فلسفهٔ آزادی نرم‌افزار؛ از افلاطون تا استالمن

‫در این ارائه، فلسفهٔ آزادی نرم‌افزار به‌عنوان ادامه‌ای از اندیشه‌های کمونیستی‌-آنارشیستی بررسی می‌شود؛ جریانی که ریشه‌هایش را می‌توان تا فلسفهٔ سیاسی افلاطون در جمهور پی گرفت. افلاطون برای جلوگیری از فساد و منافع شخصی، طبقه‌ای از «نگهبانان» را تصویر می‌کند که زندگی، مالکیت و حتا خانوادهٔ مشترک دارند تا منافع فردی‌شان با خیرِ عمومی گره نخورد. این ایده هرچند در قالبی نخبگانی و سلسله‌مراتبی بیان می‌شود، اما مفهومِ بنیادی‌اش یعنی «مالکیتِ جمعی برای پاسداری از خیر مشترک» بعدها در اندیشهٔ سوسیالیستی و آنارشیستی به شکلی رادیکال و برابرخواهانه بازآفرینی شد.

‫در قرن نوزدهم، متفکرانی چون پرودون و کروپوتکین این ایده را از نظمِ متمرکز افلاطونی به خودگردانیِ اجتماعی و همکاری آزاد میان انسان‌ها تبدیل کردند: حذفِ مالکیت خصوصی بر ابزار تولید و جانشینی آن با مالکیت اشتراکیِ داوطلبانه! در همین راستا مفهوم «آزادی نرم‌افزار» در دنیای فناوری قرن بیستم ظهور کرد: دانشی که باید آزادانه در دست همگان باشد و هیچ فرد یا شرکتی نتواند آن را در انحصار خود نگه دارد. همان‌گونه که کروپوتکین می‌گفت «یاری متقابل عامل فرگشت است» آزادی نرم‌افزار نیز بر پایهٔ همین منطقِ همکاری و اعتماد متقابل استوار است.

‫در این ارائه نشان داده می‌شود که آزادی نرم‌افزار تنها مسئله‌ای فنی یا حقوقی نیست؛ بلکه تلاشی است برای بازگرداندنِ واپایش بر ابزارِ تولیدِ دیجیتال به دست جامعه: همان پروژه‌ای که آنارشیست‌ها در حوزهٔ اقتصاد و سیاست دنبال می‌کردند. از افلاطون تا کروپوتکین، از ایدهٔ نگهبانانِ بی‌مالکیت تا توسعه‌دهندگانِ داوطلبِ نرم‌افزار آزاد، خط فکری مشترکی دیده می‌شود: پاسداری از خیرِ عمومی در برابر منطقِ سود خصوصی و بازسازیِ رابطهٔ انسان با دانش و کار به‌صورت آزاد، برابر و اشتراکی.

1. رازفا‌مرن
یدازآ هٔفسلف
نملاتسا
ات نوطلافا زا
یدازهب لایناد
[email protected]
رازفا
‌مرن یدازآ زور
ریصن
‌هجاوخ هاگشناد

2. 2
یناتساب

یِ
عمج یرادساپ
“Until philosophers rule as kings
or those who are now called
kings and princes of this world
have the spirit and power of
philosophy... cities will have no
rest from evils.”
– Plato,
The Republic (c. 375 B.C.E.)
●ینامرآ
یِعمج یرادساپ
●یصوصخ تیکلام نادقف
●تیکلام لباق ریغ شناد
●یتسیلایسوس ر
کّفت هٔیاپ

3. 3
یصوصخ
تیکلام دقن
“What is slavery? It is murder.
What is property? It is theft!”
– Pierre-Joseph Proudhon
What is Property? (1840)
●بوکرس
رِازبا :یراصحنا تیکلام
●دیلوت رد یتیریدمدوخ :یدازآ
●هیامرس تیکلام اب دادبتسا دیلوت
●مسینومک هٔتسه

4. 4
یربارب
و یدازآ
“Freedom without Socialism is
privilege and injustice; Socialism
without freedom is slavery and
brutality.”
– Mikhail Bakunin
Statism and Anarchy (1873)
●یداصتقا تردق و یسایس یدازآ
●یتاقبط و یتموکح رادتقا یدوبان
●ینادرگدوخ قیرط زا یسارکومد
●مسیشرانآ ناینب

5. 5
یگتسبمه
و لباقتم یرای
“Mutual aid is as much a law of
nature as mutual struggle.”
– Pëtr Kropotkin
Mutual Aid: A Factor of Evolution
(1902)
●لگنج نوناق
●تباقر ربارب رد یراکمه
●یعمج تسرد تایقلاخا
●مسیشرانآ یملع میسرت

6. 6
یعمج

شِ
نک تردق
“Power corresponds to the
human ability not just to act but
to act in concert. Power is never
the property of an individual.”
– Hannah Arendt
On Violence (1970)
●میتسه مه اب همه ام
●ینامتفگ یمومع یاضف
●ع
وّنت اب تیعقاو هب یهد لکش
●مسیشرانآ یعمج تاذ رب دیکأت

7. 7
ییاهر
یارب یروانف
“Contemporary technology
could be used to eliminate
ownership and management of
corporations... People aren’t
developing technology for that
purpose.”
– Noam Chomsky
interview (2012)
●یروانف اب یسارکومد تخاس
●یروانف هٔبلود ریشمش
●یتیکلام لرتنک ربارب رد تمواقم
●یروانف رد مسیشرانآ طسب

8. 8
یمومع
کرتشم رازفا‌مرن
“I'm going where freedom is. It
requires a decision that says
freedom matters and hence it
must be promoted. Even if that's
inconvenient. Freedom needs
some sacrifices, but it's a small
price to pay.”
– Richard Stallman
Speech on Free Software and the
West Bengal Government (2006)
●رازفا
‌مرن هٔزوح رد تیکلام و یدازآ
●ناگدنهد
‌هعسوت دازآ یراکمه
●یمومع لاوما
نِاس هب رازفا‌مرن
●تفل
‌یپک اب یدازآ یلمع نیمضت

9. 9
رازفا‌مرن
یدازآ
●یتسیشرانآ ت
نّس هٔمادا
●دیلوت راصحنا و تیکلام یفن
●یعمج نادرگدوخ مظن ینیزگیاج
●اه
‌ناسنا تمدخ رد یروانف

10. ساپس
اب