Jarliklar va jar hosil bo’luvchi davrlar, jarliklarning bo’limlari.pptx

hhhh

1. Jarliklar va jar hosil bo’luvchi davrlar , jarliklarning bo’limlari Reja : 1. Jarlik 2. Jar hosil bo‘luvchi davrlar 3. Jarliklarning asosiy bo‘limlari .

2. Jarlik Jarlik — bu yog‘ingarchilik , erigan qor yoki sug‘orish suvlarining oqimi natijasida hosil bo‘ladigan , chuqur va tik yonbag‘irli erozion shakl . Ular asosan tuproqning suv eroziyasiga beriluvchan joylarda , ayniqsa , qiyaliklarda hosil bo‘ladi . Jarliklar , odatda , ** dastlabki yoriqlar ( shakllar )** dan boshlab rivojlanadi . Kuchli yomg‘ir yoki qor suvlarining oqimi tuproq qatlamini yuvib ketadi , asta-sekin yoriq kengayib , chuqurlashib boradi va natijada jar hosil bo‘ladi .

3. Jar hosil bo‘luvchi davrlar : Boshlang‘ich davr – suv oqimlari kichik yoriqlarni hosil qiladi . Rivojlanish davri – yoriqlar chuqurlashib , tik yonbag‘irli jarlik hosil bo‘ladi . Yetuk davr – jarlik kengayadi , pastki qismida cho‘kindi jinslar to‘planadi . Qari davr – jarlikning faol eroziya jarayoni sekinlashadi , yonbag‘irlar yumaloqlanadi , u yerdan o‘tloq yoki butazor paydo bo‘ladi .

4. Jarliklarning asosiy bo‘limlari : Boshlanish qismi (bosh) – suv oqimi boshlanadigan eng yuqori nuqta . Yonbag‘irlar – jar devorlari bo‘lib , tik yoki nishab bo‘ladi . Tubi ( o‘zan ) – suv oqimi o‘tadigan pastki qism , ko‘pincha loyqa yoki cho‘kindi bilan to‘lgan bo‘ladi . Og‘iz qismi – jarlik boshqa suv oqimiga yoki tekislikka tutashadigan joy.

5. Jarliklarning oldini olish va barqarorlashtirish usullari : O‘simlik ekish ( daraxt , buta , o‘tlar ); Qiyaliklarda terassalar yaratish ; Suv oqimini to‘g‘rilash uchun to‘siqlar , novlar o‘rnatish ; Suvni tartibli oqizish inshootlari qurish .

6. Xulosa Jarliklar – bu suv eroziyasi natijasida hosil bo‘ladigan tabiiy shakllar bo‘lib , ular yer resurslariga katta zarar yetkazadi . Jarliklar paydo bo‘lishini oldini olish uchun suv oqimini tartibga solish , o‘simliklar bilan mustahkamlash va yer tuzilishini to‘g‘ri boshqarish muhim ahamiyatga ega . Jarliklarning mexanik , biologik va agrotexnik usullar bilan mustahkamlanishi yer unumdorligini saqlash va ekologik barqarorlikni ta’minlaydi .

7. Foydalanilgan adabiyotlar Абдурахмонов Ш. “ Тупроқшунослик ва ер ресурсларини муҳофаза қилиш .” – Тошкент : Университет нашриёти , 2018. Мирзаев А. “Гидрология ва эрозия жараёнлари .” – Тошкент : Фан, 2015. Лурье, И. К. Почвенная эрозия и борьба с ней. – Москва: Агропромиздат , 1984. O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya vazirligi materiallari (www.eco.gov.uz). Lal, R. Soil Erosion Research Methods. – CRC Press, 2014.