Research Methods for the Behavioral Sciences 4th Edition Gravetter Test Bank

Research Methods for the Behavioral Sciences 4th Edition Gravetter Test Bank
Research Methods for the Behavioral Sciences 4th Edition Gravetter Test Bank
Research Methods for the Behavioral Sciences 4th Edition Gravetter Test Bank

1. Download the full version and explore a variety of test banks
or solution manuals at https://testbankfan.com
Research Methods for the Behavioral Sciences 4th
Edition Gravetter Test Bank
_____ Follow the link below to get your download now _____
https://testbankfan.com/product/research-methods-for-the-
behavioral-sciences-4th-edition-gravetter-test-bank/
Access testbankfan.com now to download high-quality
test banks or solution manuals

2. We have selected some products that you may be interested in
Click the link to download now or visit testbankfan.com
for more options!.
Research Methods for the Behavioral Sciences 5th Edition
Gravetter Test Bank
https://testbankfan.com/product/research-methods-for-the-behavioral-
sciences-5th-edition-gravetter-test-bank/
Research Methods for the Behavioral Sciences 6th Edition
Gravetter Solutions Manual
https://testbankfan.com/product/research-methods-for-the-behavioral-
sciences-6th-edition-gravetter-solutions-manual/
Research Methods for the Behavioral Sciences 4th Edition
Stangor Test Bank
https://testbankfan.com/product/research-methods-for-the-behavioral-
sciences-4th-edition-stangor-test-bank/
Information Systems A Managers Guide to Harnessing
Technology Version 7.0 7th Edition Gallaugher Test Bank
https://testbankfan.com/product/information-systems-a-managers-guide-
to-harnessing-technology-version-7-0-7th-edition-gallaugher-test-bank/

3. Economics of Money Banking and Financial Markets Fifth
Canadian Edition Canadian 5th Edition Mishkin Test Bank
https://testbankfan.com/product/economics-of-money-banking-and-
financial-markets-fifth-canadian-edition-canadian-5th-edition-mishkin-
test-bank/
Business Ethics Ethical Decision Making and Cases 11th
Edition Ferrell Test Bank
https://testbankfan.com/product/business-ethics-ethical-decision-
making-and-cases-11th-edition-ferrell-test-bank/
Wardlaw's Perspectives In Nutrition 9th Edition Byrd-
Bredbenner Test Bank
https://testbankfan.com/product/wardlaws-perspectives-in-
nutrition-9th-edition-byrd-bredbenner-test-bank/
Leadership Enhancing the Lessons of Experience 8th Edition
Hughes Test Bank
https://testbankfan.com/product/leadership-enhancing-the-lessons-of-
experience-8th-edition-hughes-test-bank/
Numerical Analysis 9th Edition Burden Solutions Manual
https://testbankfan.com/product/numerical-analysis-9th-edition-burden-
solutions-manual/

4. SELL 3rd Edition Ingram Solutions Manual
https://testbankfan.com/product/sell-3rd-edition-ingram-solutions-
manual/

5. 1. In nonexperimental and quasi-experimental studies, different groups or conditions are defined in terms of ____.
a. independent variables
b. dependent variables
c. pre-existing participant variables or time
d. treatment conditions
ANSWER: c
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


2. Which study illustrates a nonexperimental study?
a. a study comparing self-esteem scores for children with a learning disability versus scores for children without
a learning disability
b. a study comparing depression scores for one group that is assigned to receive a therapy versus another group
that is assigned not to receive a therapy
c. a study comparing performance in a room where the walls have been painted yellow versus performance in a
room painted blue
d. a study comparing cognitive functioning scores for one group of Alzheimer’s patients who are assigned to
receive memory therapy versus another group that is assigned not to receive therapy
ANSWER: a
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


3. Although nonexperiments resemble true experiments, they contain ____ and cannot ____.
a. threats to internal validity; generalize to other situations
b. threats to external validity; generalize to other situations
c. threats to internal validity; establish causal relationships
d. threats to external validity; establish causal relationships
ANSWER: c
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


4. A researcher compares preexisting groups of individuals in which type of study?
a. between-subjects experiment
b. within-subjects experiment
c. nonequivalent group design
d. pre-post design
ANSWER: c
DIFFICULTY: Difficult

6. REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.02 - Define a nonequivalent group design and identify examples of this
research design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


5. The researcher is least likely to randomly assign individuals to treatment groups in which type of study?
a. between-subjects experiment
b. within-subjects experiment
c. nonequivalent group design
d. pre-post design
ANSWER: c
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.02 - Define a nonequivalent group design and identify examples of this
research design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


6. The concept of nonequivalent groups means ____.
a. the researcher cannot control which people go into each group and cannot ensure that the groups are
equivalent.
b. the two groups have completely different characteristics.
c. the researcher has randomly assigned people to groups so there is no guarantee that the groups are equal.
d. the number of participants is different from one group to another.
ANSWER: a
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.02 - Define a nonequivalent group design and identify examples of this
research design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


7. A researcher introduces a new mathematics program in one school district and uses a neighboring district as a no-
treatment control group. After the program is in place for six months, the researcher intends to give the students in both
districts a standardized mathematics test and then compare their scores. This research cannot be classified as a true
experiment because ____.
a. the treatment is administered to only one group.
b. there is no pretest to determine mathematics ability before the program
c. the researcher does not control the assignment of participants to groups
d. it is not conducted in a laboratory
ANSWER: c
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.02 - Define a nonequivalent group design and identify examples of this
research design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply

7. 8. Which threat occurs in nonequivalent group designs because the groups may have different participant characteristics?
a. history effects
b. instrumentation effects
c. regression toward the mean
d. assignment bias
ANSWER: d
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.03 - Explain how assignment bias threatens the internal validity of a
nonequivalent group design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


9. A problem with nonequivalent group designs is that any differences found could be explained by differences in ____.
a. participant characteristics
b. history
c. instrumentation
d. testing effects
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.03 - Explain how assignment bias threatens the internal validity of a
nonequivalent group design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


10. Which statement accurately describes what is evaluated by differential research?
a. differences between treatment conditions using the same group of participants in all treatments
b. differences between treatment conditions using a separate group of participants for each treatment
c. differences in scores before versus after a treatment
d. differences in scores between preexisting groups of participants
ANSWER: d
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


11. Which research design is being used by a researcher comparing self-esteem scores for children from divorced families
versus scores for children from families with no divorce?
a. differential research design
b. pretest-only nonequivalent control group design
c. pretest-posttest nonequivalent control group design
d. time-series design

8. ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


12. A differential research design is an example of a ____.
a. nonequivalent group design
b. nonequivalent control group design
c. time-series design
d. pretest-posttest design
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


13. Last fall, a state college introduced a one-week study skills course for new freshmen students. At the end of the
academic year, the college compared the grades and dropout rate for their freshmen with the corresponding measurements
for freshmen at a neighboring state college. This study is an example of a ____.
a. posttest-only nonequivalent control group design
b. pretest-posttest nonequivalent control group design
c. differential research design
d. time-series design
ANSWER: a
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


14. A researcher introduces a new mathematics program in one school district and uses a neighboring district as a no-
treatment control group. Before the program begins, the students in both districts are given a standardized mathematics
test. After the program is in place for six months, the students are tested again and the researcher compares the before and
after scores for the two groups. This research study is classified as ____.
a. correlational
b. experimental
c. quasi-experimental

9. d. nonexperimental
ANSWER: c
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


15. What is one of the primary advantages of a pretest-posttest nonequivalent control group design, in comparison to other
nonequivalent group designs?
a. Posttest scores can help reduce threats from history effects.
b. Posttest scores can eliminate threats from history effects.
c. Pretest scores can help reduce the threat of assignment bias.
d. Pretest scores can eliminate the threat of assignment bias.
ANSWER: c
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.05 - Explain how a simple modification of the posttest-only
nonequivalent control group design increases internal validity and produces a quasi-
experimental design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


16. Differential history effects are a threat to internal validity for which of the following designs?
a. differential research design
b. one-group pretest–posttest design
c. pretest-posttest nonequivalent control group design
d. longitudinal design
ANSWER: c
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.05 - Explain how a simple modification of the posttest-only
nonequivalent control group design increases internal validity and produces a quasi-
experimental design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


17. A researcher comparing depression scores before and after treatment in one group of clients, is using a(n) ____.
a. pretest-posttest nonequivalent control group design
b. differential research design
c. pre-post design
d. post-test only nonequivalent control group design
ANSWER: c
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs

10. LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.06 - Define a pre–post design and identify examples of this research
design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


18. The goal of the pre-post design is to examine the effects of treatment by measuring ____.
a. two groups before and after a treatment
b. two groups after a treatment
c. one group after a treatment
d. one group before and after a treatment
ANSWER: d
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.06 - Define a pre–post design and identify examples of this research
design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


19. Some threats to internal validity are related to time and other threats are related to differences between groups. What is
a threat related to time?
a. history effects
b. assignment bias
c. selection bias
d. differential attrition
ANSWER: a
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.07 - Identify the threats to internal validity for pre–post designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


20. Pre-post designs are threatened by ____.
a. factors related to the passage of time
b. factors related to differences between groups
c. assignment bias
d. differential attrition
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.07 - Identify the threats to internal validity for pre–post designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


21. The pre-post designs are similar to within-subjects designs; however, in a pre-post design, it is impossible to ____.
a. randomly assign participants
b. counterbalance order of treatments
c. control for differential effects
d. generalize the results
ANSWER: b
DIFFICULTY: Moderate

11. REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.07 - Identify the threats to internal validity for pre–post designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


22. A pretest-posttest design (OXO) is considered to be a(n) ____.
a. experiment
b. nonexperimental design
c. nonequivalent groups quasi-experimental design
d. time series quasi-experimental design
ANSWER: b
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


23. A clinical psychologist measures body satisfaction for a group of clients diagnosed with anorexia nervosa each day for
one week before and for one week after the psychologist begins a series of group therapy sessions. This is an example of
a(n) ____ design.
a. time-series
b. interrupted time-series
c. equivalent time-samples
d. pretest-posttest design
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


24. A time-series design is a(n) ____.
a. nonexperimental study
b. quasi-experimental study
c. experiment
d. correlational study
ANSWER: b
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


25. What is one difference between a time-series design and an interrupted time-series design?
a. Time series examines the effect of a treatment and interrupted time series examines the effect of an outside
event.

12. b. Time series examines the effect of an outside event and interrupted time series examines the effect of a
treatment.
c. Time series involves several observations before and after the treatment/event and interrupted time series has
only one observation before and after.
d. Time series involves only one observation before and after the treatment/event and interrupted time series has
several observations before and after.
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


26. In the ____ design, a researcher makes multiple observations before and after some event not manipulated by the
researcher.
a. time-series
b. interrupted time-series
c. longitudinal
d. cross-sectional
ANSWER: b
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


27. A researcher records participants’ weights every Friday for three weeks prior to administering a diet education
program and for three weeks following the program. This study is an example of a(n) ____.
a. time-series design
b. interrupted time-series design
c. cross-sectional design
d. longitudinal design
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


28. Last year, the state increased the speed limit on one section of highway from 55 to 65 mph. To evaluate the effect of
the change, a researcher gathered accident reports for six months before the change and for six months after the change.
This is an example of a(n) ____.
a. time-series design
b. interrupted time-series design
c. cross-sectional design

13. d. longitudinal design
ANSWER: b
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


29. A series of observations before treatment allows a researcher to determine whether ____.
a. the treatment has a temporary effect
b. the treatment has a permanent effect
c. scores are influenced by assignment bias
d. scores are influenced by some factor unrelated to the treatment
ANSWER: d
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.09 - Explain how replacing the single observation before and after
treatment with a series of observations converts the pretest–posttest design into a quasi-
experimental time-series design by minimizing threats to internal validity.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


30. Which of these designs comes closest to being a true experiment?
a. a time-series design
b. a pretest-posttest design
c. a differential design
d. a pretest-only nonequivalent control group design
ANSWER: a
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.09 - Explain how replacing the single observation before and after
treatment with a series of observations converts the pretest–posttest design into a quasi-
experimental time-series design by minimizing threats to internal validity.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


31. A research study that evaluates changes in behavior related to age by examining different groups of individuals, with
each group representing a different age, is called a(n) ____.
a. time-series design
b. interrupted time-series design
c. cross-sectional developmental design
d. longitudinal developmental design
ANSWER: c
DIFFICULTY: Easy
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.

14. KEYWORDS: Bloom’s: Understand


32. A research study that evaluates changes in behavior related to age over time by examining one group of participants
who are all roughly the same age is called a(n) ____.
a. time-series design
b. interrupted time-series design
c. cross-sectional developmental design
d. longitudinal developmental design
ANSWER: d
DIFFICULTY: Easy
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


33. A researcher is examining cooperation between peers by observing children at six years, eight years, and ten years old.
If the researcher uses a cross-sectional design and obtains 20 scores for each age, how many children participated in the
entire study?
a. 20
b. 40
c. 60
d. 120
ANSWER: c
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


34. A researcher studies language development by selecting a sample of two-year-old children, a sample of three-year-old
children, and a sample of four-year-old children. Each child’s language skill is measured and the researcher plans to
compare the scores for the three groups. This study is an example of a(n) ____.
a. time-series design
b. interrupted time-series design
c. cross-sectional developmental design
d. longitudinal developmental design
ANSWER: c
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


35. A cross-sectional developmental design is an example of the general category of ____ designs.
a. nonequivalent group

15. b. pretest-posttest
c. time-series
d. interrupted time-series
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


36. A researcher studies language development by selecting a sample of two-year-old children and giving them a language
skill test. Each year for the next two years, the children are brought back and tested again. The researcher plans to
compare the children’s scores at age two, age three, and age four. This study is an example of a(n) ____.
a. time-series design
b. interrupted time-series design
c. cross-sectional developmental design
d. longitudinal developmental design
ANSWER: d
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


37. A problem with a longitudinal design is that the results may be distorted by ____.
a. cohort effects
b. participant attrition
c. differential history effects
d. assignment bias
ANSWER: b
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


38. What is the appropriate statistical analysis for comparing non-numerical data for a differential design comparing
samples representing two populations?
a. independent-measures t test
b. repeated-measures t test
c. independent-measures analysis of variance
d. chi-square test for independence
ANSWER: d
DIFFICULTY: Moderate

16. REFERENCES: 10.5 Applications, Statistical Analysis, and Terminology for Nonexperimental, Quasi-
Experimental and Developmental Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.011 - Identify the statistical techniques that are appropriate for each
nonexperimental, quasi-experimental, and developmental design and explain the strengths
and weaknesses of two-group compared to multi-group designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


39. What is the appropriate statistical analysis for evaluating the after treatment mean difference for a posttest only
nonequivalent control group design?
a. independent-measures t test
b. repeated-measures t test
c. repeated-measures analysis of variance
d. chi-square test for independence
ANSWER: a
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.5 Applications, Statistical Analysis, and Terminology for Nonexperimental, Quasi-
Experimental and Developmental Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.011 - Identify the statistical techniques that are appropriate for each
nonexperimental, quasi-experimental, and developmental design and explain the strengths
and weaknesses of two-group compared to multi-group designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


40. In a differential research design, the participant characteristic that is used to define the groups is called a(n) ____
variable.
a. independent
b. dependent
c. quasi-independent
d. quasi-dependent
ANSWER: c
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.5 Applications, Statistical Analysis, and Terminology for Nonexperimental, Quasi-
Experimental and Developmental Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.012 - Explain how the terms quasi-independent variable and dependent
variable are used in nonexperimental, quasi-experimental, and developmental research.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


41. Nonexperimental research typically involves looking at differences between preexisting groups or at changes that
occur over time.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


42. Nonexperimental studies always contain a threat to internal validity, which means that these studies cannot establish

17. unambiguous cause-and-effect relationships.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


43. Quasi-experimental studies attempt to minimize threats to validity but nonexperimental studies make little or no
attempt.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


44. The concept of nonequivalent groups means that the number of participants is different from one group to another.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.02 - Define a nonequivalent group design and identify examples of this
research design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


45. History effects occur in nonequivalent group designs because the groups probably have different participant
characteristics.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.03 - Explain how assignment bias threatens the internal validity of a
nonequivalent group design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


46. Differential research is an example of the quasi-experimental research strategy.
a. True
b. False
ANSWER: False

18. DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


47. A research study that compared married men, divorced men, and single adult men is an example of the differential
research design.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


48. The posttest-only nonequivalent control group design comes close to being a true experiment and is therefore is a
quasi-experimental design.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.04 - Describe the two nonexperimental nonequivalent group designs
(differential research and the posttest-only nonequivalent control group design) and the
quasi-experimental nonequivalent group design (pretest–posttest nonequivalent control group
design), and identify examples of these designs when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


49. The pretest-posttest nonequivalent control group design reduces the threat of assignment bias and limits time-related
threats and therefore is a quasi-experimental design.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.05 - Explain how a simple modification of the posttest-only
nonequivalent control group design increases internal validity and produces a quasi-
experimental design.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze

19. 50. One group is measured before and after a treatment in a typical pre-post study.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Easy
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.06 - Define a pre–post design and identify examples of this research
design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


51. The internal validity of the pre-post designs is threatened by threats related to time.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.07 - Identify the threats to internal validity for pre–post designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


52. In a pretest-posttest design, a researcher makes multiple observations before and after the introduction of a treatment.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


53. A pretest-posttest study is an example of a nonequivalent groups design.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


54. The time-series design is an example of the quasi-experimental research strategy.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate

20. REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


55. A researcher in Mississippi measured visits to the school counselor for a group of students for three weeks in the
spring. In the fall, immediately after a major hurricane, the researcher again measured the students’ counselor visits to see
if there had been any change. This researcher is using an interrupted time-series design.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


56. A differential research design comes closer to being a true experiment that other similar designs.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.09 - Explain how replacing the single observation before and after
treatment with a series of observations converts the pretest–posttest design into a quasi-
experimental time-series design by minimizing threats to internal validity.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


57. A cross-sectional design comparing three different ages would require three separate groups of participants.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Easy
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


58. The changes that occur as a person ages from child to adult to elderly are called cohort effects.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these

21. designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


59. A repeated-measures analysis of variance is the appropriate statistical analysis for comparing mean differences for a
differential design comparing samples representing three populations.
a. True
b. False
ANSWER: False
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.5 Applications, Statistical Analysis, and Terminology for Nonexperimental, Quasi-
Experimental and Developmental Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.011 - Identify the statistical techniques that are appropriate for each
nonexperimental, quasi-experimental, and developmental design and explain the strengths
and weaknesses of two-group compared to multi-group designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


60. In a cross-sectional developmental study, age would be the quasi-independent variable.
a. True
b. False
ANSWER: True
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.5 Applications, Statistical Analysis, and Terminology for Nonexperimental, Quasi-
Experimental and Developmental Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.012 - Explain how the terms quasi-independent variable and dependent
variable are used in nonexperimental, quasi-experimental, and developmental research.
KEYWORDS: Bloom’s: Analyze


61. Describe the similarities and differences between experiments and nonexperiments or quasi-experiments.
ANSWER: Nonexperimental and quasi-experimental studies are similar to experiments in terms of their
general structure. Nonexperiments and quasi-experiments, like experiments, involve
comparing groups of scores. However, only in an experiment does a researcher create
treatment conditions by manipulating an independent variable. Although nonexperiments and
quasi-experiments resemble experiments, they contain a confounding variable or other threat
to internal validity that is an integral part of the design. Therefore, these studies cannot
establish unambiguous cause and effect relationships.
DIFFICULTY: Easy
REFERENCES: 10.1 Nonexperimental and Quasi-Experimental Research Strategies
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.01 - Define the experimental, nonexperimental, and quasi-experimental
research strategies and identify these strategies when they appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


62. Distinguish nonexperimental designs from quasi-experimental designs.
ANSWER: The difference between nonexperimental and quasi-experimental designs is the degree to
which they limit confounds and control for threats to internal validity. A nonexperimental
design makes little or no attempt to minimize threats. On the other hand, a quasi-
experimental design makes some attempt to minimize threats to internal validity and
approach the rigor of a true experiment.
DIFFICULTY: Easy

22. REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.02 - Define a nonequivalent group design and identify examples of this
research design when it appears in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


63. Describe the fundamental flaw that prevents a nonequivalent group design from being a true experiment. (That is, why
can’t these designs produce an unambiguous cause-and-effect explanation?) Explain how the pretest scores in a pretest-
posttest nonequivalent control group design help reduce this problem.
ANSWER: The basic flaw with a nonequivalent group design is that there is no assurance that the
different groups in the study were equivalent before the treatments were administered. As a
result, there are always two possible explanations for any differences that may be found
between treatments: the differences may be caused by the treatments or the differences may
have existed before the treatments were introduced. This problem is reduced by the pretest
measurements in a pretest-posttest nonequivalent control group design. If the two groups
have similar pretest scores, then you have some assurance that the two groups are equivalent,
at least for the variable being measured.
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.2 Between-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Nonequivalent
Group Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.03 - Explain how assignment bias threatens the internal validity of a
nonequivalent group design.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


64. Describe the fundamental flaw that prevents a pre-post design from being a true experiment. (That is, why can’t these
designs produce an unambiguous cause-and-effect explanation?) Explain how the series of observations before the
treatment help reduce this problem.
ANSWER: The basic flaw with a pre-post design is that the observations take place over time, which
means that other events that change over time have an opportunity to influence the results.
For example, a typical time-series study compares observations before treatment with
observations after treatment. Although the treatment may be responsible for causing a
difference between the two sets of observations, it also is possible that other, time-related
factors may have caused the scores to change. Thus, there are always two possible
explanations for the differences that are found in a time-series study. This problem is reduced
if the study uses a series of observations before the treatment is administered. If outside
factors such as history or maturation are influencing the scores, the influence should be seen
in the pretest series of observations. If there are no differences among the pretest
observations, you can be more confident that outside factors are not affecting the data.
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.07 - Identify the threats to internal validity for pre–post designs.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


65. Describe the similarities and differences between time-series and interrupted time-series designs.
ANSWER: Both time-series designs require a series of observations for each participant before and after
a treatment or event. Both designs are quasi-experimental designs. In the time-series design,
the event that occurs in the middle of the series of observations is actually a treatment
manipulated or administered by the researcher. In contrast, in the interrupted time-series
design, the researcher does not manipulate the intervening event. This design can be used to
evaluate the influence of outside events such as natural disasters.
DIFFICULTY: Moderate

23. REFERENCES: 10.3 Within-Subjects Nonexperimental and Quasi-Experimental Designs: Pre-Post Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.08 - Describe the nonexperimental pretest–posttest design and the
quasi-experimental time-series design, and identify examples of these designs when they
appear in a research report.
KEYWORDS: Bloom’s: Understand


66. Describe how the relationship between memory ability and age could be examined using a cross-sectional design.
How would the relationship be examined with a longitudinal design?
ANSWER: Cross-sectional study would compare separate groups of participants, for example, a group of
60-year-old adults, a group of 70-year-old adults, and a group of 80-year-old adults. Memory
ability would be measured for all three groups and the scores would be compared. The
corresponding longitudinal study would evaluate memory ability for one group of
participants at three different times: first when they are 60 years old, again when they are 70
years old, and finally when they are 80 years old.
DIFFICULTY: Difficult
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Apply


67. Describe the strengths and weaknesses of cross-sectional and longitudinal research.
ANSWER: The advantages of the cross-sectional study include that the data can be collected in a short
period of time and it does not require long-term cooperation between the researchers and the
participant. The disadvantages of the cross-sectional study include that individual changes
cannot be assessed and the problem of cohort or generation effects. The advantages of the
longitudinal study include the ability to assess individual change. The disadvantages of
longitudinal research include that it is time consuming, bias can be created when participants
drop out of the study, and the potential for practice effects.
DIFFICULTY: Moderate
REFERENCES: 10.4 Developmental Research Designs
LEARNING OBJECTIVES: GRAV.METH.16.10.010 - Define cross-sectional and longitudinal designs, identify these
designs when they appear in a research report, and describe the strengths and weaknesses of
each design.
KEYWORDS: Bloom’s: Evaluate

24. Another Random Scribd Document
with Unrelated Content

25. "అంత మంచిపిల్ల పెళ్ళాం కావాలంటే మాత్రం యోగ్యత
వుండొద్దూ?"
సుబ్బన్నశాస్త్రి గబగబ ముందుకు అడ్డంగా వచ్చి వెక్కిరింతగా
ముఖంలోకి తొంగి చూసేడు .
"అప్పుడే కత్తు కలిపేశావేం ?"
"ఏడిశావు."
అంతకంటె స్వరాజ్యం మర్యాద రక్షణకి మరో మాట తోచలేదు
రామనాధానికి.
"లేకపోతే మంచేమిట్రా నీ మొహం . మంచట మంచి. ఆ నాయుడు
బ్రహ్మసమాజికం గాళ్ళతో కలిసి నానా కూళ్ళు కుడిచేడు. ఆ పాపం
వూరికే పోతుందా ? కళ్ళు రెండూ పోయి మూలబడ్డాడు. బంగారు గుడ్లు
పెట్టే బాతులాంటి ప్లీడరు గుమాస్తా పని వదులుకో వలసి వచ్చింది.
రెండుచేతులా సంపాదించేది పోయి వున్నది కాస్తా దావాలనీ ,
వ్యాజ్యాలనీ హారతి కర్పూరంలా హరించిపోయింది . ఒక్కొక్కళ్ళు పుట్టిన
వేళా విశేషం, చమురు కాళ్ళ తల్లులు. ఆ మగడు పీనుక్కి ఇంత తిండి
తినే యోగము వుంది కాబోలు, బయటపడ్డాడు….."
ఆ వాక్ప్రవాహాన్ని అరికట్టడానికి చేసిన ప్రయత్నా లను
దులపరించేసుకొని సుబ్బన్నశాస్త్రి తాను అనదలచుకొన్నవన్నీ
అనేశాడు.
అతని మాటలలో దేనిని కాదనాలో , దేనికి సమాధానం ఇవ్వాలో
అర్ధం కానట్లు రామనాధం ఒక్క క్షణం నిలబడిపోయాడు. శాస్త్రి విజయ
హుంకారం చేసి, ముక్తాయింపు సాయించేడు.
"మంచి పిల్లట! యోగ్యత వుండాలిట …….హు"

26. నాయుడు కళ్ళు పోగొట్టిన మశూచి రోగానికి బ్రహ్మసమాజ మతం మీద
ప్రత్యేక కక్ష లేదన్న మాట శాస్త్రి చెవి దూరలేదు. మనిషి పుట్టిన
వేళల్ని బట్టి వ్యాజ్యాలు రావడం, ఆస్తులు చేరడం వంటివి జరగవనే
హేతువాదం అతడికంగీకారం కాదు.
"మీ ఇంగ్లీషు చదువుకున్న వాళ్ళకిదో జబ్బు. మశూచికం ఆయనకే
ఎందుకు రావాలి ? అది వచ్చిన వాళ్ళందరికీ కళ్ళు పోతున్నాయా?
ఆయనకే ఎందుకు పోవాలి ….?"
నూరు ప్రశ్నలు. అన్ని ప్రశ్నలకీ సమాధానాలు దొరకవు. అందరికీ
దొరకవు. రామనాధానికి కొన్ని తెలుసు . మశూచికం ఎందుకు వస్తుందో
తెలుసును . శాస్త్రం చెపుతూంది. కళ్ళు ఎల్లా పోయాయో చెప్పవచ్చు.
కాని నాయుడికి వచ్చిన జబ్బులోనే ఆ తికమక ఎందుకు
రావాలంటే….? తాను చెప్పలేడు.
"నాకిల్లాంటి కబుర్లు చెప్పకు."
శాస్త్రి సలహాను పాటించక తప్పదని రామనాధం ఎరుగును . అట్టే
శ్రమ పడకుండా చెప్పడానికి కారణాలు కనిపిస్తూంటే, ఊహా బలం
అవసరమయ్యే హేతు ప్రమాణాల్ని శాస్త్రి అంగీకరించడు . అతనిని
ఒప్పించడానికి ప్రయత్నించడం కూడా వట్టి కంఠశోషయని ఎరుగును .
అయినా వూరుకోలేకపోయాడు.
"ఇల్లాంటి పిచ్చి నమ్మకాలు…."
ఇంగ్లీషు చదువుకున్న వాళ్ళలో వ్యాపిస్తున్న జబ్బుకు ఉదాహరణగా
శాస్త్రి మరో ఉపపత్తి తెచ్చి చూపించేడు.
"నీ పక్కచుట్ట పాకలోకి తీసుకెళ్ళిందెవరో చెప్పరాని వాడై వుంటాడు."
"చెప్పరాని వాడనేది మొహంమీద రాసిలేదన్నమాట."
"అప్పుడే అనుకున్నా ."

27. "ఏమని?"
"అదే….."
"బ్రహ్మ సామాజికులు కులభేదాల్నీ , అంటుసొంటుల్నీ పాటించరు .
బ్రహ్మ సామాజికుల కుటుంబంతో అంత లొల్లాపత్తుగా వుండే
రామనాధానికి మాత్రం ఆ గాలి సోకకుంటుందాయని ఆలోచన శాస్త్రిది.
"రేవుల్లో కూలీలంతా ….."
వాళ్ళని అంటరాని వాళ్ళెందరో అన్న ప్రశ్నను అతడు చెవి
చొరవనివ్వడు.
"తెలియక చేసింది పాపం కాదు. బయట ఏం చేశావో, ఏ మూల
కూళ్ళు కుడిచేవో నాకక్కర్లేదు. ఊళ్ళో ఆ వెర్రివేషాలేం కుదరవు ."
"అయితే అక్కడితో రాజీపడగలవన్నమాట."
ఎక్కడ చేసినా అనాచారం అనాచారమేనన్న ఆలోచనతో పోలిస్తే
ఇది రాజీయే .
స్నేహితుని వద్దనున్న చనువుతో హాస్యధోరణిలో మాట్లాడుతున్నా ,
అతని మాటల వెనుకనున్న ఆచార బలాన్ని రామనాధం ఎరుగును .
చదువుకొనేటందుకే అయినా సముద్రాలు దాటి సీమకెళ్ళినందుకు
ఆవుపేడ తినిపించి , ప్రాయశ్చిత్తం చేయించేటంత బలం దానికుంది .
అందులోనూ ముంగండ .
బ్రాహ్మణ గ్రామం. అగ్రహారం కాకపోయినా , అగ్రహారాలకున్న
అలిఖిత శాసనాలన్నీ ఆచార బలంతో సాగించుకొంటున్న ఊరు. ఆ
ఆచారాలకు తానూ ఎన్నో మార్లు గర్వపడ్డ వాడే. ఇప్పుడు మాత్రం
తనకా అభిమానం లేదూ? తన ఊరి వీధుల్లో పంచముల్ని
నడవనివ్వ కపోవడం, గొంతు ఎండిపోతున్నా సరే చెరువులో నీటిని

28. పంచములెవ్వరూ ముట్టుకోరాదనడం . చెర్లో చేపలు పట్టకుండా
బరిసెలూ, బాణాకర్రలతో కాపలాలు కాయడమూ అగ్రహార బ్రాహ్మణుల
నైష్ఠికత్వానికీ, భూతదయకూ ప్రమాణాలుగా చెప్తూంటే నిన్నటికి నిన్న
పడవలో భుజాలు కుదిలించుకొని గర్వపడ్డాడు.
అంటరానితనం మాన్పించడానికై వారం క్రితం బహిరంగ సభలో
చేసిన ప్రతిజ్ఞ జ్ఞాపకమే రాలేదు ఆ సమయంలో .
శాస్త్రి కా సమస్యలేవీ పట్టవు. అతనికి కావలిసింది తన గ్రామంలో
ఆచార భంగం జరగకూ డదు. ప్రపంచంకేసి చూడాలంటాడు
రామనాధం.
"మన ఊరు దాటనంతవరకే. పొలిమేర దాటండి …."
"దేశం అంతా తగులబడిపోనీ, మా కంఠాలలో ప్రాణం వుండగా
అనాచారం మన ఊళ్ళో అడుగు పెట్టడానికి వీలులేదు ."
రామనాధం నవ్వేడు.
దేశం అంతా ఓ దారిన పోతూ వుంటే ముంగండ ఒక్కటే మనువు
ప్రళయకాలంలో ఎక్కిన ఓడలా మిగిలిపో వడం జరగదు . ఆ అలల
తాకిడిలో, మంటల వేడిలో, అటూ ఇటూ కాక తప్పదు. ఒడిలి నురగక
తప్పదు.
శాస్త్రికి ఆ నవ్వు అర్ధం అయింది . ఆ మాట అసత్యం కాదని తెలుసు .
ఇంక మాట్లాడలేదు. ఒక నిముషం ఉన్నాక లేచి క్రింద
వేసుక్కూర్చున్న తుండు దులిపి భుజాన వేసుకున్నాడు.
"నీ మూలంగా స్నానానికి ఆలస్యమయింది . ఊళ్ళోకి రావూ?"
రామనాధం వెంటనే ఇంటికి వెళ్లి పెదతండ్రి యెదుట పడడానికి
సిద్ధంగా లేడు. ఓ నిముషం తోటలో కూర్చుని, ఆలోచనలు
కూడదీసుకోవాలి .

29. శాస్త్రి సమాధానం కోసం ఎదురు చూస్తూ ఓ క్షణం నిలబడ్డాడు.
"కాలేజీ మానేసేవటగా ….?"
"స్మార్తం చెప్పుకోవాలనుంది . 'కులవిద్యకు సాటిరాదు గువ్వలచెన్నా'
అన్నాడు."
"మేమందరం తింటున్నాం . ఇంక నువ్వు తరువాయి ."
తమ కులవిద్య కూడూ, గౌరవం ఇవ్వలేదన్న నిరుత్సాహంలో
సుబ్బన్నశాస్త్రి మిత్రుని అవహే ళనకు అవకాశం ఇచ్చేడు.
"హూణ విద్య చదవడం వట్టి అనాచారం …"
"అనాచారమని మానావా? స్వాతంత్య్రం వస్తుందంటూ ఎవరో గాంధీ
చెప్పేడు గనక మానావా?"
"కారణం ఏదయినా ఫలితం ఒక్కటే. ఆ ఫలితం మంచిదా?
చెడ్డదా?"
"కార్యకారణ సంబంధం ఉండదూ ? అనాచారం దృష్టితో చదువు
మానితే ఆచార రక్షణకోసం తాపత్రయ పడతావు. మీ గాంధీ మాటమీద
మానితేనే పంచముడిచే త పక్క బట్టలు తెప్పిస్తావు."
దేశంలోని ఆచారాలకీ , జాతీయోద్యమానికీ, అంత వ్యతిరేకత
వుంటుందనే మాట అతని కంతవరకూ తోచనే లేదు. స్వగ్రామం
తిరిగివచ్చి ఏవో కార్యక్రమాలు చేపట్టాలని. ఊరికీ - దేశానికీ ఏదో సేవ
చెయ్యాలనీ ఆవేశంతో వచ్చేడు. ఏ సేవ చేస్తాడు? ఏమిటి నీ
కార్యక్రమం అంటే—అంతా అస్పష్టంగానే వుంది. తెర వేసినట్లుంది.
అయితే శాస్త్రి ఆ తెర చింపేసేడు. ఆ తెర వెనుక ఉన్న అలవాట్లూ,
ఆచారాలూ , అహంకారాలూ , అభ్యంతరాలూ ఒక్కమారు విశ్వరూపం
చూపేసరికి అతని మనస్సు చెదిరిపోయింది .

30. దానిని కూడదీసుకోవాలి .
పది
నాలుగుగో డల నడిమికి చేరుకొనే వరకూ ఉగ్గబట్టుకు వచ్చిన
శంకరశాస్త్రి భార్యను చూడగానే ఒక్కమారు చక్రకాయలా భగ్గుమని
నిప్పులు చిమ్మేడు. అంటుగిన్నెలు తోముకుంటున్న రాజమ్మ తన
వెనక వేపున ఆ ధూంధాంలు వినబడే సరికి ముడుచుకుపోయింది .
"ఏదో అపరాధం వచ్చిందిరా భగవంతుడా " అనుకుంటూ గబగబ
చేతులు కడుక్కుంది. ఆమె నడుం యెత్తే లోపున మళ్ళీ పిలుపు .
"ఏమే….."
"వస్తున్నా….."
చేతులు చీర కొంగుకి తుడిచివేసుకుంటూ గబగబ యెదటికి
వచ్చింది.
"ఈ వేళ మరిడమ్మ రాలేదు . అంట్లు తోముకోవలసి వచ్చింది."
క్షమార్ప ణ చెప్పుకొంటున్నట్లున్న ఆ సమాధానాన్ని శంకరశాస్త్రి
వినిపించుకోలేదు .
"నీ సుపుత్రుడు దేశంలో దిగేడు."
సుపుత్రుడిని గురించీ, అతడు చదువు మానడం గురించీ ఈ వారం
రోజులుగా ఇంట్లో చర్చలు జరుగుతూనే వున్నాయి. ఇక ముందు తమ
కర్తవ్యం ఏమిటో కూడా ఆలోచించుకున్నారు తామిద్దరూ.

31. కాని తమ నిర్ణయాలకు విరుద్ధంగా మగడు ఈ విధంగా ఝణఝణ
లాడుతూంటే ఆమె ఏమీ అర్థంగాక నిలబడిపోయింది . మనస్సులోని
వ్యధను నిరాశ , నిస్పృహలను వెలిగ్రక్కుతూ ఇంటి వెంబడి చిందులు
తొక్కుతూంటే వారం రోజుల ప్రశ్నలూ, సమాధానాలూ, బెదిరింపులూ ,
అనునయాలూ మళ్లీ ఓమారు భార్యాభర్తల మధ్య ఆవృత్తం అయ్యాయి.
రాజమ్మకు కాన్పులూ, సంతానమూ కూడా నిలవలేదు . చెల్లెలు
కొడుకు రామనాధాన్ని తల్లీ-దండ్రీ కూడా కరువైన పసిగుడ్డును తెచ్చి
పెంచింది . అతనినామె యెన్నడూ పరాయమ్మ కన్న బిడ్డగా
భావించలేదు .
శంకరశాస్త్రికి కూడా రామనాధంమీద అభిమానం, ప్రేమా
లేకపోలేదు . కాని అతడు తన కొడుకు కాదనే విషయాన్ని
మరచిపోలేదు . విశేషమైన కోపం వచ్చినా, విపరీతమైన అభిమానం
ప్రదర్శించినా శంకరశాస్త్రి అతనిని రాజమ్మ 'సుపుత్రుని 'గానే
పేర్కొంటాడు.
ఈ క్షణంలో ఎంతో కోపం, కసితోనో ఆ సుపుత్రుణ్ణి తలచేడని రాజమ్మ
యెరుగును . కాని ఇతర సమయాలలో మాదిరిగా ఆమెకీ మారు కోపం
రాలేదు . అతని మీద పెట్టుకొన్న, పెంచుకొన్న యెన్నో ఆశలు
ఒక్కమారు తల్లక్రిందులయే సరికి భర్త తట్టుకోలేకుండా ఉన్నాడని
ఆమె గ్రహించింది . అతని మీద జాలి కలిగింది . కాని యెలాగ సర్దుబాటు
చేయాలో ఆమెకు అర్ధం కాలేదు . నలభయ్యేళ్లు పైగా కాపురం చేస్తున్నా
ఏ మాటకా తనికి కోపం వస్తుందో, ఏది సర్దుబాటు చేస్తుందో ఆమెకింత
వరకు తెలియదు .
భయపడుతూనే సన్నగా, సర్దుబాటుగా కొడుకు రాకకు ఏవేవో
కారణాలు చూపబోయింది . అవన్నీ ఒకటికి పదిమార్లు ఈ వారంలో
చెప్పుకొన్నవే.
"ఏ వంట్లోనో బాగుండక వచ్చేడేమో, మీదంతా ….."

32. అంత కోపంలోనూ శాస్త్రి ఒక్కమారుగా నవ్వేడు.
కలిపోసినా వుట్టికేసి చూడడంగా శాస్త్రి దానిని జమకట్టేడు.
"ఏమిటోయ్‌ శాస్త్రీ! రాజమ్మ వున్నదా?" అంటూ మూడుకాళ్ళ
ముసలమ్మ నరసమ్మ గుమ్మాలెక్కింది. రాజమ్మ అమ్మయ్య
అనుకుంది .
"రాండి అత్తయ్యగారూ!"
నరసమ్మ కర్ర నేలపడేసి గోడకి జారబడి కూర్చుండిపోయింది .
ఆయాసం తీర్చుకున్నాక ఆకాశం వంక చేతులెత్తి మొక్కి
అంగలార్చింది.
"ఇంకా ఎంత కాలమయ్యా భగవంతుడా ?"
"నీకేం పిన్నీ పుణ్యాత్మురాలివి. బోలెడు బలగం ఉన్నారు. నీ బరువు
ఎవరికి?"
శంకరశాస్త్రి మర్యాదకు ఓదార్చాడు. నరసమ్మ మర్యాదకే
అభినందించింది .
"మీరంతా వుండగా నాకు లోటేమిటోయి శాస్త్రీ? కాలూ, చెయ్యీ
కదపలేని దశ వచ్చాక ఈ బ్రతుకు ప్రపంచానికే భారం కాదుటయ్యా !"
మరల మనస్సులో లేని మాటలతోనే ఓదార్పు.
"దేముడిచ్చినదానికి వెక్కసపడితే పోతుందా ?"
"ఆయువిచ్చి న దేవుడు అన్నానికీ, గుడ్డకీ తిప్పటపెడితే ఎట్లాగోయి."
మరల దిక్కుమాలిన గొడవ ప్రారంభమయిందని శంకరశాస్త్రి
మనస్సులోనే తిట్టుకున్నాడు.

33. రాజమ్మ పరిస్థితిని గ్రహించి మాట మార్చటానికి ప్రయత్నించింది .
"ఈ వేళ పనిమనిషి రాలేదు . ఇంకా మజ్జిగ చెయ్యలేదు. చేసి
తెద్దామనుకొంటూనే ఉన్నా, పాపం నిన్న ఉపవాసం కూడా కాబోలు. నే
తెచ్చిపెడుదును కదా….."
అసలు ఆమె ఎందుకు వచ్చిందో ఎరిగిన శంకరశాస్త్రి అసలు
విషయానికి వచ్చేశాడు.
"ఈ ఏడాది ఇవ్వవలసింది ఎప్పుడో ఇచ్చేశానన్నాడు కదా పిన్నీ!"
"ఇచ్చేడు. నే లేదనలేదుగా . కాని, ఎంత నాయనా ! ఏడాదికి
పన్నెండు రూపాయలు . ఎప్పుడో రూపాయకి పాతిక శేర్లు బియ్యం
కొలిచిన రోజుల్లో ఇచ్చినట్లే నాలుగు శేర్లిచ్చేటప్పుడూ ఇస్తానంటే
యెట్లాగోయ్‌. యెవరిపంచనో పడి వుంటాననుకో. రాజమ్మ ధర్మమా అని
ఇంత మజ్జిగ పోస్తుంది. ఎవరో ఓ కూర ఇస్తారు. నేనొక్క పూటే తింటా.
అయితే మాత్రం ఆ రూపాయితో తిండి గడుస్తుందంటావా ?"
"పోనీ నీకీ బాధలూ, తిప్పలూ ఎందుకూ ? ఆవిడే ఇంత వుడకేసి
నలుగురితో పాటు పడేస్తుంది. తిని రామా, కృష్ణా అనుకుంటూ
కాలక్షేపం చేసేదానికి…."
దేవుడికి పెట్టినంత విసురుగానూ నరసమ్మ మరో నమస్కారం
పెట్టింది.
"ఒద్దు నాయనా ! ఆ అనాచారం చూడలేను. ఓ మడీ, మైలా లేదు."
"అదేమిటి అత్తయ్యా…..!"
"చయనులుగారింట పుట్టేను, సోమయాజులుగారింట మెట్టేను. ఇంత
బ్రతుకూ బ్రతికి గ్రామ పాచకుడి ఇంట ఎలా తిననోయ్‌."
కొన్ని వందలో మారు శంకరశాస్త్రి జ్ఞాపకం చేసేడు .

34. "మరి డబ్బు ఇవ్వమనేది కూడా గ్రామ పాచకుడినే కదా?"
"నా మెడకురి పోసి అర్ధాంతరపు చావు చచ్చిన ఆ పెద్ద మనిషికి
ఆస్తంటూ వుంది కదా. ఏ పొత్తర్ల బియ్యమో పొయ్యక్కర్లేదు కదా."
మళ్ళీ కొన్ని వందలోమారు ఆమె వాదం ఎంత తప్పో శాస్త్రి నచ్చ
చెప్పడానికి ప్రయత్నించేడు.
షోడశ కర్మలు చేయడం అవసరమని చెప్పి, అవి చేయించడం
బ్రాహ్మణ ధర్మమని చెప్పి, మళ్ళీ చేయించేవాడిని గ్రామ
పాచకుడంటూ నీచంగా చూస్తే ఎలాగ ?
మగడు నరసమ్మగారికి బోధ చేయడం ధోరణిలో పడ్డాక రాజమ్మ
బ్రతుకు జీవుడా అని బయటపడింది . ఇంట్లో మాట మూడోకంటి వాని
చెవిని పడనీయరాదంటాడు శంకరశాస్త్రి. అంత జాగ్రత్తగానూ
ఉంటాడు.
"క్షణంలో మజ్జిగ తిప్పేస్తా, కూర్చో అత్తయ్యా!"
"వెళ్ళిరా తల్లీ, లేవలేను . ఇక్కడే కూర్చుంటా."
రాజమ్మ వెళ్ళిపోయేక నరసమ్మ ఒక నిట్టూర్పు విడిచి శంకరశాస్త్రి
సలహాకు సంతాపం తెలిపింది .
"మిమ్మల్ని ఎవర్నీ అని లాభం లేదు నాయనా ! కాలం! కాలం!"
శంకరశాస్త్రి ఆమెకు నచ్చచెప్పే ప్రయత్నం మానలేదు.
"మళ్ళీ సుబ్బన్నశాస్త్రి కదా నీకు కర్మ చేసినా , పిండ ప్రదానం
చేసినా , వాడి యింట ."
నరసమ్మ విసిరేసింది ఆ సలహాను.
"చచ్చేక చూడొచ్చేనా ఎవడు కొరివి పెట్టేడో….."

35. ఒక్క నిముషం ఊరుకొన్నాక మళ్ళీ అన్నది.
"బ్రతికుండగా పిడికెడు మెతుకులకి మొహం వాస్తున్నానా!
పరలోకానికి ముట్టకపోతుందని విచారం ."
"పరలోకం అంటూ ఒకటి వుందనుకుంటే, ఈ లోకంలో వాళ్ళు చేసే
పిండప్రదానం అక్కడికి అందుతుందనుకొన్నాక……"
"ఏమో ఎవరు చూడొచ్చేరు? వుందనుకుంటున్నాం . చేస్తున్నాం.
పరలోకం అంటూ ఉందో లేదో, ఉంటే అక్కడెల్లా ఉంటుందో చూసి
వచ్చిన వాడెవడూ లేడు. దానిని నమ్ముకొని ఇక్కడ అనాచారపు
బ్రతుకు గడపమంటావు?"
ఆ చర్చలు తేలవు. చుట్టు తిరిగి మళ్ళీ మొదటికే వస్తాయి.
శాస్త్రికి ఆ క్షణంలో రామనాధం ఇంట్లో అడుగుపెట్టడం ఊపిరి
తీసుకోడానికి వీలిచ్చింది.
"రారా, ఇంతసేపు చేసేవేం? బండి దొరికిందా ?"
ఇంట్లో అడుగు పెట్టేసరికి పెద్ద రభస ప్రారంభం అవుతుందని
తయారయి వచ్చినవానికి ఆ ఆహ్వానం చాల గంద్రగోళంగా
వినిపించింది . దానిని యెలా అర్థం చేసుకోవాలో కూడా తెలియలేదు .
అప్రయత్నంగానే 'ఆ', 'ఊ'లతో సమాధానం ఇచ్చేడు.
"అమ్మేది?"
"లోపలుంది . నరసమ్మని పలకరించవేం …."
రామనాధం చటుక్కున తన పొరపాటు గ్రహించి సర్దుకున్నాడు.
"బాగున్నావా అవ్వా!"

36. "ఏదో ఇల్లా వున్నా నాయనా ! చదువుకు వెళ్ళేవంది. సెలవలా
ఇప్పుడు?"
"నీకు తెలియదు . మనవాడే కాలేజీకి సెలవిచ్చేసేడు…….."
ఆ విషయాన్ని నరసమ్మకు అర్ధం అయ్యేటట్లు చేయడంలో
శంకరశాస్త్రి యెదురు చెప్పడానికి వీలులేకుండా రామనాధాన్ని
ఎగతాళి చేశాడు. అన్నీ విని నరసమ్మవ్వ చిన్న ప్రశ్న వేసింది .
"తెల్లవాళ్ళు దేశంలోంచి పోవాలంటున్నాడా?"
ఈమారు రామనాధం మాట మార్చేందుకు అవకాశం
దొరకపుచ్చుకున్నాడు.
"మనింట్లో ఎవడో వచ్చి పెద్దరికం చేస్తానంటే ఒప్పుకుంటామా
అవ్వా!"
సరసమ్మవ్వ నమ్మలేనట్లు తల తిప్పింది.
"అరాజకమయి పోతుంది."
ప్రజలు ఒకరినొ కరు చంపుకుంటారు , దోపిళ్ళు సాగుతాయి , కరువు
పెరిగిపోతుందని అవ్వ నిశ్చితమైన అభిప్రాయం .
"నా వయస్సు తెలుసా ?"
ఆమె తన చిన్ననాటి కథలూ , తాను విన్న కథలూ చెప్పే ధోరణిలో
పడిందని నెమ్మదిగా శంకరశాస్త్రి సర్దుకున్నాడు. ఇంగ్లీషు వాళ్ళు
వచ్చేక దేశం బాగుపడిందని ఆమె కథలు చెప్తాయి.
బందిపోట్ల చేతుల్లో వాళ్ళ తాతగారు మరణించారు . పిండారీదండ్లు
వస్తున్నాయనే సరికి వూళ్ళలో బీభత్సం ఎల్లా వుండేదో వాళ్ళ అమ్మ
చెప్పింది. ఆమె అయిదేళ్ళదయి వుండగా పెద్ద కరువు వచ్చింది.
చూచాయగా మిగిలిన ఆ జ్ఞాపకాలు వింటేనే వొళ్ళు జలదరిస్తుంది.

37. "తెల్లవాడొచ్చాక ఆ అరాజకం లేదు. ఆనకట్ట కట్టేక ఆ కరువు లేదు.
వాళ్ళని పొమ్మని మీరేం చేస్తార్రా కుర్రనాగమ్మల్లారా…..!"
వర్తక వ్యాపారాల్లో సాగిపోతున్న వందలకోట్ల రూపాయల దోపిడీ,
పరిపాలనా వ్యవస్థలో జరుగుతున్న అన్యాయం. ప్రపంచ ప్రజల మధ్య
చేస్తున్న అవమానాలూ అవ్వకు అర్ధం కావు.
శంకరశాస్త్రి అతనినా ఇబ్బంది నుంచి బయట పడేశాడు.
"నీ లోకం వేరు. నా లోకం వేరు. వాడి లోకం వాడిది. ఒకళ్ళు చెప్తే
వినేదుందా ? అర్థం అయ్యేదుందా ? ఎవళ్ళ దారి వాళ్ళది.. నువ్వు మీ
అమ్మకు కనిపించి రారా! లోపలుంది . చల్ల చిలుకుతూంది కాబోలు.
వెళ్ళు."
ఆ మాట వచ్చిందే తడవుగా రామనాధం నిశ్శబ్దంగా ఇంట్లోకి
నడిచేడు. వెనక నుంచి నరసమ్మవ్వ నిర్వేదం వినబడింది .
"ఆచారాలు , కట్టుబాట్లు, మర్యాదలు, మన్ననలు అన్నీ పోతున్నాయి
లోకం తల్లక్రిందులయిపోతోంది…."
పదకొండు
గుమ్మంలో రామనాధాన్ని చూడగానే శంకరశాస్త్రి తన కోపతాపాలకు
అట్టే బలం వుండదనే విషయాన్ని గ్రహించడం కష్టమేం కాలేదు .
రామనాధం ముతక కోరా పంచె కట్టేడు. అల్లాంటిదే ఓ లాల్చీ వేశాడు.
తెల్లవారగట్ల చీకట్లో గమనించలేదు గాని, అసలు రామనాధం ఆకారమే
మారిపోయినట్లనిపించేడు. ఇంగ్లండు పంపించి చదివించేటందుకూ ,
ఏ ఐ.సి.ఎస్సో ప్యాసై ఓ జిల్లా కలెక్టరుగా రాగలిగేటందుకూ ప్రాతిపదికగా
ఇస్తున్న వేషభాషల తయారీ లవలేశం కూడా మిగిలినట్లు లేదు. ఆ

38. దుస్తులతో తన ముందుకు రాగలగటం తన కోపతాపాల ప్రభావానికి
ఆశ్వాసాంతం అని అర్ధం అయిపోయింది .
వెంటనే శంకరశాస్త్రి సర్దుకొన్నాడు. ఆ వేళకు నరసమ్మ అక్కడ
వుండడం ఎంతో సాయపడింది . ఆమె ఎదుట తన ఓటమిని
ప్రదర్శించుకోలేడు . కనక తెలివిగానే సర్దుకొన్నాడు.
"చెప్తే వినని పిల్లవాడు కాదు. ఒకవేళ పొరపాటున తొందరపడ్డా చెప్తే
వింటాడా .." అని ఈ వారం రోజుల నుంచీ భార్య చెప్తున్నా అతడు
నమ్మలేకుండా వున్నాడు. ఇప్పుడు రామనాధాన్ని చూశాక తనలోని
అవిశ్వాసాన్ని మనస్సాక్షి హెచ్చరికగా తీసుకొన్నాడు.
రామనాధం పెంకితనాన్ని తాను వర్ణిస్తూంటే రాజమ్మ అతని
మేదకత్వానికి ఒకే ఒక వుదాహరణను రెట్టిస్తూ వచ్చింది.
నాలుగేళ్ళ క్రితం తన కప్పుడే పెళ్ళేమిటని కూర్చున్నాడు. కనీసం
ఇరవయ్యేళ్ళయినా వస్తేనేగాని పెళ్ళి చేసుకోనన్నాడు. స్కూలులో తోటి
వాళ్ళంతా వొట్టేసుకున్నా రట. అంత పట్టుదలా మానుకొని, చెప్పినట్లు
పెళ్ళి చేసుకోలేదా అంటుంది ఆమె.
ఆమెకేం తెలుసు ? ఆ ఒప్పుదల కోసం తన ప్రతిష్ఠను సంపూర్ణంగా
వెచ్చబెట్టేసిన సంగతినామె ఎరగదు . అమే కాదు. మరెవ్వరూ ఎరగరు .
అప్పటికాతని వయస్సెంత? పదిహేను! తోటలోకి తీసుకెళ్ళి రెండు
గుద్దులూ, బుగ్గనులుములూ , గద్దింపులూ తగిలించేక కాని అతనిని
ఆలోచనలో పెట్టించలేకపోయేడు . పెంచిన అభిమానం యావత్తూ
ఒడ్డేసేనని ఆ రోజునే గ్రహించేడు.
తమ కుటుంబంలో మంచి విద్యాంసులుండవచ్చు . కాని, మంచి
వుద్యోగాలలో ఎవ్వరూ లేరు. సర్కిలినస్పెక్టరు నారాయణమూర్తి
స్వయంగా పిల్లనిస్తానన్నాడు. అదే గొప్ప అనిపించింది . ఆ దృష్టితోనే
తాను అంత పట్టుదల చూపేడు . సర్వం ఒడ్డేసేడు. మరల అంత
అవసరం కలగవచ్చు నని వూహించలేదు ఆనాడు.

39. కాని, అంత అవసరమూ వచ్చింది. ఇప్పుడు ఒడ్డకుండా
మిగిలినదేమన్నా వున్నా—లాభం లేదు.
ప్రాప్తేతు షోడశే వర్షే పుత్రం మిత్రవదాచరేత్‌ ||
రామనాధం తనకు పుత్రుడు కూడా కాదు. ఆ సంగతిని వెంటనే
అర్థం చేసుకొన్నాడు.
కాని, ఇంతకాలంగా అతని మీద పెట్టుకున్న ఆశల్ని అంత
సున్నితంగా వదలలేడు . ఆ ఆశలు కలిగించింది వియ్యంకుడు .
వ్యతిరేకిస్తారని ఎరిగి వున్నా, బ్రాహ్మణీకాన్ని కూడా లక్ష్యం చేయనంత
ఆశ కలిగించేడు నారాయణమూర్తి. ఉన్న ఏడెనిమిది ఎకరాలూ అమ్మేసి
అయినా ఇంగ్లండు పంపాలి . అతడు ఐ.సి.ఎస్‌. అయి వస్తే అంతకు
పదింతలు భూమి కొనుక్కుంటాడు. హోదా కొలిచేటందుకు ఇప్పుడు
ప్రాతిపదిక లేదు. తల్లిదండ్రులు లేనివాడిని పెంచి పెద్దను చేసిన
తమకు , అతడే కలక్టరో అయి వస్తే ఎంత ప్రతిష్ట! ఎంత మర్యాద!
అన్ని ఆశలూ చూస్తుండగా ఆవిరి అయిపోతూంటే తనకు పట్టనట్లు
వూరుకో వడం సాధ్యం కావడం లేదు. కాని, తాను చెయ్యగలదేమిటో
అర్థమూ కాలేదు .
రాజమ్మ తన సలహాకు విలువ వుంటుందనే నమ్మకం లేకపోయినా
వూరుకోలేకపోయింది .
"పిల్లనిచ్చిన మామగారున్నాడు. ఆయనకూ వుంది బాధ్యత. వెళ్ళి
మాట్లాడండి. దూరం భారం కాదు. అమలాపురంలోనే కదా
వున్నాడు….."
తాను చెయ్యలేనిది వియ్యంకుడు చెయ్యగలగ వచ్చుననే ఆలోచన
దుర్భరం అనిపించింది . విసుక్కుని విదిలించేసేడు .
"హు. చెప్పేవు. పోదూ."

40. కాని, ఆ మాట పూర్తికాకుండానే మెరుపులా ఓ ఆలోచన తట్టింది.
చటుక్కున విదిలింపు నిలిపేడు .
ఆమె మాటలోనూ సబబు కనిపించింది . మామగారు పిల్లనిచ్చిన
వాడు! నెమ్మదిగా అడుగు కూడదీసుకొన్నాడు.
"అవునేమో . అదీ చూద్దాం."
రాజమ్మ తన సలహాకు వినియోగం వుందనుకొనే సరికి కొండ
ఎక్కినంత సంతోషపడింది .
శంకరశాస్త్రి వ్రేళ్ళు దులిపి 'ఛట్‌' మనిపించేడు. మనస్సులో
ఆలోచనకో రూపం వస్తూంది…."అంతే!"
"అయితే తొరగా వంట కానియ్యి."
రాజమ్మ గబగబ కట్టు విడిచిన బట్టలు రెండు బిందెలో కూరి
చెరువుకు బయలుదేరింది.
"బట్టలుతుకుతూ కూర్చోకు."
"అబ్బే! ఇక్కడున్నట్లు రానూ!" అంటూ రాజమ్మ గుమ్మం దిగింది .
పన్నెండు
భోజనం చేస్తూ రామనాధం ఆగి తల ఎత్తేడు.
"నేను కాలేజీ మానేసి వచ్చానమ్మా!"
వడ్డిస్తున్న రాజమ్మ తల ఎత్తకుండా బహు తాపీగా సమాధానం
ఇచ్చింది.

41. "మీ బాబాయి చెప్పేరు."
"నేనింకా ఆయనతో చెప్పలేదు."
రాజమ్మ ఏమీ అనలేదు. రామనాధం ఒక్క నిముషం వూరుకొని
మళ్ళీ ప్రశ్నించేడు.
"కోప్పడ్డారా?"
"భోజనం చెయ్యవోయ్‌! తర్వాత వేద్దువుగాని ఆ ప్రశ్నలు."
ఒక నిముషం వూరుకున్నాడు. మళ్ళీ ప్రారంభించేడు.
"బాబయ్యకి కోపం వచ్చిందని ఎరుగుదును …."
"ఎరిగివుండే మానేవన్నమాట."
రామనాధం తల తిప్పేడు.
"మరి?"
రాజమ్మ చాలా సేపు సమాధానం కోసం ఆగింది .
"మీ మామగారినేనా ఓ మారు అడిగితే …."
రామనాధం కళ్ళతో నవ్వేడు.
"బాబాయికన్న ఆయన దగ్గర బంధువుటమ్మా !"
"దగ్గరికీ, దూరానికీ ఏముంది ? ఆయన కాకపోతే మీ ఆవిడ వుంది….."
"దానికేం తెలుస్తుంది, చిన్నపిల్ల."
"నువ్వు మహా ఆరిందా అయ్యావు."

42. రామనాధం ధీమాగా తన వయసు చూపించేడు.
"నాకు ఇరవయ్యేళ్ళు వస్తున్నాయమ్మా!"
ఆ కంఠస్వరానికి రాజమ్మ నవ్వుకుంది. హేళన చేసింది .
"ఇంకో ఏడాదికి……"
"సంవత్సరాదికి కాదమ్మా నా పుట్టినదినం ."
"సరే మూడు నెలల తేడా చెప్పాను."
రామనాధం ఆ మాట వినిపించుకోలేదు .
"బి.ఏ. చదువుతున్నా చిన్నపిల్లడినేనా?"
"మహ గొప్ప చదువు చదివేవు. కాని, నువ్వు చదువుతున్నావంటే…."
రామనాధం హాస్యం ఆడేడు.
"……ఆయనే కారణం అంటావు."
"కాకపోతే? మీ బాబాయి స్కూలు మానిపించి —'హరి ఓమ్‌ అనిపించే
వారు."
"అదే బాగుండేదేమో ….."
"కాని నువ్వు అప్పుడల్లా అనుకోలేదు ."
"ఔననుకో ….."
"నువ్వు చాలా తెలివిగలవాడివనీ, ఏదో పెద్ద చదువులకెడతా వనీ….."
ఆ ఆలోచనే ఇష్టం లేనట్లు రామనాధం తుంపేసేడు.

43. "ఇంక చదివేది లేదు. అంతే."
రాజమ్మ ఏమీ అనలేదు.
అతడు భోజనం ముగించి లేచేడు.
చేయి తుడుచుకొన్న తుండు దండెం మీద ఆరవేస్తూ అడిగేడు.
"బాబయ్య మాట వినిపించదు . ఎక్కడికెళ్ళేడమ్మా?"
శంకరశాస్త్రి అమలాపురం వెడుతున్నా నని చెప్పే వెళ్ళేడు. ఎందుకు
వెడుతున్నదీ తామిద్దరూ మాట్లాడుకొన్నారు. కాని, ఆ విషయం బయట
పెట్టవద్దనుకున్నారు. వూరుకుంది .
రామనాధం ఓ మారు మిద్దెగదిలోనూ, వీధి అరుగుమీదా చూసి
వచ్చేడు.
"లేడు."
అతని కంఠంలో ఏదో ఆతురత వినిపించి రాజమ్మ అన్నం తింటూ
తల ఎత్తి చూసింది .
"తర్వాత మాట్లాడవచ్చునులే. ఏం తొందర?"
"మళ్ళీ టపా కట్టేస్తారు. మని ఆర్డరు చెయ్యాలి."
మని ఆర్డరు చెయ్యడం అనేసరికి రాజమ్మ కంగారుపడింది .
మని ఆర్డరు చెయ్యాలంటూ ఆయన కోసం వెతుకుతున్నాడంటే
ఆయన డబ్బు ఇవ్వాలన్నమాట. తన చేతిలోంచి వెళ్ళే ప్రతి పైసాకూ
శంకరశాస్త్రి ఆరా తీస్తాడు. అందుచే త ఆయన్ని అడగాలంటే భయం .
కాలేజీకి వెళ్ళేటప్పుడల్లా రామనాధం చేతికి డబ్బు చిక్కడం ఒక
చిన్నపాటి బ్రహ్మప్రళయం జరిగినా కనే. ఎన్నో చివాట్లు తినాలి.

44. వుపన్యాసాలు వినాలి. గదిమి, గంద్రగోళం చేస్తాడు. ఒక్కొక్కప్పుడు
నిష్ఠూరంగా అనేస్తుంటుంది కూడా.
"వాడి డబ్బు వాడికివ్వడానికి ఇంత ఇదయిపోతారేం ?"
శంకరశాస్త్రి ఓపట్టాన తగ్గడు.
"ఇప్పుడు డబ్బూ ఇవ్వాలి. తర్వాత లెక్కా చెప్పాలి. మరచిపోకు ."
"మీరు తినేసేరని అనుకోరు లెండి."
తల్లిదండ్రులు చనిపోయిన నాటికి రామనాధానికి నాలుగెకరాల
భూమి వుంది. ఆ పొలం మీద శిస్తు దాచి, పెంచి మరో నాలుగెకరాలు
కొన్నాడు. అయితే అది నాలుగేళ్ళ క్రితంనాటి మాట. ఈ నాలుగేళ్ళ
ఆదాయం ఎప్పటికప్పుడు అతని చదువులకే సెలవయిపోతూంది .
నాలుగెకరాలున్నప్పుడు మిగిలింది. ఎనిమిదెకరాలున్నప్పుడు చాలక
పోయిందా అంటారని ఆయన భయం .
ఇదివరకు తాను కుర్రవాడికొక్కడికే సమాధానం ఇచ్చుకోవలసి
వుండేదనీ, ఇప్పుడు వియ్యంకుడికి కూడా చెప్పుకోవలసి వస్తుందనీ
అంటాడు.
తమ తమ నెలవులు తప్పిన
తమ మిత్రులె శత్రులౌ ట తథ్యము..
అంటూ సుమతీ శతక పద్యాన్ని భార్యకు గుర్తు చేస్తాడు.
క్షణశ: కణశశ్చైవ
విద్యామర్థంచ సాధయేత్‌
అని రామనాధానికి బోధ చేస్తాడు. కొసిరి కొసిరి అడిగిన దానికన్న
మరో పదిరూపాయలు చేతులో పెడతాడు.

45. "మళ్ళీ కావాలంటే పొరుగూళ్ళో ఎవరిస్తారు. ఈ పదీ దగ్గరుంచు "
అంటాడు. అయినా అంత గందరగో ళమూ, రభసా సాగవలసిందే.
ఆ అనుభవంతో రాజమ్మ కుమారుడి మాటకు కంగారుపడింది .
"నూరూ తీసుకెళ్ళి ఇంకా నెలేనా కాలేదు కాదట్రా."
తన అవసరం ఏమిటో చెప్పాలి. రామనాధం తల్లికెదురుగా
వంటింటి గడపమీద కూర్చుండబోయేడు .
"పీట వాల్చుకో, గడపమీద కూర్చోకూడదు."
"కూర్చుంటేనేమమ్మా!"
మామూలు ప్రకారం అనేశాడేగాని, వాగ్వాదం పెట్టుకునే ధోరణిలో
లేడు. మాట్లాడకుండా పీట వాల్చుకున్నాడు.
"ఖద్దరు బట్టలకివ్వాలి. ఓ ఏభయి కావాలి."
రాజమ్మ ఏదో భయానక వృత్తాంతం విన్నదానిలాగ గాభరా పడింది .
"ఇప్పుడు బట్టలేమిట్రా, మొన్ననేకదా కుట్టించుకొన్నావు…."
అందులోనూ అతడు దుప్పట్లూ, తుండ్లతోసహా తీసికొన్నానని
చెప్పేసరికి ఆమె ఆశ్చర్యపడింది .
"వెళ్ళేటప్పుడు దుప్పట్లు పట్టుకెళ్ళలేదూ?"
పట్టుకెళ్ళకేం? పట్టుకెళ్ళేడు. కాని, కాలేజీ ఎదట రోడ్డుమీద అగ్ని
సాక్షాత్కారం అయిపోయాయి .
బట్టలను అగ్నిహోత్రంలో పడవెయ్యడంలో వున్న రాజకీయ
ప్రాముఖ్యాన్ని అతడెంత చెప్పినా ఆమెకు అర్థం కాదు.

46. బట్టలే కాదు, ఏ వస్తువునైనా పొదుపుగా వాడుకోవడం, అనవసరపు ,
అదనపు ఖర్చులు చేయకపో వడంలో వున్న ఆర్ధిక ప్రాముఖ్యం అతనికి
అర్థం కాలేదు .
తాననుకొంటున్న దానికన్న ఈ వ్యవహారం చాలా లోతుగా
వున్నదనిపించి రాజమ్మ చాలా నిరాశపడిపోయింది . ఇప్పటికే
ఆస్తిపాస్తుల వ్యవహారం వప్పచెప్పేస్తానని మగడు బెదిరిస్తున్నాడు.
పెంచిన మమకారంలో ఆమె సర్దుబాటు చేస్తుందిగాని, ఆ మాటే
అనేసింది .
ఆ నిరాశతో చేతిలో ముద్ద విస్తట్లో పడేసి, గోడకి జారబడిపోయింది .
"ఏమోరా! నీ పద్ధతి నాకేం బాగా లేదురా , బాగా చదువుతున్నావు.
పైకొస్తావనుకుంటే, అది కాస్తా మానేశానంటావు. బోలెడంత ఖరీదుపోసి
నిక్షేపంలాంటి బట్టలు కొనుక్కొని నిప్పుల్లో పారేశానంటావు…"
హఠాత్తుగా అతని వొంటినున్న బట్టలు వెనకటివేనని గమనించింది .
"నన్ను ఆడిస్తున్నావట్రా భడవా!"
ఆమె చూపు గమనించీ , అభిప్రాయం గ్రహించీ రామనాధం తాను
కట్టుకున్న బట్టలవేపు చూసుకొని సిగ్గుపడ్డాడు.
ఇంటిదగ్గర వాడుకొనేటందు కుద్దేశించిన నేతపంచె కట్టుకున్నాడు.
నలిగిందని పెట్టెలో పడేసిన చొక్కా ఒకటి తొడుక్కున్నాడు. రెండూ
విదేశీ నూలుతో తయారు చేసినవే. విదేశీ వస్త్రాలు ముట్టకూడదని
చేసిన ప్రతిజ్ఞను యద్దేవా చేస్తున్నట్లనిపించింది .
సుబ్బమ్మగారు పట్టుకెళ్ళమనే అన్నారు. అయితే డబ్బివ్వనిదే
తీసుకోవడం తనకే ఇష్టంలేకపోయింది . వెంటనే కట్టుకోడానికి రెండు
జతలే తీసుకున్నాడు.
"ఏవీ? ఎక్కడ పెట్టేవు?"

47. ఈ నూతన వ్రతంలో అనాచారం కూడా ఒక భాగమేమోనని
భయపడుతున్నట్లనిపించింది ఆమె కంగారు .
"తోటలో వదిలిపెట్టి నారాయడికి కబురు చేశాను."
ప్రయాణంలో మైలపడిన బట్టలు ఇంట్లో కలపనందుకు రాజమ్మ
సంతృప్తిపడింది . కాని, కథంతా విన్నాక మరల వ్యధ పట్టుకుంది. ఆ
సుబ్బమ్మ ఎవరో కొరివిలా దాపురించిందనిపించి మండిపడింది .
"ఎవర్రా ఆ సుబ్బమ్మా, దిబ్బమ్మాను? మొగుడూ , మొద్దులూ ఎవరూ
లేదా ఏమిటి, ఆవిడగారికి ? ఇల్లా…."
దువ్వూరి సుబ్బమ్మగారి వంటి వ్యక్తిని ఎరుగని అజ్ఞానంకన్న ఆమెను
పట్టుకొని తిట్టడంలోని అపచారం అతనికెంతో బాధ కలిగించింది .
అతని మాటలు విన్నాక రాజమ్మ తన అవజ్ఞతకు లెంపలు
వాయించుకుంది .
కాని, తన కొడుకును భర్త మీదికి రెచ్చగొడుతున్న ఈ చర్యకు
మూలం అమెయేనన్న అభిప్రాయం మాత్రం మార్చుకోలేదు .
అయితే డబ్బు సమస్యను పరిష్కరించే విషయం అల్లాగే వుండి
పోయింది . భర్తముందు ఆ ప్రసక్తి తేవడానికామె సిద్దంగా లేదు.
రామనాధం కూడా ఇప్పుడే డబ్బు మాట ఎత్తకూడదని ఆమె సలహా.
"కాస్త కోపం తగ్గేక పంపొచ్చులే."
కాని, డబ్బు పంపడం తన ప్రతిష్టతో ముడిపడి వుందనిపిస్తూంది.
ముక్కు మొగం ఎరుగని తనకు, రాజమండ్రి వదిలి వెళ్ళిపోతున్న
వాడికి ఏభయి రూపాయల బట్టలు అప్పిచ్చి పంపడానికి ఆమె చూపిన
నిబ్బరాన్నీ, మానవులపై ఆమెకు గల విశ్వాసాన్ని చూశాక ఆమె మీద
విపరీతమైన భక్తి పెంచుకున్నాడు. రెండు రోజుల్లో డబ్బు పంపుతా ననీ,
తరువా తనే తీసుకెడతాననీ చెప్పివచ్చేడు. ఇప్పుడా మాట తప్పితే తన
మర్యాద ఏముంటుంది ?

48. రామనాధం ఒక్కక్షణం ఆలోచించి నిశ్శబ్దంగా లేచిపోయేడు . అతని
ముఖం చూశాక రాజమ్మకు చాలా వేదన కలిగింది . ఇంతకాలం
చేరదీసి పెంచిన కొడుకు దూరమైపోతున్నట్లనిపించింది .
"ఒరే రాముడూ ?"
ఏదో నచ్చచెప్పాలనీ, సర్దుబాటు చెయ్యాలనీ తపన. కానీ అతడు
అప్పటికే గుమ్మం దిగేసేడు . ఆమె పిలుపు వినబడనేలేదు .
పదమూడు
వంటింటి తలుపు గొళ్ళెం పెట్టి సావిట్లోకి వచ్చేసరికి, ఎవరో కిటికీకి
ఎదురుగా మడత మంచం వాల్చుకొని పడుకుని వుండడం చూసి,
విశాలాక్షి చటుక్కున ఆగింది . అంతలో రామనాధాన్ని గుర్తుపట్టి
ముందుకు అడుగు వేసింది .
"నువ్వుట్రా, హడలిపోయేను ."
రామనాధం కళ్ళ మీద చెయ్యి తీసేడు .
అతడు వచ్చేసరికి విశాలాక్షి లోపల ఏదో పని చేసుకొంటూంది .
బద్దకంగా వుండి మంచం వాల్చుకు పడుకున్నాడు.
"ఈ లోపున ఏ దొంగాడైనా ఇల్లంతా చక్కపెట్టుకు పోవచ్చు. అంత
బేఫరవాగా వున్నారు."
"ఇప్పటివరకూ నాన్న ఇక్కడే వున్నాడు. ఎంగిలాకు పారేసి
రావడానికి దొడ్లోకి ఇప్పుడే వెళ్ళేను. నువ్వు భోంచేసేవా ?"
"చేసే వస్తున్నా."

49. "మరి ముఖం అల్లా వుందేం?"
రామనాధం మంచం దిగి గోడనున్న అద్దం ముందు నిలబడ్డాడు.
ముఖం డీలా పడ్డట్లు తనకూ తోచింది.
"రాత్రి పడవలో సరిగ్గా నిద్రలేక అయివుంటుంది ."
"కాస్సేపు పడుకో. వుండు, తలగడ తెచ్చిస్తా."
విశాలాక్షి లేచింది .
రామనాధం వెనక్కి తిరిగేడు.
"వద్దు, ఇప్పుడు నిద్ర రాదు. పనుంది కూడాను."
"ఏమిటా ముంచుకుపోయే పని?"
ఆ మాట అంటూనే లోపల నుంచి ఓ తలగడ తెచ్చింది. మంచం
మీద అమర్చింది.
"పడుకో."
అతడు ఏ సమాధా నమూ యిచ్చే లోపునే వీధి గుమ్మంలోంచి పిలుపు
వినిపించింది .
"వదినా!"
పిలుపు వెనకనే మంగమ్మ లోపలికి అడుగు పెట్టింది. విశాలాక్షి
"రావే" అంటూ ఆహ్వానించింది .
"పైవాళ్ళెవరూ లేరు. మా తమ్ముడు."
"ఎవరు, కలెక్టరు బావా?"

50. రామనాధం ఇంగ్లండు చదువుకొనేటందుకు వెళ్ళడానికై చేస్తున్న
ప్రయత్నాలు బంధువులలో కలిగించిన ఆశల ప్రతిధ్వని. మంగమ్మ
అతని పెద్ద అత్తగారి కూతురు. రామనాధం నవ్వేడు.
విశాలాక్షి చాపమీద కూర్చుంటూ ఆమెనూ ఆహ్వానించింది .
"రావే. అందరివీ భోజనాలయేయా ? ఇప్పుడే చెయ్యి కడుక్కున్నా."
మంగమ్మ —"పోవాలి తల్లీ! నీకేం కూర్చోమంటావు" అంటూనే గోడను
ఆనుకొని దూరంగా వట్టి నేలనే కూర్చుంది.
రామనాధం హాస్యం చేశాడు.
"నువ్వు చాపలో కూర్చోమనాలి కాబోలునే అక్కా!"
మంగమ్మ ఎంతో విసువూ , ఆయాసమూ కనబరచింది .
"కూర్చున్నట్లే వుంది. వారం రోజులనుంచి ప్రాణాలు తోడేస్తున్నారు."
రామనాధం అర్ధంగాక అక్క ముఖం వంక చూసేడు .
"వాళ్ళ చెల్లెలి పెళ్ళి కాదుట్రా? పనులు చేస్తున్నారు."
"ఓస్‌ అంతేనా ? ఊరందరి పనులూ నెత్తిన పడిపోయినట్లు
అంటూంటేను."
రామనాధం తేలికగా తీసివేయడాన్ని మంగమ్మ
సహించలేకపోయింది .
"మీకేమిటోయి మగ మహారాజులు ! అన్నీ అమర్చి విస్తట్లో పెడితే 'ఓస్‌
ఇంతేనా ' అని తేలికగా చప్పరించేస్తారు."
ఆడవాళ్ళకు జరుగుతున్న అన్యాయాలన్నింటికీ రామనాధమే
కారణం అన్నంత ఆవేశంతో మంగమ్మ చర్రుమనేసరికి అతడు పకపక

51. నవ్వేడు.
విశాలాక్షి చిరునవ్వు నవ్వింది.
"నీ మెత్తదనం అనుకోక వాడి మీద కోపపడతావెందుకే?"
అనవసరంగా ఆవేశపడ్డందుకు మంగమ్మ కళ్ళ నీళ్ళు పెట్టుకుంది.
విశాలాక్షి లేచింది .
"కనీసం వాళ్ళ పనులన్నా వాళ్ళను చేసుకోమనాలి ."
మంగమ్మ ఉడుకుబోతుతనంతో బుంగమూతి పెట్టింది.
"నే వద్దంటున్నానా?"
"వద్దనవు. కాని చెయ్యలేననీ అనవు."
మంగమ్మ తన బలహీనతను సమర్ధించుకొంటున్నట్లు నసిగింది .
"ఇంక వాళ్ళ చేత దెబ్బలు తినడం ఒకటి తరవాయి ."
దెబ్బల మాట వచ్చేసరికి రామనాధం విస్తుపోయాడు. కాని
నమ్మలేకపోయేడు .
"నిజంగా ?…..'
అప్పటికే తాను బయటపెట్టకూడనివి చాలా తేలిపోయినట్లు
మంగమ్మ భయపడి లేచింది .
"మీతో మాటలు పెట్టుక్కూర్చుంటే అయిందే. పోతా."
"ఓ అర ఘడియలో నేనూ వస్తున్నా కూర్చో. అప్పుడే వాయ
పెట్టేరా?"
"రోకలి కోసం వచ్చా."

52. "పంచలో వుంది పట్టుకెళ్ళు."
మంగమ్మ లోపలికెళ్ళింది. విశాలాక్షి అనుతాపం తెలిపింది .
"నోరూ, వాయీ లేదు. ఎల్లా బ్రతుక్కొస్తుందో పాపం! ఇరవయ్యేళ్ళు
నిండలేదు. ఈ బతుకు యెంతకాలానికి తెల్లవారను ?"
రామనాధం అక్కగారి ముఖం వంక చూసేడు . ఒక్క మంగమ్మ
కోసమేనా ఆమె విచారం ? తనకి మాత్రం వయస్సెంతుంది ? తన
బ్రతుకేమిటి? కొడుకొకడున్నాడు గాని……
విశాలాక్షి ఆ హడావుడి ఎందుకో చెప్పింది.
"పెళ్ళికి అటుకులు అంటూ ఓ బస్తాడు కొట్టిస్తున్నారు. అవన్నీ ఈ
వెర్రిమొహం చేతి మీదుగా నడవాలి కాబోలు. ఇల్లు పట్టిన విధవ
కూతుళ్ళుంటే ఊరికే పోనిస్తారూ…?"
"పెళ్ళిళ్ళకి కూలీల్ని పెట్టి కొట్టించుకోకూడదూ?"
"మడి ఎల్లాగ?"
మడి అన్నది బ్రాహ్మణ్యానికి లక్షణమాయె . రామనాధం
నిరుత్తరుడయ్యేడు.
"నువ్వు పడుకో ఓ నిముషం . నాలుగు వాయల్లో పోటు వేసి చక్కా
వస్తా."
రామనాధం ఏమనడానికీ అవకాశం ఇవ్వకుండానే విశాలాక్షి లోపలికి
వెళ్ళింది. బట్టలు మార్చుకొని తిరిగి వచ్చేసరికి అతడు పడుకుని
వున్నాడు. వీధి తలుపు జేరవేసి వెళ్ళిపోయింది .
ఆమె రావడం, వెళ్ళడం ఎరిగి వున్న రామనాధం కళ్ళమీది చెయ్యి
తియ్యలేదు. ఏమేమో ఆలోచిస్తూ అలాగే పడుకుని వుండిపోయాడు.

53. ఆ ఆలోచనలలో వుండిపోయి మంగమ్మ లోపలికి రావడాన్ని అతడు
గమనించనేలేదు .
మంగమ్మ ఒక్క నిముషం నిలబడింది . కళ్ళను మూసి వున్న చేతి
క్రింద అతడు నిద్రపోతున్నదీ లేనిదీ తెలియలేదు . కాలి బొటనవేలు
పట్టుకుని కదిలించింది . రామనాధం వులికిపడి లేచి కూర్చున్నాడు.

54. "మీరా?"
మంగమ్మ మందహాసం చేసింది . నెమ్మదిగానే అయినా వేళాకోళం
చేయకుండా వుండలేకపోయింది .
"ఎవరనుకొన్నావేం?"
అతడు సమాధానం ఇవ్వడానికి అవకాశం ఇవ్వకుండానే తాను
వచ్చిన పని చెప్పింది.
"ఇందాక నేను అన్నది మనస్సులో పెట్టుకోకేం. మళ్ళీ ఎవరి దగ్గరా
అనకు."
ఎవరి దగ్గరా అనకూ డని మాట ఆమె ఇందాక ఏమందో అతనికి
అర్ధం కాలేదు . అదే అడిగేడు.
మంగమ్మకు ఆశ్చర్యం కలిగింది .
"అతిశయం పోకు."
"నిజంగానే …."
"దొంగాడు చెయ్యి కరుస్తాడే—అన్నట్లు జ్ఞాపకం చెయ్యడం కూడా
ఎందుకులే ."
అన్నదే కాని ధైర్యం లేకపోయింది . రామనాధం ఆమె ముఖం వంక
చూస్తూ, అడగడానికి సందేహించేడు.
"ఒక్కటి అడుగుతాను. ఏమీ అనుకోరు కదా?"
ఆమె అనుమానిస్తూనే అంది.
"ఏమిటది ?"

55. "పార్వతి అభిమానంగా చూస్తుందా?"
పార్వతి మంగమ్మకు అన్న భార్య. ఆమె రామనాధానికి
బంధువురాలు కూడాను. మంగమ్మ మనస్సులోది చెప్పడానికి
జంకింది .
"అందరూ అభిమానంగానే వుంటారు ."
"సుబ్బారావు?"
సుబ్బారావు ఆమె అన్న.
ఆ ప్రశ్నలకు ఆమె చిరాకు కనబరచింది .
"అమ్మా, నాన్నా వుండగా ఒకరి అభిమా న దురభిమానాలతో పనేం
వుంటుంది ."
ఒక్క నిముషం వూరుకున్నా క తాను వచ్చిన పని చెప్పేసింది.
"నేనేదో ఇబ్బందులు పడిపోతున్నానని మళ్ళీ ఎవరి దగ్గరన్నా
అంటావేమో సుమా…."
ఆమె భయం అతనికి అర్ధం అయింది . జాలీ, విచారమూ కలిగేయి.
కాని తానామెకు ఏ విధంగా సాయం చెయ్యగలడు? వీరేశలింగం
పంతులు గారి శరణాలయం జ్ఞాపకం వచ్చింది. కాని, ధైర్యంగా ఆ
సూచన ఇవ్వలేకపోయేడు .
సులభంగా చెప్పగలదీ, ఆమె వరకు తప్పు పట్టుకొంటుందనే భయం
లేనిదీ ఒక్కటే. తన్ను ఏమన్నా అన్నారంటే నోరుకొక్కేసెయ్యమని
చెప్పడానికి మనసు ఒప్పలేదు. అమాయకంగా ఎప్పుడూ నవ్వుతూ
వుండే ఆమె ముఖాన్ని కసీ, కార్పణ్యంతో వూహించలేడు .
అందుచే త మాట తప్పించాలనుకొన్నాడు.

56. Welcome to our website – the perfect destination for book lovers and
knowledge seekers. We believe that every book holds a new world,
offering opportunities for learning, discovery, and personal growth.
That’s why we are dedicated to bringing you a diverse collection of
books, ranging from classic literature and specialized publications to
self-development guides and children's books.
More than just a book-buying platform, we strive to be a bridge
connecting you with timeless cultural and intellectual values. With an
elegant, user-friendly interface and a smart search system, you can
quickly find the books that best suit your interests. Additionally,
our special promotions and home delivery services help you save time
and fully enjoy the joy of reading.
Join us on a journey of knowledge exploration, passion nurturing, and
personal growth every day!
testbankfan.com