Research pdf

Research

1. RESEARCH METHODOLOGY IN GEOGRAPHY
भूगोलशा?ातील संशोधन प ती
R. S. Kamble
Dept. of Geography
S.H.K. College, Devgad

2. n?ावना
 मानवा?ा अ0?ापासून शोधक nवृी सु\
 िविवध शोध मागाJतूनच मानवी गरजा पूणJास
 मानवाची nगती संशोधनातून
संशोधन हे मानवीजीवन अिधक संपD व सुरि?त कर?ासाठी आव?क आहे.

3. संशोधनाचा अथJ
Research–Reवारंवार, पुN: पुNा, समd
Search ?णजे शोधन िकं वा शोध घेणे
पण एवढाच अथJ मयाJिदत नसून जे अ0?ात आहे, पण ?ान नाही ते प तशीर व
िचिकक शोधणे ?णजे संशोधन होय.
संशोधन- ‘सं’ ?णजे संपूणJ िकं वा समd
‘शोधन’ ?णजे शोधणे
थोड?ात, संशोधन ?णजे नवीन ?ानाचा शोध घेणे िकं वा नवीन ?ानाचे संपादन करणे
आिण जुJा ?ानाचे परी?ण करणे होय.

4. ‘संशोधन ?णजे एखा(ा िवषयाचा सातपूणJ, काळजीपूवJक प तशीर अwास
करणे होय.’ अशा अwासाचे उि? नवीन मािहती गोळा करणे िकं वा नवीन ते
शोधून काढणे हे असते.
‘संशोधन ?णजे नवीन ?ान िमळिव?ासाठी घेतलेले प तशीर प/रuम होय’.
Research as a “systematized effort to gain new knowledge.”
-Redmal and Mory
थोड?ात, शोध घे?ा?ा उेशाने िचिकक सतत व प तशीरपणे के लेले प/रuम
?णजे संशोधन होय.

5. १.सम?ेची िनवड करणे
२.सािहाचा आढावा
३.उि=?े ठरिवणे
४. संशोधनाचा आराखडा
५.सां0?की संकिलत करणे
६.सां0?कीचे िव?ेषण करणे
७.सामाJीकरण आिण ??ीकरण
८.संशोधन अहवाल
संशोधन nिbये?ा पाय4या

6. भौगोिलक संशोधन
Geographical Research
 पृीवरील िविवध व?ू0>थती व नािवJ शोधणे हे भौगोिलक संशोधनाचे nमुख कायJ
 िनसगJत: िनमाJण झालेली भू]पे, हवामान, मृदा, जलाशय, खिनजे, वन?ती, nाणीजीवन हे घटक
?-C. आहेत. ां?ातील असणा4या सम?ा सोडिवणे व ातून नवीन उपाययोजना
सुचिवणे ?णजे भौगोिलक संशोधन होय.
 िविवध nदेशातील मानवी जीवनातील सम?ांचे िनराकरण करणे हे भौगोिलक संशोनात समािव?
होते.
 पृी एक वैि?क समd असून ा समdतेचा शोध घेणे व ितची प तशीर मांडणी करणे
भौगोिलक संशोनात समािव? होते.

7. भौगोिलक संशोधना?ा प ती
Methods of Geographical Research
भौगोिलक िव?ेषण
पृथ:करण
तुलना
नमुना अwास प ती(Case Study)
सं?ाशा?ीय िन?षJ(Informal statistical)
nायोिगक प त
िनगमन व िवगमन प त (Deduction and Induction)

8. भौगोिलक संशोधनाची उि=?े
Objective of Geographical Research
 अ0?ात असणारे िस ांत व ते यांची पडताळणी करणे व चाचणी करणे
 साचा शोध घेणे व अचूक िनणJय घे?ास मदत करणे
 मािहती संकिलत करणे, ातील घटना, कारणे, प/रणाम यांचे पृथ: करण करणे
 ते व संक?नांचे सामाJीकरण करणे व भिव?ातील अंदाज बांधणे आिण मागJदशJन करणे
 घडणा4या घटनांची कारणमीमांसा करणे व मानवी ?वहारासंबंधी सावJिiक िस ांत मांडणे
 भौगोिलक घटनांचे कारण व प/रणाम संबंधातील सुसंबं अwासणे
 चालू िस ांता?ा संदभाJत गोंधळ असेल, वाद असेल तर ाचे िनराकरण करणे
 संशोिधत ?ानाचा ?ावहा/रक उपयोग दाखून देणे
पयाJवरण व मानवी जीवन यां?ातील सहसंबध, कायJकारणभाव अwासणे
 िविवध भौगोिलक सम?ा समजून घेणे, ा शा?ीय प तीने सोडिवणे ातून िन?षJ काढणे व
यो? अशा िशफारशी करणे

9. संशोधनाचे nकार
Types of Research
nयोजनानुसार हेतुनुसार तां?ा वैिश=?ांनुसार तुलनाकतेनुसार इतर
१ शु
२ उपयोिजत
१ वणJनाक
२ अKेषनाक
३ ??ीकरणाक
१ गुणाक
२ सं?ाक
१ रेखावृीय
२ तुलनाक
१ का?िनक
२ nायोिगक
३ सवQ?ण
४ कृ ती
५ nयोगशाळा
६ मू?मापन

10. शु संशोधन –?ापक ते, िनयम िकं वा िस ांत
 नवीन िस ांतांचा शोध
 nचिलत िस ांताचा िवकास
उदा. आईन?ाईनचा सापे?वादाचा िस ांत, Jुटनचा गु\ाकषJणाचा िस ांत
उपयोिजत संशोधन- समाजाला भेडसावणा4या सम?ा सोडव?ाचा nय
थोड?ात, ?ावहा/रक धोरण ठरिव?ासाठी िकं वा दैनिदन कामासाठी या संशोधनाचा वापर
के ला जातो
उदा. वेबरचा िस ांत

11. संशोधनाचे मह
Significance of Research
 वै?ािनक व तकJ शु ?ानाची nाQी
वै?ािनक ?ीकोनाची िनिमJती
 अ?ानाचा नाश
 सामdी संकलन
 शासकीय धोरणांना आधार पुरिवते
 िविवध सम?ांची उकल
 सामािजक आिण रा?Lीय िवकासास मदत
 सामािजक क?ाण
 सामािजक िनयंiण
 सै ांितक उपयोग
 िव(ााMना उपयु?
 अशासकीय सं>था/ संघटनांना उपयु?

12. भूशा?ातील संशोधनाचे मह
Importance of Geographical Research
nाकृ ितक िकं वा नैसिगJक घटकां?ा ? संबंधाचा अwास
 मयाJिदत साधनसंपी आिण लोकसं?े?ा गरजा
 मानव- पयाJवरण सहसंबंध
कृ षी व कृ षी भूमीउपयोजन
 नागरी िनयोजन व िवकास
 हवामानातील बदल व प/रणाम
 नवीन तंi?ाना?ा सहा?ाने संशोधन-RS, GIS, GPS