAPGAR
Độh�i l�ng Luôn
luôn (2)
Thỉnh
thoảng (1)
Hiếm
khi (0)
AH�il�ng v�c�gia đ�nh gi�p đỡkhi gặp rắc rối.
PH�il�ng với gia đ�nh vềviệc đãđộng viên v�chia sẻc�c vướng mắc
trong cuộc sống.
GH�il�ng v�gia đ�nh đãchấp nhận v�ủng hộnhững mong ước để
bản thân c�c�c hoạt động v�phương hướng mới trong cuộc sống.
AH�il�ng ki gia đ�nh thểhiện �nh cảm v�đồng cảm với cảm x�c của
bản thân như tức giận, lo buồn v�yêu thương.
RH�il�ng v�gia đ�nh đãd�nh thời gian chăm s�c v�chia sẻvới bản
thân.

20. ChỉsốAPGAR sửdụng khi n�o?
Khi gia đ�nh trực tiếp chăm s�c người bệnh.
Khi người bệnh c�c�c triệu chứng biểu hiện của rối loạn tâm thần kinh thường xuyên: đau đầu,
lo lắng, trầm cảm, mất ngủ, mệt mỏi.
Khi người bệnh kh��nh, �t hợp t�c.
Khi người bệnh c�c�c kh�khăn vềgiới v�hôn nhân.
Khi nhiều th�nh viên gia đ�nh c�ng mắc bệnh.
Khi người bệnh lạm dụng rượu v�thuốc.
C�bằng chứng của việc lạm dụng thểchất v��nh dục với vợhoặc con c�i.

21. Đ�nh gi�SCREEM –kh�i niệm
L�hệthống đ�nh gi�về:
◦C�c mạng lưới hỗtrợ, gi�p đỡngười bệnh.
◦C�c mức độchăm s�c y tếd�nh cho người bệnh.
◦Mối quan hệgiữa h�nh vi sức khỏe, thực h�nh v�sửdụng c�c dịch vụy tế.
SCREEM cho thấy sựtham gia của gia đ�nh v�o chăm s�c sức khỏe hay c�ng giải quyết khủng
hoảng xảy ra, sửdụng khi:
◦Người bệnh mắc bệnh mạn �nh, người bệnh mắc bệnh hiểm ngh�o.
◦Người bệnh trong giai đoạn cuối của bệnh, người bệnh kh�hợp t�c.
◦Khi người chăm s�c mệt mỏi.

22. C�c yếu tốtrong đ�nh gi�SCREEM
SCREEM Thuậnlợi Khókhăn
Social (Xãhội) Quan hệtốt với h�ng x�m, cộng
đồng
Xa l�nhvới h�ng x�m, cộng đồng
Culture (Vănh�a) Thườnghay tham gia c�c hoạt
động văn h�a của cộng đồng
Íttham gia c�c hoạt động văn h�a
của cộng đồng
Religious (Tôngi�o) Khôngxung đột Xung đột
Economic(Kinh tế) Thunhập ổn định Thu nhậpkhông tốt, không ổn
định
Education (Gi�odục) Đượcgi�o dục tốt
Medical (Y tế) Thiếuphương tiện y khoa hỗtrợ

23. Chuỗi sựkiện gia đ�nh
Chuỗi sựkiện gia đ�nh l�công cụđ�nh gi�vềlịch sửc�nhân v�gia đ�nh theo thời gian.
Đềcập đến c�c sựkiện trong cuộc sống c�thểảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.
Được sửdụng khi:
◦Người bệnh mắc bệnh mạn �nh từtrước.
◦Người bệnh gặp kh�khăn trong chăm s�c.
◦Người bệnh từchối điều trị.
◦Người lạm dụng rượu v�thuốc.
◦Người bịlạm dụng thểchất v��nh dục.

24. Chuỗi sự
kiện gia
đ�nh

25. V�ng đời gia đ�nh
V�ng đời gia đ�nh x�c định những giai đoạn ph�t
triển của gia đ�nh, qua đ�phản chiếu những
chức năng sinh học v�nhận thức nhất định.
X�c định v�ng đời gia đ�nh cung cấp c�c thông
tin đểđ�nh gi�nhanh những trởngại đối với
người bệnh v�gia đ�nh.
Những mục tiêu ph�t triển của c�nhân thay đổi
theo thời gian nên nhiệm vụcho cảgia đ�nh cũng
thay đổi theo.
T�m hiểu giai đoạn của v�ng đời gia đ�nh gi�p
b�c sĩxây dựng kếhoạch chăm s�c sức khỏe ph�
hợp v�hiệu quảhơn.
Độc thân
Kết hôn
Gia đ�nh c�
con nhỏ
Gia đ�nh c�
con vịth�nh
niên
Gia đ�nh c�
con tuổi
trưởng th�nh
Cuối đời/nghỉ
hưu

26. Thu thập thông tin, vẽv�phân tích cây
phảhệ

27. Những lưu ýkhi vẽcây phảhệ
Thông tin h�nh ch�nh: Cây phả hệ của ai, ng�y vẽ, người vẽ.
Người bệnh/đối tượng cung cấp thông tin vẽ ở vị tr� trung tâm để l�m nổi bật thông tin.
Sử dụng đ�ng v� tr�nh b�y thống nhất c�c ký hiệu về giới, tuổi, bệnh, tử vong,…
Trong quan hệ hôn nhân: nam trái,nữ phải.
Trong quan hệ anh em: tuổi giảm dần từ tr�i s�ng phải.
Để gi�p l�m nổi bật thông tin của BN, tr�nh chồng ch�o giữa c�c gia đ�nh hạt nhân, c� thể vi phạm
quy tắc về tuổi giảm dần.
Tối thiểu phải thu được thông tin 3 thế hệ trong h�ng thừa kế thứ nhất: anh chị em, con c�i v� bố mẹ.
Nếu chưa c� con c�i phải hỏi thêm về ông b� cho đủ 3 thế hệ.
C� thể không cần phải ghi lại tên của c�c th�nh viên trong gia đ�nh mở rộng mặc d� điều quan trọng
l� cho thấy c� bao nhiêu người không bị ảnh hưởng trong gia đ�nh.

28. Câu hỏi c�thểsửdụng
Anh/chị c� bất cứ mối quan ngại n�o về một bệnh tật hoặc vấn đề SK n�o đ� m� dường xuất
hiện trong c�c thế hệ gia đ�nh của anh/chị hay vợ/chồng anh/chị?.
Có ai c� vấn đề quan trọng về sức khoẻ thể chất hay tinh thần không? C� ai cần điều trị tại bệnh
viện? C� ai từng bị bệnh nặng hay phải phẫu thuật không? Họ đã được chẩn đo�n khi bao nhiêu
tuổi?.
Có người lớn, trẻ em hay trẻ sơ sinh tử vong không? Họ tử vong khi bao nhiêu tuổi v� nguyên
nhân chết l� g�? C� trường hợp n�o sẩy thai hoặc bị thai chết lưu không?.
Trong phạm vi 3 đời của gia đ�nh m�nh, c� ai c� hôn nhân cận huyết thống không? (nhạy cảm)
Mối quan hệ trong gia đ�nh bạn hiện nay như thế n�o? C� ai xung khắc với nhau hay thân thiết
với nhau hơn những người kh�c không?

29. C�c bước vẽcây phảhệ
Bước 1: Bắt đầu từ bệnh nhân, người cung cấp thông tin.
•Bắt đầu từ ph�a trên tờ giấy nếu vẽ xuống c�c đời dưới hoặc bắt đầu từ bên dưới nếu vẽ
lên c�c đời trên.
•Vẽ ký hiệu tương ứng với giới của người bệnh.
•Hỏi thông tin về vợ/chồng hiện tại v� trước đây. Nhạy cảm khi hỏi về hôn nhân cận huyết
(anh chị c� quan hệ họ h�ng g� không?)
Bước 2: Hỏi về con cái.
•Có bao nhiêu con? C� mất ch�u n�o không?
•Có con với c�c cuộc hôn nhân kh�c không?
•Tên, tuổi, ng�y sinh của trẻ, bắt đầu từ trẻ lớn tuổi nhất (vẽ từ bên trái)
•Nếu c� mang thai, ghi ng�y đầu của kỳ kinh cuối;nếu c� sẩy thai, thai lưu,vẽ ký hiệu
tương ứng v� thêm tuổi thai.

30. C�c bước vẽcây phảhệ
Bước 3: Hỏi về anh chị em của NBv� gia đ�nh họ.
•Có bao nhiêu anh chị em, c� ai mất không? C� c�ng cha mẹ không?
•Tình trạng hôn nhân, tên v� ng�y sinh của vợ, chồng, con c�i của mỗi người. Vẽ lại thông tin
nếu c� sẩy thai, thai lưu, tử vong trẻ em.
•Hỏi thông tin về c�c vấn đề bệnh tật.
Bước 4: Hỏi thông tin lần lượt về bố hoặc mẹ.
•Hỏi tên, ng�y th�ng năm sinh v� c�c vấn đề bệnh tật của từng người.
•Cân nhắc c� cần hỏi thêm chi tiết về anh chị em của bố mẹ không?
•Vẽ bao nhiêu thế hệ tuỳ thuộc lý do vẽ cây phả hệ.
Bước 5: Vẽ thông tin tương tự cho vợ/chồng của NBđể ho�n th�nh cây phả hệ.

31. C�c bước vẽcây phảhệ

32. C�c bước vẽcây phảhệ–rút gọn
1.Vẽgia đ�nh hạt nhân: bốmẹv�con c�i.
2.Vẽgia đ�nh hạt nhân của bốv�mẹ.
3.Vẽc�c gia đ�nh mởrộng: anh chịem của bố, mẹ.
4.Bổsung c�c thông tin kh�c.

33. V�dụvẽcây phảhệ
Vẽcâyphảhệgiađ�nhngườibệnhcủabạn,côAnna,35tuổi.Côcómộtngười
emtraitênBrad32tuổi.AnnavàBradhailàconcủaôngCharles,ngườiđãchết
ởtuổi61doungthư,vàbàNancy,57tuổivẫncònsống.AnnakếthônvớiDon,
36tuổi,vàhọcóhaicontraisinhđôi6tuổi,JamesvàJohn.Bradkếthônvới
Lindavàcómộtcôcongái5tuổi,Sarah,vàmộtcậucontrai2tuổi,Michael.
BradvàLindavừamớilyhôn.

35. T�i liệu tham khảo
1.Giáo trình Thực hành Y học gia đình trong chăm sóc ban đầu –NXB Y học (2018)
2.Trần Khánh Toàn –Bài giảng Các công cụthường sửdụng trong đánh giágia đình. Bộmôn
Y học gia đình, Trường Đại học Y HàNội.