Luận văn Đánh giá hiện trạng và tiềm năng khai thác cây dược liệu vùng rừng ngập mặn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu

Huyện Đông Hải là một huyện ven biển vùng sâu, là một trong những huyện nghèo nhất của tỉnh Bạc Liêu với các hệ sinh thái ngặp mặn ven biển và cửa sông với nhiều loài thực vật có giá trị làm thuốc cao như Nhàu, Cỏ Mực, Ô Rô, Mắm, Rau dấp cá, Nghệ vàng, Sả, Nghệ đen, Mật gấu (Lá đắng), Rau muống biển, Lức (Sài hồ nam), Ngò vôi, Nhan trần, Môn Bạc hà, Nha đam, Lá dứa, v.v. Đây là huyện thuần nông với canh tác thủy sản và làm muối là chủ đạo, mức độ đô thị hóa không cao và đặc biệt cây cối rất đa dạng, có rất nhiều cây có khả năng dùng làm thuốc chữa bênh. Tuy nhiên, hiện trạng khai thác không kiểm soát làm giảm nguồn tài nguyên rừng, suy giảm đa dạng sinh học, suy giảm nguồn dược liệu quý của địa phương. Bên cạnh đó, người dân ở đây mặc dù có nhiều kinh nghiệm, kiến thức về các loài cây thuốc bản địa nhưng một thực trạng đáng lo ngại là kinh nghiệm đó chỉ tập trung ở những người già, người lớn tuổi, những người trẻ không quan tâm nhiều đến kinh nghiệm dân gian này. Sụt giảm nguồn cây dược liệu trong tự nhiên, kiến thức y học cổ truyền và giá trị sử dụng cây thuốc của người dân địa phương là vấn đề cần thiết để quan tâm và tìm hiểu. Mặc dù về mặt khoa học có nhiều loại có giá trị làm thuốc rất cao, nhưng chưa được đông đảo người dân quan tâm.

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN T HƠ
-------------------------






NGUYỄN VĂN HIỂU






ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG VÀ TIỀM NĂNG KHAI
THÁC CÂY DƯỢC LIỆU VÙNG RỪNG NGẬP
MẶN HUYỆN ĐÔNG HẢI, TỈNH BẠC LIÊU







LUẬN VĂN KỸ SƯ NGÀNH LÂM SINH








Cần Thơ - 2016 https://pdf.vn/

2. i



BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
-------------------------



ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG VÀ TIỀM NĂNG KHAI
THÁC SỬ DỤNG CÂY DƯỢC LIỆU KHU VỰC
RỪNG NGẬP MẶN HUYỆN ĐÔNG HẢI, TỈNH
BẠC LIÊU

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Mã ngành: D620205



GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN SINH VIÊN THỰC HIỆN
PGS. TS VÕ QUANG MINH NGUYỄN VĂN HIỂU
MSSV: B1311054
Lớp Lâm Sinh Khóa 39

Cần Thơ – 2016
https://pdf.vn/

3. ii


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
BỘ MÔN TÀI NGUYÊN Đ ẤT ĐAI


NHẬN XÉT CỦA BỘ MÔN TÀI NGUYÊN ĐẤT ĐAI

Bộ môn Tài nguyên đất đai chứng nhận luận văn thực tập chuyên ngành Lâm sinh với
đề tài: “Đánh giá hiện trạng và tiềm năng khai thác cây dược liệu vùng rừng ngập
mặn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu”
Sinh viên thực hiện: NGUYỄN VĂN HIỂU
MSSV: B1311054
Lớp Lâm sinh khoa 39, bộ môn Tài nguyên đất đai, khoa Môi trường và Tài nguyên
thiên nhiên, trường đại học Cần Thơ.
Nhận xét: ..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................

Cần Thơ, ngày tháng năm 2016
Trưởng bộ môn


https://pdf.vn/

4. iii


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
BỘ MÔN TÀI NGUYÊN Đ ẤT ĐAI


NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

Chứng nhận chấp thuận báo cáo luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Lâm sinh với đề tài:
“Đánh giá hiện trạng và tiềm năng khai thác cây dược liệu vùng rừng ngập mặn
huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu”
Sinh viên thực hiện: NGUYỄN VĂN HIỂU
MSSV: B1311054
Lớp Lâm sinh khoa 39, bộ môn Tài nguyên đất đai, khoa Môi trường và Tài nguyên
thiên nhiên, trường đại học Cần Thơ.
Thời gian thực hiện:
Nhận xét: ..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Kính trình Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp thông qua!

Cần Thơ, ngày tháng năm 2016
Cán bộ hướng dẫn

https://pdf.vn/

5. iv


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
BỘ MÔN TÀI NGUYÊN Đ ẤT ĐAI


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BÁO CÁO

Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp chấp thuận báo cáo luận văn tốt nghiệp chuyên
ngành Lâm sinh với đề tài “Đánh giá hiện trạng và tiềm năng khai thác cây dược
liệu vùng rừng ngập mặn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu”
Sinh viên thực hiện: NGUYỄN VĂN HIỂU
MSSV: B1311042
Lớp Lâm sinh khoa 39, bộ môn Tài nguyên đất đai, khoa Môi trường và Tài nguyên
thiên nhiên, trường đại học Cần Thơ.
Ngày tháng năm 2016
Báo cáo luận văn tốt nghiệp được Hội đồng đánh giá ở mức:
Ý kiến của Hội đồng:
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2016
Chủ tịch Hội đồng

https://pdf.vn/

6. v


LỜI CAM ĐOAN
Tôi tên: Nguyễn Văn Hiểu (MSSV: B1311054)
Là sinh viên lớp Lâm Sinh khóa 39 (MT13V4A1) - Bộ môn Tài nguyên đất đai, khoa
Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên, trường Đại học Cần Thơ.
Từ ngày 01/01/2016 đến ngày 15/05/2016, tôi đã thực hiện đề tài: “Đánh giá hiện trạng
và tiềm năng khai thác cây dược liệu vùng rừng ngập mặn huyện Đông Hải, tỉnh
Bạc Liêu”
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu. kết quả của
luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Cần Thơ, ngày tháng năm 2016
Tác giả luận văn


NGUYỄN VĂN HIỂU














https://pdf.vn/

7. vi

LÝ LỊCH KHOA HỌC
I. SƠ LƯỢC VỀ SINH VIÊN:
Họ và tên: NGUYỄN VĂN HIỂU
Sinh ngày: 01 tháng 01 năm 1994
Nơi sinh: xã An Phúc, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu
Lớp: Lâm Sinh Khóa: 39
Khoa: Môi Trường & Tài nguyên thiên nhiên Trường: đại học Cần Thơ
Địa chỉ liên hệ: số 97, Ấp Phước Thắng, xã An Phúc, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu.
Điện thoại: [phone] Email: [email protected]
Họ và tên cha : NGUYỄN VĂN VĨNH
Họ và tên mẹ : NGUYỄN THỊ LỆ
II. QUÁ TRÌNH HỌC TẬP
Tốt nghiệp Trung học phổ thông năm 2013 tại trường Trung học phổ thông Giá Rai, TX.
Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu
Từ năm 2013-2016 : Học đại học chuyên ngành Lâm sinh tại trường đại học Cần Thơ.

Cần Thơ, ngày tháng năm 2016
Sinh viên thực hiện đề tài


NGUYỄN VĂN HIỂU







https://pdf.vn/

8. vii

LỜI CÁM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trường Đại học Cần Thơ, ngoài sự nỗ lực
phấn đấu của bản thân còn nhận được sự quan tâm dạy dỗ và nhiệt tình hỗ trợ từ quý
thầy cô, gia đình và bạn bè.
Em xin gửi lời cám ơn chân thành đến:
Quý thầy cô giảng dạy, đặc biệt là quý thầy cô trong Bộ môn Tài nguyên đất đai đã
truyền đạt cho em những kiến thức quý báu, chia sẽ kinh nghiệm trong thực tế và nhiệt
tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập.
Thầy Võ Quốc Tuấn, cố vấn học tập, đã hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện để em phát
triển trong suốt quá trình học tập, giúp em có định hướng đúng đắn trong học tập cũng
như trong cuộc sống.
Thầy Võ Quang Minh, cán bộ hướng dẫn trực tiếp thực hiện luận văn tốt nghiệp, đã
nhiệt tình đóng góp ý kiến chuyên môn, truyền đạt những kinh nghiệm thực tế và tạo
điều kiện giúp em hoàn thành đề tài luận văn với chất lượng tốt nhất.
Trong quá trình thực hiện luận văn, em cũng nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của bạn
bè trong và ngoài lớp, các cô, chú, anh, chi, trong Hưng Đông Tự, Trạm Y tế xã An
Phúc.
Cảm ơn gia đình đã quan tâm, chăm sóc, tạo nguồn động lực để con vượt qua những
khó khăn và phấn đấu trong học tập, cùng con chia sẽ những niềm vui và nỗi buồn trong
cuộc sống, là chỗ dựa vững chắc để con tự tin bước đi trên con đường học tập.
Cám ơn các bạn trong lớp Lâm sinh khóa 39 đã hỗ trợ, động viên tôi trong suốt quá trình
học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp.
Xin chân thành cám ơn !
NGUYỄN VĂN HIỂU





https://pdf.vn/

9. viii

TÓM LƯỢC
Đề tài “Đánh giá hiện trạng và tiềm năng khai thác cây dược liệu vùng rừng ngập
mặn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu” được thực hiện từ tháng 8 năm 2016 đến tháng
12 năm 2016. Đề tài này được thực hiện nhằm mục đích đánh sự đa dạng về hiện trạng
nguồn tài nguyên cây cỏ làm thuốc, và tiềm năng tại huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu từ
đó đề xuất hướng bảo tồn phát triển. Sưu tầm một số bài thuốc chữa bệnh từ các loài cây
thu được.
Kết quả nghiên cứu đã thống kê được 132 loài thực vật bậc cao có mạch có công làm
thuốc của 119 chi thuộc 65 họ trong 2 ngành thực. Các loài cây thuốc được sử dụng để
chữa trị 24 nhóm bệnh khác nhau. Xác định được bộ phận sử dụng làm thuốc và sự phân
bố của cây thuốc tại các môi trường sống khác nhau ở khu vực nghiên cứu.
Khu vực nghiên cứu có 16 loài cây thuốc nằm trong danh mục cây thuốc mẫu, Có 9 loài
có tiềm năng phát triển khi đối chiếu với Quyết định số 1976/QĐ-TTg về Việc phê duyệt
quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030
(Trong đó: Cỏ nhân trân có tiềm năng trong khai thác tự nhiên, 8 loài còn lại như: Đinh
lăng, Dừa cạn, Gừng, Mã đề, Nghệ vàng, Nhàu, Sả, Trinh nữ hoàng cung.
Thẻ: Cây thuốc, Bài thuốc, Bảo tồn tài nguyên.












https://pdf.vn/

10. ix

MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA ...............................................................................................................................i
NHẬN XÉT CỦA BỘ MÔN TÀI NGUYÊN ĐẤT ĐAI .................................................................... ii
NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN ..................................................................................... iii
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BÁO CÁO ....................................................................................... iv
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................................ v
LÝ LỊCH KHOA HỌC ...................................................................................................................... vi
LỜI CÁM ƠN ................................................................................................................................... vii
TÓM LƯỢC ..................................................................................................................................... viii
DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................................. xi
DANH SÁCH HÌNH .......................................................................................................................... xi
DANH SÁCH BẢNG ....................................................................................................................... xii
I. MỞ ĐẦU ..................................................................................................................................... 1
1. Đặt vấn đề......................................................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................................................... 2
2.1 Mục tiêu chung: .................................................................................................................... 2
2.2 Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................................... 2
II. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU ........................................................................................................... 3
1. Tổng quan về rừng ngập mặn ........................................................................................................... 3
2. Tổng quan tình hình về nghiên cứu cây thuốc ................................................................................. 7
2.1. Ngoài nước ........................................................................................................................... 7
2.2. Trong nước ........................................................................................................................... 7
2.3. Một số nghiên cứu Về cây rừng ngập mặn ........................................................................... 9
3. Tổng quan về khu vực nghiên cứu ................................................................................................. 10
3.1. Vị trí địa lý: ........................................................................................................................ 10
3.2. Lịch sử hình thành: ............................................................................................................. 11
3.4. Văn hóa – Xã hội: ............................................................................................................... 13
3.5. Một số bài thuốc thông dụng từ cây thuốc ở huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu ...................... 13
III. PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C ỨU ...................................................... 22
1. Phương tiện nghiên cứu .................................................................................................................. 22
1.1 Cách tiếp cận đề tài ............................................................................................................ 22 https://pdf.vn/

11. x

1.2 Phương tiện nghiên cứu ...................................................................................................... 22
1.3 Thời gian thực hiện ............................................................................................................ 22
2. Nội dung và Các bước nghiên cứu ................................................................................................. 22
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 23
a. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................................................... 23
b. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................................ 23
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................................ 23
4.1. Phương pháp thu thập thông tin: ........................................................................................... 23
4.2. Phương pháp điều tra thực địa ............................................................................................... 24
4.4. Phương pháp Xác định vị trí tọa độ trên Google Earth ...................................................... 26
4.5. Phương pháp điều tra tình hình khai thác sử dụng cây dược liệu ....................................... 27
IV. KẾT QUẢ THẢO LUẬN ..................................................................................................... 28
1. Sự đa dạng về nguồn tài nguyên cây thuốc ở huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu .............................. 28
1.1. Sự đa dạng về thành phần loài cây làm thuốc .................................................................... 28
1.2. Đánh giá đa dạng về phân loại ................................................................................................... 28
2. Đa dạng trong các bộ phận được sử dụng làm thuốc ..................................................................... 34
3. Sự đa dạng về công dụng làm thuốc .............................................................................................. 35
4. Tiềm năng khai thác và sử dụng cây thuốc ở KVNC ..................................................................... 37
V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................................... 41
1. Kết luận .......................................................................................................................................... 41
2. Kiến nghị ........................................................................................................................................ 41
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................................... 42
Tiếng Việt .......................................................................................................................................... 42
Trang Web ......................................................................................................................................... 42
PHỤ LỤC ............................................................................................................................................ 43

https://pdf.vn/

12. xi

DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt
KH Kí hiệu
KVNC Khu vực nghiên cứu
QĐ-TTg Quyết định Thủ tướng
RNM Rừng ngập mặn
SL Số lượng
STT Số thứ tự
TT-BYT Thông tư Bộ Y tế
TX Thị xã
USD Đô la Mỹ
WHO Tô chức Y tế thế giới

DANH SÁCH HÌNH
Hình Tựa hình Trang
2.1 Bản đồ vị trí T. Bạc Liêu và H. Đông Hải trên google earth. 11
3.1 Sơ đồ các bước nghiên cứu 23
4.1 Biểu đồ tỷ lệ các ngành thực vật so với tổng số loài 28
4.2 Đa dạng về các bộ phận được sử dụng làm thuốc tại KVNC 35





https://pdf.vn/

13. xii

DANH SÁCH BẢNG
Bảng Tựa bảng Trang
2.1 Dược tính và hỗ trợ điều trị của một số cây rừng ngập mặn được ghi nhận 4
3.1 Danh lục cây thuốc được xây dựng 26
4.1 Sự phân bố các taxon trong các ngành 28
4.2 Số lượng họ, chi, loài ở 2 lớp của ngành Mộc lan 29
4.3 Các họ đa dạng nhất ở khu vực nghiên cứu 30
4.4 Các chi có nhiều loài cây thuốc ở KVNC 31
4.5 Sự đa dạng về dạng cây của các loài cây thuốc 32
4.6
Sự phân bố của các loài cây thuốc theo môi trường sống
33
4.7 Số lượng các bộ phận của cây thuốc được sử dụng 34
4.8 Đa dạng về giá trị sử dụng của các loài làm thuốc 36
4.9 Sự đa dạng của các loài cây làm thuốc ở các vườn thuốc so với Danh mục
vườn thuốc mẫu của Bộ y tế
38
4.10 Các cây thuốc có tiềm năng khai thác và phát triển thị trường 40


https://pdf.vn/

14. 1

I. MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Hiện nay người ta có xu hướng quay trở về với cây thuốc và thuốc có nguồn gốc thiên
nhiên tạo ra hơn là hóa chất làm thuốc. Xu hướng này đã tác động đến việc sản xuất, thu
hái, chế biến, lưu thông, tiêu thụ và sử dụng dược liệu thảo mộc. Trong khi các tài liệu
tra cứu về cây thuốc chủ yếu được viết trên sách, do đó hạn chế đối tượng sử dụng nhất
là không phải là nhà chuyên môn muốn tìm hiểu sử dụng cây thuốc. Nhiều người dân
hiện nay chưa tận dụng hiệu quả nguồn tài nguyên cây thuốc, thay vì sử dụng hiệu quả
các bài thuốc dân gian từ những cây thuốc quanh nhà, thì hằng năm người dân bỏ ra một
số tiền khá lớn để mua các loại thuốc tây chữa bệnh, việc sử dụng thuốc tây tuy mang
lại hiệu quả nhất thời nhưng giá thành khá cao, đồng thời có thể gây ra những tác dụng
phụ không mong muốn và nếu sử dụng lâu dài có thể sẽ gây ra những biến chứng khôn
lường. Bên cạnh đó, thuốc tây được bán khắp mọi nơi bởi những người không có chứng
chỉ hành nghề và không có sử chỉ dẫn của thầy thuốc điều này sẽ gây ra nhiều hệ lụy
đáng tiếc về sau, Việc thay đổi phương pháp chữa bệnh hiệu quả, an toàn từ những dược
liệu thiên nhiên sẵn có cần được đẩy mạnh để nâng cao chất lượng đời sống của người
dân.
Huyện Đông Hải là một huyện ven biển vùng sâu, là một trong những huyện nghèo nhất
của tỉnh Bạc Liêu với các hệ sinh thái ngặp mặn ven biển và cửa sông với nhiều loài
thực vật có giá trị làm thuốc cao như Nhàu, Cỏ Mực, Ô Rô, Mắm, Rau dấp cá, Nghệ
vàng, Sả, Nghệ đen, Mật gấu (Lá đắng), Rau muống biển, Lức (Sài hồ nam), Ngò vôi,
Nhan trần, Môn Bạc hà, Nha đam, Lá dứa, v.v. Đây là huyện thuần nông với canh tác
thủy sản và làm muối là chủ đạo, mức độ đô thị hóa không cao và đặc biệt cây cối rất
đa dạng , có rất nhiều cây có khả năng dùng làm thuốc chữa bênh. Tuy nhiên, hiện trạng
khai thác không kiểm soát làm giảm nguồn tài nguyên rừng, suy giảm đa dạng sinh học,
suy giảm nguồn dược liệu quý của địa phương. Bên cạnh đó, người dân ở đây mặc dù
có nhiều kinh nghiệm, kiến thức về các loài cây thuốc bản địa nhưng một thực trạng
đáng lo ngại là kinh nghiệm đó chỉ tập trung ở những người già, người lớn tuổi, những
người trẻ không quan tâm nhiều đến kinh nghiệm dân gian này. Sụt giảm nguồn cây
dược liệu trong tự nhiên, kiến thức y học cổ truyền và giá trị sử dụng cây thuốc của
người dân địa phương là vấn đề cần thiết để quan tâm và tìm hiểu. Mặc dù về mặt khoa
học có nhiều loại có giá trị làm thuốc rất cao, nhưng chưa được đông đảo người dân
quan tâm.
Các công trình nghiên cứu về cây thuốc nam ở tỉnh Bạc Liêu nói chung, và ở huyện
Đông Hải nói riêng là rất hiếm. Mặc dù trên địa bàn huyện có rất nhiều cơ sở chữa bệnh
hốt thuốc theo phương pháp Đông y, có rất nhiều vườn thuốc nam trong huyện, nhưng https://pdf.vn/

15. 2

chưa có tài liệu nào thống kê sự đa dạng về thành phần loài, số lượng, và giá trị sử dụng
cây thuốc nơi đây. Do đó đề tài “Đánh giá hiện trạng và tiềm năng khai thác cây dược
liệu khu vực rừng ngập mặn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu”. Với mục đích thống
kê nguồn tài nguyên cây thuốc có ở huyện, đồng thời giúp người dân địa phương có thể
dể dàng nhận biết và sử dụng hợp lí các cây làm thuốc hiện có, góp phần chăm sóc sức
khỏe người dân đồng thời bảo vệ nguồn tài nguyên này tốt hơn và đưa ra các biện pháp
quản lí, sử dụng, bảo tồn hiệu quả nguồn tài nguyên dược liệu ở địa phương.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1 Mục tiêu chung:
Đánh giá thực trạng và tiềm năng khai thác nguồn tài nguyên cây thuốc ở huyện Đông
Hải, tỉnh Bạc Liêu. Nắm vững nguồn tài nguyên cây thuốc để khai thác, sử dụng và có
kế hoạch bảo tồn thích hợp.
2.2 Mục tiêu cụ thể
- Đánh giá được hiện trạng nguồn tài nguyên cây thuốc tại vùng ven biển huyện Đông
Hải, tỉnh Bạc Liêu.
- Đánh giá được tiềm năng khai thác các loài dược liệu tại huyện Đông Hải, tỉnh Bạc
Liêu
- Đề xuất được hướng bảo tồn và khai thác nguồn tài nguyên dược liệu tại địa phương.













https://pdf.vn/

16. 3

II. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU
1. Tổng quan về rừng ngập mặn
1.1. Khái niệm về rừng ngập mặn: Rừng ngập mặn (RNM) là loại rừng phân bố ở
vùng cửa sông, ven biển nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi có thủy triều ra vào hàng ngày.
1.2. Hàng hóa của rừng ngập mặn
Hàng hóa là các sản phẩm có giá trị hữu hình và có thể buôn bán được. Vì vậy, có thể
đặt giá trị cho hàng hóa đó (nếu không có quá nhiều tranh cãi).
1.2.1. Gỗ
Gỗ là loại sản phẩm rừng ngập mặn dễ thấy nhất có giá trị hữu hình và có thể (thường
là) buôn bán được. Nhiều loài rừng ngập mặn được quản lí để sản xuất gỗ. Gỗ rừng ngập
mặn có nhiều công dụng và truyền thống được làm củi đốt và hầm ra than chất lượng
cao. Một số loài cây rừng ngập mặn (như Su – Xylocarpus và Cui – Heritiera) cho ra gỗ
ở cấp đồ mộc rất mịn thớ nhưng hiếm khi mọc thành quần thụ đủ lớn để có thể làm nên
thương phẩm. Thân cây Đước (Rhizophora) và Vẹt (Bruguiera) làm cừ rất chắc, nhiều
ngôi nhà (ở Singapore) xây dựng trên móng cừ bằng gỗ này từ cuối thế kỷ 19 vẫn còn
đứng vững cho đến nay. Gỗ rừng ngập mặn tồn tại rất lâu khi nó được chôn dưới đất,
nhưng gãy rất nhanh nêu phơi ra ngoài.
Gỗ rừng ngập mặn còn được băm và dùng để chế biến tơ nhân tạo. Hoạt động này diễn
ra với qui mô lớn ở những khu rừng Đước (Rhizophora) đại trà (hàng chục ngàn héc-ta)
tốt nhất bị khai thác trắng. Thảm kịch là ở chổ ngành công nghiệp gỗ dăm từ rừng ngập
mặn (được kiểm soát đặc biệt bởi một tổ chức độc quyền ở Nhật Bản) chưa chú tâm
đúng mức để đảm bảo khai thác bền vững, dù công nghệ này đang tồn tại.
1.2.2. Các lâm sản khác
Có rất nhiều công dụng địa phương khác của sản phẩm rừng ngập mặn, dùng cây Nhum
(Oncosperma tigillarium) từ làm trụ đáy cho đến làm đường thực phẩm, một loài khác
trong họ cau dừa là cây Dừa nước (Nypa fruticans) được dùng từ làm tấm lợp nhà cho
đến làm giấy cuộn thuốc lá và hầu hết các loài cây rừng ngập mặn còn lại đều có
công dụng làm thuốc nam. Nhiều loài hai mãnh vỏ được người ta thu lượm để kiếm
sống hàng ngày nhưng tôm và cua được đánh bắt từ sông nước rừng ngập mặn thì thường
mang tầm thương mại quốc tế.
1.3. Giá trị sử dụng dược liệu trong hệ sinh thái rừng ngập mặn
Tất cả các xã hội truyền thống đều sử dụng “thuốc nam”, dân cư sống bên trong hoặc
ở gần rừng ngập mặn cũng không ngoại lệ. Những người sống trong các quần xã cây
rừng ngập mặn ven biển lấy các sản phẩm từ cây rừng để trị nhiều chứng bệnh thông https://pdf.vn/

17. 4

thường và một ít căn bệnh hiểm nghèo (bảng 2). Dù thông tin về dược lí của cây rừng
ngập mặn còn hạn chế nhưng hầu hết các loài đều có hàm lượng các hợp chất đa phân
tử chống ô-xi hóa cao (điển hình là tannin), và nhiều loài được biết là có chứa các hợp
chất có hoạt tính sinh học có khả năng kháng khuẩn và kháng nấm, còn các loài khác thì
có tiềm năng trị được các bệnh hiểm nghèo như bệnh bạch cầu (Bandaranayake, 1998).
Các nhà sản xuất thuốc thương mại có thể có nhiều thông ti n về dược tính của cây rừng
ngập mặn nhưng vì đây là bí kíp nên hiếm khi được công bố. Tuy nhiên, thực tế hiện
nay cho thấy rằng cây rừng ngập mặn được dùng làm “thuốc nam” ngày càng rộng rãi
hơn tập quán của cộng đồng.
Bảng 2.1: Dược tính và hỗ trợ điều trị của một số cây rừng ngập mặn được ghi
nhận. Bổ sung theo Bandaranayake (1998). (Ba=vỏ cây; Fr=Trái; Fl=Hoa; Ju=Nước ép
từ trái; La=Nhựa mủ; Le=Lá; Ro=Rễ; Re=Nhựa dầu; Rh=Củ; Sa=Nhựa trong cây;
Sh=Chồi non; St=Thân).
Tên khoa học Tên tiếng Việt Dược tính
Acanthus ilicifolius Ô rô hoa tím Kích thích tình dục, suyễn, lọc máu (Fr);
Tiểu đường, lợi tiểu, viêm gan, bệnh phong
(Fr, Le, Ro); Đau dây thần kinh, bại liệt, lác
đồng tiền, thấp khớp, các bệnh về da (Ba),
rắn cắn, đau dạ dày (Ba, Fr, Le).
Acanthus ebracreatus Ô rô hoa trắng Khử trùng, lọc máu, mụn nhọt (Fr); cảm
lạnh (Ba, Fr), Vết thương hoại tử (Ba), Thấp
khớp (Le); dị ứng da, rắn cắn (Ba, Fr, L)
Acrostichum aureum Ráng đại Mụn nhọt, liền vết thương (Rh); thấp khớp
(Le).
Aegiceras
corniculatum
Sú Suyễn, tiểu đường, thấp khớp, tim mạch,
bệnh phong, lở loét (Le, Ba)
Avicennia alba Mấm trắng Ngừa thai, các bệnh về da, bướu, lở loét.
(Re)
Avicennia marina Mấm biển
(Mấm ổi)
Thấp khớp, đậu mùa, lở loét. (St)
https://pdf.vn/

18. 5

Tên khoa học Tên tiếng Việt Dược tính
Avicennia Officinalis Mấm đen Kích thích tình dục, lợi tiểu, viêm gan (Fr,
Le); bệnh phong (Ba).
Bruguiera cylindrica Vẹt trụ Viêm gan (Fr, Le, Ro)
Bruguiera gymnorhiza Vẹt dù Các bệnh về mắt (Fr); tiểu đường, lở loét
(Ba, Le).
Bruguiera parviflora Vẹt tách Chống bướu (Ba)
Bruguiera Sexangula Vẹt đen Chống bướu (Ba)
Ceriops decandra Dà đỏ Viêm gan, lở loét (Ba, Fr, Le)
Ceriops tagal Dà vôi Cầm máu, tiểu đường (Ba)
Clerodendron inerme Ngọc nữ biển
(Chùm gọng)
Khử trùng, cầm máu, kích thích sinh đẻ
(Le), suyễn, viêm gan, lác đồng tiền, đau
bao tử (Le, Ba, La)
Derris trifoliata Cóc kèn Nhuận tràng, (Le, Ro, St); Cầm máu (Fr);
trị co thắt, kích thích tử cung (Ba).
Excoecaria agallocha Trà mủ Động kinh (Le, Sa), viêm màng kết, viêm
da, huyết niệu, bệnh phong (Le, Sa, St);
Thuốc xổ (Le, Sa); nhức răng (Sa)
Heritiera littoralis Cui biển Tiêu chảy (St)
Hibiscus tiliaceus Tra làm chiếu Nhiễm trùng tai (Fl)
Kandelia candel Trang Tiểu đường (Ba, Fr, Le)
Lumnitzera littorea Bông trang đỏ Đẹn (Le)
Limnitzera racemosa Cóc trắng Ngừa thai, suyễn, tiểu đường, rắn cắn (Fr)
Nypa fruticans Dừa nước Suyễn, tiểu đường, bệnh phong, thấp khớp,
rắn cắn (Le, Fr)
https://pdf.vn/

19. 6

Tên khoa học Tên tiếng Việt Dược tính
Pluchea indica Cúc tần (Sài hồ
nam, lứt)
Sốt (Le, Ro), lở loét hoại tử (Le), thấp khớp,
ghẻ (Le, Sh); viêm xoang (Ba, St)
Pongamia pinnata Đậu dầu Thương tổn da và cơ quan sinh dục ngoài
(Ba, Le, St); sốt, bệnh trĩ, thấp khớp, ghẻ
(Le); Viêm xoang (Ba); các bệnh về da, đau
bao tử và rối loạn tiêu hóa (Ba); Bướu, liền
vết thương, lở loét (Tất cả các bộ phận của
cây)
Rhizophora apiculata Đước đôi Chống nôn, khử trùng, tiêu chảy, cầm máu
(Ba); viêm gan (Ba, Fl, Fr, Le); thương hàn
(Ba)
Scaevola taccada Hếp Khử trùng, trị phỏng, ho, tiểu đường, nhiễm
trùng mắt, rối loạn tiêu hóa, nhức đầu, ong
đốt, rắn cắn (Ba, Le)
Sesuvium
portulacastrum
Hải châu Viêm gan (Le)
Sueda maritima Phì diệp biển Viêm gan (Le)
Sonneratia alba Bần trắng Thuốc đắp trị sưng, bong gân (Fr)
Sonneratia apetela Viêm gan (Le)
Sonneratia caseolaris Bần chua Cầm máu (Ba, Le, Fr); suyễn, lở loét (Ba);
bệnh trĩ, trị sưng, bong gân (Fr)
Sonneratia ovata Bần trứng Cầm máu (Ju)
Xylocarpus granntum Su ổi Bệnh tả, sốt, sốt rét (Ba)
Xylocarpus
moluccensis
Xu sung Kích thích tình dục, (Fr); Sốt, sốt rét (Ba)

https://pdf.vn/

20. 7

2. Tổng quan tình hình về nghiên cứu cây thuốc
2.1. Ngoài nước
Việc phát hiện ra cây thuốc đã có từ lâu đời trong quá trình đấu tranh với thiên nhiên,
tìm tòi thức ăn mà có được. Người Trung Hoa xưa cho rằng, vua Thần Nông là người
đầu tiên phát hiện ra cây thuốc. Ông đã biên soạn quyển sách về cây thuốc đầu tiên là
“Thần Nông bản thảo” trong đó ghi chép 365 vị thuốc. (Đỗ Tất Lợi, 2003)
Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO) đánh giá cho đến nay 80% dân số trên thế giới dựa
vào nền y học cổ truyền để đáp ứng cho nhu cầu chăm sóc sức khoẻ ban đầu, trong đó
chủ yếu là thuốc từ cây cỏ. Sự quan tâm về các hệ thống y học cổ truyền và đặc biệt là
các loại thuốc dược thảo, thực tế là đã ngày càng gia tăng tại các nước phát triển và đang
phát triển trong hơn hai thập kỷ qua. Các thị trường dược thảo quốc gia và toàn cầu đã
và đang tăng trưởng nhanh chóng, và hiện đang mang lại rất nhiều lợi nhuận kinh tế.
Vì vậy quốc gia nào cũng có chương trình điều tra và tái điều tra nguồn tài nguyên dược
liệu trong kế hoạch bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học của đất nước mình. Đối với
những nước vốn có nền y học cổ truyền như Trung Quốc, Ấn Độ và các nước thuộc khu
vực Đông Nam Á vẫn thường xuyên có những kế hoạch điều tra và tái điều tra với các
quy mô, phạm vi và mục tiêu khác nhau. Thường tập trung ở các đơn vị tỉnh hoặc cho
một hướng tác dụng điều trị nào đó như điều tra cây thuốc có tác dụng chữa sốt rét, tim
mạch, viêm gan, rắn cắn...
Thế giới ngày nay có hơn 35.000 loài thực vật được dùng làm thuốc. Khoảng 2500 cây
thuốc được buôn bán trên thế giới. Có ít nhất 2000 cây thuốc được sử dụng ở châu Âu,
nhiều nhất ở Đức 1543. Ở Châu Á có 1700 loài ở Ấn Độ, 5000 loài ở Trung Quốc. Trong
đó, có đến 90% thảo dược thu hái hoang dại. Do đòi hỏi phát triển nhanh hơn sự gia tăng
sản lượng, các nguồn cây thuốc tự nhiên bị tàn phá đến mức không thể cưỡng lại được,
ước tính có đến 50% đã bị thu hái cạn kiệt.
2.2. Trong nước
Việt Nam là quốc gia nằm ở vùng có khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm nên có nhiều
điều kiện cho các sinh vật phát triển và tạo ra sự phong phú của nhiều loài động thực vật
và nhiều hệ sinh thái khác nhau. Theo IUCN (2004), thì tại Việt Nam hiện có gần 12.000
loài thực vật bậc cao có mạch thuộc hơn 2.256 chi, 305 họ (chiếm 4% tổng số loài, 15%
tổng số chi, 57% tổng số họ thực vật trên thế giới); 69 loài thực vật hạt trần; 12.000 loài
thực vật hạt kín; 2.200 loài nấm; 2.176 loài tảo; 481 loài rêu; 368 loài vi khuẩn lam; 691
loài dương xỉ và 100 loài khác. Trong đó có 50% số loài thực vật bậc cao là các loài có
tính chất bản địa, các loài di cư từ Hymalia - Vân Nam-Quý Châu xuống chiếm 10%,
các loài di cư từ Ấn Độ-Myanma sang chiếm 14%, các loài từ Indonesia-Malaysia di cư https://pdf.vn/

21. 8

lên chiếm 15%, còn lại là các loài có nguồn gốc hàn đới và nhiệt đới khác. Trong đó có
nhiều loài có giá trị làm thuốc cao.
Việc nghiên cứu về cây thuốc ở Việt Nam đã có từ lâu đời với các công trình tiêu biểu
như: “Nam dược thần hiệu” của Tuyệ Tĩnh (1417) trong đó mô tả tới 579 loài cây làm
thuốc; “Vân đài loại ngữ” của Lê Quý Đông (Thế kỷ XVI) đã phân chia thực vật thành
nhiều loại công dụng khác nhau, trong đó có rất nhiều loài làm thuốc; “Bản thảo cương
mục” của Lý Thời Trân (1595) trong đó đề cập trên 1000 cây thuốc (Đỗ Tất Lợi, 2003)
Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn về dược liệu trong khu vực Đông
Nam Á. Bên cạnh đó, cộng đồng các dân tộc Việt Nam đều có truyền thống lâu đời trong
việc sử dụng các loại cây để làm thuốc. Việt Nam có sự đa dạng về chủng loại cây dược
liệu (trong số hơn 12.000 loài thực vật thì có gần 4.000 loài cho công dụng làm thuốc),
vùng phân bố rộng khắp cả nước, có nhiều loài dược liệu được xếp vào loài quý và hiếm
trên thế giới như: sâm ngọc linh, sâm vũ diệp, tam thất hoang… (Cục Quản lí dược, bộ
Y tế).
Theo Viện Dược liệu (2006) Việt Nam có 3.948 loài thực vật bậc cao, bậc thấp và nấm
lớn được dùng làm thuốc. Trong đó nhóm thực vật bậc cao có mạch có 3.870 loài. Những
cây thuốc có giá trị sử dụng cao, có khả năng khai thác trong tự nhiên là những cây thuốc
nằm trong danh mục 185 cây thuốc và vị thuốc thiết yếucủa Bộ Y tế cũng như những
cây thuốc đang được thị trường dược liệu quan tâm gồm có nhiều loài cây thuốc có khả
năng khai thác.
Theo một số tài liệu ngoài nước, đến thời kì kháng chiến chống Pháp, một số nhà thực
vật học người Pháp đã đến nước ta nghiên cứu. Điển hình là nhà dược học Crévost,
Pétélot đã xuất bản bộ “Catalogue des produit de L’Indochine’’ (1928-1935), trong đó
tập V (Produits medicinaux, 1928) đã mô tả 368 cây thuốc, vị thuốc là các loài thực vật
có hoa. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và giai đoạn giải phóng miền Bắc 1954,
công tác nghiên cứu dược liệu cũng như sưu tầm các loài thảo dược ở nước ta có nhiều
thuận lợi hơn. Tiên phong trong thời kì này là Đỗ Tất Lợi – người đã dày công nghiên
cứu và cho ra nhiều tác phẩm có giá trị về dược liệu cũng như cách sử dụng chúng trong
đồng bào dân tộc. “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” là một trong những tác
phẩm để đời của ông. Quyển sách đượcc tái bản nhiều lần qua quá trình nghiên cứu lâu
dài, bổ sung liên tục các loài cây thuốc khác nhau, đến lần tái bản thứ 7 (1995) số cây
thuốc ông nghiên cứu đã lên tới 792 loài; trong đó ông đã mô tả tỉ mỉ tên khoa học, phân
bố, công dụng, thành phần hóa học, chia tất cả cây thuốc theo các nhóm bệnh khác nhau.
Đây là một công trình nghiên cứu hết sức giá trị kết hợp giữa khoa học dân gian và hiện
đại. https://pdf.vn/

22. 9

Theo Đỗ Tất Lợi (2000), công tác điều tra dược liệu ở nước ta đã sớm được chú trọng.
Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về dược liệu ở nước ta từ thời cổ xưa cho đến
nay. Tài liệu sớm nhất về cây thuốc Việt Nam là “Nam dược thần hiệu” của Tuệ Tĩnh.
Kế đến Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã cho ra bộ sách “Y Tông tâm lĩnh” gồm
28 tập, 66 quyển đã mô tả khá chi tiết về thực vật, các đặc tính chữa bệnh.
Tại quyết định số 1976/QĐ-TTg của thủ tưởng chính phủ Quyết định Phê duyệt quy
hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030, trong
quyết định quy hoạch phát triển trồng 10 loài dược liệu bao gồm các loài bản địa: Gừng,
Trinh nữ hoàng cung, Nghệ vàng, rau đắng biển, hoàn ngọc, tràm, xuyên tâm liên, râu
mèo và kim tiền thảo thuộc Tây nam bộ và đông nam bộ.
Nhóm tác giả của Viện Dược liệu cũng đa tiến hành biên soạn và cho ra quyển “Cây
thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam” gồm 2 tập với hơn 1.000 loài, trong đó có 920
cây thuốc và 80 loài động vật được sử dụng làm thuốc.
Năm 1960, “Cây cỏ Việt Nam” được Phạm Hoàng Hộ và Nguyễn Văn Dương công bố.
Mặc dù chưa liệt kê hết các loài thực vật ở Việt Nam, tuy nhiên quyển sách cũng phần
nào đưa ra được tác dụng chữa bệnh chữa bệnh của nhiều loài thực vật (Phạm Hoàng
Hộ, 1999).
Trung tâm nghiên cứu tài nguyên và môi trường kết hơp với viện sinh thái tài nguyên
sinh vật đã cho xuất bản bộ “Danh lục các loài thực vật Việt Nam” gồm 3 tập do Phan
Kế Lộc chủ biên quyển I (2001), Nguyễn Tiến Bân chủ biên quyển II, III (2003, 2005),
trong đó đề cập đến công dụng làm thuốc của nhiều loài cây ở Việt Nam.
Tóm lại, kinh nghiệm sử dụng tài nguyên thực vật của nhân dân ta rất phong phú và đa
dạng dưới nhiều hình thức vào các mục đích khác nhau như: làm lương thực, thực phẩm,
xây dựng, chăm sóc sức khoẻ, thẩm mỹ, làm cảnh. Đặc biệt, phải kể đến là kinh nghiệm
sử dụng cây thuốc trong dân gian với những bài thuốc có ứng dụng cao.
2.3. Một số nghiên cứu Về cây rừng ngập mặn
Ở Việt Nam, cho đến nay cũng đã có một số công trình nghiên cứu về các loài cây thuốc
ở rừng ngập mặn, có thể kể đến như: Trong công trình “Rừng ngập mặn Việt Nam”,
Phan Nguyên Hồng và cộng sự (1999) cho biết trong số các loài cây ngập mặn đã được
thống kê ở Việt Nam thì có 21 loài cây dùng làm thuốc. Trong nhóm công dụng chữa
bệnh của các loại cây ngập mặn mà tác giả đã sưu tầm được thì chữa bỏng nhờ tanin
là công dụng phổ biến nhất. Theo các tác giả, các loại cây ngập mặn là nguồn cung cấp
tanin có chất lượng cao, dùng trong công nghệ dược phẩm. Lượng tanin có nhiều trong
vỏ của các loại cây như Đước, Vẹt, Trang và Dà. Theo Đỗ Tất Lợi (2004), đã trình bày
khá cụ thể 13 loài cây rừng ngập mặn có tác dụng làm thuốc. Trong đó có loài Ô rô https://pdf.vn/

23. 10

(Acanthus ilicifolius L.) chữa mụn nhọt, tê thấp; Mắm biển (Avicennia marina), Mắm
đen (A. officinalis) dùng đuổi muỗi, trị vết loét, Cóc kèn (Derris trifoliata Lour.) dùng
làm thuốc cầm máu và chữa lành vết thương.
Phạm Khánh Linh và Đỗ Thị Xuyến (2009), đã thống kê có 7 loài cây ngập mặn chủ
yếu tại Vườn Quốc gia Bái Tử Long, tỉnh Quảng Ninh, trong số đó có nhiều cây được
sử dụng để làm thuốc như: Quao nước (Dolichandrone spathacea(L.f.) Seem.), Cóc
trắng (Lumnitzea racemosa Willd.), Xu ổi (Xylocarpus granantumJ. Koening).
Theo Võ Văn Chi (2012), đã mô tả công dụng làm thuốc của nhiều loài cây ngập mặn
như Bần chua (Sonneratiacaseolaris (L.)Engl.), Đước đôi (Rhizophora
apiculataBlume), Vẹt dù (Bruguiera gymnorhiza (L.) Lam., Quao nước (Dolichandrone
spathacea (L.f.) Seem.). Đây được xem là công trình mô tả về hình thái, sinh thái, phân
bố và công dụng làm thuốc của các câyrừng ngập mặn với số lượng lớn nhất ở Việt
Nam.
Nhìn chung đến nay, việc nghiên cứu về cây thuốc ở rừng ngập mặn trên thế giới và
Việt Nam đang ngày càng được quan tâm, Tuy nhiên những công trình thống kê về kinh
nghiệm sử dụng cây thuốc từ người dân thì lại khá hạn chế. Đặc biệt đến nay, vẫn chưa
có công trình nào nghiên cứu về cây thuốc và kinh nghiệm sử dụng các loài cây thuốc ở
huyện Đông Hải. Đây cũng là cơ sở để tiến hành thực hiện đề tài này.
3. Tổng quan về khu vực nghiên cứu
3.1. Vị trí địa lý:
Theo Sở NN & PTNN tỉnh Bạc Liêu (2007), Bạc Liêu là một tỉnh ven biển nằm giữa
vùng vừa mặn, vừa ngọt của Vùng bán đảo Cà Mau.
Đông Hải nằm ở phía Nam của tỉnh Bạc Liêu; cách trung tâm tỉnh lỵ là thành phố Bạc
Liêu 60 km, là huyện xa nhất tỉnh. Bắc giáp TX. Giá Rai; Tây giáp huyện Đầm Dơi và
thành phố Cà Mau, tỉnh Cà Mau, ranh giới là sông Gành Hào; Đông giáp huyện Hoà
Bình; https://pdf.vn/

24. 11

Nam giáp biển Đông.Về hành chánh, huyện bao gồm 11 xã, thị trấn là: thị trấn Gành
Hào, xã Long Điền, Long Điền A, Long Điền Đông, Long Điền Tây, Điền Hải, An
Trạch, An Trạch A, An Phúc, Định Thành, Định Thành A.
Hình 2.1: Bản đồ vị trí T. Bạc Liêu và H. Đông Hải trên google earth.
Huyện có diện tích lớn nhất tỉnh Bạc Liêu (khoảng 550 km²), địa hình bằng phẳng thấp
trũng ở phía Tây, đất phèn, nhiễm mặn. Quốc lộ 1A chạy cắt ngang huyện. Sông Gành
Hào, kênh Cà Mau - Bạc Liêu là những tuyến giao thông thủy quan trọng của huyện.
Huyện có 23 km bờ biển với 2 cửa sông lớn: cửa Cống Cái Cùng, cửa Gành Hào, có
nhiều tiềm năng trong phát triển du lịch và kinh tế biển, đặc biệt là nghề làm muối và
nuôi trồng thủy sản. Tuy nhiên, hiện nay, Đông Hải vẫn là huyện nghèo, phát triển kinh
tế chưa tương xứng với tiềm năng.
3.2. Lịch sử hình thành:
Huyện Đông Hải được thành lập theo Nghị định số 98/2001/NĐ-CP ngày 24/12/2001
của Chính phủ Việt Nam, trên cơ sở chia tách huyện Giá Rai thành hai huyện Đông Hải
và Giá Rai. Lúc mới chia tách, huyện Đông Hải có 52.786,36 ha diện tích tự nhiên và
123.440 nhân khẩu, gồm 8 đơn vị hành chính trực thuộc là các xã: An Trạch, An Phúc,
Định Thành, Long Điền, Long Điền Tây, Long Điền Đông, Long Điền Đông A và thị
trấn Gành Hào.
Ngày 24/12/2003, Chính phủ ban hành Nghị định số 166/2003/NĐ-CP, về việc thành
lập xã, phường thuộc các huyện Vĩnh Lợi, Phước Long, Hồng Dân, Giá Rai, Đông Hải
và thị xã Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu. Theo đó, chia tách xã Định Thành thành 02 xã: Định
Thành và Định Thành A.
Ngày 01/8/2008, Chính phủ ban hành Nghị định số 85/2008/NĐ-CP, về việc điều chỉnh
địa giới hành chính xã, thành lập xã thuộc huyện Đông Hải, huyện Hồng Dân, tỉnh Bạc https://pdf.vn/

25. 12

Liêu. Theo đó, chia tách xã An Trạch thành 02 xã: An Trạch và An Trạch A; chia tách
xã Long Điền Tây thành 02 xã: Điền Hải và Long Điền Tây.
Như vậy, đến nay huyện Đông Hải có 57.008,74 ha diện tích tự nhiên và 145.434 nhân
khẩu, mật độ 255 người/km
2
, có 11 đơn vị hành chính trực thuộc, bao gồm: thị trấn Gành
Hào và các xã: Long Điền, Long Điền Đông, Long Điền Đông A, Long Điền Tây, Điền
Hải, An Phúc, An Trạch, An Trạch A, Định Thành và Định Thành A. Trong đó, xã có
diện tích tự nhiên lớn nhất là xã Long Điền, xã có diện tích nhỏ nhất là xã Định Thành
A.
3.3. Kinh tế:
Cơ cấu kinh tế của huyện là Nông – lâm – ngư nghiệp: 62%, Công nghiệp và xây dựng:
16%, Thương mại - Dịch vụ: 22%, tăng trưởng kinh tế của huyện bình quân hằng năm
tăng trên 10%.
Đông Hải là huyện có chiều dài bờ biển lớn nhất tỉnh Bạc Liêu, kinh tế của huyện cũng
chủ yếu dựa vào biển. Người dân Đông Hải có truyền thống làm muối và nuôi trồng,
khai thác thủy sản. Năm 2011, toàn huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu có 573 phương tiện
khai thác thủy hải sản, trong đó 232 chiếc đủ khả năng đánh bắt xa bờ, với sản lượng
hàng năm trung bình trên 40.000 tấn. Diện tích nuôi trồng thủy sản toàn
huyện 38.457 ha, chiếm 67,5% diện tích tự nhiên. Với sản lượng trung bình hằng năm
trên 40.000 tấn.
Đông Hải là huyện sản xuất muối lớn nhất tỉnh Bạc Liêu, là nơi cung cấp muối nguyên
liệu cho các nhà máy sản xuất trong và ngoài tỉnh. Toàn huyện có hơn 2.188 ha diện tích
sản xuất muối, chiếm 3,8% diện tích tự nhiên. Tổng diện tích rừng trong toàn huyện
là 2.308 ha, chiếm 4,1% diện tích tự nhiên. Rừng Đông Hải ít có giá trị về khai thác
gỗ song có vai trò quan trọng là chức năng phòng hộ vì đây là rừng ven biển, ở vùng
biển bị xói lở, chắn sóng... và bảo vệ môi trường sinh thái, có vai trò trong kết hợp nuôi
trồng thuỷ sản. Ngoài thế mạnh là khai thác và nuôi trồng thủy sản, huyện có khu vực
trồng lúa tập trung tại 02 xã Long Điền Đông và Long Điền Đông A, với diện tích 948
ha.
Về thương mại – dịch vụ: Toàn huyện hiện có 4.086 cơ sở kinh doanh thương mại - dịch
vụ; 11 hợp tác xã với 1.933 xã viên, tổng vốn điều lệ khoảng 3,6 tỷ đồng với các ngành
nghề kinh doanh chủ yếu: nuôi trồng thủy sản, diêm nghiệp, chăn nuôi, dịch vụ...
Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp: có 1.291 cơ sở sản xuất công nghiệp - tiểu thủ
công nghiệp với các ngành nghề chính như: sản xuất nước đá, sửa chữa cơ khí, chế biến
các mặt hàng thủy sản, chế biến lương thực - thực phẩm, sản xuất muối, gia công cơ khí,
hầu hết các cơ sở này sản xuất kinh doanh hiệu quả. Tuy nhiên về quy mô và mức độ https://pdf.vn/

26. 13

đầu tư chưa đáp ứng nhu cầu phát triển, chủ yếu là gia công và chế biến thô sơ, chưa có
nền công nghiệp hiện đại.
3.4. Văn hóa – Xã hội:
Đông Hải là huyện nghèo, mới thành lập, cơ sở hạ tầng chưa thật sự đồng bộ. Tỷ lệ hộ
nghèo theo chuẩn năm 2011 là 25,08%, hộ cận nghèo 7,74%. Tuy nhiên được sự quan
tâm đầu tư của các cấp chính quyền, đến nay, huyện đã cơ bản xóa được nhà ở tạm bợ,
đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên rõ rệt, chất lượng giáo dục, y
tế có những chuyển biến tích cực, diện mạo nông thôn ngày càng khởi sắc.
Hiện nay, tỷ lệ hộ dân sử dụng điện sinh hoạt 97,3%. Xây dựng đường giao thông ấp
liền lấp 84/84 đạt 100%, 10/11 xã, thị trấn có đường ôtô đến trung tâm; có 52 điểm
trường với tất cả các cấp học (có 03 trường THCS đạt chuẩn quốc gia), 100% phòng học
đều được đầu tư xây dựng cơ bản và bán cơ bản, hàng năm vận động trẻ em trong độ
tuổi lớp 1 đến trường đạt 99%; có 8/11 trạm y tế xã đạt chuẩn quốc gia về y tế, chiếm tỷ
lệ 73%; có 27.032 hộ gia đình văn hoá, chiếm 84,3%, 68/84 ấp văn hoá đạt 81%.
Huyện Đông Hải có 03 thành phần dân tộc chính là Kinh chiếm tỷ lệ 97,28%, dân tộc
Khmer chiếm 2,55%, dân tộc Hoa 0,15%. Do đó, hằng năm luôn có nhiều Lễ hội gắn
liến với đời sống tâm linh của các dân tộc, tôn giáo như Lễ hội Kỳ yên ở Đình thần Long
Điền, xã Long Điền và Đình Nguyễn Trung Trực, xã An Trạch A. Đặc biệt, do là vùng
đất ven biển, hằng năm tại cửa biển Gành Hào, cư dân biển đều tổ chức Lễ hội Nghinh
Ông với nhiều hoạt động sôi nổi như: tổ chức cho hàng trăm tàu tuyền đánh bắt hải sản
đồng loạt diễu hành ra biển; lễ thỉnh Ông Nam Hải; thả tôm giống ra biển; Hội chợ
thương mại....cùng nhiều hoạt động văn hoá văn nghệ, các trò chơi dân gian, giao lưu
ẩm thực. Ngoài giỗ tổ truyền thống của ngư dân còn là dịp để Đông Hải, Bạc Liêu quảng
bá hình ảnh, giới thiệu phong tục, tập quán của ngư dân miền biển đến người dân trong
và ngoài nước, khách du lịch phương xa.
3.5. Một số bài thuốc thông dụng từ cây thuốc ở huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu
Bình bát dây
Lá và quả non dùng làm rau ăn. Ngoài ra, dân gian dùng củ ngâm rượu bóp chữa sưng
đau hay các khớp bị viêm; có người dùng dây. Lá Mảnh bát phối hợp với Bùm sụm, Cỏ
mần trầu, Dền gai, mỗi thứ một nắm sắc uống để trị huyết áp.
– Theo sách cổ Vệ sinh yếu quyết, Hải Thượng Lãn Ông đã dùng dây Mảnh bát để chữa
trúng độc bằng cách lấy rễ củ của cây để tươi, rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt uống
hoặc rễ phơi khô 30-50g, thái nhỏ, sắc với 200ml nước còn 50ml, uống làm 1 lần trong
ngày.
– Theo kinh nghiệm dân gian, lá Mảnh bát để tươi, giã đắp chữa mụn nhọt, lở loét, vết
cắn do rết hoặc côn trùng, nếu giã nát lá, thêm nước, gạn uống, rồi lấy bã hơ nóng, xoa
miết khắp người chữa cảm sốt, đau đầu. Hạt Mảnh bát nghiền nát, trộn với dầu dừa, bơi
hàng ngày có tác dụng chữa ghẻ. https://pdf.vn/

27. 14

– Dây Mảnh bát 50g, phối hợp với rễ cây Chùm ngây 30g. Cam thảo dây 20g, thái nhỏ,
phơi khô, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày, chữa đái rắt hoặc
bí đái. Để chữa trĩ, lấy lá Mảnh bát tươi 50g, rau Diếp cá tươi 50g, hoa Mào gà 5g, xơ
Mướp đốt tồn tính 5g, sắc uống trong ngày (Kinh nghiệm của Phòng chẩn trị Đông y
dân lập Phan Thiết).

Mía dò, Cát lồi
Ngọn hay cành non mía dò đem nướng, rồi vắt lấy nước nhỏ chữa đau mắt, đau tai.
Thân rễ mía dò chữa sốt, đái buốt, đái nước tiểu vàng, viêm bàng quang.
Ngày dùng 5 - 10g dưới dạng nước sắc, cao lỏng hoặc cao mềm. Dùng riêng hoặc phối
hợp với lá lành ngạnh chữa bí tiểu tiện; với mộc tặc chữa đái đục; với cỏ xước, cà gai
leo; thổ phục linh chữa tê thấp, nhức xương.
Dùng ngoài, thân rễ mía dò giã đắp chữa rắn cắn.
Ở Trung Quốc người ta dùng mía dò chữa viêm thận, phù thũng, xơ gan cổ trướng, tiểu
tiện không thông, mề đay. Ở Ấn Độ, mía dò dùng làm thuốc chữa sốt, bệnh ngoài da,
rắn cắn. Ở Indonesia, mía dò chữa các bệnh về mắt. Ở Lào và Malaysia, dịch hãm hoặc
nước sắc của lá mía dò là thuốc ra mồ hôi hoặc dùng làm nước tắm cho bệnh nhân sốt
cao. Ở Malaysia, người ta còn dùng mía dò với trầu không để chữa ho.
Dưa leo
Chữa cổ họng sưng đau:
Lấy 1 quả dưa chuột già, bỏ hết hạt, thêm măng tiêu (natri sulfat thiên nhiên tinh chế)
vào cho đầy quả, trộn đều, phơi trong râm cho đến khô. Ngậm từng ít một (Y lâm tập
yếu).
Chữa bỏng lửa chưa phồng da:
Ba quả dưa chuột hái vào mùa hè, bỏ vào bình trát kín với một ít rượu. Khi bị bỏng, lấy
nước trong bình đựng dưa chuột bôi vào chỗ bỏng.
Rau càng cua
Chữa cổ họng sưng đau:
Lấy 1 quả dưa chuột già, bỏ hết hạt, thêm măng tiêu (natri sulfat thiên nhiên tinh chế)
vào cho đầy quả, trộn đều, phơi trong râm cho đến khô. Ngậm từng ít một (Y lâm tập
yếu).
Chữa bỏng lửa chưa phồng da:
Ba quả dưa chuột hái vào mùa hè, bỏ vào bình trát kín với một ít rượu. Khi bị bỏng, lấy
nước trong bình đựng dưa chuột bôi vào chỗ bỏng.
Rau ngót
Rau ngót một loại rau ăn bổ, mát. Ở Ấn Độ, rau ngót được coi là một cây rau đa sinh tố
(multivitamin green). Ở Việt Nam, theo kinh nghiệm dân gian, lá rau ngót được dùng
chữa bệnh như sau:
- Chữa sót rau : Lá rau ngót tươi 40g, rửa sạch, giã nát, thêm nước đun sôi để nguội, gạn
lấy 100 ml nước chia làm 2 lần, uống cách nhau 10 phút. Sau khoảng 15 - 30 phút phần
rau còn sót lại sẽ bị tống ra. Cũng có thể dùng lá tươi giã nát đắp vào 2 gan bàn chân.
- Chữa tưa lưỡi: Lá rau ngót tươi 5 - 10g, giã nát vắt lấy nước, thấm vào bông hay vải
gạc đánh lên lưỡi, lợi và vòm miệng. Chỉ sau 2 lần trẻ lại bú được. https://pdf.vn/

28. 15

- Chữa đái dầm : Lá rau ngót tươi 50g, rửa sạch, vò vào nước đã đun sôi để nguội, mỗi
lần uống một bát. Uống vài lần sẽ có kết quả.
Ngoài ra, rau ngót 30g, phối hợp với nõn cây dứa ăn quả 20g, rệp 7 - 9 con, giã nát, thêm
nước gạn uống, bã đắp chữa rắn độc cắn.
Ở Ấn Độ, nước sắc rễ rau ngót, chữa sốt, tiểu tiện khó, chẹt bàng quang, lá và rễ tươi
giã nát đắp ngoài chữa chứng viêm loét mũi.
Nhàu
Rễ nhàu được nhân dân miền Nam dùng chữa cao huyết áp. Rễ thái nhỏ, phơi khô sắc
nước uống thay chè với liều 10 -20g mỗi ngày. Sau khi dùng thuốc 14 -15 ngày, bắt đầu
thấy kết quả; sau đó giảm liều dùng liên tục trong vài tháng thì huyết áp ổn định
Ngoài ra, rễ nhàu thái nhỏ, sao vàng ngâm rượu, uống mỗi ngày 2 lần, mỗi lần một thìa
canh chữa chứng nhức mỏi, đau lưng, tê bại. Có thể dùng quả nhàu non thái mỏng, sao
khô, để thay thế. Rễ nhàu phối hợp với muồng trâu, rễ gừa, cù đèn, thài lài, cỏ bấc, vòi
voi, ngũ gia bì chân chim, quao nước với liều lượng bằng nhau, phơi khô sắc uống, chữa
sỏi thận.
Theo Đào Văn Phan, Trân Ngọc Ân, cao nước rễ nhàu có tác dụng tốt đối với viêm khớp
dạng thấp ở giai đoạn I và II. Qua điều trị bằng rễ nhàu, kết quả đạt 91,6%, trong đó tốt
chiếm 56%, trung bình 35,6%.
Quả nhàu chín ăn với muối có tác dụng giúp tiêu hoá, nhuận tràng, lợi tiểu, điều kinh.
Quả nhàu non (3 quả) phối hợp với rễ mía dò (10g), củ tầm sét (10g); phơi khô, tán nhỏ,
sắc với 400ml nước còn 100ml, uống trong ngày chữa tụ huyết do ngã hay bị đánh. Quả
nhàu nướng chín ăn chữa kiết lỵ.
Lá nhàu,để tươi,rửa sạch giã nhỏ đắp, làm mụn nhọt sớm mưng mủ, mau lành, chóng
lên da non. Lá nhàu phơi khô (10g) thái nhỏ sắc uống chữa sốt rét, kiết lỵ. Lá nhàu còn
được dùng nấu canh ăn.
Các nước ở châu Á cũng dùng các bộ phận của cây nhàu để làm thuốc, ở Trung Quốc,
Nhật Bản, nước sắc rễ nhàu được dùng làm thuốc bổ, thuốc hạ sốt. Ở Đài Loan, nước
sắc của rễ dùng chữa lỵ. Ở Philippin, cao toàn phần rễ nhàu chữa bệnh cao huyết áp,
sung huyết, trĩ, xuất huyết não. Ở Malaysia, lá nhàu hơ nóng đắp lên ngực, bụng chữa
ho, nôn mửa, đau bụng, lách to. Nước ép từ quả chữa ho, sốt, tiểu tiện khó, đái đường,
giun sán, kinh nguyệt không đều.
Nhọ nồi (Cỏ mực)
Nhọ nồi thường được dùng làm thuốc bổ máu, cầm máu bên trong và bên ngoài, chữa
ho ra máu, lỵ ra máu, rong kinh, băng huyết, chảy máu cam, trĩ ra máu, nôn ra máu, đái
ra máu, bị thương chảy máu. Còn dùng chữa ban sởi, ho, hen, viêm họng, bỏng, lao phổi,
di mộng tinh, bệnh nấm ở da, làm thuốc mọc tóc (sắc uống hoặc ngâm vào dầu dừa mà
bôi) và nhuộm tóc.
Mỗi ngày dùng 20g cây khô, dưới dạng thuốc sắc uống. Dùng tươi 30 - 50g, giã nát vắt
lấy nước uống, còn bã đắp vết thương.
Trong y học cổ truyền Trung Quốc, nhọ nội được dùng làm thuốc bổ toàn thân và cầm
máu, có trong thành phần thuốc mỡ để điều trị một số bệnh của da. Liều dùng một lần:
4 - 6g, dạng thuốc sắc uống.
Ở Ấn Độ, nhọ nồi được dùng làm thuốc bổ và chữa ứ tắc trong các bệnh phì đại gan và
lách, và chữa một số bệnh về da. Dịch ép cây được dùng phối hợp với một số chất thơm https://pdf.vn/

29. 16

để chữa vàng da xuất tiết. Dịch ép lá cây được dùng cùng với mật ong để chữa sổ mũi ở
trẻ nhỏ. Một chế phẩm làm từ dịch ép lá nhọ nồi đun nóng với dầu dừa hoặc dầu vừng
được dùng để bôi đầu làm tóc mọc dày và đen. Cây tươi có tác dụng giảm đau và thấm
hút. Nó được trộn với gôm để chữa đau răng và đắp với một ít dầu để trị nhức đầu. Nó
cũng được đắp với dầu vừng để trị phù voi. Cây nhọ nồi được dùng làm chất nhuộm để
xâm hình. Lá nhọ nồi được dùng làm rau răn ở Java, và làm gia vị ở một số vùng Ấn
Độ.
Nhọ nồi được dùng ngoài để làm thuốc sát trùng chữa các vết thương và vết loét ở gia
súc.
Bài thuốc có nhọ nồi:
Thuốc cầm máu:
Mỗi ngày 12g nhọ nồi khô hoặc 30 - 50g tươi, sắc uống. Dùng riêng hay phối hợp với
ngó sen, lá trắc bá, bách hợp.
Viên cỏ mực - cóc kèn: Cao lỏng cỏ mực (1/1) một phần, bột mịn lá cóc kèn 2 phần, tá
dược vừa đủ làm viên nén 200mg. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 5g.
Chữa lỵ:
Nhọ nồi 10g, rau sam 10g, cỏ sữa lá to 10g, lá nhót 10g, búp ổi 10g. Dạng thuốc bột,
thuốc hoàn, ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần 10g.
Nhọ nồi tươi 100g, lá mơ tươi (mơ tam thể hay mơ trắng) 80g, lá đại thanh tươi 30g, hạt
cau 6g, bách bộ 12g, vỏ đại 8g. Sắc đặc chia nhiều lần uống trong ngày. Có tác dụng với
cả lỵ amip và trực khuẩn.
Nhọ nồi tươi 100g, lá mơ lông (mơ trắng, mơ đại) 100g. Nếu chỉ có 1 trong 2 vị, dùng
200g tươi. Sắc đặc chia nhiều lần uống trong ngày.
Chữa ỉa chảy (do nhiễm khuẩn đường tiêu hoá):
Nhọ nồi 1 nắm, mã đê tươi 1 - 2 nắm, rau má 1 nắm. Sắc đặc chia uống nhiều lần trong
ngày.
Chữa sốt xuất huyết nhẹ, sốt phát ban, phong nhiệt nổi mẩn:
Nhọ nồi, rau sam, sài đất, huyền sâm, mạch môn, ngưu tất, mỗi vị 10 - 15g, sắc uống.
Chữa sốt xuất huyết:
Nhọ nồi tươi 30g, rau má tươi (hoặc cát căn, cỏ mần trầu) 30g, bông mã đề tươi (hoặc
cối xay, rẽ cỏ tranh) 20g. Vắt lấy nước uống hoặc sắc uống. Bài thuốc này cũng có thể
dùng để phòng bệnh.
Nhọ nồi tươi 40g, rau má tươi (hoặc cát căn) 40g, rau sam tươi 40g, mã đề tươi 40g, kim
ngân hoa tươi 30g, hoa hoè 10g, thảo quyết minh 10g. Sắc với 300ml nước lấy 100ml
uống nước đầu. Sau đó sắc nước thứ 2 và 3 uống tiếp trong ngày.
Chữa các chứng đau sưng ở trẻ em và người lớn:
Nhọ nồi, diếp cá, lá xương sông, lá huyết dụ, lá khế, lá dưa chuột, lá nhài, lá cải trời giã
nát, thêm nước, vắt lấy nước uống, bã dùng xoa, đắp chỗ sưng.
Chữa trẻ em tưa lưỡi:
Nhọ nồi tươi 4g, hẹ 2g. Hai vị rửa sạch, giã nhỏ, vắt lấy nước cốt, hoà mật ong, trộn đều,
chấm thuốc vào lưỡi, cách 2 giờ 1 lần.
Chữa rong kinh, rong huyết sau khi đặt dụng cụ tử cung: https://pdf.vn/

30. 17

Nhọ nồi 16g, sinh địa 16g, hoài sơn 16g, đương quy 12g, bạch thược 12g, thỏ ty tử 12g,
ích mẫu 12g, hương phụ 10g, xuyên khung 8g, sắc uống.
Chữa rối loạn kinh nguyệt (kinh nguyệt thường thấy trước kỳ, lượng huyết nhiều):
Nhọ nồi tươi 30g, rau má tươi 30g, sinh địa 16g, ích mẫu 16g, củ gấu (tứ chế) 12g, quả
dành dành (sao cháy) 12g, ngưu tất 12g, sắc uống ngày 1 thang.
Chữa động thai băng huyết:
Nhọ nồi 1 nắm, ngải cứu 1 nắm, trắc bách diệp 1 nắm sao cháy đen, cành tía tô 12g
(hoặc nhọ chảo, nhọ soong 10g), củ gai 12g, sắc đặc uống làm một lần.
Ho do viêm họng hoặc viêm amidan cấp:
Nhọ nồi tươi 50g, sắc uống ngày 1 thang trong 3 ngày.
Chữa thấp khớp (có sưng khớp):
Nhọ nồi 16g, rễ cỏ xước 16g, hy thiêm 16g, thổ phục linh 20g, ngải cứu 12g, thương nhĩ
tử 12g. Sao vàng, sắc đặc, ngày uống một thang, trong 7 - 10 ngày liền.
Chữa di mộng tinh:
Nhọ nồi sấy khô tán nhỏ, uống mỗi lần 8g với nước cơm, hay sắc 30g uống.
Nhọ nồi 12g, tỳ giải, bồ công anh, củ mài, mỗi vị 16g; ý dĩ, hoàng bá nam, mẫu lệ, cam
thảo nam, mỗi vị 12g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa chảy máu kéo dài do nguyên nhân bệnh:
Nhọ nồi, đảng sam, ô tặc cốt, mỗi vị 16g; hoang kỳ, bạch truật, địa du, ngải cứu, trắc bá
diệp, mỗi vj 12g; đương quy 8g, cam thảo 6g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa đái ra máu do viêm nhiễm mạn tính đường tiết niệu:
Nhọ nồi 16g; hoàng bá, thục địa, quy bản, rễ cỏ tranh, mỗi vị 12g; tri mẫu, chi tử sao
đen, mỗi vị 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa rong kinh:
Do thừa foliculin: Nhọ nồi 20g; đảng sâm, ý dĩ, hoài sơn, mỗi vị 16g; bạch truạt 12g;
huyết dụ 6g. Sắc uống ngày 1 thang.
Do nhiễm khuẩn đường sinh dục (huyết nhiệt): Nhọ nồi 20g; sinh địa, huyền sâm, mỗi
vị 16g; địa cốt bì, rễ cỏ tranh, mỗi vị 12g; huyết dụ 6g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa rong huyết:
Nhọ nồi, sinh địa, mỗi vị 16g; huyền sâm 12g; địa cốt bì, kỷ tử, a giao, than bẹ móc, chi
tử sao, mỗi vị 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
Nhọ nồi 16g; ích mẫu 20g; đào nhân 10g; uất kim, nga truật, mỗi vị 8g; huyết dụ 6g;
bách thảo sương 4g. Sắc uống ngày 1 thang.
Nhọ nồi 16g; đảng sâm, thục địa, cỏ nến, mỗi vị 12g; hương phụ, bạch truật, xuyên
khung, mỗi vị 8g; chỉ xác 6g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa phong tê thấp:
Nhọ nồi 100g, vòi voi 300g, củ bồ bồ 150g, rễ nhàu 100g. Các vị tán nhỏ làm hoàn to
bằng hạt tiêu. Liều uống 20 hoàn, ngày 3 lần.
Chữa lao phổi: https://pdf.vn/

31. 18

Nhọ nồi 12g; đảng sâm 16g; bạch truật, tử uyển, mỗi vị 12g; phục linh, bách hợp mỗi vị
8g; cam thảo, ngũ vị tử, bối mẫu, mỗi vị 6g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa thiếu máu do thiểu năng tạo máu của tuỷ xương:
Nhọ nồi, thục địa mỗi vị 16g; hoài sơn, mai ba ba, ngẫu tiết, rễ cỏ tranh, mỗi vị 12g; sơn
thù, trạch tả, phục linh, đan bì, mỗi vị 8g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa viêm gan virus thể mạn tính tiến triển:
Nhọ nồi 12g, mẫu lệ 16g; kê huyết đằng, sinh địa, mỗi vị 13g; quy bản 10g; uất kim,
tam lăng, nga truật, chỉ xác, mỗi vị 8g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa đái ra máu kéo dài do bệnh toàn thân:
Nhọ nồi, đảng sâm, mỗi vị 16g; hoài sơn, bạch truật, thạch hộc, ngẫu tiết sao đen, thục
địa, trắc bá diệp, ngải cứu, mỗi vị 12g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa bệnh bại liệt trẻ em giai đoạn khởi phát:
Nhọ nồi, cỏ tranh, bồ công anh, cam thảo đất, liên kiều, mã đề, mỗi vị 10g; ngân hoa
10g. Sắc uống ngày một thang.
Sả
Chữa bụng trướng to, chân tay gầy gò:
Cây sả, diêm tiêu, vỏ bưởi, xạ hương, quế, bồ hóng, hồi hương, trạch tả, mộc thông, cỏ
bấc, sắc cách thủy mà uống. Kiêng ăn cơm nếp và muối mặn. Uống thuốc này thì tiêu
nước, hết trướng. Nên ăn vài khúc mía trước khi uống thuốc, nhả bã, nuốt nước để đỡ
khé cổ.
Chữa cảm cúm, cảm lạnh, sốt gai rét không có mồ hôi:
Tinh dầu sả, 10 - 15 giọt, uống với một chén nước nóng, đắp chăn cho ra mồ hôi.
Thuốc xông giải cảm:
Lá sả, lá bưởi, lá chanh, cúc tần, hương nhu hay lá bạch đàn, mỗi thứ một nắm, đậy kín
nồi, đun sôi một lúc, trùm chăn xông hơi cho ra mồ hôi rồi lau khô, sau đó uống một bát
nước thuốc, đắp chăn nằm ngủ, ra thêm ít mồ hôi nữa sẽ khỏi.
Lá sả, lá bưởi, tía tô, bạc hà, kinh giới, mỗi thứ một nắm, đun sôi, xông trong 5 -10 phút.
Chữa tiêu chảy:
Rễ sả 6g, củ gấu 10g, vỏ rụt 8g, vỏ quýt 6g, hậu phác 6g. Sắc đặc uống làm nhiều lần
trong ngày.
Rễ sả, củ gừng, mỗi thứ 10g. sắc đặc, uống làm 2 lần trong ngày.
Chữa tiêu chảy nước nhiều:
Rễ sả 16g, búp ổi 8g, củ riềng 8g. Sao qua, sắc đặc uống. Phối hợp với truyền nước nếu
mất nước nhiều, rối loạn điện giải.
Chữa phù nề chân, đái ít, thấp thũng:
Lá sả 2 nắm, cỏ xước một nắm, rễ cỏ tranh hoặc bông mã đề một nắm, sắc uống 3 ấm.
Chữa ho:
Bách bộ bỏ lõi thái nhỏ sao khô 500g, mạch môn bỏ lõi 300g, tang bạch bì tẩm mật sao
vàng 200g (3 vị này sắc và cô thành 300 ml cao lỏng); rễ sả, trần bì, sinh khương, tô tử, https://pdf.vn/

32. 19

mỗi vị 250g (4 vị này giã nát ngâm rượu 40° vừa đủ để được 200 ml rượu thuốc. Trộn
lẫn cao lỏng và rượu thuốc. Mỗi lần uống 10 ml, ngày 2 - 3 lần.
Chữa đau dạ dày:
Rễ sả già sao 6g, cám gạo (rang cháy khét) 12g; hương phụ sao 10g; hậu phác (tẩm gừng
sao) 6g; thạch xương bồ, củ riềng (nướng lùi), mỗi vị 4g; dạ dày lợn 1 cái (sấy khô giòn,
tán chung với các vị thuốc). Ngày uống 12g bột thuốc.
Diếp cá
Diếp cá được dùng trị táo bón, trĩ, mụn nhọt, lở ngứa, trẻ con lên sởi, viêm phổi hoặc
phổi có mủ, đau mắt đỏ hoặc đau mắt do nhiễm trực khuẩn mủ xanh, viêm ruột, kiết lỵ,
bí tiểu tiện, kinh nguyệt không đều. Còn dùng chữa sốt rét, sài giật trẻ em, đau răng, trâu
bò bị rắn cắn. Ngày dùng 6-12g toàn cây khô (trừ rễ), hoặc 20-40g cây tươi, dạng thuốc
sắc, thuốc bột, viên, hoặc giã nát lọc lấy nước uống. Dùng ngoài, lá diếp cá tươi rửa sạch
giã nhỏ đắp trực tiếp đối với trường hợp trĩ, chổ sưng đau, lở ngứa, hoặc ép thuốc giữa
hai miếng giấy lọc sạch, đắp lên mắt. Trong bệnh trĩ, đồng thời với cách dùng uống và
đắp, còn sắc nước lấy hơi xông, rồi rửa.
Ở Trung Quốc, một hợp chất có hoạt tính kháng khuẩn đã được phân lập từ cây diếp cá
và bào chế thành thuốc viên và thuốc tiêm để trị bệnh nhiễm khuẩn.
Ở Ấn Độ, Trung Quốc, thân rễ diếp cá được ăn như rau, dùng sống hoặc nấu chín, ỏ
Nhật Bản, thân rễ diếp cá có trong thành phần của một số chế phẩm thuốc dùng chữa
một số bệnh của phụ nữ. Ở Trung Quốc, diếp cá còn được dùng chữa khó tiêu và làm
thuốc bó những chỗ bị tổn thương để kích thích sự phát triển của xương. Cao của rễ diếp
cá có hoạt tính lợi tiểu do tác dụng của quercitrin và các muối vô cơ (kali clorid, kali
sulfat). Ở Nêpan, thân rễ cây diếp cá được dùng trong một số chế phẩm chữa bệnh cho
phụ nữ. Cả cây được coi như thuốc làm mát, tiêu độc, chữa khó tiêu và điều kinh. Lá
được dùng tả lỵ, bệnh lậu, bệnh về mắt, bệnh về da, trĩ. Cao chiết từ rễ có tác dụng lợi
tiểu.
Bài thuốc có diếp cá:
Chữa đơn sưng của người lớn và trẻ em (Nam dược thần hiệu):
Diếp cá, nhọ nồi, cải rừng, xương sông, dưa chuột, khế, đơn đỏ, huyết dụ, nhài, mía dò,
các vị dùng lá với liều lượng bằng nhau (mỗi vị 15g), thêm xích hoa xà 3 lá, bí đao 3
miếng, củ nâu 3 miếng. Giã nát, chế nước vào, vắt lấy nước cốt uống, bã dùng xoa đắp
chỗ sưng. Có thể chỉ dùng mấy vị đầu cũng được.
Chữa trĩ đau nhức (sách trên):
Lá diếp cá nấu nước xông, ngâm rửa (lúc còn nóng), bã dùng đắp vào chỗ đau.
Chữa trĩ, lòi dom (sách trên):
Lấy phác tiêu (muối natri hay muối ăn) hòa tan với nước, rửa chỗ trĩ, rồi lấy lá diếp cá
giã nát và đặt lên lá chuối, ngồi để đít lên hoặc đắp vào chỗ trĩ và băng lại. Dom sẽ tự
thụt vào.
Chữa trĩ ra máu:
Cây diếp cá 2kg, bạch cập 1kg. Sấy khô tán bột, ngày uống 6 -12g, chia 2-3 lần.
Chữa viêm tai giữa:
Cây diếp cá khô 20g, táo đỏ 10 quả, nước 600ml, sắc còn 200ml, chia 3 lần uống trong
ngày. https://pdf.vn/

33. 20

Chữa viêm tắc tia sữa:
Lá diếp cá, lá cải trời, dùng tươi, mỗi vị một nắm (30g) giã nát, chế nước sôi, vắt lấy
nước cốt uống, bã chưng nóng với giấm, đắp.
Chữa sài giật trẻ em:
Lá diếp cá 6-12g, củ sả 6g, quả xuyên tiêu 2g. Giã nát, thêm nước gạn uống, bã đắp hai
bên thái dương.
Chữa trẻ lên sởi:
Rau diếp cá sao qua, sắc cho uống thì khỏi hẳn không tái phát.
Chữa viêm ruột, kiết lỵ:
Rau diếp cá 20g, xuyên tâm liên 16g, hoàng bá 8g. Sắc và uống làm 2 lần trong ngày.
Chữa kiết lỵ:
Diếp cá 50g (tán mịn), hồi đầu thảo 150g (tán mịn), vỏ quả dừa (đốt tồn tính tán mịn).
Các vị trộn đều đóng gói 25g/gói. Mỗi ngày người lớn uống 1 gói, chia 2-3 lần; trẻ em
uống nửa gói.
Chữa viêm phổi (Ma hạnh thạch cam thang gia vị):
Diếp cá 20g, thạch cao 40g, kim ngân 20g, lô căn 20g, liên kiều 16g, hạnh nhân 12g,
hoàng liên 12g, hoàng cầm 12g, ma hoàng 8g, cam thào 6g. Sắc uống, ngày một thang.
Nếu khó thở, đờm nhiều, thêm đinh lịch tử 12g, tang bạch bì 12g. Nếu ho ra máu, thêm
bạch mao căn 12g.
Chữa áp-xe phổi (Thiên kim vĩ hành thang):
Diếp cá 40g, bồ công anh 40g, kim ngân 20g, ý dĩ 16g, đông qua nhân 16g, liên kiều
16g, vĩ hành (bông lau) 12g, đào nhân 12g, cát cánh 6g. Sắc uống, ngày một thang. Nếu
đờm nhiều, thêm tang bạch bì 12g, đình lịch tử 12g. Ho ra máu nhiều thêm chi tử sao
12g; đan bì 12g.
Chữa trĩ ngoại bội nhiễm hay thể thấp nhiệt;
Diếp cá 16g, kim ngân 16g, hoàng đằng 12g, hoa hoè 12g, chi tử sao đen 12g, kinh giới
12g, chỉ xác 8g. Sắc uống, ngày một thang.
Chữa sởi thời kỳ phát sốt (sởi chưa mọc):
Lá diếp cá 16g, rau dệu 16g, cam thảo đất 12g. sắc ngày uống 3 lần.
Chữa viêm xoang nhiễm khuẩn:
Diếp cá 16g, kim ngân hoa 16g, ké đầu ngựa 16g, hy thiêm 16g, mạch môn 12g, chi tử
8g. Sắc uống ngày một thang.
Tân di thanh phế âm gia giảm: Diếp cá 20g, thạch cao 40g, kim ngân hoa 16g, tân di
12g, hoàng cầm 12g, sơn chi 12g, tri mẫu 12g; mạch môn 12g. Sắc uống ngày một thang.
Nếu bệnh nhân sợ lạnh, sốt, nhức đầu, bỏ hoàng cầm, mạch môn, thêm ngưu bàng tử
12g, bạc hà 12g.
10. Xấu hổ, Trinh nữ, Mắc cỡ
Cả cây xấu hổ được dùng chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ, viêm phế quản, viêm kết
mạc cấp, viêm gan, viêm dạ dày - ruột, phong thấp tê bại, bệnh gút, sốt, cao huyết áp.
Ngày 15 - 25g, sắc uống. https://pdf.vn/

34. 21

Dùng ngoài trị chấn thương, viêm mủ da. Lấy cây tươi, giã, đắp. Rễ và hạt chữa hen
suyễn và gây nôn. Rễ còn chữa sốt rét, kinh nguyệt không đều.
Chú ý: Theo y học cổ truyền, xấu hổ có tác dụng gây tê, mê, không được dùng liều cao.
Phụ nữ có thai cũng không được dùng xấu hổ.
Bài thuốc có xấu hổ:
Chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ:
Cả cây xấu hổ 15g hoặc lá 6 - 12g, dùng riêng hoặc phối hợp với cây nụ áo tím 1,5g,
chua me đất 30g, sắc uống hàng ngày vào buổi tối. Có thể phối hợp với lạc tiên, mạch
môn, thảo quyết minh.
Chữa viêm phế quản mạn tính:
Cả cây xấu hổ 30g, rễ cây cẩm Peristrophe roxburghiana (Schult.) Bremek 16g. Sắc
uống làm 2 lần trong ngày.
Chữa thấp khớp, đau lưng, nhức xương:
a. Rễ xấu hổ thái thành lát mỏng, phơi khô, sao qua, tẩm rượu rồi sao vàng 20 - 30g, sắc
uống. Dùng riêng hoặc phối hợp với rễ cúc tần, rễ bưởi bung, mỗi vị 20g, rễ đinh lăng
và cam thảo dây, mỗi vị 10g, sắc uống.
b. Rễ xấu hổ 10g, thân lá cối xay 3g, rau muống biển 3g, lạc tiên 3g, rễ cỏ xước 3g, lá
lốt 3g. Tất cả phơi khô, thái nhỏ, hãm hoặc sắc uống.
c. Xem phần "tác dụng dược lý".
Chữa nhức mỏi, sưng phù:
Cả cây xấu hổ, chặt nhỏ, phơi khô, sao vàng. Sắc uống hàng ngày 20 - 30g thay trà.
Chữa khí hư:
Vỏ rễ xấu hổ tươi, giã, ép lấy nước, làm ngọt rồi uống ngày 3 lần. Mỗi lần 2 thìa canh
trong 1 tuần.
Thuốc phá thai (theo kinh nghiệm của đồng bào Thái ở Tây Bắc):
Rễ xấu hổ, rễ cau, rễ rau ngót, rễ chua me đất, rễ chỉ thiên, rễ thầu dầu tía, mỗi vị 10g.
Sắc uống trong ngày. Uống đến khi thai ra, có thể đến 15 ngày.
Chữa cao huyết áp (theo lương y Đỗ Văn Tranh):
Cả cây xấu hổ, trắc bách diệp, hoa đại, câu đằng, đỗ trọng, lá vông nem, hạt muổng ngủ
sao, thân lá bạch hạc, mỗi vị 6g; hà thủ ô, tang ký sinh, mỗi vị 8g; địa lang 4g. Sắc uống.
Có thể tán bột, luyện thành viên, uống mỗi ngày 20 - 30g.







https://pdf.vn/

35. 22

III. PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Phương tiện nghiên cứu
1.1 Cách tiếp cận đề tài
Kế thừa các thông tin thu thập được trong và ngoài nước và tri thức bản địa trong việc
cập nhật và phát hiện mới nguồn tài nguyên cây thuốc của huyện Đông Hải nói riêng và
của khu vực Đồng bằng sông Cửu long nói chung.
1.2 Phương tiện nghiên cứu
- Khảo sát tiền trạm (Phối hợp với Hội đông Y huyện Đông Hải liên hệ với các cấp chính
quyền địa phương, lên kế hoạch phối hợp điều tra), Tìm hiểu địa hình, thảm thực vật,
phân bố dân cư, phong tục, tập quán, xã hội. Thu thập tài liệu đã tiến hành điều tra khảo
sát về tài nguyên cây thuốc, tài nguyên sinh vật đã có. Dự kiến các tuyến điều tra, điểm
điều tra.
- Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị cho quá trình điều tra: Bản đồ hành chính huyện Đông Hải
(Bạc Liêu), Máy ảnh, máy vi tính và các chương trình xử lí hỗ trợ, dụng cụ đo đạc và
quang học (Thước các loại, kính lúp), sách và tài liệu tra cứu nhanh, các biểu mẫu điều
tra in sẵn, phương tiện vận chuyển - đi lại, thuốc phòng bệnh và sơ cứu..
1.3 Thời gian thực hiện
Thời gian thực hiện từ tháng 08/2016 và kết thức vào tháng 12/2016
2. Nội dung và Các bước nghiên cứu
Bước 1:
Điều tra phân bố các cây thuốc được trồng tại hộ gia đình, các vườn dược liệu, cây thuốc
mọc hoang tại các tuyến điều tra.
Bước 2:
- Lập danh lục cây thuốc trên phần mềm Excel với các thông tin chi tiết (Họ thực vật,
tên khoa học, tên VN, tên địa phương, dạng sống, công dụng dược liệu)
Bước 3:
- Tìm hiểu công dụng làm thuốc và các bài thuốc chữa bệnh từ những loài cây được điều
tra.
- Xây dựng bộ ảnh thực vật làm thuốc tại khu vực nghiên cứu.
- Đánh giá hiện trạng nguồn tài nguyên cây thuốc hiện có.
- Xây dựng tập bản đồ tương tác về những loài cây thuốc đặc trưng trên Goole earth.
Bước 4:
- Đề xuất và định hướng bảo tồn và phát triển các cây thuốc có giá trị kinh tế ở vùng
nghiên cứu tăng thu nhập cho người dân và góp phần phát triển bền vững nguồn tài
nguyên dược liệu ở khu vực.
https://pdf.vn/

36. 23


















Hình 3.1: Sơ đồ các bước nghiên cứu
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
a. Đối tượng nghiên cứu
Các loài thực vật có khả năng làm dược liệu trên địa bàn ven biển huyện Đông Hải, tỉnh
Bạc Liêu
b. Phạm vi nghiên cứu
- Khu vực khảo sát thuộc vùng ven biển thuộc huyện Đông Hải, Bạc Liêu
- Tập trung nghiên cứu nguồn tài nguyên cây thuốc huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu.
4. Phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp thu thập thông tin:
- Thu thập có chọn lọc các thông tin, tài liệu, số liệu đã nghiên cứu liên quan đến hệ thực
vật và khu vực nghiên cứu, nhất là các tài liệu nói về thực vật làm thuốc ở huyện Đông
Hải, các thông tin từ phỏng vấn trực tiếp người dân, các Lương y ở các tổ chức thuốc
nam tại huyện Đông Hải.
- Áp dụng qui trình điều tra cây thuốc (Viện Dược liệu, Nghiên cứu thuốc từ thảo dược,
2006).
- Sử dụng khóa phân loại, tra cứu sách “ Cây cỏ Việt Nam” của Phạm Hoàng Hộ, “Danh
lục các loài thực vật Việt Nam” tập 1 do Phan Kế Lộc chủ biên (2001). “Danh lục các
THU THẬP TÀI LIỆU
ĐIỀU TRA THỰC ĐỊA
LẬP DANH LỤC LẬP BẢN ĐỒ
TƯƠNG TÁC
XÂY DỰNG BỘ ẢNH
CÂY THUỐC
ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG
VIẾT BÁO CÁO https://pdf.vn/

37. 24

loài thực vật Việt Nam tập 2 và 3 do Nguyễn Tiến Ban chủ biên (2003, 2005) để đinh
danh cây thuốc. Định danh làm theo các bước sau: Định danh tại thực địa, sau đó các
chuyên gia về thực vật khác giám định lại. Mẫu nào vẫn còn nghi ngờ thì sẽ mang tiêu
bản đi giám định lại tại các viện nghiên cứu thực vật.
- Tra cưu sách “Cây thuốc và Động vật làm thuốc” của Đỗ Huy Bích (2012), “Những
cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của Đỗ Tất Lợi (2003) để xác định các loài cây làm
thuốc. Ngoài ra, còn sử dụng thông tin từ phỏng vấn trực tiếp tại các cơ sở y tế, nhà
thuốc nam và người dân địa phương.
- Thu thập các tài liệu, số liệu tại Hội đông Y huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu về các loài
cây dược liệu tại vùng nghiên cứu.
4.2. Phương pháp điều tra thực địa
- Điều tra theo tuyến trên thực địa:
+ Xác định các tuyến điều tra và địa điểm thu mẫu: Tìm hiểu tình hình khai thác sử dụng
dược liệu tại địa bàn nghiên cứu. Sử dụng bản đồ địa hình và GPS để xác định lộ trình
và tính chiều dài các tuyến điều tra. Mục tiêu điều tra là xác định thành phần loài, cách
sử dụng cây thuốc trong khu vực.
• Xác định cây thuốc hoang dại theo tất cả các sinh cảnh
• Xác định cây thuốc được trồng trong tất cả các sinh cảnh (chủ yếu là vườn thuốc
nam, vườn nhà, vườn cây cảnh)
• Các sinh cảnh thu mẫu ở huyện Đông Hải: Đất bỏ hoang, bãi cỏ, ven kênh,
mương, sông, ao, hồ; ven đường lộ; (Cmh); Vườn rau màu, vườn nhà; (Vn) vườn thuốc
nam; (Vtn) Cây ngập mặn (Cnm)
+ Thu thập và thống kê các cây thuốc trên các tuyến điều tra.
+ Điều tra, chụp ảnh và thu mẫu các loài cây thuốc (có giá trị sử dụng làm dược liệu)
nhằm mục đích xác định tên Việt Nam và tên khoa học của cây. Trong phạm vi hạn hẹp
của đề tài, chỉ thủ mẫu một số cây thuốc đặc trưng, điển hình tại địa bàn nghiên cứu.
Theo Nguyễn Nghĩa Thìn (2007), chụp ảnh và thu mẫu có thể tóm tắt như sau:
o Mỗi loài thu 3 – 5 hình ảnh mẫu.
o Các mẫu thu cùng một cây thì ghi cùng số hiệu.
o Khi thu mẫu phải ghi chép đầy đủ các đặc điểm của loài cây vào sổ ngoại nghiệp,
nhất là các đặc điểm dễ biến đổi khi lấy mẫu sấy khô như màu sắc, mùi vị, có hay không
có nhự mủ, màu nhựa mủ…
o Phương pháp thu thập mẫu hình ảnh: thu thập hình ảnh của từng loại cây dược
liệu. Hình ảnh gồm toàn cảnh nơi cây mọc, toàn cây và các bộ phận dùng làm thuốc: lá,
hoa, quả, hạt, thân, rễ (nếu có thể). Khi chụp hình mẫu cần ghi chú: - Tọa độ của mẫu,
mẫu nằm ở địa phận xã, ấp nào? Điền thông tin mẫu vào phiếu điều tra thực vật (Phụ
lục 03) https://pdf.vn/

38. 25

• Các tuyến điều tra chính gồm 06 tuyến chính:
- Tuyến đê biển đông thuộc địa phận huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu. (1)
- Tuyến Kênh Xáng Hộ Phòng (2)
- Tuyến Giá Rai – Gành Hào (3)
- Tuyến Định Thành – Gành Hào (4)
- Tuyến Kênh Láng Tượng (5)
- Tuyến Giồng Nhãn – Gò Cát (6)
- Các vườn thuốc nam tại huyện Đông Hải.
- Điều tra phỏng vấn thu thập cây thuốc, bài thuốc trong cộng đồng
+ Phỏng vấn người dân, đặc biệt là những người có kinh nghiệm trong việc sử dụng cây
thuốc về thực trạng cây thuốc và sử dụng cây thuốc tại vùng.
+ Đối tượng phỏng vấn là:
- Các thầy thuốc, người thu hái thuốc đông y (tại các trạm y tế xã, hội đông y, chùa…)
- Nông dân có nhiều năm có kinh nghiệm sử dụng cây thuốc.
- Người quản lí các vườn thuốc nam.
- Phương pháp phân loại mẫu:
+ Dựa trên phương pháp so sánh hình thái truyền thống, kết hợp với phương pháp phân
loại của Võ Văn Chi (1999), Đỗ Tất Lợi (2000)… tiến hành xác định tên khoa học và
lập danh lục cây thuốc. Định danh cây thuốc gồm 2 bước:
+ Định danh tại chỗ đối với những loài có thể định danh bằng phương pháp tra cứu
nhanh. Dựa vào hình thái biểu hiện của thực vật theo bảng mô tả của Võ Văn Chi (1991),
nhận diện và phân loại tại chỗ kết hợp với thông tin cung cấp từ người dẫn đường, người
thu hái thuốc tại địa phương.
+ Định danh dựa trên mẫu hình ảnh thu thập được đối với những loài không thể định
danh bằng phương pháp tra cứu nhanh tại chỗ.
https://pdf.vn/

39. 26

4.3. Phương pháp phân tích
Sau khi đã định danh được tất cả các loài cây dược liệu thu thập được, phân loại chúng
theo từng nhóm khác nhau:
+ Theo dạng sống.
+ Theo môi trường sống (sinh cảnh).
+ Theo bộ phận sử dụng (nhóm cây có lá, hoặc thân, rễ hay hoa thường sử dụng làm
thuốc).
+ Theo công dụng (nhóm cây có công dụng chữa bệnh tiểu đường, gan, an thần…).
+ Theo mức độ quý hiếm.
Từ đó đề xuất loài nào có thể khai khác, loài nào trên thị trường đã có nhưng nguồn
cung không đủ nhu cầu và cần trồng thêm, loài nào có công dụng chữa bệnh tốt nhưng
trên thị trường chưa phổ biến, loài nào quý hiếm cần bảo tồn.
Bảng 3.1: Danh lục cây thuốc được xây dựng gồm các cột như sau:
STT Tên khoa
học
Tên Việt
Nam
Dạng
sống
Sinh
cảnh
Bộ phận
dụng
Công
dụng
Mức độ
quý hiểm
1 2 3 4 5 6 7 8

4.4. Phương pháp Xác định vị trí tọa độ trên Google Earth
Tất cả các thông tin, dữ liệu liên quan đến cây thuốc thu thập được từ thực địa sẽ được
quản lý bởi phần mềm Google earth. Cơ sử dữ liệu không gian giúp xây dựng bản đồ vị
trí phân bố từng loài thực vật.
Các mẫu hình ảnh được thu thập và chia sẻ lên Panoramio, bao gồm các thông tin như:
- Tọa độ vị trí trên Google Earth
- Thông tin mô tả thực vật làm thuốc (Có đính kèm file chi tiết: Mô tả, Phân bố - Sinh
Thái, Tính Vị, Công dụng)
- Quản lí và lưu trữ trực tiếp trên Panoramio: http://www.panoramio.com/user/9225674






https://pdf.vn/

40. 27

4.5. Phương pháp điều tra tình hình khai thác sử dụng cây dược liệu
- Điều tra nhanh về thị trường dược liệu, nhu cầu sử dụng, trồng và khai thác dược liệu
tại Hội Đông y huyện Đông Hải, Chùa, Chủ quản lí các vườn thuốc nam, Hộ kinh doanh
cây thuốc (Tổng hợp số liệu).
- Sưu tầm các bài thuốc chữa bệnh từ những loài cây thu được ở huyện Đông Hải nhằm
xây dựng sổ tay hướng dẫn sử dụng cây thuốc bản địa.
Việc sưu tầm các bài thuốc dựa vào các tài liệu sau:
(1) “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của Đỗ Tất Lợi (2003).
(2) “Cây thuốc và Động vật làm thuốc” Của Đỗ Huy Bích (2012, Chủ biên).
Ngoài ra, còn sử dụng thông tin từ phỏng vấn trực tiếp tác các nhà thuốc nam và người
dân địa phương để bổ sung các bài thuốc chữa bệnh từ các cây thuốc thu được. Công
việc tiếp tục sau điều tra: Xác định tên khoa học cây thuốc;

















https://pdf.vn/

41. 28

IV. KẾT QUẢ THẢO LUẬN
1. Sự đa dạng về nguồn tài nguyên cây thuốc ở huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu
1.1. Sự đa dạng về thành phần loài cây làm thuốc
Từ kết quả nghiên cứu trong 4 sinh cảnh tại khu vực nghiên cứu, đề tài đã thu mẫu hình
ảnh, phân loại và xây dựng được danh lục cây thuốc gồm 132 loài thuộc 119 chi của 67
họ trong 2 ngành thực vật. (Phụ lục I)
1.2. Đánh giá đa dạng về phân loại
1.2.1. Đa dạng các taxon trong ngành
Qua kết quả thu được ở bảng 4.1, tiến hành thống kế số lượng và tính tỉ lệ % các ngành
họ, các chi và các loài trong từng ngành. Kết quả về sự phân bố của các taxon trong từng
ngành, được thể hiện trong bảng 4.2
Bảng 4.1. Sự phân bố các taxon trong các ngành
Tên ngành Họ Chi Loài
Tên Việt
Nam
Tên Khoa học SL Tỷ lệ
%
SL Tỷ lệ % SL Tỷ lệ %
Dương xỉ Polypodiophyta 1 1,54 1 0,85 1 0,76
Hột kín Magnoliophyta 64 98,46 118 99,15 131 99,24
Tổng 65 100 132 100

Hình 4.1: Biểu đồ tỷ lệ các ngành thực vật so với tổng số loài
0,76
99,24
CÁC NGÀNH THỰC VẬT LÀM THUỐC TẠI KVNChttps://pdf.vn/

42. 29

Từ kết quả trên cho thấy, sự phân bố các taxong từng ngành có sự chênh lệch rất lớn
giữa ngành Hột kín và Dương xỉ. Cụ thể ngành Hột kín có tỷ lệ các taxon tập trung vào
ngành này so với ngành còn lại, gồm có 66 họ (chiếm 98,46% so với tổng số họ), 118
chi (chiếm 99,15% so với tổng số chi), 131 loài (chiếm 99,24% so với tổng số loài). Qua
đó, cho thấy rừng, ngành Hột kín đóng vai trò chủ đạo, quyết định sự đa dạng của thực
vật làm thuộc tại huyện Đông Hải.
1.2.2. Tỉ lệ hai lớp trong ngành Hột kín (ngành chiếm ưu thế)
Ngành Hột kín là ngành có số lượng họ, chi, loài chiếm số lượng lớn nhất trong khu vực
nghiên cứu. Để thấy được sự đa dạng của nguồn tài nguyên thực vật làm thuốc ở huyện
Đông Hải, đề tài đã tiến hành chọn ngành Hột kín để phân tích sâu hơn.
Sự phân bố không đồng đều giữa các taxon còn được thể hiện qua sự chiếm ưu thế của
các lớp trong ngành Hột kín (Magnoliophyta), kết quả ở Bảng 4.3.
Bảng 4.2. Số lượng họ, chi, loài ở 2 lớp của ngành Mộc lan
Bậc phận loại Họ Chi Loài
SL Tỷ lệ
%
SL Tỷ lệ
%
SL Tỷ lệ
%
Hai lá mầm Dicotyledoneae 54 81,25 99 83,90 109 83,20
Một lá mầm Monocotyledoneae 12 18,75 19 16,10 22 16,80
TỔNG 64 100 118 100 131 100
Từ kết quả ở bảng 4.3 Cho thấy, tỉ lệ phân bố các taxon trong lớp Hai lá mầm
(Dicotyledoneae) và Một lá mầm (Monocotyledoneae) của ngành thực vật hột kín
(Magnoliophyta) cũng không điều nhau. Lớp Hai lá mầm chiếm ưu thế với 52 họ (Chiếm
80% tổng số họ), 99 chi (chiếm 83,9% tổng số chi) và 109 loài (chiếm 83,2% tổng số
loài). Lớp Một lá mầm, chiếm tỷ lệ thấp hơn nhiều so với lớp Hai lá mầm, với 12 họ
(chiếm 18,75% tổng số họ), 19 chi (chiếm 16,1% tổng số chi), 22 loài (chiếm 16,8%
tổng số loài). Tỷ lệ ở cấp loài giữa lớp Hai lá Mầm và Một lá mầm là 4,95 nghĩa là cứ
có khoảng 5 loài thuộc lớp Hai lá mầm thì sẽ có 1 loài thuộc lớp Một lá mầm từ đó có
thể khẳng định ưu thế vượt trội của lớp Hai lá mầm so với lớp Một lá mầm trong ngành
Hột kín và trong khu vực nghiên cứu.
So với lớp Hai lá mầm thì lớp Một lá mầm có số lượng họ, chi, loài ít hơn rất nhiều.
Nhưng mố số loài trong lớp Một lá mầm lại có vai trò quan trọng trong các bài thuốc https://pdf.vn/

43. 30

chữa bệnh bằng cây cỏ của người dân địa phương. Một số loài như: Nghệ vàng, nghệ
đen, gừng, cát lồi, mần trầu, lẻ bạn, sả, nha đam, …
1.2.3. Các họ đa dạng nhất
Phân tích 7 họ giàu loài (từ 4 loài trở lên) nhất trong KVNC được thể hiện qua bảng
Bảng 4.3. Các họ đa dạng nhất ở khu vực nghiên cứu
STT Tên họ Số loài Số chi
Tên khoa học Tên Việt
Nam
SL Tỷ lệ % SL Tỷ lệ %
1. ASTERACEAE HỌ CÚC 11 8,3 9 7,6
2. FABACEAE HỌ ĐẬU 10 7,6 10 8,4
3. CUCURBITACEAE HỌ BẦU BÍ 6 4,5 6 5,0
4. LAMIACEAE HỌ HOA MÔI 5 3,8 3 2,45
5. CONVOLVULACEAE HỌ BÌM BÌM 4 3,1 2 1,6
6. AMARANTHACEAE HỌ DỀN 4 3,1 3 2,45
7. PLANTAGINACEAE HỌ MÃ ĐỀ 4 3,1 4 3,6
7 họ đa dạng nhất (chiếm 10.77%) 44 33,3 37 31,1
Những nét đặc trưng của hệ thực vật thường được xem xét trên 7 họ đa dạng nhất, khi
xét đến số họ cây thuốc thu được ở khu vực nghiên cứu thì dù chỉ chiếm 10,77% tổng
số họ nhưng lại có tới 44 loài chiếm 33,33% tổng số loài và chiếm tới 37 chi tương ứng
với 31,1% số chi của toàn khu vực. Từ đó thấy rằng, các loài thực vật làm thuốc ở huyện
Đông Hơn phần lớn điểu thuộc 8 họ này.
Họ giàu loài nhất là họ Cúc có 11 loài (chiếm 8,3% tổng số loài), kế đến là họ Đậu có
10 loài (chiếm 7,6% tổng số loài), Họ Bìm bìm, Họ Dền và họ Mã đề là 3 họ ít loài nhất
trong 8 họ, mỗi họ có 4 loài, chiếm 3,1% tổng số loài.



https://pdf.vn/

44. 31

1.2.4. Các chi đa dạng nhất
Phân tích 10 chi giàu loài nhất với 2 loài trở lên được thể hiện ở bảng
Bảng 4.4. Các chi có nhiều loài cây thuốc ở KVNC
STT Tên chi Họ thực vật Số loài Tỷ lệ %
1 Ipomoea Họ Bìm Bìm 3 2,27
2 Annona Họ Na 3 2,27
3 Wedelia Họ Cúc 2 1,51
4 Amaranthus Họ Dền 2 1,51
5 Mentha Họ Hoa Môi 2 1,51
6 Ocimum Họ Hoa Môi 2 1,51
7 Polygonum Họ Rau răm 2 1,51
8 Portulaca Họ Rau Sam 2 1,51
9 Allium Họ Bạch huệ 2 1,51
10 Curcuma Họ Gừng 2 1,51
10 chi đa dạng nhất (8.4%)
Tổng số loài 24 18,18
Nguồn cây thuốc ở huyện Đông Hải với 10 chi giàu loài chỉ chiếm 8,4% tổng số chi và
với số loài là 24 loài tương đương với 18,18% tổng số loài của toàn hệ. Hai Chi có số
loài nhiều nhất là chi Ipomoea thuộc họ Bìm bìm với 3 loài; Và chi Annona thuộc họ
Na. Các chi còn lại điều có 2 loài.
1.3. Đa dạng về dạng cây của các loài cây thuốc
Các loại cây được người dân huyện Đông Hải sử dụng làm thuốc có dạng cây rất đa
dạng và phong phú. Phân tích tính đa dạng về dạng cây của cây thuốc có thể định hướng
được việc gây trồng, bảo vệ cũng như khai thác và sử dụng bền vững nguồn tài nguyên
cây thuốc.
https://pdf.vn/

45. 32

Bảng 4.5. Sự đa dạng về dạng cây của các loài cây thuốc
Dạng
cây
Cây gỗ Cây bụi Cây thảo Cây leo Phụ, thủy
sinh
Khác Tổng
KH G B C L Ps, Ts K
Số loài 31 23 55 17 3 3 132
Tỷ lệ % 23,49 17,42 41,67 12,88 2,27 2,27 100
Qua kết quả thống kê ở bảng , cho thấy rằng:
Nhóm cây thân cỏ là chiếm tỷ lệ cao nhất với 55 loài, chiếm 41,67% tổng số loài của
vùng nghiên cứu, ở nhóm cây này chủ gồm các loài thuộc họ Cúc, họ Dền, họ Hoa môi,
họ Rau sam, họ Cỏ, họ Rau trai và họ Dứa gai. Đây là những những họ có nhiều loài
mọc hoang hoặc được bà con trong huyện gieo trồng để sự dụng làm rau ăn hằng ngày
hay làm thuốc chữa bệnh. Các loài cây được bà con gieo tr
ồng có công dụng làm thuốc, thực phẩm chức năng, rau ăn hàng ngày như: Nghệ vàng,
Nghệ đen, Nha đam, Rau đắng, rau đắng đắt, Rau ngổ, Rau má, và Dền đỏ… Các loài
cây mọc hoang được dùng làm thuốc như: Cỏ mần trầu, Cỏ mực, cỏ cứt heo, Cỏ xước,
Sài đất, rau trai, …
Nhóm cây thân gỗ có 31 loài, chiếm 23,49% tổng số loài của vùng nghiên cứu, chủ yếu
gồm các loài gỗ lớn như: Bạch đàn trắng, Cóc trắng, Vẹt trụ, Đước đôi
Nhóm cây thân leo chiếm tỷ lệ cao nhất với 17 loài chiếm tổng số 12,88% tổng số loài
của vùng nghiên cứu, ở nhóm cây này chủ yếu gồm các loài thuộc họ Đậu, họ Bầu bí,
họ Bìm Bìm, họ Dền, họ Mã đề. Đây là những những họ có nhiều loài mọc hoang hoặc
được bà con trong huyện gieo trồng để sự dụng làm rau ăn hằng ngày hay làm thuốc
chữa bệnh. Các loài cây được bà con gieo trồng có công dụng làm thuốc, thực phẩm
chức năng, rau ăn hàng ngày như: Dưa hấu, khổ qua, dưa leo, mướp, rau muống, khoai
lang,
Nhóm cây có thân dạng cau dừa có 3 loài chiếm 3,27% tổng số loài của khu vực nghiên
cứu, gồm các loài thuộc họ Cau như: Dừa, Cau trắng, Dừa nước.
Nhóm cây Phụ sinh, thủy sinh cũng chỉ có 3 loài chiếm 3,27% tổng số loài của Khu vực
nghiên cứu, gồm Tờ hồng vàng thuộc họ Bìm bìm, 2 loài thủy sinh gồm Rau nhút thuộc
phân họ Phụ Trinh nữ và Lục bình thuộc họ Lục bình.

https://pdf.vn/

46. 33

1.4. Đa dạng về sự phân bố cây làm thuốc theo các sinh cảnh
Dựa vào kết quả nghiên cứu thực địa cho thấy, hệ thực vật làm thuốc ở huyện Đông Hải
được phân bố trong 4 sinh cảnh chính, kết quả được thể hiện ở bảng:
Bảng 4.6: Sự phân bố của các loài cây thuốc theo môi trường sống
Sinh cảnh Vườn nhà Vườn thuốc nam Cây mọc hoang Cây ngập mặn
KH Vn Vtn Cmh Cnm
Số loài 87 35 32 18
Tỷ lệ % so với
tổng số loài
65,91 26,52 24,24 13,64
Từ kết quả ở bảng trên cho thấy:
Sinh cảnh vườn nhà, có thành phần loài cây làm thuốc đa dạng nhất tới 87 loài chiếm
65,91% tổng số loài. Ở sinh cảnh này, là những nhóm cây chủ yếu được người dân gieo
trồng, trong đó nhóm cây thân cỏ, thân leo là chiếm ưu thế, có nhiều loài cây làm thuốc
và có giá trị được các thầy thuốc và người dân địa phương mang từ nhiều nơi khác nhau
về trồng trong vườn nhà, sân cảnh như: Huỳnh Anh, Trinh nữ hoàng cung, nghệ vàng,
nghệ đen, lược vàng, lẻ bạn,… Bên cạnh đó, một số cây được trồng làm rau ăn, thực
phẩm hằng ngày như: Rau má, ngò gai, húng lũi, rau muống…
Sinh cảnh vườn thuốc nam, qua khảo sát các vườn thuốc nam trong huyện thu được 35
loài chiếm 26,52% tổng số loài. Trong sinh cảnh này các cây chiếm diện tích lớn như
trinh nữ hoàng cung, lược vàng,… Đây là nhóm những cây thuốc được các y sỹ của
tramh y tế gây trồng mục đích nhằm giới thiệu những mẫu cây thuốc đến nhân dân, đồng
thời, được sử dụng trong điều trị bệnh khi có nhu cầu.
Sinh cảnh ven đường lộ, kênh mương.. qua điều tra thu được 32 loài chiếm tổng số
24,24% tổng số loài như các cây mọc hoang được sử dụng làm thuốc như: Vọng cách,
Muối, Tra lâm vồ, Nhàu…
Qua điều tra tại các khu vực ngập mặn của huyện Đông Hải, đề tài cũng phát hiện được
18 loài cây ngập mặn chủ yếu và cây tham gia như: Mấm đen, đước đôi, Chùm gọng,
Ráng đại, Bần chua, Giá (Trà mủ), Tra Lâm vồ…
Qua kết quả trên cho thấy, các loài cây thuốc có môi trường sống khác nhau rất đa dạng,
phạm vi phân bố rộng khắp và thích nghi với nhiều điều kiện địa lý khác nhau.
https://pdf.vn/

47. 34

2. Đa dạng trong các bộ phận được sử dụng làm thuốc
Trong cây thuốc, các hợp chất và thành phần hóa học thường phân bố không đều ở mỗi
bộ phận của cây, chúng thường có hàm lượng và hoạt tính khác nhau. Ở một vài loài,
không phải lúc nào các hợp chất phục vụ cho mục đích chữa bệnh cũng có trong cây, nó
có thể chỉ xuất hiện ở quả, hoa, hay chỉ có ở trong hạt. Hoặc cũng có thể chúng chỉ tập
trung ở một bộ phận của cây như: Lá, rễ, vỏ cây... Vì vậy, việc tìm hiểu về các bộ phận
của cây để làm thuốc là một việc làm rất quan trọng quyết định đến hiệu quả của bài
thuốc. Dựa vào các tài liệu tra cứu như “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, “Cây
thuốc và Động vật làm thuốc” và những kinh nghiệm từ người dân địa phương đề tài đã
xác định có những cách khai thác bộ phận sử dụng khác nhau áp dụng cho từng loài cây
thuốc. Sự đa dạng bộ phận sử dụng của cây thuốc được thể hiện qua bảng:
Bảng 4.7: Số lượng các bộ phận của cây thuốc được sử dụng
STT Bộ phận KH Số lượng Tỷ lệ (%)
1. Tinh dầu Td 2 1,52
2.
Nhựa N 8 6,06
3. Hột Ho 16 12,12
4. Vỏ (thân) V 25 18,94
5. Thân Th 26 19,70
6. Quả Qu 29 21,97
7. Rễ R 41 31,06
8. Toàn cây Tc 47 35,61
9. Củ C 51 38,64
10. Hoa H 55 41,67
11. Lá L 65 49,24 https://pdf.vn/

48. 35


Hình 4.2 Đa dạng về các bộ phận được sử dụng làm thuốc tại KVNC
Những dẫn liệu trên cho thấy, sự phong phú và đa dạng trong việc sử dụng các bộ phận
của cây để làm thuốc. Bộ phận được sử dụng nhiều nhất là lá có tới 65 loài (chiếm
49,24% so với tổng số loài điều tra), lá là bộ phận có nhiều cách chế biến nhất, có thể
được dùng để đun nước tắm hoặc giã đắp, ngoài ra còn đƣợc thái nhỏ phơi khô để sử
dụng lâu dài. Tiếp đến là Quả có 55 loài (chiếm 41,67%), Củ có tới 51 loài (chiếm
38,64%), Quả 29 loài (chiếm 21.97%), Thân 26 loài (chiếm 19,7%), Vỏ thân 25 loài
chiếm 18.94%, Nhựa 8 loài (chiếm 6,06%). Trong khi đó có 47 loài làm thuốc được sử
dụng Toàn cây chiếm 35,1%.
Nắm được đặc điểm về bộ phận sử dụng của cây thuốc, có thể định hướng dễ dàng trong
việc khai thác, sử dụng và có biện pháp thích hợp trong việc bảo tồn nguồn tài nguyên
cây thuốc quý cho tương lai.
3. Sự đa dạng về công dụng làm thuốc
Theo các tài liệu của Đỗ Tất Lợi (1995), Đỗ Huy Bích (2011) kết hợp với phỏng vấn tại
các tuyến điều tra và Dựa vào tính chất, tác dụng của mỗi loại cây chia được 24 nhóm
công dụng khác nhau, đề tài đã phân loại theo các nhóm bệnh như sau:





49,24
19,7
21,97
12,12
38,64
31,06
41,67
18,94
6,06
1,52
35,61
0
10
20
30
40
50
60
% BPD so với tổng số loài
ĐA DẠNG VỀ BỘ PHẬN DỤNG LÀM THUỐC
LáThânQuảHộtCủRễHoaVỏ thânNhựaTinh dầuToàn câyhttps://pdf.vn/

49. 36

Bảng 4.8. Đa dạng về giá trị sử dụng của các loài làm thuốc
KH Nhóm bệnh Số lượng Tỷ lệ
%
1 Bệnh ngoài da (Mụn nhọt, ghẻ lở,.. ) 95 72
2 Bệnh đường tiêu hóa (Tả, lỵ, đại tiện không thông,
nhuận tràng,.. )
88 66,7
3 Bệnh về cơ, xương khớp (đau, thấp, viêm.. ) 77 58,3
4 Bệnh về gan mật (Vàng da, Viêm gan, đau gan,.. ) 58 43,9
5 Bệnh do thời tiết (Cảm cúm, đau đầu, sổ mũi, sốt,.. ) 57 43,2
6 Bệnh về đường hô hấp (ho, viêm phổi, nhiễm
khuẩn,..)
53 40,1
7 Bệnh phụ nữ (Kinh nguyệt không điều, bạch đới, lợi
sữa, vú sưng… )
52 39,4
8 Trị giun sán các loại 50 37,9
9 Bệnh về thận, bàng quang (Sỏi thận, lợi tiểu, tiêu phù
thủng, đái dắt,.)
46 34,9
10 Trị động vật cắn (rắn, rết, chó, mèo, côn trùng,… ) 42 31,8
11 Bệnh về tim mạch (Suy tim, huyết áp..) 35 26,5
12 Bệnh về mắt (đau mắt, đỏ mắt,.. ) 28 21,2
13 Bệnh về tai - mũi họng (Viêm, đau, sưng..) 25 18,9
14 Bồi bổ cơ thể, thông huyết 25 18.9
15 Bệnh dạ dày 24 18.2
16 Bệnh giải độc, giải rượu, giải nhiệt 22 16,7
17 Bệnh răng miệng (Viêm, đau, sâu răng,..) 18 13,6
18 Cầm máu, sát trùng, tiêu sưng 17 12,9 https://pdf.vn/

50. 37

KH Nhóm bệnh Số lượng Tỷ lệ
%
19 Bệnh tiểu đường 13 9,85
20 Bệnh về thần kinh (Mất ngủ, suy nhược thần kinh,.) 12 9,09
21 Bệnh đường sinh dục (Di tinh, mộng tinh, đái đục 11 8,33
22 Trị bỏng 8 6,06
23 Bệnh trẻ em (suy dinh dưỡng, kém ăn, khóc đem, đái
dầm..)
5 3,78
24 Ức chế phát triển khối u 3 2,27
Từ kết quả trên cho thấy, có 3 nhóm bệnh có số lượng loài cây chữa trị cao nhất (Trên
70 loài) là: Nhóm bệnh ngoài da (Có số loài cao nhất, với 95 loài chiếm 71,97% tổng số
loài), nhóm bệnh về đường tiêu hóa (Có 88 loài, chiếm 66,67%), Nhóm bệnh về xương
khớp (có 77 loài, chiếm 58,33%). Các nhóm bệnh về Ức chế khối u, Bệnh trẻ em, Trị
bỏng, Bệnh đường sinh dục, Thần kinh, tiểu đường, chiếm tỷ lệ thấp (không quá 15 loài
cho mỗi nhóm bệnh)
4. Tiềm năng khai thác và sử dụng cây thuốc ở KVNC
4.1 . Sự đa dạng của các loài cây làm thuốc ở các vườn thuốc so với Danh mục
vườn thuốc mẫu của Bộ y tế
Trong 32 loài cây được thống kê ở các vườn thuốc nam nhưng chỉ có 16 loài có trong
danh mục cây thuốc mẫu, điều này các cây làm thuốc được trồng nhằm đáp ứng nhu cầu
bệnh tật ở địa phương là chủ yếu.
Từ kết quả ở Phụ lục I, đề tài đã thống kê được 32 loài cây làm thuốc được trồng ở các
vườn thuốc nam tại huyện Đông Hải. Khi đối chiếu với các cây làm thuốc này với Danh
mục các cây thuốc mẫu trong Thông tư số 40/2013/TT-BYT do bộ y tế ban hành thì
nhận thấy có 16 loài có trong danh mục. Kết quả được thể hiện ở Bảng 4.10




https://pdf.vn/

51. 38


Bảng 4.9: Sự đa dạng của các loài cây làm thuốc ở các vườn thuốc so với Danh mục
vườn thuốc mẫu của Bộ y tế
TT Tên thuốc Tên khoa học
Hình ảnh
1 Cam thảo đất Scoparia dulcis L.

2 Cỏ mần trầu Eleusine indica (L.) Gaertn.

3 Cỏ nhọ nồi Eclipta prostrata L.

4 Cúc tần Pluchea indica (L.)Less.

5 Đinh lăng Polyscias fruticosa (L.) Harms

6 Dưà cạn Catharanthus roseus (L.) G. Don

7 Gừng Zingiber officinale Rosc.

8 Mã đề Plantago major L.

9 Nghệ Curcuma longa L.









https://pdf.vn/

52. 39

TT Tên thuốc Tên khoa học
Hình ảnh
10 Nhân trần Adenosma caeruleum R. Br.

11 Ổi Psidium guajava L.

12 Rau má Centella asiatica L.

13 Rau sam Portulaca oleracea L.

14 Sả Cymbopogon spp.

15 Sài đất Wedelia chinensis (Osbeck)
Merr.

16 Trinh nữ
hòang cung
Crinum latifolium L.

4.2 Tiềm năng phát triển cây dược liệu ở KVNC so với Quyết định số 1976/QĐ-
TTg về Việc phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định
hướng đến năm 2030
Đối chiếu kết quả nghiên cứu tại KVNC so với Quyết định số 1976/QĐ-TTg nhận thấy:
(i) Có 1 loài nằm Trong Danh mục các loài dược liệu có tiềm năng khai thác
trong tự nhiên: Cỏ Nhân trần









https://pdf.vn/

53. 40

(ii) Có 8 loài cây thuốc nằm Trong Danh mục các loài dược liệu tập trung phát triển
ở qui mô lớn:
- Đinh lăng
- Dừa cạn
- Gừng
- Mã đề
- Nghệ vàng
- Nhàu
- Sả
- Trinh nữ hoàng cung
Điều này cho thấy, tầm quan trọng của các loài cây thuốc trên có khả năng phát triển
theo điều kiện tự nhiên và xã hội tại KVNC tử đó khai thác bền vững nguồn tài nguyên
cây thuốc hợp lí, bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường sinh thái.
4.3 Dược liệu có tiềm năng khai thác và phát triển thị trường
Căn cứ vào các tài liệu như: Danh sách “40 loài cây thuốc trọng tâm khai thác và phát
triển”, ban hành theo Quyết định số 15/2012/QĐ-BYT, của Bộ trưởng Bộ Y tế,
04/01/2012; Kết quả thống kê được Danh sách các cây thuốc có tiềm năng khai thác và
phát triển thị trường có tại KVNC:
Bảng 4.10. Các cây thuốc có tiềm năng khai thác và phát triển thị trường
STT Tên Việt Nam Tên khoa học
1 Trinh nữ hoàng cung Crinum latifolium L.
2 Đinh lăng Polyscias fruticosa (L.)
3 Nghệ vàng Curcuma longa L.,


Đinh lăng (Polyscias fruticosa (L.))


Nghệ vàng (Curcuma longa L.)
Trinh nữ hoàng cung (Crinum latifolium L.)
https://pdf.vn/

54. 41

V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Về hiện trạng: Qua điều tra bước đầu tại khu vực huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu xác
định 132 loài thuộc 119 chi, 65 họ thực vật có giá trị làm thuốc. Các loài cây thuốc được
sử dụng để chữa trị cho 24 nhóm bệnh khác nhau.
Về tiềm năng phát triển: Khu vực nghiên cứu có 16 loài cây thuốc nằm trong danh mục
cây thuốc mẫu, Có 9 loài có tiềm năng phát triển khi đối chiếu với Quyết định số
1976/QĐ-TTg về Việc phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020
và định hướng đến năm 2030 (Trong đó: Cỏ nhân trân có tiềm năng trong khai thác tự
nhiên, 8 loài còn lại như: Đinh lăng, Dừa cạn, Gừng, Mã đề, Nghệ vàng, Nhàu, Sả, Trinh
nữ hoàng cung).
Từ kết quả điều tra, đề tài đã thu mẫu hình ảnh của các loài thực vật làm thuốc ở huyện
để làm bộ sưu tập ảnh với đầy đủ các thông tin: Tên khoa học, tên Việt Nam, họ, bộ
phận dùng và công dụng chữa bệnh.
2. Kiến nghị
Đề xuất hướng bảo tồn và khai thác nguồn dược liệu tại KVNC
Tiếp tục thực hiện theo Thông tư số 40/2013/TT-BYT do bộ y tế ban hành về xây dựng
vườn thuốc mẫu qua việc xây dựng vườn thuốc nam để có thể trồng một số loài cây
thuốc nam theo Danh mục cây thuốc mẫu, Một số cây thuốc nam thông dụng, đồng thời
lưu giữ một số cây thuốc quý, phục vụ cho việc khám và chữa bệnh cho người dân địa
phương.
Bảo tồn cây thuốc ở huyện Đông Hải cần song song với công tác nghiên cứu phát triển
trồng thêm mới thích hợp với điều kiện tự nhiên – xã hội của đia phương. Ngoài ra, Một
số loài cây hoang dại, đặc biệt là những loài cây ngập mặn có công dụng làm thuốc nam
nên chú ý khai thác hiệu quả, đồng thời lên kế hoạch gây trồng phục vụ cho việc bảo
tồn, phát triển bền vững nguồn tài nguyên Cây thuốc.



https://pdf.vn/

55. 42

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
Đỗ Huy Bích (2012, Chủ biên), “Cây thuốc và Động vật làm thuốc Việt Nam”, Tập 1,
2. Nxb Khoa học và Kỹ thuật.
Đỗ Tất Lợi (2006), “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb Y học.
Jin Eong Ong và Wooi Khoon Gong, “Cấu trúc, chức năng và quản lí hệ sinh thái rừng
ngập mặn”. Bộ sách Giáo dục về rừng ngập mặn của ISME, quyển 2. Phan Văn Hoàng
dịch.
Lê Thanh Phước, Từ Minh Tỏ (2012), “Góp phần khảo sát thành phần hóa học của vỏ
rễ Bần (Sonneratia caseolaris (L.) Engl.)”, Tạp chí Khoa học trường Đại học Cần Thơ.
Nguyễn Nghĩa Thìn (2007), “Các phương pháp nghiên cứu thực vật”, Nxb Đại học Quốc
gia, Hà Nội.
Nguyễn Thượng Dong và cộng sự (2006), “Nghiên cứu thuốc từ thảo dược” (Giáo trình
sau đại học), Nxb Khoa học và Kĩ thuật Hà Nội.
Phạm Hoàng Hộ (2003), “Cây cỏ Việt Nam” - Quyển I, II, III, Nxb Trẻ.
Phạm Khánh Linh, Đỗ Thị Xuyến (2009), “Các loài cây ngập mặn tại Vườn Quốc gia
Bái Tử Long, tỉnh Quảng Ninh”, Tuyển tập báo cáo Hội nghị Sinh thái và Tài nguyên
sinh vật lần thứ 3, 22/10/2009 – Viện ST&TNSV - Viện KH&CN Việt Nam.
Phạm Xuân Bằng (2013), “Nghiên cứu đa dạng cây thuốc ở khu dự trữ sinh quyển rừng
ngập mặn Cần Giờ”. Luận văn thạc sĩ Sinh học, trường Đại học sự phạm Tp. Hồ Chí
Minh
Phan Nguyên Hồng, Trần Văn Ba, Viên Ngọc Nam, Hoàng Thị Sản, Vũ Trung Tạng,
Lê Thị Trễ, Nguyễn Hoàng Trí, Mai Sỹ Tuấn, Lê Xuân Tuấn (1999), “Rừng ngập mặn
Việt Nam”, Trung tâm nghiên cứu Tài Nguyên và Môi trường, Đai học Quốc gia Hà
Nội, Nxb Nông Nghiệp.
Viên Ngọc Nam (Chủ nhiệm), “Điều tra đa dạng thực vật vùng ven biển nhằm xác định
các loài thích hợp trên những điều kiện môi trường cụ thể để đề xuất các giải pháp sử
dụng và quản lý bền vững ở tỉnh Bạc Liêu”. UBND tỉnh Bạc Liêu Ban Quản lý Dự án
"Quản lý bền vững của hệ sinh thái rừng ven biển tại tỉnh Bắc Liêu - Bạc Liêu MCE"
Võ Văn Chi (2012), “Từ điển cây thuốc Việt Nam (Bộ mới)”, tập 1, 2, Nxb Y học
Trang Web
“Cổng thông tin điện tử huyện Đông Hải” (http://donghai.baclieu.gov.vn/pages/gioi-
thieu-chung.asp https://pdf.vn/

56. 43

PHỤ LỤC
Phụ lục I: Danh lục thực vật làm thuốc tại Huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu
Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
NGÀNH DƯƠNG X Ỉ
PTERIDACEAE HỌ GẠC NAI
1. Acrostichum Acrostichum aureum Ráng đại B Cnm Tc,
Th, L
2, 3, 7, 19,
NGÀNH HỘT KÍN
LỚP HAI LÁ MẦM
SONNERATIACEAE HỌ BẦN
2. Sonneratia Sonneratia caseolaris Bần chua G Cnm Qu, L 15, 19,
CUCURBITACEAE HỌ BẦU BÍ
3. Cocinia Cocinia grandis L. Bình bác dây L Cmh L,
Tc, R
2, 4, 7, 8, 9, 14,
20,
4. Gymnopetalum Gymnopetalum
cochinchinense (Lour.)
Dây cứt quạ L Cmh Tc 1, 7, 9, 17, 18,
5. Citrullus Citrullus lanatus (Thumb.) Dưa hấu L Vn Ho,
Qu
1, 3, 5, 6, 12,
15, 18, 20,
6. Momordica Momordica charantia L. Khổ qua L Vn H,
Qu,
R
2, 3, 4, 5, 6, 8,
12, 13, 14, 16,
17, 20,
7. Cucumis Cucumis sativus L. Dưa leo L Vn Qu,
Ho
2, 4, 18,
8. Luffa Luffa aegyptiaca Mill. Mướp L Vn Ho,
L, Q,
R, Th
1, 2, 3, 7, 16,
17,
CONVOLVULACEAE HỌ BÌM BÌM
9. Cuscuta Cuscuta shinesis Lam Dây tơ hồng
(vàng)
Ps Cmh H, Tc 2, 7, 15, 17, 22,
10. Ipomoea Ipomoea batatas L. Khoai lang L Vn C, L 1, 4, 6, 12, 13,
22,
https://pdf.vn/

57. 44

Stt Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
11. Ipomoea pes-caprae (L.)
Sw.
Muống biển L Vn,
Cnm
Tc 4, 12, 14, 15,
12. Ipomoea aquatica Forssk. Rau muống L Vn R, Tc 1, 2, 4, 8,
14,15, 17, 18,
19,
SAPINDACACE HỌ BỒ HÒN
13. Dimocarpu Dimocarpus longan Lour. Nhãn G Vn Qu,
Ho, L
1, 2, 10, 11, 12,
13, 14,
14. Allophyllus Allophyllus glaber Radlk Lù mù (Chòi
mòi)
B Cnm L, V 1, 4,
MALVACEAE HỌ BÔNG
15. Hibiscus Hibiscus rosa-sinensis L. Dâm bụt (bụp) B Vn,
Vtn
H, L,
R, V
1, 2, 4, 9, 14,
15, 16, 17, 22,
16. Abelmoschus Abelmoschus esculentus
(L.) Moench.
Đậu bắp B Vn Tc 2, 4, 6, 15, 22,
17. Thespesia Thespesia populnea (L)
Soland
Tra Lâm vồ G Cnm L 2, 8,
NYCTAGINACEAE HỌ BÔNG
PHẤN

18. Bougainvillea Bougainvillea Comm. ex
Juss.
Hoa giấy dây leo L Vn H, L,
Th
1,
SOLANACEAE HỌ CÀ
19. Cayratia Cayratia trifolia (L.)
Domino
Dây vác L Cmh L, R,
Th
1, 7, 18,
20. Capsicum Capsicum frutescens L. Ớt B Vn Qu,
R, Th
2, 3, 4, 7, 12,
15, 18,
21. Physalis Physalis angulata L. Thù lù B Cmh,
Vtn
Tc 2, 12, 14, 15,
17, 20,
RUBIACEAE HỌ CÀ PHÊ

https://pdf.vn/

58. 45

Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
22. Morinda Morinda citrifolia L. Nhàu G Cmh,
Vn
L,
Qu,
R, V
1, 2, 4, 6, 7, 12,
13, 17, 20,
RUSCACEAE HỌ CAM
QUÝT

23. Citrus Citrus aurantrifoliia
(Chritm. Et Panz.) Swingle
Chanh G Vn L,
Qu,
H
2, 3, 4, 6, 8, 12,
13, 15, 17, 18,
OXALIDACEAE HỌ CHUA ME
ĐẤT

24. Averrhoa Averrhoa carambola L. Khế G Vn H, L,
R, V,
Qu
2, 7, 12, 14, 15,
17, 22,
ANACAR DIACEAE HỌ CÓC
25. Spondias Spondias dulcis Cóc G Vn Qu,
V
4,
26. Mangifera Mangifera indica L. Xoài G Vn L,
Qu,
V
2, 3, 4, 10, 16,
CYCADACEAE HỌ CÓI
27. Excoecaria Excoecaria agallocha L. Giá, trà mủ G Cnm L, N,
Th
2, 10,
28. Manihot Manihot esculenta Crantz Khoai mì B Vn L, R,
V
2, 7,
ASTERACEAE HỌ CÚC
29. Vernonia Vernonia cinerea (L.)
Less.
Bạc đầu ông C Cmh Tc 1, 2, 4, 5, 6, 7,
8, 11, 12, 14,
17, 21,
30. Vernonia amygdalina Del. Cây lá đắng C Vn L,
Th, R
5, 11, 14, 18,
31. Eupatorium Eupatorium odoratum L. Cỏ lào (Yến
Bạch)
C Cmh,
Cnm
Tc 2, 4, 7, 8, 10,
19,
32. Ageratum Ageratum conyzoides L. Cỏ cứt heo C Cmh Th, L 1, 2, 12, 16, 19,
33. Eclipta Eclipta prostrata Cỏ mực C Cmh Th, L 2, 4, 5, 9, 1-,
13, 14, 16, 19,
23, https://pdf.vn/

59. 46

Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
34. Tridax Tridax procumben L. Cỏ mui C Cmh Tc 2, 7, 17, 18,
35. Acmella Acmella oleracea L. Cúc áo hoa vàng
(Rau the)
C Vn H, Tc 7, 8, 9, 19, 12,
16, 17,
36. Helianthus Helianthus annuus L. Hướng dương B Vn H, L,
Tc
1, 2, 4, 6, 7, 10,
12, 15, 17,
37. Wedelia Wedelia chinensis
(Osbeck) Merr.
Sài đất C Vn,
Cmh,
Vtn
Tc 2, 12, 16, 17,
38. Wedelia biflora (L.) Wild Sơn cúc hai hoa C Cmh Tc 2, 7, 17, 18,
39. Pluchea Pluchea pteropoda Hemsl. Sài hồ nam (Lứt) B Cmh R, L 7, 12,
ARALIACEAE HỌ NHÂN
SÂM

40. Polyscias Polyscias fruticosa (L.)
Harms
Đinh lăng lá nhỏ B Vn,
Vtn
L, R,
Th
1, 2, 4, 7, 12,
13, 15, 17,
FABACEAE HỌ ĐẬU
41. Derris Derris trifoliata Lour. Dây cóc kèn L Cnm L, H,
R,
Th,
Tr, V
1, 2, 17, 19,
42. Sesbania Sesbania grandiflora (L.)
Poiret.
So đũa bông
trắng
G Vn H, V 2, 4, 10, 12, 13,
21,
43. Mimosa Mimosa pudica L. Trinh nữ, Mắc cỡ L Cmh,
Vn,
Vtn
Tc 7, 11,
A.CAESALPINIOIDEAE HỌ PHỤ ĐIỆP
44. Cassia Cassia fistula L. Hoàng hậu (Bò
cạp nước)
G Vn V, R,
Qu,
Ho
2, 3, 4, 7, 8, 10,
15, 17, 18, 21,
45. Tamarindus Tamarindus indica L. Me G Vn L,
Qu,
V
1, 2, 3, 4, 5, 10,
12, 15,
46. Delonix Delonix regia (Bojer ex
Hook.) Raf..
Phượng G Vn L, V,
H
4, 6, 7, 12,

Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD https://pdf.vn/

60. 47

47. Erythrina Erythrina variegate L. Vong nem G Vn,
Vtn
L, V 2, 4, 6, 7, 11,
C.MIMOSOIDEAE HỌ PHỤ
TRINH NỮ

48. Leucaena Leucaena leucocephala (
Lamk. ) de Wit..
Keo giậu (Bình
linh)
B Vn Ho 3, 4,
49. Pithecellbium Pithecellbium dulce
(Roxb.) Benth..
Me keo G Cmh R, L,
V
12, 20, 18,
50. Neptunia Neptunia oleracea Lour Rau nhút Ts Vn Tc 4, 5, 11, 12, 15,
16,
MORACEAE HỌ DÂU TẰM
51. Ficus Ficus micrcarpa L.f. Gừa G Vn L, N,
R, Th
4, 7, 12, 16, 17,
52. Artocarpus Artocarpus altilis Xa kê G Vn L, R,
V, N,
Qu
1, 2, 4, 10, 14,
17,
TILIACEAE HỌ ĐAY
53. Corchorus Corchorus olitorius L. Rau đay C Cmh H,
Qu, L
1, 4, 13, 17,
AMARANTHACEAE HỌ DỀN
54. Achyranthes Achyranthes aspera L. Cỏ xước C Cmh,
Vtn
R, L,
Tc
1, 2, 7, 8, 10,
11, 12, 15,
55. Amaranthus Amaranthus lividus L. Dền xanh C Cmh,
Vtn
Tc 4, 8
56. Amaranthus tricolor L. Rau dền đỏ C Vn Ho,
Tc
3, 8, 15,
57. Alternanthera Alternanthera sessilis (L.)
A. DC.
Rau dệu C Vn Tc 4, 17,
PHYLLANTHACEAE HỌ DIỆP HẠ
CHÂU

58. Phyllanthus Phyllanthus acidus (L.) Chùm ruột B Vn L, R,
Qu,
V
2, 9, 10, 16, 17,
18, 19,
59. Sauropus Sauropus androgynus (L)
Merr
Bò ngót C Vtn,
Cnm
L, R 1, 2, 4, 12, 13,
15, 17, 21,
Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD https://pdf.vn/

61. 48

CARICACEAE HỌ ĐU ĐỦ
60. Carica Carica papaya L. Đu đủ B Vn Ho,
H, L,
N,
Qu,
R
2, 3, 4, 12, 15,
17, 22, 24,
RHIZOPHORACEAE HỌ ĐƯỚC
61. Rhizophora Rhizophora apiculatta
Blume.
Đước đôi G Cnm V, H,
Tr, L
4, 5, 18, 19,
62. Bruguiera Bruguiera cylindrica Vẹt trụ G Cnm Tr,
La, R
5,
SAURURACEAE HỌ GIẤP CÁ
63. Houttuynia Houttuynia cordata
Thunb.
Diếp cá C Vn,
Vtn
Tc 1, 2, 4, 8, 9, 10,
12, 15, 16, 17,
PIPERACEAE HỌ HỒ TIÊU
64. Peperomia Peperomia pellucida (L.)
Kunth.
Rau càng cua C Vn Tc 4, 12, 23,
LAMIACEAE HỌ HOA MÔI
65. Mentha Mentha aquatica L. var.
aquatica.
Húng lủi C Vn,
Vtn
Th 1, 2, 4, 12,
66. Mentha arvensis l. Húng cây (rau
thơm)
C Vn Tc 4, 9, 12, 13, 16,
67. Ocimum Ocimum basilicum L. Húng Quế C Vn,
Vtn
Tc 4, 8, 12, 19,
68. Ocimum basilicum
purpureum
Húng tía, húng lá
đỏ
C Vn,
Vtn
Th 4, 10, 12, 15,
17, 18,
69. Volkameria Volkameria inerme (L.)
Gaertn.
Ngọc nữ biển
(Chùm gọng)
L Cnm L, V,
N
1, 5, 14, 19,
APIACEAE HỌ HOA TÁN
70. Eryngium Eryngium foetidum Ngò gai, Mùi tàu C Vn Tc 4, 8, 12,
71. Centella Centella asiatica (L.) Urb. Rau má C Vn,
Vtn
Tc 1, 2, 4, 5, 7, 8,
10, 12, 15, 16,
PASSIFLORACEAE HỌ LẠC TIÊN https://pdf.vn/

62. 49

Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
72. Passiflora Passiflora foetida L. Nhãn lồng L Cmh,
Vtn
L, Q 11, 13,
IRIDACEAE HỌ LAY ƠN
73. Iris Iris domestica Rẻ quạt B Cmh,
Vtn,
Vn
C 16, 17,
POACEA HỌ LÚA
74. Cynodon Cynodon dactylon (L.)
Pers,
Cỏ gà, Cỏ chỉ C Cmh Tc 13, 15,
75. Phargmites Phargmites karka (Retz.)
Trin. Ex Stued
Sậy B Cmh L, R,
Th
12, 14, 15, 17,
19,
PLANTAGINACEAE HỌ MÃ ĐỀ
76. Scoparia Scoparia dulcis Cam thảo đất C Cmh Tc 1, 2, 4, 7, 9, 10,
12, 15, 17, 18,
20,
77. Plantag Plantago major L. Mã đề C Cmh,
Vtn,
Vn
Th 2, 4, 5, 9, 12,
15, 17,
78. Adenosma Adenosma glutinosum Nhân trần C Cmh,
Vtn
Tc 2, 4, 5, 15,
79. Limnophila Limnophila chinensis Rau ngổ C Vn Tc 1, 2, 4, 5, 12,
15, 19,


OCHNACEAE HỌ MAI VÀNG
80. Ochna Ochna integerrima (Lour.)
Merr.
Mai vàng G Vn V 4, 13,
AVICENNIACEAE HỌ MẤM
81. Avicennia Avicennia officinalis Mấm đen G Cnm Tr,
La, V
15, 22,
BASELLACEAE HỌ MỒNG
TƠI

82. Basella Basella alba L. Mồng tơi L Vn,
Vtn
Tc 1, 2, 4, 9, 15,
22, 23,
Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
ANNONACACE HỌ NA https://pdf.vn/

63. 50

83. Annona Annona glabra L. Bình bát B Cnm Qu,
H, R
3, 4, 10, 12, 17,
84. Annona muricata L. Mãng cầu gai B Vn Ho,
L,
Qa, R
3, 4, 12, 13, 18,
85. Annona squamosa L. Mãng cầu ta B Vn Ho,
L,
Qa, R
3, 4, 12, 20,
ACANTHACEAE HỌ Ô RÔ
86. Acanthus Acanthus ebracteatus Ô rô trắng C Cnm Tc 2, 3, 4, 5, 7, 8,
15, 17,
87. Ruellia Ruellia tuberosa L Quả Nổ C Cmh,
Vtn
Tc 2, 12, 13, 15,
17,
CASUARINACEAE HỌ PHI LAO
88. Casuarina Casuarina equisetifolia L. Dương, Phi lao G Vn Th,
L, R,
V,
Qu
1, 2, 3, 4, 14,
POLYGONACEAE HỌ RAU RĂM
89. Polygonum Polygonum aviculare Rau đắng C Vn Tc 4, 8, 13, 15, 20,
90. Polygonum aviculare L. Rau Đắng đất C Vn Tc 5, 12,
PORTULACACEAE HỌ RAU SAM
91. Portulaca Portulaca grandiflora
Hook.
Mười giờ C Vn Tc 2, 3, 16,
92. Portulaca oleracea L. Rau sam C Cmh Th, L 1, 2, 3, 4, 9, 14,
15, 17,
AIZOACEAE HỌ SAM BIỂN
93. Sesuvium Sesuvium portulacastrum Sam biển, Hải
châu, Rau heo
C Cmh L 5,
SAPOTACEAE HỌ SẾN
94. Chrysophyllum Chrysophyllum cainito L.. Vú sữa G Vn L,
Qu,
R
7, 13, 14,
MYRTACACE HỌ SIM
https://pdf.vn/

64. 51

Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
95. Eucaliptus Eucaliptus camaldulensis
Dehnh.
Bạch đàn trắng G Vtn L, Td 12, 13, 17, 23,
96. Psidium Psidium guajava L. Ổi G Vn L, Qu 2, 4, 14, 19,
RHAMNACEAE HỌ TÁO
97. Zizyphus Zizyphus mauritiana Lam. Táo ta G Vn Ho,
L, V,
Qu
4, 11, 17, 23,
EUPHORBIACEAE HỌ THẦU
DẦU

98. Glochidion Glochidion
littorale Blume
Bọt ếch biển,
Muối
B Cnm L, R 2, 8, 14,
COMBRETACEAE HỌ TRÂM
BẦU

99. Terminalia Terminalia catappa L. Bàng G Vn L, V,
Ho
2, 4, 7, 10, 12,
100. Lumnitzera Lumnitzera racemosa
Wild.
Cóc trắng G Cnm Tr 1, 8, 17, 20,
Catharanthus APOCYNACACE HỌ TRÚC
ĐÀO

101. Catharanthus roseus (L.)
G. Don
Dừa cạn C Vn,
Vtn
Tc 1, 4, 6, 15, 17,
20,


MALVACEAE HỌ CẨM QUỲ
102. Ceiba Ceiba pentandra Gòn gai, bông
gạo
B Vn Ho,
L, N,
Qu,
R, V
1, 4, 7, 8, 15,
17,


LAMIACEAE HỌ HOA MÔI
103. Premna Premna serratifolia Vọng cách B Cmh L, R,
H
1, 2, 4, 5, 7, 11,
12, 14,


SAPOTACEAE HỌ HỒNG
XIÊM

104. Pouteria Pouteria lucuma Lê ki ma G Vn Ho,
Qu
13,


APOCYNACEAE HỌ LA BỐ MA https://pdf.vn/

65. 52

105. Allamanda Allamanda cathartica L. Huỳnh Anh B Vn,
Vtn
L, V,
Th,
Tc
2, 4, 7, 12, 18,
Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD


MUNTINGIACEAE HỌ TRỨNG
CÁ

106. Muntingia Muntingia calabura L. Trứng cá G Vn R 1, 5,


BORAGINACEAE HỌ VÒI VOI
107. Eliotropium Eliotropium indicum L. Vòi voi C Vn,
Vtn
Tc 2, 4, 7, 8, 16,
17,


HYLOCEREUS HỌ XƯƠNG
RỒNG

108. Hylocereus Hylocereus undatus Thanh long L Vn Qu,
H, Th
2, 4, 17, 18,


MALPIGHIACEAE HỌ SƠ RI
109. Malpighia Malpighia glabra Sơ ri, kim đồng
nam
G Vn Qu 4, 5, 13,
LỚP MỘT LÁ MẦM
LILIACEAE HỌ BẠCH
HUỆ

110.

Allium

Allium fistulosum sp. Hành C Vn Tc 2, 3, 4, 7, 9, 12,
15, 16,
111. Allium tuberosum Hẹ C Vn Ho,
Tc
1, 3, 4, 16, 17,
22,


ARECACEAE HỌ CAU DỪA
112. Veitchia Veitchia merrilli Cau trắng K Vn L 2, 19,
113. Cocos Cocos nucifera L. Dừa K Vn Qu,
R, Td
3, 4, 5, 7, 13,
15, 23,
114. Nypa Nypa fruticans Dừa nước K Cnm L, Tr 1, 4, 8, 7, 12,
17, 20,


POACEAE HỌ CỎ
115. Eleusine Eleusine indica (L.)
Gaertn.
Cỏ màn trầu C Cmh Ho,
L, R
7,
116. Cymbopogon Cymbopogon citratus
(DC.) Stapf
Sả C Vn,
Vtn
Tc 1, 4, 7, 12, 14,
16, https://pdf.vn/

66. 53

117. Bambusa Bambusa bambos (L.)
Voss
Tre gai B Vn L, N 1, 12, 15,
Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD


VERBENACEAE HỌ CỎ ROI
NGỰA

118. Stachytarpheta Stachytarpheta
jamaicensis (L.,) Vahl
Mạch lạc, Đuôi
chuột
C Cmh,
Vtn
Tc 2, 3, 4, 7, 9, 12,
15, 16,


MUSACEAE HỌ CHUỐI
119. Musa

Musa balbisiana Chuối hột C Vn C,
Qu,
Th
4, 15, 18, 20,
23,
120. Musa paradisiaca L. Chuối già C Vn Tc 4, 7, 11, 13, 14,
19, 21,


PANDANACEAE HỌ DỨA GAI
121. Pandanus Pandanus amaryllifolius
Roxb.
Lá dứa C Vn,
Vtn
L 13,


ZINGIBERACEAE HỌ GỪNG
122. Costus Costus speciosus (Koenig)
Sm.
Cát lồi C Vtn,
vn
Th 2, 3, 5, 8, 12,
15, 16, 17, 18,
123. Curcuma

Curcuma longa L. Nghệ vàng C Vn,
Vtn
Th 1, 2, 7, 11, 14,
24,
124. Curcuma raktakanta Nghệ đen C Vn,
Vtn
Th, R 1, 2, 4,


BROMELIACEAE HỌ KHÓM
125. Ananas Ananas comosus (L.)
Merr.
Khóm C Vn Qu,
R
2, 4, 7, 12, 13,
15, 17,


PONTEDERIACEAE HỌ LỤC BÌNH
126. Eichhornia Eichhornia crassipes
(Mart.) Solms
Lục bình Ts Vn L, Tc 2, 7, 12, 15, 17,
22,
ASPARAGACEAE HỌ MĂNG
TÂY

127. Aloe Aloe vera (L.) Burm.f. Nha đam C Vn,
Vtn
N 1, 2, 3, 4, 10,
12, 17, 23,


ARACEAE HỌ MÔN https://pdf.vn/

67. 54

128. Alocasia Alocasia odora (Roxb.) C.
Koch
Môn bạc hà C Vn C, L 17,


COMMELINACEAE HỌ RAU TRAI
Stt Tên chi Tên khoa học Tên việt nam DS SC BPD CD
129. Tradescantia Tradescantia discolor
L’Her
Lẻ bạn C Vn,
Vtn
H, L 4, 17, 18,
130. Callisia Callisia fragrans (Lindl.)
Woodson
Lược vàng C Vn,
Vtn
L, Th 4, 7, 14, 16, 17,
22,
131. Commelina Commelina communis L. Rau Trai C Vn,
Vtn
Tc 2, 7, 8, 12, 15,
16, 17,


AMARYLLIDACEAE HỌ THỦY
TIÊN

132. Crinum Crinum latifolium Trinh nữ hoàng
cung
C Vtn L, Th 1, 2, 7, 16, 24,

 Ghi chú: Công dụng (CD)
1- Bệnh phụ nữ (Kinh nguyệt không điều,
bạch đới, lợi sữa, vú sưng… );
2- Bệnh ngoài da (Mụn nhọt, ghẻ lở,.. )
3- Trị giun sán các loại;
4- Bệnh đường tiêu hóa (Tả, lỵ, đại tiện
không thông, nhuận tràng,.. )
5- Bệnh về gan mật (Vàng da, Viêm gan,
đau gan,.. )
6- Bệnh về tim mạch (Suy tim, huyết áp..)
7- Bệnh về cơ, xương khớp (đau, thấp,
viêm.. )
8- Trị động vật cắn (rắn, rết, chó, mèo,
côn trùng,… )
9- Bệnh về mắt (đau mắt, đỏ mắt,.. )
10- Bệnh răng miệng (Viêm, đau, sâu
răng,..)
11- Bệnh về thần kinh (Mất ngủ, suy
nhược thần kinh,.)
12- Bệnh do thời tiết (Cảm cúm, đau đầu,
sổ mũi, sốt,..)
13- Bồi bổ cơ thể, thông huyết
14- Bệnh dạ dày
15- Bệnh về thận, bàng quang (Sỏi thận,
lợi tiểu, tiêu phù thủng, đái dắt,.)
16- Bệnh về tai - mũi họng (Viêm, đau,
sưng..)
17- Bệnh về đường hô hấp (ho, viêm phổi,
nhiễm khuẩn,..)
18- Bệnh giải độc, giải rượu, giải nhiệt
19- Cầm máu, sát trùng, tiêu sưng
20- Bệnh tiểu đường
21- Bệnh trẻ em (suy dinh dưỡng, kém ăn,
khóc đem, đái dầm..)
22- Bệnh đường sinh dục (Di tinh, mộng
tinh, đái đục
23- Trị bỏng
24- Ức chế phát triển khối u https://pdf.vn/

68. Số phiếu:……..
Ngày điều tra: …./9/2016
Mã số hình ảnh:………..
a

Phụ lục II: phiếu điều tra thông tin cây thuốc
(Ngoài thực địa)

I. THÔNG TIN CHUNG:

Tên thực vật:…..………..……… ……
+ Tên địa phương: ………………… ..
+ Tên khác: ………………… ………
+ Tên khoa học: …………………………
- Tuyến điều tra………
- Địa điểm: Ấp…… Xã..................


II. THÔNG TIN MÔ TẢ CÂY THUỐC
1.Dạng cây:
Cây gỗ Cây bụi Cây thảo Cây leo
2. Sinh cảnh:
Đất bỏ hoang, bãi cỏ Vuông tôm Vườn rau màu

Đất rừng ngập mặn Ven kênh, mương, sông, ao, hồ;

Ven đường lộ; Vườn nhà; Vườn thuốc nam;
3. Tình trạng cây thuốc:
 Cây được trồng (VN)  Cây mọc hoang  Cây được trồng (VTN)
4. Chữa trị chính:
 Tiêu chảy  Mụn nhọt  Đau bụng
 Đau nhứt xương khớp  Ho  Cao huyết áp
 Tiểu đường  Mất ngủ  Gan
 Khác……………



https://pdf.vn/

69. Số phiếu:……..
Ngày điều tra: …./9/2016
Mã số hình ảnh:………..
b

5. Bộ phận dùng:
 Rễ  Thân  Lá  Hoa  Quả
 Toàn cây
6. Cách sử dụng:

+




















https://pdf.vn/