Homizazioa

Hominizazioa

1. HISTORIAURREA

2. Historiaurrea eta Historia Hominizazioa Paleolitoa Neolitoa Metal aroa 1. gaia: Historiaurrea

3. HISTORIAURREA ETA HISTORIA

4. HOMINIZAZIOA

5. A. Ramidus A. Afarensis ( Lucy ) A. Anamensis ? H. Habilis H. Ergaster A. Garhi H. Antecessor H. Erectus ? ? H. Heidelbergensis H. Neanderthalis H. Rodhesiensis H. Sapiens 150.000 200.000 300.000 500.000 800.000 1 milioi 1,2milioi 1,8 milioi 2,5milioi 3,5 milioi 4 milioi 4,5 milioi 6 milioi A. Toumai

6. Toumai : “Bizi-itxaropena”(Urtaro lehorrean jaioa) Duela 6-7 milioi urte Aurkitutako fosil zaharrena Hominidoen eta primateen arteko eslaboia (Azken primate eta lehen hominido)

7. Ardipithecus Ramidus : Ardi=lurra Pithecus = Simioa Rami =Sustraia Duela 5,5 milioi urte Bipedo. Basoan bizi. Belarjalea

8. Australopithecus Anamensis Austral=Hegoa Pithecus = Simioa Anam =Lakua Duela 4 milioi urte Dimorfismo sexuala. Belarjalea eta haratusteljalea

9. Australopithecus Afarensis ( Afar = Etiopiako tribu baten izena) Duela 3,5 milioi urte Dimorfismo sexuala. Belarjalea. Lucy

10. Australopithecus Garhi ( Garhi =Ezustea) Duela 2.500.000 milioi urte Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko, tuetanoa ateratzeko, larrutzeko) Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila

11. Homo Habilis : ( Homo = Gizakia -- Habilis = Trebea) Duela 1,8 milioi urte Ezaugarriak: Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa (600 zm 3 ) Bipedoa, altuera txikikoa (1,6-1,2), dimorfismo sexuala Industria litikoa ( Choppers ) Lehendabiziko “ Homo ” Orojalea (Ehiztaria? )

12. Homo Ergaster : ( Ergaster = Langile) Duela 1.800.00-1.500.000 urte Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar zabaltzen. Ezaugarriak: Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800 zm 3 ) Ehiztaria eta orojalea Tresneria hobeagoa ( Aurpegibikoa ) Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)

13. Homo Erectus : ( Erectus = Zutik) Duela 1.800.000- 1.200.000 urte (azken aztarnak duela 150.000bat urte) Banaketa: H. Erectus Asian, H. Ergaster Afrikan, H. Antecessor Europan) Ezaugarriak: Afrikan, Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan H. Sapiensekin batera bizi zen) Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm 3 ) eta altuera 1,50-1,70 m Tresneria: Aurpegibikoa Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen Ehiztari trebea Hizkuntza

14. Homo Antecessor : ( Antecessor = Exploratzailea ) Duela 800.000 urte Habitat: Europa Ezaugarriak: Garezur-kapazitatea=1200 zm 3 Tresneria: choppers Elikadura: Orojalea eta gizajalea Eskuina Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko Ez zuen sua ezagutzen

15. Homo Heidelbergensis Duela 500.000 urte Habitat: Europa, Asia, Afrika Ezaugarriak: Garezur-kapazitatea 1200 zm 3 Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa ( Aurpegibikoa ) Ehiztaria Sua egiten bazekien Hildakoak lurperatzen zituen

16. Homo Neanderthalis : Duela 230.000 urte Duela 28.000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean H. Sapiensekin partekatu zuen bizilekua) Ezaugarriak: Garezur-kapazitatea: 1550 zm3 Klanetan bizi zen Sua menderatzen zuen Tresneria: Espezializatua ( Musteriense ) Ehiztari trebea Klanekide ahulen zaintza Hildakoak lurperatzen zituzten ( Ajuarra ) Artearen sorrera? Homo Sapiensekin hibridatu?

17. Homo Rodhesiensis Duela 200.000 urte Afrikan Homo Sapiens zaharra Ezaugarriak : Garezur kapazitate handia , 1300 zm 3 Tresneria : Espezializatua (Musteriense) Ehiztari trebea Kobazuloetan eta etxoletan bizi Hizlaria

18. Homo Sapiens Sapiens : Duela 150.000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia) Mundu osoa kolonizatu zuen. Ezaugarriak: Garezur kapazitate handia (1350 zm3) Mintzoduna Tresneria aberatsa ( Aurignactarra , Gravetiarra , Solutrearra , Magdalendarra ) Artea ( Lascaux , Altamira…) Sinesmenak Giza-antolakuntza

19. PALEOLITOS Behe-paleolitos Erdi-paleolitos Goi-paleolitos

20. BEHE-PALEOLITOS Iraupena: Industria litika sortu zenetik duela 125.000 urte arte Gizaki mota : Australopithecus Garhi (Afrika) Homo Habilis (Afrika) Homo Ergaster (Afrika) Homo Erectus (Afrika  Europa, Asia) Homo Antecessor (Europa) Homo Heidelbergensis Habitat: Afrikan : Kanpolibrean Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak Europa (Hotza) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra) Etxolak Elikadura Belar-jaleak Haratusteljalea Ehiztaria (H. Habilis ?, H. Ergaster , H. Erectus )

21. CHOPPER ( Olduvaitarra ) AURPEGIBIKOA ( Achelense )

22. ERDI PALEOLITOS (125.000-40.000 Gizaki mota: Homo Neanderthalis Habitat: Europa (Asia: Homo Erectus , Afrikan H. Sapiens arkaicoa ) Klima: Izotzaldiak Kultura: Musteriense (Nukleo eta Laskak ) Komunitatearen garrantzia Pentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak, lurperaketak , artea) Kobazuloak eta etxolak Ibiltaria

23. GOI-PALEOLITOS Iraupena: 40.000 – 10.000 Gizaki-mota: H. Sapiens Afrikan sortua Gainerako giza espeziak desagertu ziren Mundu osoa kolonizatu ( Izoztzaldiak probestuz) Industria litikoaren garapena Artearen agerpena (Altamira, Lascaux , Venusak…)

24. IRAULTZA NEOLITIKOA Nekazal Iraultza eta ondorioak Metal Aroa Artearen bilakaera

25. Nekazal-iraultza Egoera: Azken izoztaldia bukaturik, tenperaturek gora egin zuten. Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila). Animalien faltak aldaketak ekarri zituen: Abeltzantzaren agerpena Nekazaritzarren agerpena Ondorioak: Populazioak gora egin zuen Herriak agertu ziren Sedentarizazioa

26. NEKAZAL-IRAULTZA

27. “ Giza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker, gizakiak bere elikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen. Gizakia zenbait belar, sustrai eta zuhaixka jangarri ereiten, landatzen eta hobetzen hasi zen. Halaber, zenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen. Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko. Hori lortu aurretik, ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru, gizakiak ezin zuen ezer egin elikagaien hornidura handitzeko. Laborantzak aurreko mugak apurtu zituen. Elikagai gehiago ekoizteko, hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu baino ez zuen egin behar gizakiak .” V. GORDON CHILDE, Zibilizazioaren hastapenak NEKAZAL-IRAULTZA (II)

28. BIZIMODUAREN ALDAKETAK Eraikuntza berriak: Biltegiak Ukuiluak Harresiak Txabola iraunkorrak Tresneria berriak: Aitzurrak Igitaiak Errotak (Eskukoak) Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua) Ehungintzaren agerpena Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik) Lanaren espezializazioa

29. Lanaren espezializazioa Aldaketak bizimoduan Berrikuntza teknikoak Aldaketak janaria eskuratzeko moduan Iraultza neolitikoan hauek gertatu ziren:

30. Metal Aroak “Harri bitxien bilaketan zebilela, harri horien ezaugarriei erreparatzean, gizakiak metalak aurkitu zituen. Hasieran, urrea, zilarra, kobrea eta burdina beste hainbat harri arrunt bezala erabili zituen. Geroago, metal horien xaflagarritasuna eta fusio-ahalmena aurkitu zituen. Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen, batez ere. Kobrez, berriz, mota guztietako tresnak eta armak egin zituen. Metal puruen erreserbak agortzean, sortutako eskari handia asetzeko, metalak mineraletatik lortu behar izan zituen. Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen: forja-lana (burdina), mailukaketa (urrea, zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea, eta geroago, brontzea ).” L. PERICOT eta J. MALUQUER DE MOTES , La humanidad prehistórica. )

31. Aldaketak Metalen aurkikuntza ( Kuprea , brontzea, burdina…) Gurpilaren agerpena: Garraioak Errota Zeramika Haize-ohialak (Nabigazioa) Goldea Ureztatzeko lanak (Kanalak) ONDORIOAK Hirien agerpena Merkataritzaren garapena Lanbide berrien agerpena Gizartearen zatiketa eta mailaketa

32. ARTEA

33. MEGALITOS Megalitoak (grezierazko mega , "handi", eta litos , "harri", hitzetatik) bereziki Neolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuak dira. Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da. Mota askotako eraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan, besteak beste : trikuharriak edo dolmenak tumulu harrespilak edo cromlechak zutarriak edo menhirrak Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago: trikuharrien kasuan, garbi dago hileta-monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela, beste kasu batzuetan, ordea, ez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa, zutarri eta harrespilen kasuan esaterako, e t a funtzio astronomikoak, erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan