Snakes Myths & Facts in Marathi by Santosh Takale

s_tacs 38,916 views 44 slides Jan 27, 2013
Slide 1
Slide 1 of 44
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14
Slide 15
15
Slide 16
16
Slide 17
17
Slide 18
18
Slide 19
19
Slide 20
20
Slide 21
21
Slide 22
22
Slide 23
23
Slide 24
24
Slide 25
25
Slide 26
26
Slide 27
27
Slide 28
28
Slide 29
29
Slide 30
30
Slide 31
31
Slide 32
32
Slide 33
33
Slide 34
34
Slide 35
35
Slide 36
36
Slide 37
37
Slide 38
38
Slide 39
39
Slide 40
40
Slide 41
41
Slide 42
42
Slide 43
43
Slide 44
44

About This Presentation

The prime intent of this book is to eradicate all myths, among masses regarding snakes. But I have also added some information on how to identify snake, precautions to avoid snake bite, first aid after snake bite and very importantly, I have mentioned few references which can be referred for detaile...


Slide Content

1
saap:samaja va gaOrsamaja
saMtaoYa Tklao
Tklaoca^irTobala T/sT,iSarZaoNa,pnavaola,rayagaD,maharaYT/,Baart–410206.

2
manaaogat vaP`astavanaa
saap ha Sabdsauwa bahutok laaokaMnaa iBatIdayak vaaTtao. saapva saMbaMiQat ivaYayaaMvar saKaola ivavaocana krNaarIAnaokpustko
maanyavar vya@tIMnaI¸ jagajaagaRtI krNyaacyaa hotUnaoilahIlaI Aahot. ASaacapustkaMcyaa AByaasaava$na va svaÁAnauBavaavar
AaQaairt ho pustk AapNaa samaaor saadr krtanaa malaa AanaMd haot Aaho.
ho pustk ilaihNyaacaa ]_oSa ha saapaMivaYayaIcao janamaanasaaMt Asalaolao gaOrsamaja dUr krNao Aahoca¸saaobat saap AaoLKNyaasaazI
AavaSyak jaujabaI maaihtI¸p`qamaaopcaar¸ sap-dMSa hao} nayaomhNaUna p`itbaMQaa%mak ]paya va AiQak maaihtIsaazI pustk$panao va
[MTrnaoTvar]plabQa Asalaolao s~aotÀpyaa-yasava-saamaanyaaMpya-Mt paohaocaivaNao ha Aaho.
yaa pustkacyaa Cpa[-pasaUna to ivatrNaapya-Mtcyaa sava-maohnatIsaazI maI vaOSaalaI¸BaagyaEaIvajaagaRtIyaaMcaaAaBaarI Aaho.
sadr pustk ho maaoft AsaUna¸AapNaasaho pustk AavaDlyaasa doNagaI maUlya mhNaUnakmaIt kmaI$pyao 30/-kaoNa%yaahI
saamaaijak saMsqaosa¸svaKuSaInaoAaiqa-k madt mhNaUnadyaavao¸hIivanaMtI.
saMdBa-:KalaIla sava-saMdBa-gaM`qaaMcao¸ saMkotsqaLaMcao¸ saMsqaaMcao va vya@tIMcao AamhI ?NaI Aahaot.
1.saMdBa-gaM`qaÀpustkoÁ
a.Aaplyaa BaartatIla saap ­ raomyaulasa vhITokr ³ Anauvaad ­ maa$tI icatmapllaI ´
b.sap-iva&ana ­]lhasa zakUr
c.saapaMivaYayaI ­ Ja[-AaiNa ra^ma vhITokr ³Anauvaad ­ vasaMt iSarvaaDkr´
d.ma.A.ina.sa. ­ ivacaar va saMGaTnaa maaga-diSa-ka.
e.SNAKES­inailamakumaar KOro.
2.WebsitesÀsaMkotsqaL Á
1. http//www.indiansnakes.org 4. http//www.indianherps.org
2. http//www.landofthewild.com 5. http//www.naturfoto.cz
3. http//www.arkive.org 6. en.wikipedia.org
3.vya@tIÀsaMsqaa Á
1. Nilimkumar Khaire5. Kumar Mandape
9. Dr. Dabholkar &maharaYT/ A.ina.sa.
2. Ulhas Thakur 6. Ashok Captain10. RajuMumbaikar & CON, Veshvi.
3. Kailas Darule 7. Dhanaji Phadake11. Friends ofNature, Chirner.
4. Bhai Tarkar 8. Prasad Shah 12. Wild Explorer, Panvel.
­ saMtaoYa Tklao.

3
AnauËmaiNaka
Anau. Ë.ivaYaya Paana naM.
1.mauKpRYz 1
2.manaaogat va p`stavanaa 2
3.saMdBa-ga`Mqa¸ saMkotsqaL va ?Nainado-SaÀAaBaar 2
4.AnauËmaiNaka 3
5.sap-ivaSvaacaI AaoLK À sap-jagat 4
6.saapaMcao vagaI-krNa 5
7.saap ­ maanavaima~ 6
8.saapaMivaYayaIcao sava-saamaanya gaOrsamaja 6
9.sap-dMSa TaLNyaasaazI GaoNyaacao KbardarIcaoÀsaavaQaanatocao ]paya10
10.saapaSaI saamanaa Jaalyaasa kaya kralaÆ 11
11.P`aqamaaopcaar ikMvaa sap-dMSaanaMtr laxaat zovaUna AMmalaat AaNaNyaacyaa mah%vapUNa-saUcanaa11
12.saapaMcao saMrxaNa krNaara kayada 12
13.saap AaoLKNyaasaazIcaa maUlaBaUtsarava 12
14.ivaYaarI saap : BaartIya caYmaanaaga¸ ekaxa naaga¸ naagaraja¸ maNyaar¸ GaaoNasa¸ fursao¸
caapDa¸ paovaLasap-¸ samaud`sap-.
13
15.inamaivaYaarI saap : hrNaTaoL¸ maaMjaáyaa saap¸ saaonasap-¸ iJalana¸ rotI sap-¸
icaknaI naayakUla¸ SvaanamauKI sap-¸ AMDIKa} saap.
19
16.ibanaivaYaarI saap : naanaoTI¸ idvaD¸ gava%yaa¸ Ajagar¸ Dur@yaaGaaoNasa¸ maMDaoL¸ QaamaNa¸
QaULnaagaINa¸ kvaDyaa¸ kukrI¸ $ka¸ tskr ¸kaLtaoMDyaa¸ KaprKvalyaa¸
rjatbaMsaI¸ ekorI¸ vaaLa.
23
17.Attending Snake rescue call–Care& Precaution. 31
18.World famous venomous snakes-not found in India. 33
19.The eminent personalities, who worked for cause related to
this field.
41
20.List of various free lectures by Santosh Takale 43
21.About the Author & Takale Charitable Trust 44

4
sap-ivaSvaacaI AaoLKÀsap-jagatÁ
pRqvaIvar inamaa-Na Jaalaolyaa savaa-t p`aicana sajaIvap`jaatIMpOkI saap ho ek Aahot.pyaa-varNaaSaI jauLvaUna GaoNyaacyaa %yaaMcyaa
jaIvanapwtImauLo%yaaMcao Aist%va AajahI iTkUna Aaho. AaScaya-kark baaba mhNajaoQa`uvaIyap`doSa vagaLta¸pRqvaIcyaa pazIvar
to sava-~ AaZLtat. jagaBarat saapaMcyaa saumaaro 3000 hUna AiQak p`jaatI Aahot.Baartat 275hUnahI AiQakp`karcao
saapAaZLtat. %yaatIla 52 p`jaatI ivaYaarI sadrat maaoDtat. javaL­javaL40 p`jaatI yaa samaud`sapa-McyaaAsaUna ivaYaarI
Aahot.Aqaa-tcaAaplyaasaazI samaaQaanakark baaba mhNajaoAaplyaa pirsaratIla farca qaaoDo saap ho ivaYaarI Asatat.(a
ivaYaarI saaMpapOkInaaga,maNyaar,GaaoNasa va fursao yaaMnaa ‘baDo caar’ mhNaUna saMbaaoQaNyaatÀAaoLKNyaat yaoto. saap hoSaIt
r@tacao p`aNaI³vaatavarNaat haoNaaáyaa badlaap`maaNao saapaMcyaa SarIracao tapmaana badlato´ AsaUna to AitSaya qaMD ikMvaa ]YNa
hvaamaana sahna k$ Sakt naahIt. 8
0
saoilsaAsato 45
0
saoilsaAsaho tapmaana %yaaMnaa jagaNyaasa AnaukUla Asato. Kallaolao
Anna ho SarIracao tapmaana iTkvaNyaasaazI vaaprlao jaat naahI %yaamauLo saap AnnaaiSavaaya Anaok idvasa jagaU Saktat.sap-
]VanaatIla kolaolyaa AByaasaat AjagaraMnaa daona vaYaa-hUnahI AiQak kaL Annaaivanaa ijavaMt Asalyaacao pahNyaat Aalao Aaho.
Krotr saap AlpsaMtuYTca Asatat. %yaaMnaaAavaSyak Asaola tovhaca to Anna Gaotat.pMrtuSarIracaa 70%Baaga ha
paNyaanao banalaolaa AsalyaakarNaanao¸paNaI ho %yaaMcyaasaazI AavaSyak Asato.paNaI ]plabQa nasatanaa¸saap BaxyaatIla SarIr
rsaaMcaa ]pyaaoga paNyaacaIgarja BaagaivaNyaasaazI krtat.
saapaMcyaapirsaraSaI Anau$p Asalaolyaa rMga$pamauLo¸ inasagaa-t maubalak p`maaNaat saap AsatanaahI %yaaMcao AapNaasa sahsaa dSa-na
haot naahI. saapaMcyaa SarIravar AsalaolyaaKvalyaaMmauLo %yaaMcaI %vacaa kaorDI rahto.Gaamaacyaa ga`MqaI nasalyaanao SarIratIla
Taka} pdaqa-katIcyaa³baahya %vacaocao AavarNa´ sva$pat baahor Taklao jaatat. sau$vaatIcao kat TakNyaacaop`maaNa ho
AiQak Asato.%yaanaMtrp`%yaok ADIca to tIna maihnyaaMnaI saap kat Taktao. kat Taklyaavarsaap tojasvaI vatrtrIt
idsatao.KvalyaaMmauLo AitnaIla va[nÍaroDikrNaaMpasaUna %yaaMcao saMrxaNahaotoo.tsaocaeka izkaNaahUna dusaáyaa izkaNaI
sarpTt jaata yaoto.maa~KvalyaaMABaavaI samaud`saapaMnaa jaimanaIvar sarpTta yaot naahI.
svasaMrxaNaasaazI saap Anaok pwtI vaaprtat. jasao Sa@yatao kaoNaacyaahI najarosa svatÁlaapDU na doNao¸Sa~USaI saamanaa
Jaalyaasa pLUna jaaNaoikMvaa lapNao. AMgaavar baotlao Asatajaaorjaaoranao satt fu%kar saaoDNao¸ maana ]Mca k$na fNaa kaZNao¸
maana capTI krNao Aqavaa SarIr fugavaNao¸SarIracao vaoTaoLo k$na inaScaoYT pDUna rahNao¸SaopTI vaLvaLivaNao AaiNa kaoNaI
pkDlaocaAsata ivaYza TakNao¸duga-MQaI saaoDNao¸AaokNao¸[.AgadIca naa[-laaja Asaola tr saaphllaa krtat¸AMgaavar
yaotat va dMSa krtat.yaamaagao kuzlaahI pUva-inayaaoijatDava ikMvaasaUDacaI Baavanaa nasato.
sava-saapaMmaQyaoDaoLo¸ijaBa¸%vacaa¸ dat¸SaopTIho Avayava Asatat.Ajagar AaiNa caapDa yaaMsaar#yaasaapaMmaQyao]Ymaaga`ahk
³tapmaana saMvaodnaxama´baairk KD\Do¸DaoLo va naakpuDyaa yaaMcyaamaqyao Asatat. saapaMnaa baa(kNa-nasatat. %yaamauLo
Aavaajaacao &anahvaotIlaQvanaIlahrIMmauLo haot naahI¸prMtu jaimanaImaaf-tkMpnaanao haoto.saap daonhI DaoLyaaMnaI daona vaogavaogaLI
dRSyao pahU Saktao.JaaDavar vaastvyakrNaaáyaa saapaMcaI dRYTI [trsaapaMpoxaa caaMgalaI Asato. bahutaMSa idnacar vaR%tIcyaa
saapaMcyaa DaoLyaaMcaI baahulaIgaaola va maaozI Asato tr inaSaacar saapaMcyaa DaoLyaaMcaI baahulaI]BaI Asato. saapaMcyaa DaoLyaaMvar
pardSa-k AavarNa Asato¸ pMrtu maaNasaaMp`maaNaopapNyaa nasatat.saap Kupjalad Asatat ha sava-saaQaarNa gaOrsamaja Aaho.
vaastvatÁ%yaaMcaa vaoga Admaasao 7ikmaIp`ittasaacyaa Aasapasa Asatao¸ savaa-t jalad halacaala krNaara AaiÍkotIla ivaYaarI
‘bla^k maambaa’ha saap sauwa 12 to 15 ikmaIp`ittasa yaa vaogaanaoca halacaala krtao.
saapacaIjaIBalaaMba AsaUna¸TaokajavaL duBaMgalaolaIAsato.Baxya SaaoQatanaa saap jaIBa saarKIAatbaahor krt Asatao.
saapacaodaonhI jabaDobaMd AsatanaahI %yaalaa jaIBa baahor kaZta yaotoAaiNa ijaBaocaa vaapr nasatanaa tI KalaIlajabaDyaatIla
gaaolaakar nailakot Asato.ijaBaocao rMga ivaivaQa AsaUna¸daonhI TaokonaajaUk AaiNa Aaolasar Asatat. daonhI TaokaMcyaa
saahayyaanao saap hvaotIla QaulaIkNa AaiNagaMQakNa gaaoLa k$na varIla jabaDyaatIla‘jaokbasana’[Mid`yaapya-Mt Gao}na jaatao.
yaamauLo saapalaa gaMQa&ana haoto. Baxyaalaa AaplyaakDo AakiYa-tkrNyaasaazIhI kahI saap Aaplyaa ijaBaocaa vaapr krtat.

5
saapaMcao vagaI-krNaÁ
saapaMcao Daoko¸SaopTI¸Kvalao¸ Aakar¸DaoLyaaMcaIbaahulaI¸caala¸vaastvya krNyaacaI jaagaa¸ p`janana pwtI¸Baxya¸ [%yaadIMnaa
AaQaar maanaUnaAnaok P`akar pDtat. pMrtusaapaMcaI ivaYainamaa-Na krNyaacaIxamata va %yaapasaUnamaanavaalaa haoNaaro Apaya¸
yaaMvar %yaaMcao mau#ya vagaI-krNa hao} Sakto .saamaanya maaNasaacyaa dRYTInao ho vagaI-krNafar mah%vaacao Aaho.yaa AaQaaro saapaMcao
tInamau#yap`kar pDtat Á
1´ ibanaivaYaarI saapÁyaa saapaMmaQyao ivaYa Aqavaa ivaYaga`MqaI nasalyaakarNaanao %yaaMcaadMSamaanavaasa Apayakarknasatao.
%yaaMcyaa caavaNyaanaojaIivatasa Qaaoka inamaa-Na haot naahI.pMrtu saapaMba_laAsaNaaáyaa A&anaamauLo va iBatImauLobahusaM#ya
AsaNaaáyaayaasaapaMcaI ivanaakarNa h%yaa haoto. ]da. naanaoTI¸idvaD¸QaamaNa¸[.
2´inamaivaYaarI saapÁyaa saapaMmaQyao AsalaolaI ivaYaacaI maa~aAaiNa sva$pho BaxyaalaabaoSauwkrNyaasa va pcaivaNyaasa madt
krto. yaasaapaMcyaa ivaYaanao sauwamaaNasaacyaa jaIivatasa kaoNatIhI hanaI paohaocat naahI.]da. maaMjaáyaa¸hrNaTaoL¸[.
3´ivaYaarI saapÁyaa saapaMmaQyao ivaYadMt va ivaYagaM`qaIAsatat.ivaYaga`MqaItIla ivaYa¸ivaYadMtaWaro dMSakrtavaoLosaBaxyaacyaa
SarIrat saaoDlao jaato.saapacao Baxya baoSauwkrNyaasa¸%yaacaa P`aitkar kmaI krNyaasa va igaLlyaanaMtrtopcaivaNyaasa ho ivaYa
madt krto.manauYyap`aNyaasaazI sauwa ho ivaYa Apayakark AsatoAaiNa yaaogya vaOdyaikya ]pcaaraMcyaa ABaavaI ho ivaYa jaIvaGaoNao
z$ Sakto.]da.naaga¸maNyaar¸fursao¸GaaoNasa¸samaud`sap-¸[.
saapaMcao [tr P`akarÁ
vaastvya krNyaacyaa jaagaonausaar Á
ibaLat rahNaaro saap Á]da.maMDaoL¸Dur@yaaGaaoNasa¸naaga¸[.
JaaDavar rahNaaro saapÁ]da.hrNaTaoL¸caapDa¸ $kasap-¸tskr¸[.
paNyaat rahNaaro saap Á]da.idvaD¸samaud`sap-¸[.
jaimanaIvar rahNaaro saapÁ]da.naanaoTI¸Ajagar¸QaamaNa¸[.
vaavarNyaacyaa savayaI va vaoLonausaar idnacar¸inaSaacar ho P`akar pDtat.idnacar saapaMcyaa DaoLyaaMcaI baahulaI gaaola Asato.
]da. QaamaNa¸naanaoTI¸kvaDyaa¸[.JaaDavar rahNaaáyaa saapaMcaI dRYTI [tr sava-saapaMpoxaa caaMgalaIAsatoAaiNa%yaaMcao DaoLohI
[tr saapaMpoxaa maaozo Asatat.inaSaacar saapaMcyaa DaoLyaaMcaIbaahulaI ]BaI Asato. %yaaWaro Aaplyaa dRYTIpTlaavar pDNaara
p`kaSa to inayaMi~tk$ Saktat.]da. maaMjaáyaa¸ Ajagar¸ caapDa¸[.hrNaTaoLyaa saapacao vaOiSaYTya mhNajao¸%yaacyaa
DaoLyaaMcaIbaahulaI AaDvaI Asato.
saapaMcao puna$%padna daona p`karo haotoÁ
AMDja sap-AMDI Gaalatat.]da. naaga¸ maNyaar¸ Ajagar¸ QaamaNa¸ [.
tr kahI saapaMcyaa maadyaaDayaro@T ³p`%yaxa´iplaaMnaa janma dotat. ]da. GaaoNasa¸caapDa¸ hrNaTaoL¸ [.
saapaMcyaacaalaIcao tIna P`amauK P`akar Aahot ÁnaagamaaoDI caala¸ saurvaMTasaarKI caala AaiNa vaolaaMTI caala.
‘naagamaaoDI caala’krtanaa saap Dao@yaapasaUna SaopTIcyaa TaokapyaM-tjaimanaIvar ‘s’saar#yaa naxaIP`amaaNaopuZo sarktanaa
idsatao. laaMba SarIracao prMtu saDpatL Asalaolao sava-saap yaaca pwtIcaavaapr krtat. ]da. naaga¸ QaamaNa¸
QaULnaaigaNa¸ gava%yaa [.
‘saurvaMTasaar#yaa caalaI’t saap vaoTaoLo Takt naahIt. to saurvaMTap`maaNao Aaplao SarIr maQao ]calatat va puZo
sarktat. ]da. Ajagar¸GaaoNasa¸[.
fursao¸ vaaLvaMTI P`adoSaat rahNaaro saap¸ AaplaI maana ]calaUna¸itrkI k$napuZo sarkivatat. %yaamauLo %yaaMcao SarIr
eka baajaUsa foklyaasarKo idsato. Asao itrko sarpTNyaacyaa pwtIsa‘vaolaaMTI caala’Asao mhNatat.

6
]MdIr¸GauSaI¸ baoDUk¸ sarDo¸ palaI¸CaoTo pxaI¸ JaaDa­panaaMvarIla ikTk¸ maasao [. Ka}na saap AaplaI gaujaraNa krtat.
prMtu maNyaar¸ naaga va naagaraja ho sava-svajaatBaxak Aahot.
yaacap`maaNao saap jyaaMcao Baxya Aaho¸ ASaa p`aNyaamaMQyaoÀpxyaaMmaQyao GaubaD¸ maaor¸ mauMgausa¸ ga$D¸ bagaLa¸sasaaNaa yaaMcaa samaavaoSa
haotao.saap ho maaNasaacao Baxya nasatanaa doKIla¸maaNaUsa ha saapaMcaa savaa-tmaaoza Sa~U Aaho.sa%ya Saas~Iya maaihtIcaa ABaava
va BaItIpaoTI tao %yaaMcaI h%yaa krtao.
saap­maanavaima~Á
kRMtkp`aNyaaMcaa naaSa krNaaáyaa iSakarIpxyaaMcao mah<va saaMgatanaa¸pxaIima~salaIma AlaI mhNaalao haoto kI¸20 to50 T@ko
AnnaacaI naasaaDI kRMtkp`aNaI krtat. cahacyaamaLyaaMcao laaKao$pyaaMcao nauksaana haoto.saapaMcaomau#ya Anna ]MdIr Aaho.
]MdraMcaI p`janana xamatap`caMD Aaho.]MdraMcaI ek jaaoDI vaYaa-laa 850 poxaa AiQak iplaaMnaa janma doto¸ ]MdIr doSaatIla
25¹30 T@koAnna KatatAqavaa %yaacaI naasaaDI krtat. ipkaMvarIlaikTk¸DasaaMcyaa ALyaa¹AMDI¸]MdIr¸ GauSaI yaaMvar
naOsaiga-kir%yaa inayaM~NazovaNyaacao kama sava-p`karcao saap krtat.ek QaamaNa 1 vaYaa-t SaokDao ]MdIr va GauSaI Kato.%yaamauLo
saap ho f@t maanavaima~ nasaUna Kro inasaga-ima~ Aahot.toAnna saaKLItIla ek mah%vaacaa GaTk AsaUna¸pyaa-varNasaMtulanaacao
mah%vapUNa-kaya-Ap`%yaxapNaokrt Asatat.maanavainaima-t ]MdIr pkDayacao ipMjaro Aqavaa ikTknaaSako yaaMpoxaa saapaMcao ]MdIr
pkDNyaacao tM~ pirNaamakark Aaho¸karNa to naOsaiga-k Aaho.
saapaMcao ivaYa ho Ait ]pyau@t pdaqa-Aaho. ivaYaarI d`vyaasaaobat %yaaMmaQyao maanavaasa ]pyau@t Asao Anaok GaTk Asatat.sap-
ivaYaacao pRqaÁkrNa k$na¸%yaatIla GaTkaMcaa vaapr AaOYaQaaMmaQyao kolaa jaatao. jasao r@ts~ava qaaMbaivaNyaasaazI GaaoNasaacyaa
ivaYaacaa vaapr kolaa jaatao¸karNa%yaamaQyao r@tacyaagauzLyaa banaivaNyaacaagauNaQama-Asatao.tsaocas~IyaaMcao gaBaa-Saya¸ maanavaI
DaoLyaaMcao baubbauL yaatUna haoNaaáyaa r@ts~avaavar ha ]pcaar kolaa jaatao.fofro¸ dmaa¸ saMiQavaat¸]saNa¸maakDhaDacao duKNao¸
yaaMvar ]paya mhNauna sauwanaagaaMcyaa ivaYaapasaUna banaivalaolao vaodnaaSaamak vaaprlao jaato.tIva`sva$pacyaa vaodnaaMvar to gauNakarI
Aaho.saapaMcyaa ivaYaapasaUnaca ivaYap`itbaMQak lasa banaivatat . ha %yaaMcaa AaNaKI ek mah%vaacaa ]pyaaoga Aaho. sap-dMSaavar
f@t yaa lasaIcaaca Ka~ISaIr [laaja haotao.
saap­gaOrsamajaÁ
AajaimatIsa sauwa jagaatsaapaMivaYayaI Saas~Iya maaihtIpoxaa¸laaokaMkDUna imaLalaolyaa kalpinakva eokIva maaihtIvar AaQaarIt
gaaoYTIca¸Anya kaoNa%yaahI ivaYayaapoxaap`cailat Asalyaacao AaZLUna yaoto. ho vaastva sap-dMSa¸ sap-svaBaava¸ %yaaMcaa duYTpNaa¸
sap-dMSaavarIla ]paya¸yaa savaaM-naa laagaU haoto.%yaamauLo Baartasaar#yaa AaiSayaa[-doSaat laaok sap-maMidro baaQaMtat¸ %yaaMcaI pUjaa
krtat.pNa ijavaacyaa iBatImauLo va A&anaanao AgadI ina$pd`vaI saapaMnaa sauwazocaUna­zocaUna maartat. ha ivaraoQaaBaasa
Saas~Iya maaihtIcyaa ABaavaamauLo Aaho.yaasavaa-MtUnaca Anaok AMQaEawaMcaa ]gama haotao.yaa AMQaEawakQaIQamaa-SaI¸puratna
vaa=mayaaSaI Aqavaa eokIva maaihtISaI inagaDIt Asatat. bauvaa¸ baabaa¸ gaa$DI¸ Aaplao paoTBarNyaasaazI ASaa Anaok BaItIp`d
gaaoYTI samaajaat psarvat Asatat.
p`%yaok saapaivaYayaI AMQaEawa³gaOrsamaja´ Aahotca¸ prMtu sava-saaQaarNapNao ekdMr sap-jamaatI ivaYayaIcao gaOrsamajap`qama
pahUyaa.
1.sava-ca saap ivaYaarI Asatatva mhNaUna kuzlaahI saap caavalaa trI maaNaUsa martao.
sa%ya :AapNa pahIlao¸farcaqaaoDo saap ho ivaYaarI Asatatva yaaogya p`iSaxaNa AByaasaanao %yaaMnaa AaoLKNao sahja Sa@ya
Aaho.tsaoca f@t ivaYaarI saapaMcaa dMSa Apayakark hao} Saktao.prMtu yaaogya vaoLI kolaolyaa vaOVkIya ]pcaaranaoha
ApayasauwaTaLta yao} Saktao.

7
2.saap dUQa iptao karNa to %yaaMcao AavaDto KaVAaho.
sa%ya :saap ho sarpTNaaáyaa gaTatIla p`aNaI AsaUna maaMsaaharI Aahot. dUQa ho %yaaMcao Anna naahI¸ %yaamauLo %yaaMcyaa
pcanasaMsqaolaa Apaya haotao. jaovha AapNa gaa$DyaakDo Asalaolyaa saapaMnaa dUQa iptanaa pahtao¸%yaamaagaIla sa%ya far
ivadark Asato. yaa sava-pkDlaolyaa saapaMnaa gaa$DIik%yaok maihnaoAnna­paNyaavaacaUna zovatat.ASaa Avasqaot
thanalaolaa saap dUQaalaa paNaI samajaUna iptao. AapNasauwa Aaplyaa Qaaima-ktomauLo %yaaMcyaa duÁKat Bar Gaalatao.
3.saap¸ gaa[-va mhSaIMcyaa payaalaa vaoTaoLo GaalaUna kasaolaa taoMD laavaUna dUQa iptao.
sa%ya:AapNaasa maaiht Aaho kI¸ dUQa ho saapacao Anna naahI.tsaoca saapacao dat ho far tIxNa va Qaardar Asatat.
%yaaMcaa dMSa SaaMtpNao kaoNaIhI sahna k$ Sakt naahI. %yaamauLo varIla gaOrsamaja ha KrMca Aqa-hIna Aaho.
4.saapaMnaa saMgaIt AavaDto Aqavaa naaga puMgaIcyaa talaavar Daolatao.
sa%yaÁsaapaMnaa baa(kNa-nasatat¸ %yaamauLo %yaaMnaa hvaomaaf-t yaoNaaáyaa Aavaajaacao &ana haot naahI.prMtu jaimanaImaaf-t
SarIrapyaM-t paohcaNaarI kMpnao %yaaMnaa jaaNavaU Saktat. gaa$DyaaMcyaa puMgaI samaaor DaolaNao ha saapaMcaa¸puMgaIcaa vaoQa
GaoNyaacyaa p`ya%naacaa ek Baaga Asatao. svasaMrxaNaacaa tao ek bacaavaa%mak piva~aAsatao.baáyaacavaoLa saap puMgaIlaa
caavaNyaacaa p`ya%na krtao¸ jyaakDo AapNa jaaNaunabaujaUna dula-xa krtao .
5.ra~I iSaL GaatlaI AsataAqavaasaap ha Sabd ]ccaarlaa Asata¸saap tao Aavaaja eokUna Garat yaotao.
sa%ya ÁAapNa var paihlao kI saapaMnaa baahyakNa-nasalyaanao %yaaMnaa hvaomaaf-t QvanaI&ana haot naahI. tsaoca %yaaMcaa maoMdU
jaast ]%ËaMt nasalyaanao saMgaIt¸ SaIL Aqavaa maanavainaima-t BaaYaa samajaU Sakt naahI. %yaamauLo varIla ivaQaana ho gaOrsamaja
Aaho ho maa~ na@kI.
6.saapaMnaa saugaMQa AavaDtao mhNaUna kovaDa¸ ratraNaI¸ caafa yaa JaaDaMvar %yaaMcao Aist%va Asato.
sa%yaÁsaapaMcao gaMQa&ana KUp caaMgalao Asato va %yaacaa vaapr to Baxya imaLivaNyaasaazI va Sa~UpasaUna bacaava krNyaasaazI
krtat. varIla fulaJaaDo %yaaMcyaa saugaMQaamauLo Anaok p`karcao ikTk AakiYa-t krtat¸ %yaamauLo palaI¸ sarDo [.
Baxak sauwatoqao yaotat. %yaaMcyaa maagaavarsaap toqao yaotat. yaa JaaDaMcyaa rcanaomauLo Asalaolyaa dmaT¸ qaMDjaagaI to
rahNaosauwapsaMt krtat.yaacaa Aqa-saapaMnaa saugaMQa AavaDtaoAsaa haot naahI.
7.saap saMmaaoiht krtaoikMvaasaap jaadU[-Sa@tInao maaNasaaMsa AajaarI paDtat.
sa%yaÁsaap ho ek sarpTNaaro p`aNaI Aahot¸ %yaaMcyaamaQyao kuzlyaahIp`karcaI jaadU[-Sa@tI ikMvaa saMmaaohna klaa
nasato. prMtu Gaabarlaolyaa vya@tIsaazI papNyaa nasalaolao saapacao ekTk pahNaaro DaoLo va lavalavaNaarI jaIBa ho tSaa
p`karcaaAaBaasa inamaa-Na krt AsaavaI va %yaamauLo [tr kvaI klpnaaMnaa caalanaa imaLt AsaavaI.
8.saap yaaojanaabaw pwtInao ~asa doNaaáyaavya@tI ikMvaa samaUhacaabadlaa Gaotat ikMvaa saUD ]gavatat.%yaacap`maaNaosaap
DUK Qartat Aqavaa pazlaaga krtat.
sa%yaÁsaapaMcaa maoMdU far ivakisat nasatao. sava-SarIracyaa 1T@@yaahUnahI kmaI vajana %yaaMcyaa maoMdUcao Asato. maoMdU
f@t SarIr p`ikyaa saaMBaaLtao. bauwIma%ta¸ smarNaSa@tI [tkoca kaya %yaaMcaI dRYTI sauwafar kmakuvat Asato.
ASaa pirisqatIt maaNasao laxaat zovaNao¸ %yaaMcaa p%ta SaaoQaNaova yaaojanaabawbadlaaGaoNao ho saapaMsaazI ASa@yap`aya
Aaho. baáyaaca saapaMmaQyao nar va maadItIla saMbaMQa samaagamaapurtaca Asatao. kahI vaoLa Baukolaolaa jaaoDIdar samaagamaanaMtr
dusaáyaa jaaoDIdaralaaca Ka}na Taktao.%yaamauLo p`omaBaavanaa Aqavaabadlaaho saapaMsaazI saQyayaugaatASa@ya Aaho.
9.saap pujaonao p`saÙ haotao va maanavaI [cCa pUNa-krtaoAqavaasaapaMcaI pujaa kolyaasa Aqavaa ]pvaasa kolyaasa sap-dMSa
baaQat naahI.
sa%ya ÁsaapaMcaa maoMdU Aivakisat Aah¸o %yaamauLo prMpragat $ZI¸ maM~¸naOvaoV yaaMcaa Aqa-%yaalaa samajaNao kzINa Aaho.
Aaja %yaaMcaoca Aist%va Qaao@yaat Aalao Aaho¸ %yaaMcyaa kahI jaatI tr naYT sauwa Jaalyaa Aahot. ASaa pirisqatIt
saapakDUna maaNasaaMcyaa Avaastva Apoxaa pUNa-haoNao %yaaMcyaa xamato baahorcao Aaho¸ Asao vaaTto.

8
10.saap QanasaMp%tIcao rxaNakrtao.
sa%yaÁAaplyaa Sa~UpasaUna bacaava krNyaasaazIsaap lapUna rahNao psaMt krtat. jaunao¸ inaja-na pDko vaaDo¸ [maartI¸
yaasaazIyaaogya jaagaa Asatat. tsaoca jaimanaIKalaI¸ BauyaarI jaagaot zovalaolao maatIcao maDko AqavaalaakDI saMduk ho
saapaMnaa pUrk qaMD¸dmaT vaatavarNa dotat. %yaamauLo ASaa jaagaI AapNa gaolyaasa saap AaQaIca hjar Asalyaacao idsato
va nakao to gaOrsamaja psartat.Kro pahta¸saaonao¸ pOsaa¸ daga­daiganao yaa jagaNyaasa AnaavaSyak Asalaolyaa gaaoYTIt
maaNasaa vyaitir@t kuzlyaaca p`aNyaalaa ³jaIvaalaa´ rsa nasatao.
11.saappunaja-nma GaotatikMvaa kahI janmaaMnaMtr saapalaa pMK fuTtat va tao ]DU SaktaoAqavaa [cCa$p QaarNa k$
SaktaoAqavaa maanavaI Avatar Gao} Saktao.
sa%ya Ásaap SarIratIla Taka} pdaqa-¸ baa( %vacaa¸AavarNaacyaasva$pat Taktao. dr kahI maihnyaaMnaI ho GaDt
Asato. kat TakNyaapUvaI-va naMtrcao saapacao $pÀsva$p yaat baroca AMtr Asato. AQa-maolaa¸ AajaarI vaaTNaara saap
kat TaklyaanaMtr¸ tjaoladar va sauMdr idsatao. yaa BaaOitk badlaacyaa A&anaamauLoca saapaMcyaa punaja-nmaacyaa khaNyaa
rcalyaa gaolyaa Asaavyaat. tsaoca saapaMnaa pMK nasatat. kahI saap ]Mca JaaDava$na trMgat KalaI ]trtat. yaalaa
SabdSaÁ ]DNao mhNata yaoNaar naahI. karNa yaaca pwtInao %yaaMnaa KalaUna var jaata yaot naahI. Asao ]Dto saap ]da.
saaonasap-kahI maITr AMtrca trMgatat. Aaplyaalaa vaaTto %yaap`maaNao ikMvaa ica~pTat daKivatat %yaap`maaNao to kahI
iklaaomaITr ]Dt naahIt.saapaMnaa AitMid`ya Sa@tIWaro [tr kuzlaohI $p Gaota yaot naahI. karNa tsao Asato tr
inasagaa-t rahUna inasagaa-SaIcabaoiSastpNaovaagaNaaáyaa maaNasaalaa %yaaMnaI kQaIca QaDa iSakivalaa Asata.
12.gaaoDyaa paNyaatlao paNasap-³ibanaivaYaarI´ jaimanaIvar Aalao Asata¸ ivaYaarI haotatAqavaaivaYaarI saap ³naaga´
paNyaat pDlyaasa¸ ibanaivaYaarI haotao.
sa%ya ÁivaYaarI saapaMnaajanmaapasaUnaca ivaYaga`MqaI va ivaYadMt Asatat. prMtu ibanaivaYaarI saapaMnaa ho Baaga janmaapasaUnaca
nasatat. yaa SaarIrIk AMgaacaa saapacao ta%purto paNyaat AsaNyaaSaI ikMvaa nasaNyaaSaI kahI saMbaMQa nasatao. %yaamauLo
ibanaivaYaarI paNasaap jaimanaIvar Asatanaa sauwa ibanaivaYaarIca Asatao va ivaYaarI saap paNyaat AsatanaahI ivaYaarIca
Asatao. yaabaabat mah%vaacao mhNajaopaNyaat AsaUna sauWasamaud`sap-ho jagaatIla savaa-t ivaYaarI saap Asatat.
13.saap maarlyaanaMtr %yaaMcyaa r@tatUna Anaok ipllao tyaar haotat.
sa%ya ÁsaapaMcao puna$%padna iplaja ikMvaa AMDja yaa sva$pacao Asato. AMDja saap maadInao Gaatlaolyaa AMDyaatUna
janmaalaa yaotat¸ tr iplaja saapaMmaQyaoo¸maadIpuroSaI vaaZ JaalyaanaMtr¸ipllaaMnaa Dayaro@T janma doto. %yaamauLo maolaolyaa
saapaMcyaar@tatUna navaIna saap inamaa-Na haoNao hI ek BaakDkqaa Aaho.
14.nauktaca zar maarlaolyaa saapavar ra^kola Taklao Asata tao ijavaMt haotao.
sa%ya Ákoraoisanacaa saMpk-tajyaa jaKmaoSaI Jaalaa Asata¸ BayaMkr vaodnaa haotat. yaacaaca Baaga mhNaUna³p`itixaPt
iËyaa´ marayalaa Toklaolyaa saapavar koraoisana Taklao Asata tao vaodnaonao ivavhLtao va qaaoDI halacaala krtao. prMtu hI
xaiNak gaaoYT Asato. %yaamauLo saap ijavaMt haot naahI.
15.dovaacyaa saaMpavar ³ivaSaoYatÁ´ naagaavar kosa Asatat.
sa%yaÁsaap ho sarpTNaaáyaa p`aNaI samaUhatIla AsaUna %yaaMcyaa AMgaavar kosa inasaga-tÁ nasatat. %yaaeovajaI daKivaNyaat
yaoNaaro kosa ho bauvaa¸ baabaa¸ maaMi~k¸ gaa$DI yaaMnaI kRi~ma pwtInao laavalaolao Asatat. %yaasaazI to ijavaMt saapaMcyaa
AMgaavar jaKma krtat va SaoLIcao kosa %yaat ADkvatat jaKma BarlyaanaMtr to kosa saapacaoca AsalyaasaarKo
Baasatat. maga gaa$DI yaaca saapaMnaa dovaacao saap mhNaUna papiBa$ Ba@t maMDLIMnaa daKivatat va to ivaSvaasa zovatat.
yaa sagaLyaaMcaa ~asa maa~ ibacaaáyaa saapalaa haotao.
16.naaga QaamaNaIsaaobat imalanaÀ samaagama krtao.
sa%ya ÁsaapaMcyaa p`%yaok p`karat nar va maadI AaZLUna yaotat. ho naaga va QaamaNa yaa daoGaaMnaahI laagaU pDto.%yaamauLo
naaga¸QaamaNa yaa saapasaaobat imalana krtao ho pUNa-tÁ Asa%ya Aaho. kdaicatmarazIt naaga ha Sabd puillaMgaI va QaamaNa

9
ha Sabd s~IilaMgaI yaa Aqaa-nao vaaprlaa jaatao %yaamauLo ha gaOrsamaja psarlaa Asaavaa. %yaacap`maaNao maadIvarIla h@k
isad\Qa krNyaasaazI¸jaovha daona nar QaamaNa naR%ya krtat tovha %yaacyaa DaolaNyaamauLo tonaagaap`maaNao Baasatat. KrM tr
kahI laaok yaalaaca gaOrsamajaUtInao nar va maadI QaamaNa yaaMcao imalana samajatat. Aaplyaa AiQak maaihtIsaazI ho na@kI
laxaat Gyaa kI naaga ha saap Sa@yatao QaamaNa yaa saapalaa Ka}naca gaujaraNa krtao.
17.garaodr s~I va saap yaaMcaI najaranajar Jaalyaasa saapaMcao DaoLo jaatat.
sa%ya ÁvarIla ivaQaana hI pUvaa-par caalat AalaolaI AMQaEawa Aaho. Aamacyaa ]rNa yaoqaIlaCONyaa saMGaTnaocyaa sap-
ima~ManaI (a gaaoYTIcaI sa%yaÀAsa%yata svayaMsaovakaMWaro tpasaUna paihlaI Asata tI Asa%ya Asalyaacao isaw Jaalao Aaho.
Aaplyaa samaaQaanaasaazI AapNa sauwa ha p`ya%na k$na phayalaa hrkt naahI. f@t saapacaI AaiNa sahBaagaI
sadsyaMacaI yaaogya kaLjaI GyaavaI.
18.saap SaopTInao DMK maartaoAqavaasaap ijaBaonao caavatao.
sa%ya Ásaap ijaBaonao caavat naahI¸ karNa tI Kup maRdU Asato. %yaamaQyao kuzlyaahI p`karcao haD nasato¸ jao katDI CodU
Sakola. SaopTIbaabat pNa kahIsao saarKoca Asato. prMtu kahIsaapaMcyaaitrksa kap Asalaolyaa baaoqaT SaopTImauLo to
CaoTI ibaLo ]k$ Saktat. kahI saapaMnaamaa~ SaopTIlaa kaTa Asatao va kQaI­kQaI bacaava krNyaasaazI tao
Taocatat. pNa %yaamaQyao ivaYa nasalyaakarNaanao jarI tao vaodnaakark Asalaa trI Apayakark nasatao.
19.saap SarIracao vaoTaoLo k$na caakasaarKo banaivatao va TokDyaaMva$na KalaI gargart yaot maaNasaaMcaa pazlaaga krtao.
sa%ya Ásaap svasaMrxaNaasaazI SarIracao vaoTaoLo krtao. var Apoixat Asalaolyaa gargart yaoNyaacyaa p`iËyaosaazI AavaSyak
Asalaolaa tMdu$stpNaa saapamaQyao nasatao. %yaamauLo ha sava-maanavaI manaacyaa klpnaaivalaasaacaa BaagaAaho va pUNa-tÁ
Asa%ya Aaho.
20.sap-dMSa va %yaavarIla ]payaasaMbaMiQat gaOrsamaja Á
1.saapaMcaI pUjaa kolaI Asata Aqavaa %yaaMcyaa naavaanao ]pvaasa kolaa Asata vya@tIcao sap-dMSaapasaUna ikMvaa sap-ivaYaacyaa
ApayaapasaUna saMrxaNa haoto. baabaa¸ bauvaa¸Ammaa¸ svaamaI¸ maaMi~k yaaMcyaakDo [-Svara kDUna p```aPt kolaolaI idvya Sa@tI
Asato. jyaaWaro to sap-ivaYaacaa Apayakark pirNaama kmaI k$ Saktat Aqavaa naYT k$ Saktat. hI Sa@tI ho
baabaa laaok vaYaa-nauvaYaa-cyaa AByaasa¸ pUjaa va Aqak pirEamaanao p`aPt krtat.
2.saap caavalyaasa maMidralaa Aqavaa Qama-sqaLaMnaa foáyaa Gaatlyaanao¸ ivaYaacaahaoNaara Apayakark pirNaama TaLta yaotao.
3.mauMgaUsaalaa saapacao ivaYa baaQat naahI Aqavaa saap caavalyaasatao ivaiSaYT JaaDacaa palaa/maUL Ka}na svatÁcaa bacaava
krtao.
4.kuYzraogyaasa saap caavat naahI Aqavaa caavalaa trI baaQat naahI.
5.ivaYaarI sap-dMSaanaMtr “naagamaNaI” Aqavaa [tr t%sama jaDIbaUTIcaa ]tara kolaa Asata ivaYaacaa Apayakark pirNaama
haot naahI.
6.sap-dMSaacyaa jaagaI taplaolyaa laaoKMDacaa caTka idlyaasa sap-ivaYa baaQat naahI.
7.maM~aopcaaranao sap-ivaYa ]trvata yaoto.
8.sap-dMSa Jaalaolyaa vya@tIsa imarcyaa ikMvaa kDuinaMbaacaa palaa gaaoD laagatao.
sa%ya Á
kRpyaa laxaat zovaa kI¸ ibanaivaYaarI va inamaivaYaarI sap-dSaaMcaa maanavaI SarIravar haoNaara pirNaama p`aNaGaatk nasatao¸ tsaoca
bahutaMSa laxaNao hI ta%pur%yaa sva$pacaI Asatat. prMtu ivaYaarI saapaMcaa dMSa ha p`aNaGaatk Asalaa trI yaaogya vaOVkIya
]pcaaranao ³ p`it sap-ivaYa lasa ¹ASV´ p```aNa vaacaivalao jaa} Saktat. yaa vyaitir@t kolao jaaNaaro sava-]paya ho ivaYaarI
sap-dMSaavar ]pyaaogaI pDt naahIt. prMtu barocasao sap-dMSa ho ibanaivaYaarI ikMvaa inamaivaYaarI saapaMmauLo haot Asalyaanao¸ kahI
vaoLanao raogaI AapaoAap bara haotao va Eaoya ]gaacaca Aqa-hIna AMQaEawaMvar AaQaarlaolyaa ]pcaaraMnaaidlao jaato. ivaYaarI sap-

10
dMSaanaMtr yaaogya ]pcaarat kolaolaI hoLsaaMD va ivalaMba¸ tsaoca raogyaalaa Jaalaolaa maanaisak va SaarIirk ~asa¸ ivaYaacaaduYpirNaama
vaaZivatao.
mauMgaUsa ha AitSaya capL p`aNaI AsaUna saapaSaI saamanaa krt Asatanaa tao sap-dMSa na haoNyaacaI kaLjaI Gaotao. prMtu caukUna jar
ivaYaarI saapacaa dMSa Jaalaa tr mauMgaUsa ma$ Saktao.
naagamaNaI mhNaUna baajaarat ivaklyaa jaaNaaáyaa sfiTkMamaQyao kuzlyaahI p`karcao ivaYaacaa pirNaama kmaI krNaaro saamaqya-nasato.
maanavaI va`tvaOklyao saapaMcyaa samajaNyaaplaIkDo Aahot. tsaoca dMSa krto vaoLI Taocalao gaolaolao ivaYa kuzlyaahI pwtInao¸saap
prt kaZU Sakt naahI.
kuYzraogaanao baaiQat vya@tIcyaa spSa-AaiNa saMbaMiQat saMvaodnaa naahISaa Jaalaolyaa Asatat %yaamauLo sap-dMSa va%yaaAvayavaaMvarIla
vaodnaa raogyaasa jaaNavat naahIt. prMtu ivaYaacaa SarIravar AinaYT pirNaamamaa~ haotaocava yaaogya ]pcaaracyaa ABaavaI maR%yaU
hao} Saktao.
saapacyaa ivaYaamauLo ³ivaSaoYatÁ naaga va maNyaar´ dMSa Jaalaolyaa vya@tIcyaa majjaasaMsqaovar pirNaama haotao va %yaacaI saMvaodnaxamata
kmaI hao} laagato %yaamauLo %yaalaa cava sauwa samajat naahI. %yaamauLo $gNaasa imarcaI itKT Aqavaa kDuinMaba kDU laagat naahI.
yaacaa Aqa-Asaa naahI¸kI %yaalaa to gaaoD laagato. kdaicat dMSa ipDIt vya@tIsa ASaa pirisqatIt saaKrhI gaaoD laagaNaar
naahI.
varIla gaOrsamaja ho ekUNa sap-jamaatIivaYayaI Aahot. prMtu p`%yaok saapabaabat Asalaolao ivaiSaYT gaOrsamaja p`%yaok
saapabaabatcyaa AiQak ivavaocanaat Aalao Aahot.
sap-dMSa TaLNyaasaazI GaoNyaacaoKbardarIcaoÀsaavaQaanatocao ]payaÁ
saap ha jaIva inasaga-va maanava yaaMsaazI ]pyau@t Asalaa trIsauwa %yaacyaa ivaYaamauLo¸ %yaacaa dMSa ha Bayaavah va ~asadayak
zrtao.ivaSaoYatÁ ivaYaarI saapaMcaa dMSa¸mhNaUnaca ekMdr sap-dMSa hao} nayao mhNaUna KbardarIGaotlaolaI barI.Aaplyaalaa maaiht
Aaho kI ]payaapoxaa saavaQagaIrI kQaIhI caaMgalaI.saap ho JaaDIt ikMvaa ADgaLIt mhNajao dmaT¸ AMQaaáyaa¸ Aaolasar jaagaI
rahNao psaMt krtat. ho laxaat Gaotlyaasa sap-dMSa TaLNyaasaazI AapNa KalaIla KbardarI Gao} Saktao.Aqaa-tca¸
gaavaakDIla izkaNaI saap Garat¸ gaaozyaat ikMvaa Aasapasa yao} nayao mhNaUna sauwa ho ]paya p`BaavaI z$ Saktat.
1.Garalaa laagaUna va Aasapasa palaapacaaoLa¸ dgaD¸ ivaTa¸ laakDo¸ sarpNa¸ gaaovaáyaa yaaMcaa ZIga rcaU nayao. Sa@yatao Garat
varIla sava-saazivaNao TaLavao.karNa yaa gaaoYTI saapalaa lapNyaasaazI ]%tma jaagaa ]plabQa k$na dotat.
2.varIla maud\dyaalaa Anausa$na¸dgaD¸ ivaTa¸ sarpNa¸ gaaovaáyaa yaaMcyaa ZIgaaáyaaKalaI Aqavaa ADgaLIcyaa jaagaot hat
Gaalatanaa AaQaI vyavaisqat pahNaI k$na magaca puZIla kaya-vaahIÀkamao kravaI.
3.]qaL paNyaat¸ dladlaIcyaajaagaI¸JaaDIt vaavartanaasauwakaLjaIpUva-k jaagaocaI pahNaI k$naca ]travao.
4.saapaMnaa gauLgauLIt¸ sapaT pRYTBaagaaMvar halacaala krNao¸ sarkNao kzINa jaato¸ mhNaUnacaGaracyaa baahorIla iBaMtI¸ payaa va
lagatcaa kahI maITr pirsar saarvaUna Aqavaa rotI isamaoMT vaap$na ekdma gauLgauLIt kravaa.%yaamauLo saap Garat yao}
SakNaar naahIt va sap-dMSa TaLlao jaa} SaktIla.
5.iBaMtI¸ kuMpNa yaaMnaa tDa Aqavaa Baaoko pDlaI Asalyaasa vyavaisqat baujavaUna GyaavaIt.yaa jaagaa sauwa saapaMnaa ta%purta
inavaara dotat¸ %yaaWaro saap Garat sauwa yao} Saktat.
6.baahorIla JaaDavarIla Aqavaa kuMpNaavarIla vaolaI va faMdyaa sarL iKD@yaaMnaa¸ CpraMnaa spSa-krNaar naahIt yaacaI kaLjaI
GyaavaI. hIca kaLjaI GaratIla kuDyaaMtIla vaolaIMbaabat GyaavaI.yaamauLo JaaDsap-Garat yaoNyaasa qaaoDyaa far p`maaNaat
majjaava hao} Saktao.

11
7.jaMgalaat¸ inasaga-sahlaI inaima%t ifrtanaaFelt hat, full pant, full shirt¸tsaoca paya pUNa-saMrixat krNaarI
pad~aNaoÀbaUT vaapravaot.Handgloves, Shin guard, wrist guardyaaMcaa sauwa vaapr kravaa. tsaoca JaaDacaa¸
faMdIcaa¸ kparIcaa AaQaar GaoNyaapUvaI-vyavaisqat pahNaI kravaI. Sa@yatao hatat AaQaarasaazI va du$na pahNaI
krNyaasaazI majabaUt kazI baaLgaavaI.
8.inasaga-sahlaI(Camping/trekking)drmyaana rahNyaacaI AaiNa paNaI saazivaNyaacaIÀvaaprNyaacaI jaagaa yaamaQyao yaaogya
saurixat AMtr zovaavao. sadr izkaNaI jaaNyaasaazI ivajaorIcaavaapr kravaa.
9.Aaplyaa Garapya-Mt yaoNaaro saap ho Sa@yatao¸ ]MdIr¸ GauSaI ikMvaa [tr BaxyaaMcaa maaga kaZt Aalaolao Asatat. %yaamauLo Gar
ivaSaoYatÁ svayaMpakGarsvacC zovalyaasava Taka} KaV pdaqaa-caI vyavaisqat ivalhovaaT laavalyaasa kRMtk p`aNyaaMcaa va
Aqaa-tca saapaMcaa Garat iSarkava haoNao kmaI hao} Sakto.
10.jaMgala safrIva$na GarI Aalyaavar sava-saamaana vyavaisqat tpasaUna Gyaavao¸ naahItr jaMgalaatUna tumacyaa ba^gaot va ba^gaotUna
tumacyaa dhavyaa maaLyaavarIla Garat saap sahja paohcaU Saktat.
11.Sahr vastIt rahNaaáyaa¸ivaSaoYatÁtLmajalaa va pihlyaa majalyaavarIla rihvaaSyaaMnaI Aaplyaa GarapyaM-t yaoNaaro va
GarapasaUna inaGaNaaro sava-pa[-p ifnaa[-la nao svacC zovalyaasa %yaaWaro saap Garat paohaocaNyaacaI Sa@yata far kmaI haoto.
12.rs%yaat Aqavaa eKado izkaNaI saap maolaolaa Aaho Asao vaaTlyaasa ekdma spSa-krNyaacaI vaa hatanao ]calaNyaacaI Gaa[-
k$ nayao. laaMba kazInao tao maolaolaa Aaho yaacaI Ka~I k$na yaaogya¸ saurixat pwtInaoca %yaacaI hataLNaI kravaI.
saapaSaI saamanaa Jaalyaasa kaya kralaÆ
varIla sava-kaLjaI¸ KbardarI Gao}na sauwa saapaMcyaa maubalaktomauLo mhNaa naahItr Aaplyaa inasagaa-varIla AitËmaNaamauLo¸
naOsagaI-k yaaogaayaaogaanao jar saapaMSaI Aaplaa saamanaa Jaalaaca¸ tr KalaIla maud\do na@kI laxaat zovaaÁ
1.sap-ima~asa pacaarNa kravao.sap-ima~aMcaa AnauBava AaNaI AByaasapUNa-maaihtI pirisqatI hataLNyaasa baraca hatBaar
laavato.
2.saapapasaUna saurixat AMtr zovaavao.
3.Sa@ya Asalyaasa dU$naca ivajaorIcaa ]pyaaoga k$na saap AaoLKNyaacaa p`ya%na kravaa.
4.saapalaa pLvaUna laavaNyaasaazI laaMba kazIcaa ]pyaaoga kravaa.
5.Sa@yatao saapalaa maarNyaacaa p`ya%na k$ nayao¸ AnauBava nasalaolyaavya@tInao tr saap pkDNyaacaa Aqavaa maarNyaacaa
ibalakUla sauwa p`ya%na k$ nayao.yaaogya madt yao[-pya-t vaaT phavaI.
6.AapNa paihlao kI saap ha halacaalaIMcaa vaoQa Gaot Asatao¸ %yaamauLo AitjavaLcyaa p`saMgaamaQyao Sa@yatao SaaMt rahUna¸ kmaIt
kmaI halacaala k$na saapapasaUna dUr jaaNyaacaa p`ya%na kravaaAqavaa tumhI SaaMt raihlyaasa¸ saapca pirisqatIcaa AMdaja
Gao}na svatÁ dUr inaGaUna jaa[-la.
samajaa tumhaMlaa ikMvaa tumacyaa AajaubaajaUcyaa kaoNaalaayada kdaicat\sap-dMSa JaalyaasaASaa vya@tIsa lavakrat lavakr
]pcaar krNyaasaazI dvaaKanyaat naoNyaacaa p``ya%na kravaa.maaihtI ABaavaI Gaaba$na na jaata drmyaanacyaa kaLat KalaIla
p`qamaaopcaar kolyaasaAqavaa KalaIla kaLjaI Gaotlyaasa ipDIt vya@tIsaSaairrIk va maanaisak AaQaarimaLUna bahumaaolamadt
hao} Sakto.
1.sap-dMSa Jaalaolyaa vya@tIcaa BaItInao taola jaatao. %yaamauLo sava-p`qama %yaalaaÀitlaa QaIr dyaavaa va %yaacyaa saurixattocaI hmaI
dyaavaI.
2.raogyaasa kuzlyaahI p`karcao SaarIrIkÀmaanaisak Eama na hao} dota¸ SaaMt pDUna rahavayaasa saaMgaavao¸ Aqavaa tSaI yaaogya
vyavasqaa kravaI.
3.varIla Avasqaot¸ sap-dMSa Jaalaolaa Avayava )dyaacyaa patLIpoxaa Kalacyaa patLIvar ‘AaQaar do}na’ isqar zovaavaa.
4.dMSa JaalaolaI jaagaaÀjaKma hLUvaarpNao jaMtunaaSakanao svacC kravaI.

12
5.naaga ikMvaa maNyaar yaaMcaa dMSa Jaalaa Asalyaasaca¸ maaihtgaar vya@tIkDUna AavaLp+I baaMQaavaI¸ qaaoDyaa qaaoDyaa vaoLanao saOla
k$na punha baaMQaavaI. GaaoNasa¸ fursao vagaa-tIla sap-dMSaat AavaLp+I baaMQaU nayao.
6.Sa@yatao jaKmaovar blaoDnaoÀQaardar vastUnao kapUna Gao} nayao.AiQakr@ts~ava hao}na ijavaasa Qaaoka ]%pnna hao}
Saktao. lavakrat lavakr ]pcaar krNyaasaazI dvaaKanyaat nyaavao.
7.maaMi~k¸ baabaa¸ hakIma¸ vaOdya yaaMcyaakDo raogyaasa nao} nayao. sap-dMSaavar “p`itsap-ivaYa”haca Ka~Ilaayak]paya Aaho.
ho AaOYaQa sava-sarkarI $gNaalayaaMt ]plabQa Asato. dvaaKanyaat sap-dMSaavar ]paya krNyaasaazIcaavalaolaa saap¸
pkDUna ikMvaa maa$na $gNaalayaat naoNyaacaI ibalakUla garja nasato.%yaamauLo ha BaImapraËma krNao TaLavao.
8.$gNaalayaat paohaocalyaavar saMbaMiQat Da^@TraMnaa$gNaacyaa [tr AajaaraMbaabat Aqavaa AaOYaQaaMcyaa A^lajaI-baabat pUNa-
maaihtI dyaavaI.
saapaMcao saMrxaNaAaiNakayada Á
saapaMcao rxaNa krNaara “vanyajaIvana saMrxaNa kayada” 1972 pasaUna Aist%vaat Aaho. yaa kayadyaanausaar saap pkDNao¸
baaLgaNao¸ maarNao ha kayaVanausaar gaunha Aaho. kaoNatahI jaMgalaI p`aNaI paLNyaapUvaI-%yaasaMbaMQaI prvaanaa GaoNao AavaSyak Aaho.
yaa kayaVa saaobatca 1975 saalacaa “inayaa-t QaaorNa­vanya jaIvaaMpasaUna ]%pnnaaivaYayaIcaa kayada” sauwa saaMpanaa sarxaMNa
imaLvaUna dotao. Aqaa-tca f@t kayada pura pDNaar naahI. %yaasaazI laaokiSaxaNa hvaoca va taoca yaa pus%akacaa p`mauK hotU
Aaho. jaMgalaaMcao saMrxaNa va saMvaQa-na hoca Káyaa Aqaa-nao vanyajaIvaaMcao va Aaplyaa saRYTIcao rxaNa Aaho. %yaasaazI Saasanaanao va
SaasakIya yaM~Naonao AiQak laxa doNyaacaI garja Aaho.
saapAaoLKNyaasaazIcaa maulaBaUt saravaÁ
saap AaoLKNyaacaI garja tr Aaplyaa laxaat AalaIca Aaho¸ %yaayaaogao AapNa saapaMcao va svatÁcaohI sarMxaNa k$ Saktao.
mhNaUnaca kahI ivaYaoSa saapaMivaYayaI saKaola maaihtI k$na GaoNyaaAaQaI AapNa saap AaoLKNyaacaa AByaasa krNyaasaazI
AavaSyak mau_o À saravaacyaa gaaoYTI laxaat Gao} yaa. prMtu %yaa AaQaI p`%yaok saap ha pustkaMt saaMigatlaolyaa vaNa-naaSaI ikMvaa
faoTaoSaI tMtaott jauLola Asao naahI. rahNyaacaI jaagaa¸ Anau$p pirisqatIlaa purk Asao baa(sva$p saap AvalaMbatat¸ ho
vaacakaMnaI ivasarta kamaa nayao.
saapaMivaYayaI caaMgalaI pustko ja$r vaacaa¸ kahI mah%vaacaI AByaasapUNa-pustko AamhI namaUd kolaI Aahot.hI pustko ivakt
Gao}na AavaSyakto nausaarreferencemhNaUna vaaprlaI jaa} Saktat.
saapaMivaYayaI maaihtI doNaaáyaa [MTrnaoT varIla saMkot sqaLaMnaa BaoT Va. AavaSyak maaihtI¸ faoTao Da}nalaaoD kra va
%yaacaa AByaasa kra.InternetAqavaaCDmaaQyamaaWaro saapaMcyaa ica~fItI pahUna saapaMcao %yaaMcyaa naOsagaI-k
rahNaImaanaat inarIxaNa kra.
p`%yaxa saap pahNyaasaazI ‘raYT/Iya ]Vanao’¸ ‘sap-]Vanao’ [%yaadI izkaNaaMnaa AavajaU-na BaoT Va. ]da.ka~ja¹puNao ikMvaa
caonna[-sapao-Vana.
saap hataLNyaacaa AnauBava GaoNyaasaazI va saapaMba_lacaI BaItI kmaI krNyaasaazI sap-ima~Àsap-p`omaIÀinasaga-p`omaI saMGaTnaaMcyaa
saMpka-t rha.
AnauBava vaaZivaNyaasaazI va kaOSalya p`aPt krNyaasaazI varIla p`karcyaa saMsqaaMmaQyaoÀsaMsqaaMsaazI svayaMsaovakacao kama kra.
Aaplao inasaga-p`omaÀvanyajaIva p`omaÀsap-p`oma yaasavaa-Mnaa idKavaopNaa pasaUna dUr zovaa. Garat ikMvaa vastI izkaNaI
AaZLlaolyaa saapaMcaI sauTka¸ hataLNaI va punava-sanaasaazI hI far AavaSyak baaba Aaho. AapNa paihlao Aaho kI
Aaplyaa pirsaratIla bahutaMSa saap ho ibanaivaYaarI ikMvaa inamaivaYaarI Asatat. %yaamauLo sap-dMSaamauLo haoNaarI maanaisak va
SaairrIk hanaI hI %yaacyaa ivaYayaI Asalaolyaa maaihtIcyaa ABaavaamauLo va BaItImauLo haoto. mhNaUnaca BaItI va gaOrsamajaUtIcaI
sava-baMQanao dUr saa$na p`ya%na k$ yaa¸ yaa saMudr jaIvaaMnaa samajaUna GaoNyaacaa.

13
ivaYaarI saap Á
1. naaga ÁBaartat AaZLNaaáyaa p`mauK caar ivaYaarI saapaMcyaa p`jaatIMpOkI ‘naaga’ ha ek p`mauK saap Aaho. tao jagap`isaw
Aaho %yaacyaa ivaYaasaazI va %yaacyaa fNyaasaazI. fNaa ho %yaacyaa bacaavaacao p`dSa-na Asato. naaga ho AMDjasaap Aahot.
1´ BaartIya caYmaa naaga Áica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘BaartIya caYmaa naaga’ Aaho. yaa saapacaI laaMbaI 3 to 7 fUT
drmyaana Asato. saamaanyatÁ sava-AMga gad-tpikrI¸ ipvaLT paMZáyaa rMgaacao ikMvaa kaLo Asato. maanaocyaa Kalacyaa baajaUvar
$Md p+a Asatao. AMgaavar paMZro izpko Aqavaa ipvaLyaa rMgaacaI naxaI Asato. yaa naagaacyaa fNyaavar AMgazI saarKI
idsaNaarI daona icanho Asatat. kQaI kQaI tI caYmyaasaarKI ikMvaa 10 cyaa AakDyaasaarKI Baasatat. fNaa imaTlaolaa
Asatanaa ha saap QaamaNaIsaarKa idsatao. prMtu QaamaNa yaa saapapoxaa laaMbaInao qaaoDI jaast Asato. itcao Daoko va maana capTI
Asato. ha saap saMpUNa-BaartBar AaZLtao. mau#ya vaastvya BaatSaotI pirsarat Asato.karNa %yaaMcao KaV ]MdIr¸ baoDUk¸
QaamaNa yaMacaohI vaastvya yaoqaoca Asato.iDvacalyaasa ta%kaL fNaa kaZtao va gaLyaatUna ihssa­ihssa Asaa Aavaaja kaZtao .
2´ ekaxa naaga Áica~amaQyao daKvalaolaa saap ha ‘BaartIya ekaxa naaga’ Aaho. ha Baartacyaa ]%tr­pUva-pirsarat mhNajao¸
AaorIsaa¸ baMgaala¸ Aasaama¸ A$Naacala p`doSa yaa izkaNaI AaZLtao. yaalaa ‘baoMgaa^la naaga’ AsaohI mhTlao jaato. yaa saapaMcao
ivaYa caYmaa naagaapoxaa kmaI jahala Asato. fNaa gaaolaakar va lahana Asatao. fNyaavar ek gaaolaakar¸ spYT KuNa Asato.
rMgaanao ha ipvaLsar ihrvaT¸ tpikrI rMgaacaa Asatao.ha saap inaSaacar AsaUna¸ iDvacalyaasa AaËamak piva~a Gaotao.
3´ naagaraja ÁpuZIla panaavarIlaica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘naagaraja’ Aaho. ha saap laaMbaInao 9 to 14 fUT laaMba AsaU
Saktao. tao BaartatIla savaa-t laaMba ivaYaarI saapAaho.%yaacyaa maaozyaa AakaramauLo ivaYaacaI maa~a sauwa Kup Asato.
%yaacyaa vaapranao ek pUNa-vaaZ Jaalaolaa h%tI Aqavaa 30­32 maaNasao sahja maR%yaUmauKI pDU Saktat. ha saap BaartatIla
GanadaT jaMgalaaMt baMgaala¸ Aaoirsaa¸ knaa-Tk¸ taimaLnaaDU¸ ]%tr­puvao-kDIla rajyao Aqavaa cahacao maLo yaoqao AaZLtao. yaaMcyaa
]drinavaa-hacao mau#ya saaQana saap hoca Asato. yaaMcaa fNaa caYmaa naagaap`maaNao pNa A$Md va KUp laaMba Asatao. ha saap fNaa
kaZUna 3 to 4 fUT ]Baa rahU Saktao. yaaMcaa rMga ipvaLT ikMvaa gad-SaovaaLI Asatao. SaopTI kaLpT Asato. naagaraja

14
saapaMcaI maadI AMDyaaMsaazI GarTo baaMQato. %yaasaazI JaaDaMcaI panao KrvaDUna ek~ krto va ZIga rcato. AMDI ]baopya-Mt
GarTyaajavaLca rahto.
naagadMSa pirNaama À laxaNao Á
naagaacao ivaYa maaNasaacyaa majjaasaMsqaovar pirNaama krto. p`mauK laxaNaaMmaQyao¸ dMSa Jaalaolyaa jaagaI jaLjaL hao}na saUja yaoto¸ AMga
jaD JaalyaasaarKo vaaTto . Jaaop yaoto va hatpaya gaLlyaasaarKo vaaTtat. DaoLyaaMcyaa papNyaa jaD hao}na imaTU laagatat.
taoDaMtUna laaL gaLUlaagato¸ Gaama fuTtao¸ Evaasa GaoNao jaD jaato. )dyaacao zaoko vaaZtat. $gNa Sauw hrptao. yaaogya ]pcaara
ABaavaI maR%yaU saMBavatao.
naagaaivaYayaIcao gaOrsamaja Á
1.dUQa ho naagaacao mau#ya KaV Aaho.
2.naagaalaa saMgaIt AavaDto Aqavaa tao puMgaIcyaa talaavarDaolatao.
3.kahI ivaiSaYT izkaNaI¸ ivaiSaYT idvaSaI naaga%yaaMnaa Ap-Na kolaolaodUQa ipNyaasaazI yaotat.
4.naagaacyaa Dao@yaavar naagamaNaI Asatao.
5.naagamaNaIcaa spSa-naagadMSa Jaalaolyaa izkaNaI kolyaasa¸ sap-ivaYa baaQat naahI.
6.naagapMcamaIlaa naaga dMSa Jaalyaasa %yaavar ]paya haot naahI.
7.naaga QaamaNa yaa saapasaaobat samaagama krtao.
8.vaiDlaaopaija-t SaotIvaaDIcao sarMxaNa krNyaacao kama naaga¸ %yaacyaa Aasapasa rahUna krtao.
9.naaga jaunaa Jaalyaasa¸ %yaalaa paca taoMDo yaotat AqavaaAnaok vaYa-tpScayaa-k$na naagaINa ³naagaacaI maadI´ [cCaQaarI banaU
Sakto.
2. maNyaarÁ ‘baDo caar’ samaudayatIla ek sadsya maNyaar Aaho. yaa saapacao ivaYa AM%yat jahala Asato. Asao mhNatat kI¸
%yaacao ivaYa naagaapoxaa 5 to 8 pT tIva` Asato. ho saap AMDja va inaSaacar Asatat. maharaYT/atIla rayagaD ÀkaokNa
pirsarat yaalaa ‘saUya-kaMDr’ AsaohI mhTlao jaato.
1´ maNyaar ÁpuZIla panaavarIlaica~amaQyaodaKvalaolaa saap ha sagaLIkDo sahjapNao AaZLNaara saamaanya maNyaar saap Aaho.
yaa saapaMcaa rMga inaLsar kaLa Asatao.%yaaMcyaa AMgaavar paMZáyaa rMgaacao maanaonaMtr sau$ Jaalaolao¸ prMtu SaopTI pya-Mt gaolaolao

15
baarIk p+o Asatat. ha saap p`qamadSa-naI ‘kvaDyaa’ saapap`maaNao idsatao. prMtu kvaDyaa saapacyaa Dao@yaapasaUna p+o
Asatat. tsaoca kvaDyaa saapacao Daoko i~kaoNaI¸ capTo va maana Dao@yaapoxaa baarIk Asato. maNyaar saapacao Daoko gaaola Asato
va pazIcyaa maQaaomaQa Asalaolao Kvalao YaTkaonaI Aakaracao Asatat. yaasaapacaI laaMbaI 3 to 6 fUT Asato. ha saap [tr
lahana saap Ka}na AaplaI gaujaraNa krtao.
2´ p+orI maNyaarÁ ica~amaQyao daKivaNyaat Aalaolaa saap ha ‘p+orI maNyaar’ sap-Aaho. gaDicaraolaI¸ caMd`pUr tsaoca baMgaala¸
Aaoirsaa¸ Aasaama yaoqao ha saap saapDtao. maa. Da^. p`kaSa AamaTo yaaMcyaa “laaokibaradrI p`klp” BaoTI drmyaana ha saap
p`%yaxaat phayalaaimaLalaa haota. ‘Aagyaa maNyaar’ mhNaUna AaoLKlaa jaaNaara ha saap¸ saamaanya maNyaarapoxaa jaastivaYaarI
Asatao. prMtu ittkaca SaaMt svaBaavaacaa Aaho. %yaacaI laaMbaI 4.5 to 7 fUT Asato. %yaacyaa i~kaoNaI SarIravaripvaLo va
kaLo p+o Asatat. Dao@yaavar]laTyaa ‘V’Aakaracao icanh Asato. ha saap sauwa inaSaacar Aaho.
3´ vaa^laisaMd maNyaarÁ ha saap saamaanya maNyaar saarKacaAsatao. tao maharaYT/¸ ]<arp`doSa¸ ibahar va baMgaala maQyao saapDtao.
ha saamaanya maNyaar poxaa jaast icaDKaor va AaËmak vaR<aIcaa saap Aaho.

16
maNyaar dMSa laxaNao À pirNaamaÁ
maNyaar saapaMcao ivaYa sauwa naagaacyaa ivaYaap`maaNao maaNasaacyaa majjaasaMsqaovar pirNaama krto. prMtu dMSa Jaalaolyaa jaagaI ivaSaoYa
vaodnaa Aqavaa saUja lavakr na AalyaamauaLo ipDIt vya>I gaafIla rahto. hI laxaNao hLUhLU dRSya sva$p daKvatat va naMtr
JapaTyaanao vaaZtat. kahI vaoLanao saaQyaaMmaQyaova paoTat BayaMkr vaodnaa sau$ haotat. yaaogya ]pcaara ABaavaI $gNaacaI
SvasanasaMsqaa inakamaI hao}na $gNa dgaavaNyaacaI Sa@yata Asato.
maNyaar gaOrsamajaÁ maNyaar ha saap ra~I caavalyaasa¸ saUya-]gaivaNyaaAaQaI va idvasaa caavalyaasa saUya-maavaLNyaaAaQaI $gNa
dgaavatao. mhNaUnacayaa saapalaasaUya-kaMDr mhTlao jaato.vaastvatÁ yaa saapaMcao ivaYa evaZo jahala Asato kI dMSa JaalyaanaMtr
kahItasaatca maR%yaU saMBavatao.
3. GaaoNasa Áica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘GaaoNasa’ Aaho. %yaasa kaokNa¸ rayagaD pirsarat ‘kaMbaLyaa’À ‘kaMbaLyaajaaogaI’
mhTlao jaato. GaaoNasa ha SarIranao la{ va baaojaD saap Aaho. prMtu tao kmaalaIcyaa vaogaanao hllaa krtao. %yaacyaa AMgaavar
saaKLIsaarKI ica~akRtI Asato. %yaacao Daoko i~kaoNaI va capTo Asato. %yaacao ivaYadMt jabaDyaat dumaDUna basaivalaolao
Asatat. (a saapacaI laaMbaI 3 to 6 fuT Asato. iDvacalaa Asata tao ihssa­ihssa Asaa Aavaaja k$na fu%kar saaoDtao va
svatÁcaa bacaava krNyaasaazI kDaDUna caavatao. [tr jaatIcao saap¸ sarDo¸ ]MdIr¸ ivaMcaU yaaMvar tao gaujaraNa krtao. tsaa
inaSaacar saap kQaI kQaI idvasaa sauwa najarosa pDtao. GaaoNasa ha sauwa ‘baDo caar’ samaudayaacaa sadsya Aaho va sava-~
AaZLtao. GaaoNasa ha iplaja mhNajaoca iplaaMnaa Dayaro@T janma doNaara saap Aaho. %yaaMcyaa rah%yaa jaagaonausaar %yaaMcyaavarIla
rMgaakRtIcyaa CTa badlatat.
gaOrsamaja Áyaa saapaMivaYayaI Asaa gaOrsamaja Aaho kI ha saap caavatanaa jar pazIvar ifrlaa naahI tryaacao ivaYa maanavaI
SarIrat Taocalao jaat naahI. prMtu sa%ya ho Aaho kI (a saapaMcao ivaYadMt yaaMcyaa jabaDyaat dumaDUna basalaolao Asatat. %yaamauLo
dMSa krto vaoLI ha saap jabaDa pUNa-]GaDtao va dMSa krtao. prMtu %yaacao ivaYadMt p`aNyaacyaa SarIratUna kaZNyaasaazI %yaalaa
ikMcaIt pazIvar ifravao laagato. yaacaa ivaYa Taocalao jaaNyaaSaI ikMvaa %yaacyaa p```aNaGaatk pirNaamaaMSaI kahI saMbaMQa naahI.
GaaoNasa dMSa laxaNao À pirNaama Á
GaaoNasa yaa saapacyaa ivaYaacaa pirNaama maaNasaacyaa r@tavar va r@t saMsqaovar haotao. dMSa Jaalaolyaa jaagaI p`qama jaLjaL sau$
hao}na naMtr tIva` va BayaMkr vaodnaa %yaa saMpUNa-Avayaavar psarto. dMSa Jaalaolaa Baaga ihrvaT inaLsar hao}na saujaU laagatao.
kQaI kQaI faoDI yaotat va AatMrIk r>s~ava haotao. dMSaJaalaolyaa BaagaatUna¸ ihrDItUna¸ laGavaItUna¸ r@ts~ava sau$ haotao.
%yaamauLo $gNaasa ASa@tpNaa yaotao. naaDIcao zaoko Ainayaimat haotat. paoTat maLmaLto¸ $gNaasa AsvasqapNaa jaaNavaU

17
laagatao. yaa sap-dMSaamaQyao¸ blaoDnao kap GaoNao Aqavaa AavaLp+I baaMQalyaanao AitSaya ivaprIt pirNaama hao} Saktao. mhNaUna
yaa daonhI hI gaaoYTI na@kI TaLavyaa. yaaogya ]pcaaraABaavaI ikDnaIcao ³mau~ipMDacao´ kaya-baMd hao} Sakto.
4. fursao Áica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘fursao’ Aaho. ha ‘baDo caar’ gaTatIla savaa-t CaoTa saBaasad Asalaa trI
bahutaMSa sap-dMSaalaa jabaabadar Aaho. yaa saapacaI maadI GaaoNaSaI p`maaNao ipllaaMnaa janma doto. yaa saapaMcaI laaMbaI 1 to 2 fUTca
Asato. maanaopoxaa Daoko baroca maaozo va capTo Asato. pazIvarIla Kvalao kNaIdar Asatat.Dao@yaacyaa maQyaBaagaI baaNaasaarKI
idsaNaarI AakRtI Asato. SarIracyaa maanaanao SaopUT farca AaKUD Asato. pazIcyaa daonhI kDaMvar AsalaolaI Kvalao Gaasauna tao
fussa­fussa Asaa Aavaaja krtao .fursao AaoLKNyaacaI mau#ya KuNa mhNajao %yaaMcaI vaolaaMTI caala.ha saap maana ]calaUna itrkI
puZo sarkvatao¸ %yaamauLo maanaobaraobar %yaaMcao SarIr %yaa idSaosa foklao jaato.%yaamauLo taoitrka sarpTtanaa idsatao. %yaacyaa
AMgaavar naagamaaoDI ica~akRtI Asato. halacaalaImaQyao AitSaya capLta idsato.fursao ]MdIr¸ sarDo¸ CaoTo pxaI¸ ivaMcaU Ka}na
gaujaraNa krtat.]%tr pUva-BaartatIla kahI p`aMt va jammaU kaSmaIr vagaLta¸sava-~ ha saap AaZLtao.
fursao dMSa laxaNaoÀpirNaama Áfursao yaa saapacyaa ivaYaacaa maanavaI SarIravarIla pirNaama¸ha GaaoNasa yaa saapap`maaNao mhNajao r>
va r>saMsqaa yaaMcyaaSaI inagaDIt Asatao. bahutaMSa laxaNao GaaoNasa sap-dMSaap`maaNaoca Asatat. prMtu fursao GaaoNaSaIpoxaalahana
Asalyaanao idsaNaarIlaxaNao va haoNaaro pirNaama ho Aitjalad va AitGaatk nasatat.prMtu yaaogya ]pcaara ABaavaI baahya va
AMtÁ r>s~avaamauLo¸ Aqavaa )dyaiËyaa baMd pDUna raogaI dgaavaU Saktao.
gaOrsamajaÁ kahI laaokaMnaa fursao ha saap ibanaivaYaarI Aaho¸ Asaa gaOrsamaja Asatao. trIsauwa rayagaD¸ kaokNa pirsarat
Dur@yaa GaaoNasa yaaMsa fursao samajaUna sara-sa maarlao jaato.
5. caapDaÁ ica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘caapDa’ Aaho. yaa saapalaa ‘hra naaga’ ¸ ‘vaoNau naaga’¸ ‘sarMQa` naaga’ ikMvaa
‘ihrvaa GaaoNasa’ mhNaUna sauwa saMbaaoQaNyaat yaoto. baaMbaUcyaa ikMvaa daT JaaDI­JuaDpat AaZLNaara haek GaaoNasaacaa p`kar
Aaho. yaa saapacyaa naakpuDyaa va DaoLo yaaMmaQyao CaoTasaa ]YNata saMvaodnaxamaÀ]Ymaaga`ahI KLgaa Asatao. Ajagarap`maaNaocayaa
saapalaasauQda ]YNar@tIya Baxya iTpNyaat yaacaa ]pyaaoga haotao.

18
tapmaanaatIla frk jaaNaNyaacaIsaMvaodnaxamata 0.0003 AMSa saoilsayasa evaZI tIxNa AsaU Sakto. yaa saapacao Daoko i~kaoNaI
va capTo Asato. maana baarIk Asato. SarIracaa varcaa Baaga ihrvaa­paopTI tr Kalacaa Baaga ipvaLsar Asatao. yaa saapacaI
laaMbaI 1 to 3 fUT Asato. ha inaSaacar saapipllaaMnaa janma dotao. piScama GaaTat¸ maharaYT/apasaUna knyaakumaarI pya-Mt
saapDNaaro ‘malabaarI caapDa’ va ‘naakDyaa caapDa’ ho daona saap AaZLtat. tpikrI SarIravar hla@yaa va gaDd rMgaacyaa
KuNaa ho malabaarI caapDyaacao rMgaivaSaoYa Aaho. raKaDI ikMvaa if@kT tpikrI SarIravar gaDd CaoTo tpikrI p+o hI naakDa
caapDyaacaI AaoLK Aaho. [tr sava-savayaI va SaairrIk gauNaivaSaoYa caapDa saapaSaI imaLto jauLto Asatat.
caapDa dMSa laxaNaoÀpirNaama Á
caapDa ha GaaoNasaacaaca ek p`kar Asalyaanao¸ dMSa laxaNaova pirNaama ho GaaoNasa sap-dMSaaSaI imaLto jauLto Asatat. prMtu yaa
saapacao ivaYa jaast jahala nasalyaanao¸ maR%yaU @vaicatca saMBavatao. trIhI KbardarI mhNaUna yaaogya vaOdyakIya ]pcaar na@kI
Gyaavao.
6. paovaLa sap-Á ica~amaQyao daKivalaolaa saap ha‘paovaLa sap-‘ Aaho. %yaasa ‘ratsap-‘ AsaohI mhTlao jaato. %yaacao SarIr
tpikrI rMgaacao Asato. KalaIla baajaUcaa rMga paovaLyaa p`maaNao BaDk Asatao. Daoko va SaopTI baaoqaT va AaKUD Asatat.
SaopTIcyaa izkaNaI daona kaLyaa vatu-Lakar AMgazI p`maaNao KuNaa Asatat. SaopTIcyaa KalaIla Baagaacaa rMga inaLsar Asatao.
yaa saapacaI laaMbaI 1 fUTacyaa Aasapasa Asato. ha saap ‘kaLtaoMDyaa’ yaa ibanaivaYaarI saapap`maaNao idsatao. ha inaSaacar saap
AMDja AsaUna¸ iDvacalyaasa SaopTI ]McaavaUna KalaIla BaDk rMga dSa-ivatao. ha saap Baartat bahusaM#ya izkaNaI AaZLtao.
paovaLa saapaMcaa piScamaokDIla jaMgalaat saapDNaara ek p`kar mhNajao ‘p+orI paovaLa’ sap-Aaho. yaacao SarIr baarIk AsaUna
laaMbaI 3 to 3.5 fUTapya-Mt Asato. Daoko kaLo Asato. SarIravar kaLyaa¸ laalaikMvaa tpikrI rMgaacao p+o Asatat.
SaopTI KalaIla Kvalao laala va maao%yaasaar#yaa paMZáyaa rMgaacaI Asatat.
paovaLa sap-dMSa laxaNaoÀ pirNaama ÁdMSa Jaalaolyaa jaagaI saUja yaoto va baarIk jaLjaL haoto. ha saap ivaYaarI Asalyaanao
]pcaarat hlagajaI-pNaa k$ nayao.
7. samaud`atIla saapÁ bahutaMSa Kaáyaa paNyaatIla sap-ho AitSaya ivaYaarI Asatat. Baartacyaa iknaarp+I pirsarat (a
saapaMcyaa 35 to 40 p`jaatI AaZLtat. hyaa saapaMcao ivaYa naagaacyaa caar to Aaz pT jahala Asato. svaBaavaanao AitSaya
SaaMt Asalaolao ho saap sahsaa caavat naahIt. pUrk pirisqatImaQyao to 1.5 to 2 tasa Svaasa raoKU Saktat. yaatIla
p`amau#yaanao dSa-na doNaaáyaa saapaMcaI maaihtI KalaI idlaI Aaho. ho sava-saap iplaja Aahot.

19
samaud`sap-Á Baartacyaa samaud`iknaarI p`amau#yaanao AaZLNaara ha sava-saamaanya samaud`sap-Aaho. yaacao SarIr ihrvaT raKaDI
AsaUna AMgaavar gaDd ihrvaT rMgaacao p+o Asatat. paoTavarIla Kvalao maLkT paMZáyaa rMgaacaI Asatat. Kvalao kNaIdar
AsaUna SaopTIcaa Aakar capTa¸ val(asaarKa Asatao. varcaa jabaDa ha Kalacyaa jabaDyaapoxaa maaoza Asatao va naak
caaOkaonaI baakdar Asato .
samaud`I maNyaarÁ kaLo ikMvaa gaDd raKaDI Daoko Asalaolyaa (a saapacyaa raKaDI SarIravar¸ ipvaLsar paMZro p+o
Asatat. laaMbaI 3 to 4 fUT Asato. ha Aaplyaa capTyaa SaopTIcaa ]pyaaoga val(asaarKa krtao.
Kujaa samaud`saapÁsamaud`I maNyaar p`maaNao idsaNaaáyaa yaa saapacyaa ipvaLyaa SarIravar raKaDI baakdar p+o Asatat. SarIr
AaKUD va majabaUt Asato. SaopTI gaDd rMgaacaI va capTI Asato. yaa saapacaI laaMbaI 2 to 2.5 fuT Asato. maasao ho
samaud`saapaMcao mau#ya Baxya Aaho. mhNaUnaca %yaaMcyaasaarKo capL Baxya pTkna malaUla vhavao mhNaUna yaa saapaMcao ivaYa Ait
jahala Asato.
samaud` sap-dMSa laxaNaoÀpirNaama Á
samaud` sapa-Mcyaa dMSaanao snaayaUmaQyao vaodnaa haotat va Avayava laULa pDtao. kahI tasaaMtca laGavaI laala haoto.
gaOrsamajaÁ samaud` saap ho ibanaivaYaarI Asaavaot¸ yaa gaOrsamajaUtImauLo kaoLyaaMnaa %yaaMcaI iBatI vaaTt naahI. maaSaaMcyaa jaaLyaat
saapDlaolyaa yaa saapaMcaI SaopTI pkDUna kaoLI ibanaQaast %yaaMnaa samaud`at punha fokUna dotat. prMtu Kro pahta ho saap BayaMkr
ivaYaarI Asatat va %yaaMcaa dMSa p`aNaGaatk z$ Saktao.
2. inamaivaYaarI saapÁ
1. hrNaTaoLÁ ica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘hrNaTaoL’ Aaho. yaasa ‘tNa saap’ ikMvaa ‘vaolyaa saap’ AsaohI mhTlao jaato.
ha saap 1 to 7 fUT laaMbaIcaa Asatao. rMga paopTI ihrvaa¸ Daoko laaMba¸ icaMcaaoLo va naajaUk Asato.

20
DaoLyaacaI baahulaI AaDvaI Asato. DaoLyaaMcaa rMga ipvaLa Asatao. ivaYadMt varcyaa jabaDyaacyaa maagacyaa baajaUsa Asatat.
kuzlyaahIJaaDaJauDupaMvar¸ vaolaIMvar ha AaZLtao¸ prMtu rMgasaMgatImauLo idsat naahI. ho saap iplaja AsaUna maadI ipllaaMnaa janma
doto. cavataLlyaasa SarIr fugavatao¸ jabaDa vaasatao. yaacao ivaYa saaOmya Asalyaanao maanavaasa Apayakark nasato.
KalaIlaica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘tpikrI hrNaTaoL’ AsaUna¸ tao sauklaolyaa vaolaIp`maaNao idsatao. SarIr hlako tpikrI
ikMvaa raKaDI Asato va %yaaMvar gaDd tpikrI rMgaacao izpko Asatat.Daoko ihrvyaa hrNaTaoLIpoxaa laaMba¸ capTo va naajaUk
Asato. yaa saapacaI laaMbaI 4 to 5 fuT Asato.
gaOrsamajaÁ
1´ hrNaTaoL ha saap maaNasaacyaa Dao@yaavar ]DI maa$na TaLU Katao.
2´ hrNaTaoL ha saap maaNaUsa idsataca¸ %yaavar JaDp GaalaUna %yaacao DaoLo faoDtao.
Kro pahta ha saap AitSaya naajaUk Asatao. %yaamauLo jyaa maanavaI SarIracaI kvaTI ]GaDNyaasaazI t& Da^@TraMnaa hataoDa
vaapravaa laagatao¸ to Daoko faoDNao ho yaa saapaMcao kama navho. ha saap JaaDavar raht AsalyaanaovarIla daonhIgaOrsamajainamaa-Na
Jaalao Asaavaot.
2. maaMjaáyaa saapÁ ica~amaQyao daKivalaolaa saap ‘maaMjaáyaa sap-‘ Aaho. yaa saapalaa Asao ivaiSaYT naava imaLNyaacao karNa ho
kI¸ to inaSaacar p`vaR%tIcao AsaUna %yaaMcyaa DaoLyaaMcaI baahulaI maaMjarIcyaa DaoLyaap`maaNao ]BaI Asato. ho saap baarIk va laaMbaT
Asatat,. %yaaMcao rMga$pava$na Anaok p`kar AaZLtat. jasao ‘saolaaonaI maaMjaáyaa sap-‘¸ ‘baoDaomacaa maaMjaáyaa sap-‘ va ‘fa^sTnacaa
maaMjaáyaa sap-‘.
ho sava-inaSaacar saap¸ AMDja Aahot. yaa saapaMcaI laaMbaI 2 fUT to 2 maITr pya-Mt AsaU Sakto. yaatIla sava-saapaMcaa dMSa
Apayakark nasalaa trI farca vaodnaadayaI Asatao. yaaMtIla sava-p`karaMcaa ivacaar kolyaasa kaSmaIr Kaoro vagaLta ha saap
sava-~ AaZLtao. baáyaacada yaa saapaMcaI gaftt ‘fursao’ yaa ivaYaarI saapasaaobat kolaI jaato. pNa ha saap furSyaacyaa maanaanao
saDpatL va baraca laaMba Asatao. yaa saapacao Daoko capTo AsaUna¸ Dao@yaacyaa maanaanao maana far baarIk Asato. SaopTI laaMba

21
Asato. AMgaavar zLk naxaI Asato. yaacaI caala naagamaaoDI Asato. sarDo¸ saapsaurLI¸ lahana ]MdIr ho %yaaMcao Anna Aaho.
varIlaica~amaQyao daKivalaolaa saap ‘fa^sT-na maaMjaáyaa sap-‘ Aaho.
3. ]Dta saaona sap-Á ica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘]Dta saaona sap-‘ Aaho. ica~at daKivalyaap`maaNao yaaMcaI rMgasaMgatI
AitSaya sauMdr Asato. %yaaMcyaa if@kT ipvaLyaaÀihrvyaa SarIravar kaLo p+o va taMbaDoizpko Asatat. yaa saapacao Daoko
capTo va kaLo AsaUna %yaavar ipvaLo p+o Asatat. yaa saapacaI laaMbaI 3 to 6 fUT Asato. ho saap GanadaT jaMgalaaMtIla ]Mca
JaaDaMvar vaastvya krtat. Sa~UpasaUna bacaava krNyaasaazI Aqavaa Baxyaacaa pazlaaga krNyaasaazI¸ to JaaDacyaa faMVaMva$na
]Dyaa Gaotat. %yaavaoLI to Aaplao AMga taNatat¸ paoT Aat AaoZUna Gaotat va kagadI ivamaanaap`maaNao saMqa gatInao KalaI ]Dt
yaotat. ho saap AMDja va idnacar Aahot. %yaaMcyaa puZIla dataMtIla ivaYayau@t laaLomauLo %yaaMcao Baxya malaUlapDto. yaa
saapacyaa ]DtanaacaI ica~fIt pahNyaasaazIpuZIlasaMkot sqaLalaaja$rBaoT dyaa.
http://www.youtube.com/watch?v=3vhgC_g1cmU&NR=1&feature=endscreen
gaOrsamajaÁ saap jaovaZa rMgaIbaorMgaI tovaZa tao ivaYaarI Asatao¸ yaa gaOrsamajaUtImauLo yaa saapaMcaI ivaYaarI samajaUna ivanaakarNah%yaa
kolaI jaato. ho saap inamaivaYaarI AsaUna yaaMcaa dMSa manauYyap`aNyaasaazI p`aNaGaatk nasatao.
4. iJalanaÁ ica~amaQyao daKivalaolaa saap ‘iJalana’ Aaho. tao inamaivaYaarI saap Aaho. iknaarp+It¸ dladlaIcyaa izkaNaI¸
itvaraMmaQyao tao AaZLtao. maasao¸ CaoTo KokDo¸ iSaMplao Ka}na tao gaujaraNa krtao. ha saap 1 to 2 fUT laaMbaIcaa Asatao.
SarIracaa varIla Baaga kaLsar raKaDI rMgaacaa AsaUna¸ KalacaI kDa paMZur@yaa rMgaacaI Asato. yaacaI SaopTI AaKuD Asato.
ha saap ipllaaMnaa janma dotao. ha saap inaSaacar AsaUna¸ kQaI­kQaI idvasaa dRYTIsa pDtao.
5. rotI sap-Á inamaivaYaarI gaTat maaoDNaaáyaa yaa saapacao tIna p`kar maharaYT/¸ gaujarat va Baartacyaa ]%tr­piScama p`aMtat
saapDtat. ho saap AMDja AsaUna baoDUk¸ sarDo¸ palaI Ka}na AaplaI gaujaraNa krtat.

22
1.p+orI rotI sap-Á hyaa saapacao SarIr laaMba¸ saDpatL AsaUna if@kT tpikrI Aqavaa ihrvaT rMgaacyaa SarIravar tpikrI
rMgaacyaa laaMba paca ]Byaa roYaa Asatat. DaoLo maaozo AsaUna DaoLyaaMcaI baahulaI gaaola Asato.
2.jaaD rotI sap-Á jaaDjaUD SarIracyaa yaa saapacaI maana if@kT rMgaacaI AsaUna¸ SarIr maa~ camakdar tpikrI KvalaaMcao
Asato. varcyaa BaagaatIla KvalaaMnaa kaLI iknaar Asato. ho saap Sa@yatao dMSa krt naahIt prMtu dMSa Jaalyaasa qaaoDI
far saUja yaoto. yaa saapacao ivaYa saaOmya AsalyaakarNaanao maanavaI ijaivatasa Apayakark nasato.ha saap KalaIla ica~at
daKivalaa Aaho.
3.laoqaIcaa rotI sap---Á ha saap p+orI rotI sap-ikMvaa naanaoTI yaa saapap`maaNao idsatao. prMtu yaacao SarIr ipvaLyaa rMgaacao AsaUna
%yaavar pUNa-SarIraBar QaavaNaaro caar gaDd tpikrI p+o Asatat. Daoko laaMbaT Asato. Kalacyaa baajaUcaa rMga if@kT
ipvaLa Asatao.
6. icaknaI naayakUlaÁ ica~amaQyao daKivalyaap`maaNao ha saap AitSaya saDpatL va laaMbaT Asatao. ipvaLsar tpikrI rMgaacaa
ha saap 3 to 4 fUT laaMba Asatao. sarDo¸ ]MdIr Ka}na tao gaujaraNa krtao. ha saap AMDja AsaUna mao to jaUna drmyaana maadI
AMDI doto.
7. SvaanamauKI sap-Á ica~amaQyao daKivalyaap`maaNao ha saap raKaDI¸ tpikrI rMgaacaa Asatao.
yaacao Daoko va maana jaaDsar Asato. DaoLo va naakpuDyaa Dao@yaacyaa varIla Baagaat Asatat.ha saap 2 to 5 fUT laaMbaIcaa
Asatao. BaartIya iknaarp+It tsaoca AMdmaana inakaobaar pirsarat ha AaZLtao. maaJyaa AMdmaana BaoTI drmyaana baaraTaMga

23
baoTavarIla laa[-ma sTaona kovhja\laa jaat Asatanaa ]qaL paNyaat yaaMcyaa pUNa-kuTUMbaacao dSa-na Jaalao haoto. ha inaSaacar saap
SaaMt svaBaavaacaa AsaUna iplaja p`karat yaotao.
8. BaartIya AMDIKa} saapÁ ica~amaQyao daKivalaolaa saap ha ‘BaartIya AMDI Ka} saap’ Aaho. yaa saapacao Aist%va
Qaao@yaat AsaUna vaQaa-¸ yavatmaaL¸ AmaravatI pirsarat saapDNaara ha saap Aaja duima-L Jaalaa Aaho. ha saap laaMbaInao 2 to
ADIca fUT pya-Mt vaaZtao. (acao SarIr kaLoAsaUna pazIvar if@kT ipvaLyaa rMgaacaI izp@yaaMcaI AaoL Asato. yaa saapacao
p`qamadSa-naI baahyasva$p ‘naanaoTI’ ikMvaa ‘tskr’ saapap`maaNao Baasato. yaa saapalaa AMDIKa} saap mhNaNyaacao ivaSaoYa karNa
mhNajao¸ yaa saapacyaa SarIrat Asalaolyaa ivaiSaYT rcanaomauLo ha saap AMDM pUNa-igaLtao va maanaojavaLcyaa eka Taokdar
AMgaanao³haDanao´ to faoDtao va kvaca baahor fokUna dotao.
3. ibanaivaYaarI saapÁ
1.naanaoTI ÁpasavaLyaat AsaNaaro Aalhaddayak vaatavarNa AaiNa hvaotIla gaarvaa¸ ha jasaa Aaplyaalaa AavaDtao tsaaca tao
saapaMnaahI Anaukula Asatao. (a idvasaaMmaQyao sahjapNao AaZLNaaáyaa saapaMmaQyao ‘naanaoTI’ ha ek saap yaotao. ica~amaQyao
daKivalyaap`maaNao¸ ha saap 1 to 2 fUT laaMba Asatao. yaa saapacyaa tpikrI rMgaacyaa SarIravar laaMbaIlaa samaaMtar Asao¸
SarIracyaa daonhI baajaUsa ipvaLsar p+o Asatat. baoDUk¸ sarDo [.var gaujaraNa krNaara ha saap¸ dmaT Aaolasar jaagaI
AaZLtao.ha saap AMDja Aaho.

24
gaOrsamaja Áimalanaacyaa kalaavaQaIt yaap`karacao Anaok saap eki~t ir%yaa idsaU Saktat. %yaamauLo yaa saapaMbaabatIt ek
far maaoza gaOrsamaja KoDogaavaat¸ janasaamaanyaaMt idsatao. tao Asaa kI¸ ek naanaoTI maarlaI Asata saha naanaoTyaa yaotat vasaha
naanaoTyaa maarlyaa Asata¸ ek naaga yaotao. Aaplyaa yaa A&anaapaoTI maa~ ha ina$pd`vaI¸ ibanaivaYaarI saap naahk baLI jaatao.
2.idvaD ÁidvaD ha paNyaat AaZLNaara ibanaivaYaarI saap Aaho. ica~amaQyao daKivalyaap`maaNao idvaD yaa saapaacyaa AMgaavar
bauwIbaLacyaa pTap`maaNao kaLsar va ipvaLsar rMgaacao p+o AaZLtat. hyaa saapacaI laaMbaI 2 to 5 fUT Asato. ha saap
AaËamak vaR%tIcaa AsaUna¸ AitSaya kDaDUna caavatao. hyaacaa dMSa vaodnaadayaI AsaUna¸ ha saap ibanaivaYaarI AsalyaakarNaanao
Apayakark nasatao. ha saap AMDja AsaUna hyaacao vaastvya tlaava¸ nadyaa¸ naalao¸ ivahIrI¸ KaDI [. izkaNaI Asato. yaa
saapasa “paNaiSaLyaa” mhNaUnahI AaoLKlao jaato.
gaOrsamaja Á1´ idvaD hyaa saapanao jaimanaIvar Asatanaa dMSa kolyaasa¸ maaNasaasa ivaYabaaQaa haoto. Asaa gaOrsamaja yaa
saapabaabatsava-~ AaZLtao.
2´ kahI izkaNaI Asaa gaOrsamaja Aaho kI¸ idvaD yaa saapanao maaNasaasa dMSa kolyaasa %yaacaaca maR%yaU haotao.
3.gava%yaa Á‘ihrvaa idvaD’ mhNajaoca ‘gava%yaa’ ha %yaacyaa naavaap`maaNao ihrvyaa rMgaacaa¸ gavatat rahNaara saap Aaho.
ica~amaQyao daKivalyaap`maaNao (acaI laaMbaI 1 to 3 fUT Asato. jaaDsar SarIr Asalaolyaa (a saapacaI Kvalao kNaIdar va SaopUT
AaKUD Asato. DaoLo maaozo va ihrvao AsaUna¸ DaoLyaacaI baahulaI gaaola Asato. ha saap maQya va dixaNa Baartat¸ BaatSaotI va
dladlaIcyaa izkaNaI saapDtao. ha saap AMDja AsaUna CaoTo boaDUk va sarDo [.var gaujaraNa krtao.
4.Ajagar ÁAjagar ha Aakaranao KUp maaoza¸ jaaD AMgaacaa¸ majabaUt SarIryaYTIcaa saap Aaho. ica~amaQyao daKivalyaap`maaNao
yaa saapacao Daoko i~kaoNaI¸ mhNajaoca jaNaU Baalyaacyaa pa%yaasaarKo Asato. AMgaBarAsalaolao tpikrI AaiNa ipvaLT rMgaacao
ivaYama caaOkaona¸ ho yaa saapaacao vaOiSaYTya Aaho. (a saapacaI laaMbaI 9 to 25 fuT Asato. Aaplyaalaa maaihtI Aaho kI¸
saapaMnaa paya nasatat¸ prMtu Ajagar %yaalaa Apvaad Aaho. saapdoKIla magarIsaar#yaa paya Asalaolyaa sarpTNaaáyaa p`aNyaaMpasaUna
]%ËaMt Jaalao Aahot AaiNa Ajagaracao paya ]%ËaMtIcyaa yaa TPPyaatAjaUnahI KuMTaMcyaa sva$pat kayama Aahot. Ajagar ha

25
SaaMttaip`ya saap Aaho. SaaMt AaiNa inastÁbQa vaatavarNa %yaalaa iSakarIsaazI AaiNa lapNyaasaazI saaoyaIcaoÀ AnaukUla Asato.
JaaDaMcyaa ZaolaI¸ daT JauDUpo Asalaolyaa KajaNaI¸ p`aNyaaMnaI saaoDUna idlaolaI ibaLo va gauha yaa izkaNaI Ajagar vaastvya krtat.
Ajagar AaplaI gaujaraNa ]MdIr¸ pxaI¸ lahana kaolho¸ hirNa¸ ranaDu@kr [%yaadIMvar krtat. to Aaplao Baxya icarDUna Takt
naahIt¸ tr ivaLKa GaalaUna %yaacaa SvaasaaocCvaasa va )dyaiËyaa raoKtat. iSakar pkDUna igaLlyaanaMtr tI pcaivaNyaasaazI to
Anaok idvasa saustpNao pDUna rahtat. sava-AjagaraMnaa naakpuDyaaMKalaI ‘]Ymaaga`ahI Kacaa’ Asatat. %yaacaa ]pyaaoga %yaaMnaa
]YNar@tIya saavaja horNyaasaazI va iTpNyaasazI haotao. Ajagar ho AMDja va inaSaacar saap Aahot. to paNyaaKalaI 30 imainaTo
rahU Saktat. AjagaraMcyaa sauMdr katDIsaazI %yaaMcaI sava-~ h%yaa haoto. yaa p`karcao Ajagar pUNa-BaartBar saapDtat.
prMtu kahI ivaiSaYT p`karcao Ajagar¸ kahI ivaiSaYT izkaNaIca saapDtat. jasao‘jaaLIdar Ajagar’ho AMdmaana inakaobaar
baoTaMvar AaZLtat. %yaaMcaI laaMbaI 12 fuT to 33 fuT pya-Mt Asato. yaaMcyaa SarIravar ipvaLsar¸ tpikrI kaLyaa rMgaacyaa
maaozyaa maaozyaa caaOkaonaaMcaI naxaI Asato. Dao@yaavar maQaaomaQa baarIk kaLI roYaa Asato.caonna[-sap-]Vanaat ho BarpUr Aahot.
‘bamaI-Ajagar’ho Baartacyaa ]%trpUva-p``aMtat tsaoca ]%traMcala yaoqao AaZLUna yaotat. %yaaMcaI laaMbaI 9 to 20 fuT Asato.
%yaacyaa ipvaLsar tpikrI SarIravar Ainayaimat Aakaracao gaDd kaLsar tpikrI rMgaacao maaozo izpko Asatat.
gaOrsamaja Á1´ Ajagar %yaacyaa Svaasaanao Baxya KocaUna Gaotao va igaLUna Taktao.
2´ Ajagar maaNasaaMnaa igaLtaoÀ Katao.
3´ Ajagaranao Baxya igaLlyaanaMtr¸ tao JaaDalaa vaoTaoLo Gaalatao va Kallaolyaa BaxaacaI haDo maaoDtao
5. Dur@yaa GaaoNasa Áica~amaQyao daKivalyaap`maaNao¸ jaaD pNa AaKUD SarIr va kNyaap`maaNao Kvalao¸ AitSaya KDbaDIt SaopTI
va pUNa-SarIrBar naxaIdar kaLpT Daga hI ‘Dur@yaa GaaoNasa’ yaa ibanaivaYaarI saapacaI ivaSaoYa laxaNao Aahot.
SarIravar Asalaolao Daga taMbaUsa¸ tpikrI ikMvaa kaLpT raKaDI rMgaacao AsaU Saktat. P`aqamadSa-naI GaaoNasa saar#yaa idsaNaaáyaa
yaa saapacyaa AMgaavarIla Daga Ainayaimat Aakaracao Asatat¸ prMtu GaaoNasaacyaa AMgaavarIla Daga maa~ gaaolaakar va saar#yaa
Aakaracao Asatat. rotaD jamaIna¸ GauSaIMcaI ibaLo¸ ivaTaMcyaa Ba+yaa yaaMmaQyao yaacao vaastvya Asato. yaacaa dMSa ikMicat

26
vaodnaadayaI Asalaa trIhI maanavaacyaa ijavaItasa Apayakark nasatao. ha saap ipllaaMnaa janma dotao va inaSaacar p`vaR%tIcaa
Aaho. ]%tr­pUva-Baartavyaitir@t sava-~ ho saap AaZLUna yaotat. ‘baala Ajagar’ mhNaUna AaoLKNyaat yaoNaaáyaa yaa saapacaI
h%yaa¸ %yaacyaa katDIsaazI kolaI jaato.
gaOrsamaja Á1´ Dur@yaa GaaoNasaacyaa dMSaanao Aqavaa spSaa-nao kuYzraoga Aqavaa [tr katDInao raoga haotat.
2´ A&anaaABaavaI Dur@yaa GaaoNasa yaa saapalaa ivaYaarI ‘fursao’ ikMvaa ‘GaaoNasa’ samajaUna maarlao jaato.
6. maMDaoLÀ maaMDUL ÁBaartaBar sava-izkaNaI AaZLNaara maMDaoL ha saapica~amaQyao daKivalaa Aaho. ha saap laalasar
ikMvaa gaDd tpikrI rMgaacaa Asatao. %yaacaI SaopTI va taoMD ho saarKo idsat Asalyaa karNaanaoyaasaapalaa‘dutaoMDyaa’hI mhTlao
jaato.yaa saapacaI laaMbaI 2 to 3 fuT Asato. katDIcyaa maagaNaI mauLo va AMQaEawopaoTIo yaa saapacaI BarpUr p`maaNaat h%yaa
kolaI jaato. inaSaacar Asalaolaa ha saap ipllaaMnaa janma dotao. SaotIcaI naasaQaUsa krNaaáyaa ]MdIr va [tr ikTkaMvar tao
gaujaraNa krtao. dutaoMDyaa ikMvaa dovaacaa saap mhNaUna p`diSa-t krtanaa gaa$DI %yaacao Ataonaat hala krtat. %yaacyaa
SaopTIlaa jaKma k$na %yaat SaoLIcao kosa ADkvatat,¸ daona lahana Kacaa k$na kaLo maNaI ADkvatat¸ kI jyaamauLo du$na
paihlyaasa SaopTI sauud\Qaa Daoko va taoMDap`maaNao BaasaavaI. gaMmatIcaa Baaga mhNajao ha saap sauud\Qaa taoMDacyaa idSaosaADqaLa inamaa-
Na kolyaasa SaopTIkDUna caalaayalaa laagatao. %yaamauLo gaa$DyaaMcao caaMgalaoca favato.
gaOrsamaja Á1´yaa saapalaa Garat zovalyaasa pOSaaMcaa pa}sa pDtao¸ASaI navaIna yao}GaatlaolaI AMQaEawa Aaho.
%yaamauLo yaa saapacaI tskrI haoto¸ %yaalaa baMidst kolao jaato va naahk maarlao jaato.
2´yaa saapacyaa SarIrat haDo nasatat¸ AsaabahusaM#ya laaokaMcaa gaOrsamaja Aaho.
3´ yaasaapalaa daona taoMDo AsaUna¸saha maihnao tao puZIla taoMDacyaa baajaUnao va saha maihnao maagaIla taoDaMcyaa
idSaonao caalatao¸Asaa gaOrsamaja Aaho.
7.QaamaNa ÁQaamaNa ha maaozyaa AakaracaaÀlaaMbaIcaa saap Aaho. %yaacyaa naagaaSaI imaL%yaa jauL%yaa sva$pamauLo %yaalaa
BaItIpaoTI maarNyaat yaoto. tsao pahta maaihtgaar vya@tIsaazI QaamaNa va naaga yaaMt fsagat haoNao jara kzINa Aaho.ica~amaQyao
daKivalyaap`maaNao hyaa saapacaa rMga ipvaLsar tpikrI ikMvaa ihrvaT kaLa Asatao. SarIracaI KalacaI baajaU ipvaLsar
Asato. SaopTI KUp laaMba va saDpatL Asato. %yaalaa AaoLKNyaasaazI mau#ya KuNa mhNajao %yaacyaa Kalacyaa jabaDyaapasaUna
sau$ Jaalaolyaa ]Byaa kaLyaa roYaa. ]MdIr ho yaa saapacao mau#ya KaVAaho¸ mhNaUnaca tao Káyaa Aqaa-nao‘Saotkáyaacaa ima~’
Aaho. ek QaamaNa vaYaa-kazI SaokDao ]MdraMcaa Katmaa krtao. AitSaya capL Asalaolaa ha saap ragavalaa Asata¸hllaa
krNyaapUvaI-maana capTI k$na ihssa ihssa Asaa Aavaaja krtao. %yaaMcaa dMSa ivaYaarI nasalaatrI tIva`vaodnaadayaI Asatao. ha

27
saap AMDja AsaUna idvasaa­ra~I daonhI vaoLI sava-~ AaZLtao. maanavaanaojaMgalaavar kolaolyaa AiQaËmaNaamauLo¸ha saap maanavaI
vastIt sara-sa AaZLtao.
gaOrsamaja Á1´QaamaNa ha saap naagaasaaobat imalana krtao.
2´QaamaNaIcyaa SaopTIt kaTa Asatao. tao¸ tI gaa[-­mhSaIMcyaa naakat GaalaUna %yaaMnaa zar maarto.
3´QaamaNa gaa[-¹mhSaIMcyaa payaalaa ivaLKa GaalaUna %yaaMcyaa kasaotUnadUQaipto.
4´nar va maadI QaamaNa ho samaagamaapUvaI-naR%ya krtat.
8. QaULnaagaINaÁica~amaQyao daKivalaolaa saap ha‘QaULnaagaINa’Aaho. QaULnaagaINa ha AitSaya capL saap Aaho¸%yaamauLo
[Mga`jaI maQyao %yaalaa ‘rosar’mhTlao jaato. yaaMsa‘icataDyaa’¸‘p+orI QaULnaagaINa’va‘ica~aMga naayakUla’AsaohI mhTlao jaato.ha
saap 2 to 5 fuTlaaMbaAsatao. ibanaivaYaarIAsalaolaa ha saap iDvacalyaasanaagaap`maaNao Aaplao SarIr capTo krtao.tsaoca
%yaacao baahyasva$p lahananaagaasaarKo vaaTto.mhNaUnaca yaasa marazIt QaULnaagaINa mhTlao jaato.yaa saapacyaa hla@yaa tpikrI
SarIravar ipvaLsar kaLI iknaar Asalaolao p+o Asatat. pUNa-SarIr hla@yaa tpikrI rMgaacao ikMvaa kQaI­kQaI pUNa-dUQaaL
³paMZáyaa´rMgaacao Asalaolyaa QauLnaagaINa sauwa saapDtat. Baartacyaa maQya va dixaNa p`aMtat ho saap AaZLtat.]MdIr¸
sarDo yaaMvar gaujaraNa krNaara ha saap AMDja Aaho va manauYya vastIcyaa Aasapasa sara-sa AaZLtao.
9. kvaDyaa Áica~amaQyao daKivalaolaa‘maNyaar’ saapasaar#aa idsaNaara‘kvaDyaa’ha ibanaivaYaarI saap Aaho. kvaDyaa ha sap-
AitSaya icaDicaDa va AaËmak Asatao.ha saap hatat Gaotlyaa­Gaotlyaa caavatao. pNa %yaacaa dMSa Apayakark nasatao. yaa
saapacaa rMga taMbaUsaÀgaulaabaI tpikrI ikMvaa kaLa Asatao. %yaacyaa AMgaavar Dao@yaapasaUna sau$ Jaalaolao va SaopTIkDo hlako
haot jaaNaaro paMZáyaa ikMvaa ipvaLyaa rMgaacao baarIk AaDvao p+o Asatat. Daoko i~kaoNaI va maana baarIk Asato. yaa saapacaI
laaMbaI 1 to ADIca fuT Asato. ha inaSaacar saap JaaD¸ iBaMtIyaaMvar caZNyaat pTa[-t Asataova baáyaacada manauYya vastIt
AaZLtao. sarDo¸ baoDUk¸ saapsaurLI KaNaaraha saap sava-~ saapDtao. ha saap AMDja Aaho.

28
gaOrsamajaÁmaaihtIcyaa ABaavaI maNyaar samajaUna yaa saapalaa maarlao jaato.
10. kukrIÁica~amaQyao daKivalaolaa saap ‘kukrI’saap Aaho. yaaMcyaa dataMcaI rcanaa kukrI yaa h%yaarap`maaNao Asalyaanao
yaasa ho naava pDlao Asaavao. svaBaavaanao AitSaya SaaMt Asalaolaa ha saap kQaIca caavat naahI Asao mhTlyaasaAyaaogya haoNaar
naahI. ha saap 1 to 2 fuT laaMba Asatao. SarIranao naajaUk Asalaolyaa(a saapacyaa taMbaUsa SarIravar inaLyaa rMgaacao p+o
Asatat. Dao@yaavar baaNaakar icanh Asato. ha saap AMDja AsaUna maQyavadixaNa Baartat sava-~ AaZLtao.
gaOrsamajaÁyaacyaa AMgaavar Asalaolyaa p+yaamauLo yaalaa sauwa gaOrsamajaUtInao maNyaar samajalao jaato.
11. $ka sap-À JaaD saapÁica~amaQyao daKivalaolaasaap ha ek JaaD sap-ikMvaa $ka sap-Aaho.ho saap Aakaranao KUp
laaMbava SarIranao gaaola Asatat.%yaaMcao Daoko $Md va DaoLo maaozo Asatat.Dao@yaapasaUna SaopTIpya-Mt laaMba cakcakIt if@kT
tpikrI rMgaacaI³kaSaa vaNa-´p+I Asato. itcaI iknaar gad-tpikrI ikMvaa kaLI Asato. SarIracaa Kalacaa Baaga paMZurka
ikMvaa if@kT ihrvaa Asatao. naavaap`maaNao ho saap JaaDavar rahtat. to sava-~ AaZLtat. %yaaMcaI laaMbaI 3 to 6fuT
Asato. ho saap AMDja Aahot. to AitSaya capL Asatat. laaMbavabaarIk SaopTImauLo %yaaMnaa JaaDavar saMcaar krtanaa
pkD majabaUt zovaayalaa madt haoto.

29
gaOrsamajaÁho saap maaNasaalaa dMSa k$na ]Mca JaaDavar caZtat AaiNa dMSa kolaolyaa maaNasaacaIAMtyaa~a toqaUna jaaNyaacaI vaaT
pahtat.
12. tskrÀ saaogaMTyaa saapÁica~amaQyao daKivalaolaasaap ha‘tskr’Aaho.hamaQyama AakaracaavagauLgauLIt¸
cakcakIt Kvalao Asalaolaa saap Aaho. ha saap AMDjaAsaUna Baartat sava-~ AaZLtao.yaa saapacaa rMga hlakatpikrI
AsaUna %yaaMvar gaDd tpikrI va paMZáyaa rMgaacao p+o Asatat. kQaI kQaI ho p+o¸s~Iyaa pirQaana krt Asalaolyaa hst
AaBauYaNaa p`maaNao idsatat.SaopTIvar maa~ laaMbaIsa samaaMtr Asao gaDdva hla@yaa tpikrI rMgaacaop+o Asatat. maanaovardaona
kaLop+o Asatat. DaoLyaaMcyaa KalaI¸maagaIla baajaUsa lahanaSaI kaLI KUNa Asato. yaa saapacaI laaMbaI 2 to 5 fUT Asato.
cavataLlyaasa taoMD ]GaDUna¸ ikMicat maagao jaa}na AaËmak maud`a Gaotat va kQaI kQaI dMSa krNyaasaazI JaDp Gaalatat.
13.kaLtaoMDyaaÁica~amaQyao daKivalyaap`maaNao ha saap ivaYaarI‘p`vaaL’saapap`maaNao idsatao. prMtu laaMbalacak¸baarIk
haot jaaNaarI SaopTI va pazIvarIla kaLyaa izp@yaaMcaI SaopTI pya-Mt jaaNaarI AaoL¸yaamauLo ha saap sahja AaoLKta yaotao. yaa
saapacao Daoko kaLo Asato prMtu SarIr hla@yaa taMbaUsa tpikrI rMgaacao Asato. ha saap AMDja AsaUna palaapacaaoLa¸ laakDacao
AaoMDko yaoqao vaastvya krtao. ha saap ek to savvaa fuT laaMba Asatao.
14. KaprKvalyaa saapÁica~atdaKivalaolaasaap ha‘KaprKvalyaa’AsaUna tao maharaYT/acyaa piScama Baagaat saapDtao.
mahabaLoSvar pirsarat saapDNaaáyaa yaaMpOkI ekap`jaatIsa‘mahabaLoSvarI KaprKvalyaa’mhTlao jaato. yaasaapaMcaI laaMbaI
f@t pa}Na to ekfUTAsato.taoMDakDIla Baaga inamaULta tr SaopTIkDIla Baaga baaoqaT prMtu itrkakap idlyaap`maaNao
Asatao.yaa saapacaa rMga gad-jaaMBaLa ikMvaa kaLpT inaLa AsaUna %yaavar ipvaLo­kaLo izpko ikMvaa naarMgaI p+o Asatat.

30
SarIravarIla Kvalao gauLgauLIt va cakcakIt Asalyaanao%yaaMcyaaAMgaalaa GaaNa icakTt naahI. hosaap ipllaaMnaa janmadotat.
ho saap palaapacaaoLyaat ikMvaa jaimanaIKalaI rahtat.
15. rjat baMsaIÁica~amaQyao daKivalaolaasaap‘rjat baMsaI’ha AsaUna tao 5 to 6 fuT laaMba Asatao. AitSaya saUMdr
rMgasaMgatI va $pDMAsalaolaa ha saap gaujarat¸ rajasqaana¸ pMjaaba¸ ]<arp`doSa¸kaiSmar¸ihmaacala p`doSa yaoqaosaapDtao. ha
ibanaivaYaarI saap AMDja Aaho. yaa saapacao SarIr if@kT ipvaLo ikMvaa hlako naarMgaI Asato. %yaaMvar gaDd inaLo ikMvaa kaLo
izpko Asatat.vaaZ%yaa vayaabaraobar ho izpko AspYT haot jaatat.Daoko maaozova gaDd inaLo ikMvaa kaLo Asato. maanaovar
maa~ laala¸ naarMgaI rMgaacaI CTa Asato. ha saap inaSaacar Aaho.
16. ekorIsap-Áica~amaQyao daKivalaolaasaap ha‘ekorIsap-‘Aaho. yaM~ karagaIraMcyaa‘kanasa’ yaa Avajaarap`maaNao idsat
Asalyaanao kdaicat ho naava %yaalaa pDlao Asaavao. %yaacaI laaMbaI ADIca to tIna fuT Asato. SarIr kaLpT ikMvaa raKaDI
AsaUna %yaavar paMZrop+oAsatat.ho saap ivaYaarI samaud`saapap`maaNao idsatat. prMtu yaaMcaI SaopTI vaval(ap`maaNao capTI
nasato. maana vaDaokoeksaarKoinamaULtoAsato. ho saap qaaoDo baaojaD Asatat.

31
17. vaaLaÁmaaozyaa gaaMDULap`maaNao idsaNaara saap‘AaMQaLa saap’¸‘kanaora saap’ikMvaa‘danava saap’mhNaUnahI AaoLKlaa
jaatao.ha saap AQaa-to ek fUT laaMba Asatao.sap-saRYTItIla ha savaa-t lahana saap AsaUna pUNa-tÁibanaivaYaarI Aaho. %yaacaa
rMga taMbaUsa ikMvaa tpikrI Asatao. %yaacyaa AMgaavar gauLgauLIt¸ cakcakIt Kvalao Asatat. CaoTosao DaoLo Asatat.
SaopTIlaa ekTaok AsatoikMvaa ek lahanasaa kaTa Asatao. gaaMDUL¸maugyaaMcaI ABa-ko yaaMvar taogaujaraNa krtao.yaaca
p`karat maaoDNaaáyaa prMtu Dao@yaavar naKap`maaNao AacCadana Asalaolyaa saapalaa‘caaMcaU vaaLa saap’mhTlao jaato. ha yaa
p`jaatItIla savaa-t laaMba saap AsaUna tao2 fUT laaMba AsaU Saktao.
The details hereafter are in English language,inconvienience caused is regretted.
Attending Snake Rescue Call…… Care & Precautions to be taken :
Finally we have reached to the end of this book, I will conclude by sharing some of my team
experiences about snake rescue. We have already studies that, on encounter snake prefer
to flee but some situation they get entangled or scared so much that they do not leave the
place so fast, which causes panic among the people in close vicinity. In such cases,
rescuing snake and putting it back to it’ssafe habitat is important. This very important
service to community is done by some snake lover’s or NGO working for similar cause,
people call them “Snake Friend’s’. While pursuing this thrilling, dangerous hobby cum
service, Person must inculcate certain qualities & rememberingfollowing pointsmay also be
helpful.
Safety First :While attending snake rescue call’s, ensure your safety first, Lethal effect
of bite by venomous snake is irrespective of depth of your knowledge & love for these
species. Manyexperienced snake handler’s die every year due to negligence and unsafe
handling.
One of my friend was briefing gathered crowd after rescuing one adult Cobra in one
remote village, just to display it’s venom fangs he did head catch, which is not commonly
advisable. Just lack of few second’s attention, cobra pierced it’s fangs through it’s lower
jaw into friend’s right hand thumb. The bite was so severe that victim was unconscious
forfewhours before getting stable, though he was getting proper medical treatment.
Identification is must :First try to identify the snakes, this is important for public safety
& your confidence and ease in handling. You should be 100% sure about the specimen
you are rescuing, before starting rescue operation.

32
On one occasion, newly joined volunteer rescued one Rat snake and in process he got
severe bite. As the pain started increasing rapidly, under public pressure fellow was
moved to hospital hurriedly. Now victim is confused and not very sure about the specie
due to pain, fear and public pressure. Luckily the specimen was still available at bite site
and was identified by expert to declare it as Rat snake to avoid any further confusion &
treatment.
Be Patient :To ensure identification & proper handling,lot of patience &time is
required. As snake do not show up immediately. Thus being patient is foremost demand
for this task/profession.
Hard work :Snake rescue is not all about going to the incident place, identifying the
specie, picking up the same & leaving it back toit’s habitat. It requires lot of hard work &
labour to complete the task, as public around the place advice a lot but do not help
physically due to fear & lack of knowledge.
Keep less expectation :Do not expect crowd/people around to be very cooperativeand
obedient, for them you are no better than regular snake charmer.
Be Cool :Do not bend to the public pressure, to take some unsafe action.
Do not Show Off :Do not make show off of your guts and bravery, while on call. Also do
not start explaining the specie, then & their only because on first catch snakes can be
very offensive and difficult to handle. Educative session shall be specially arranged with
volunteers to control the crowd and proper permission from Government authorities.
All above pointsmay be clear from my own experience narrated below,
One Sunday afternoon I got call, regarding Cobra hiding in someone’s toilet sink, as
nobody was around, I have to go alone. As I reached the destination after driving for
more than 30 minutes, through city traffic, all building residents were bit angry for my late
arrival, as if I am paid government servant, appointed for this activity. I didn’t show any
reaction and asked for the location of snake hide out. They all lead me to one toilet sink
covered with heavy, thick concrete shield & just started looking at me expectedly to
move that heavy concrete cover on my own. The job was much beyond the scope of any
single individual, Hence I asked for help & majority of population gathered around left
saying they are afraid of bite as if I am immune to same. After lot of request one
gentleman came forward with clear opinion that he will ran away on first site of snake, as
he seen the specie and very sure that it’s big size Cobra. After putting 1 hour labour in
that stinking surrounding, we could not get glimpse of the snake, but now the area was
visible & accessible. I requested residents to move back & reduce the movement around,
so that snake can come out to take stock of situation in case present. Our effortsyielded
after 45 minutes & snakes showed up it’s head. It was very clear from head pattern,
colour, black lines on lower jaw & head size that it was big size rat snake. It was hiding in
toilet pipe coming from building and opening in the sink. We waited long but snake didn’t
come out, it was just pepping out for few seconds at the interval of few minutes.
Somebody suggested pouring boiling water from first floor toilet, which was obviously
rejected and person has received his piece of advice from me. But same idea has been

33
used other way round; we mixed few drops of phenyl in full bucket water, tied gunny bag
to sink pipe and poured this water from first floor residents toilet. As a effect snake came
out rushing, entered bag and rest of activity taken care by me without much trouble.
Rejecting people’s plea to show the snake. I poured few buckets of clean water on
captive bag to remove any of phenyl traces. Drove to nearest Karnala forest and left
snake free, it was almost 9-10 feet long rat snake, it was surprising that how it reached to
the densely populated city center. The whole exercise excluding my travel time took 3
hours.
Do not Drink & try :Snake rescue activity requires your all senses to be working
perfectly.
Know the Legal formalities :We allknow snakes do not have much memory & they do
not take revenge also but Snake friend’s do. Hence though you may be doing great
service to mankind by pursuing hobby of snake rescue but you cannot keep these
species in captive as per law. If you do so without proper legal permission, you will be
taken in captive by Police.
Work as Organisation than individual :Attending rescue call in team is better than
visiting individually. It makes your representation safe & authentic and also helps in
addressing legalissues if any. Forest department of Government issues some Identity
cards and authority to some authentic, veteran NGO’s.
Note :Followinginformation has been taken from internet sources. The detailed information
& photographs of these snakes can be easily obtained from various internet sources.
World Famous venomous snakes other than India :
Black Mamba :The Black Mamba is the most deadly snake in the world. They grow 14 feet
in length, and can travel at speeds of up to 12 to 15 kmph, the fastest snake in the entire
world. They have a head shaped like a coffin. The Black Mamba is not actually black. They
have a brownish-gray body with a light belly and brownish scales along its back. It gets its
name from the color of the lining of its mouth, which ispurple-black, which it displays when
threatened. The Black Mamba lives in South Africa. They are active during the day. They
often sleep in hollow trees, burrows, and will come back to the same place every night. The
Black Mambas feed on small mammals andbirds, like rats, squirrels, mice, rats.

34
The Black Mambas are found in pairs or small groups. They get very nervous, and head
away fast when a human approaches. When the mamba feels threatened it will raise its front
and head about 3-4 feet off the ground, open its mouth, spread a flat hood, and shake its
head. When they attack they will make several quick strikes, and escape as fast as they can.
They can strike from 4-6 feet away. These fearsome snakes can strike up to 12 times in a
row. A single bite is capable of killing anywhere from 10-25 adults. The venom is a fast
acting neurotoxin. Its bite delivers about 100–120 mg of venom, on average.If the venom
reaches a vein, 0.25 mg/kg is sufficient to kill a human in 50% of cases. The initial symptom
of the bite is local pain in the bite area, although not as severe as snakes with hemotoxins.
The victim then experiences a tingling sensation in the mouth and extremities, double vision,
severe confusion, fever, excessive salivation (including foaming of themouth and nose) and
pronounced ataxia (lack of muscle control). If the victim does not receive medical attention,
symptoms rapidly progress to severe abdominal pain, nausea and vomiting, shock,
nephrotoxicity, cardio toxicity and paralysis. Eventually, thevictim experiences convulsions,
respiratory arrest, coma and then death. Without antivenin, the mortality rate is nearly 100%,
among the highest of all venomous snakes. Depending on the nature of the bite, death can
result at any time between 15 minutes and 3 hours.
King Brown Snake :King browns must be regarded as being a potentially dangerous
species. Its venom is not particularly toxic but it is produced in huge quantities. The average
tiger snake produces around 10-20 mg when milked.A good sized king brown snake may
deliver over 150 mg in one bite. Despite its common name, the king brown snake is not a
true brown snake but one of the black snake family. A bite from this snake would therefore
be treated with black snake antivenom. As with many Australian snakes the colour is
variable. Most specimens are mid-brown, some with a coppery tinge, others being quite
dark.
King browns are robust snakes with a wide head and large specimens will reach a length
over 8 feets.
Eastern or Australian Brown Snake :Don’t let the innocuous name of this snake fool you,
1/14,000 of an ounce of its venom is enough to kill an adult human. Coming in a variety of
species, brown snake is approximately 4 to 5 feets long. The Eastern Brown snake is the
most venomous. Unfortunately, its preferred habitat is also along the major population
centers of Australia.

35
The Brown snake is fast moving, can be aggressive under certain circumstances and has
been known to chase aggressors and repeatedly strike at them. Even juveniles cankill a
human. The venom contains both neurotoxins and blood coagulants. Fortunately for
humans, less than half of bites contain venom and they prefer not to bite if at all possible.
They react only to movement, so stand very still if you ever encounter onein the wild.
Inland Taipan :This is a venomous snake found in east-central Australia.It is considered by
biologists to be the most venomous land snake in the world, with a bite that is reportedly 50
times more lethal than that of an Indian cobra, the venom in a Taipan is strong enough to kill
up to 12,000 guinea pigs or 250,000 mice. The maximum yield recorded for one bite is
110mg, enough to kill about 100 humans. With an LD/50 of 0.03mg/kg. Despite their
dangerous reputation, inland taipans are very reclusive and there has never been a report of
a bite to a human other than to herpetologists actually handling the snake,with all bite
victims surviving through the administration of antivenom.
Inland taipans are approximately 6-8 feet long and have scales that are brown or brownish
olive-green depending on season. Dark chevrons are usually visible on the body and the
head and snout are nearly black. It has been likened to the African Black Mamba in
morphology, ecology and behavior.
Rattle snake :The Rattlesnake is easily identifiable by the tell tale rattle on the end of its
tail. They are actually a part of the Pit Viper family, and are capable of striking at up to 2/3rd
their body length. The Eastern Diamondback in considered the most venomous species in
North America. Surprisingly, juveniles are considered more dangerous than adults, due to
their inability to control the amount of venom injected.

36
Most species of rattlesnakes have hemotoxic venom, destroying tissue, degenerating organs
and causingcoagulopathy (disrupted blood clotting). Some degree of permanent scarring is
very likely in the event of a venomous bite, even with prompt, effective treatment, and can
lead to the loss of a limb or death. Difficulty breathing, paralysis, drooling and massive
hemorrhaging are also common symptoms. Thus, a rattlesnake bite is always a potentially
fatal injury. Untreated rattlesnake bites, especially from larger species, are very often fatal.
However, antivenin, when applied in time, reduces the death rate to less than 4%.
Mainland Tiger snake :A highly variable species, which does not always display the
distinctive tiger stripes suggested by its common name. The body can be grey, olive-brown
or almost black. In most specimens darker bands are visible. Thepale areas between the
bands are usually light brown or cream in colour but in some specimens they may be bright
yellow. The underside is usually creamy-yellow but again may be a distinctive bright yellow
in some snakes.
The banding in juvenile snakes is often much more conspicuous, fading gradually as the
snake matures. Tiger snakes are relatively short and stout bodied with a broad head. Most
specimens reach around 3 to 5 feet in length, although particularly large animals may
exceed 6 feets. The tiger snake is a very dangerous species. Its range coincides with the
highest human population in Australia so encounters are common. Tiger snakes will usually
act out an impressive threat display before attempting to bite. This begins with flattening of

37
the neck and loud hissing followed by mock strikes. The Tiger snake has a very potent
neurotoxic venom. Death from a bite can occur within 30 minutes, but usually takes 6-24
hours. Prior to the development of antivenin, the fatality rate from Tiger snakes was 60-70%.
Symptoms can include localized pain in the foot and neck region, tingling, numbness and
sweating, followed by a fairly rapid onset of breathing difficulties and paralysis. The Tiger
snake will generally flee if encountered, but can become aggressivewhen cornered. It
strikes with unerring accuracy.
Death Adder :Death adders are easily distinguishable from other snakes by the very short,
squat bodies, rapidly tapering tail and the broad triangular head. Colouration varies in
shades of brown or grey.The tail tip is usually brightly coloured and is used as a lure by
wriggling it to attract potential prey. Adult death adders are rarely longer than a meter in
length. Despite their short size they possess the longest fangs of any Australian snake.
Thedeath adders are really reluctant to bite unless the threat is very close to them. The
name death adder was probably originally 'deaf' adder referring to the inability of this and all
other snakes to hear airborne sounds. They actually hunt and kill othersnakes. They
typically inject around 40-100mg of venom with an LD of 0.4mg-0.5mg/kg. An untreated
Death Adder bite is one of the most dangerous in the world. The venom is a neurotoxin. A
bite causes paralysis and can cause death within 6 hours, due to respiratory failure.
Symptoms generally peak within 24-48 hours. Antivenin is very successful in treating a bite
from a Death Adder, particularly due to the relatively slow progression of symptoms, but
before its development, a Death Adder bite had a fatalityrate of 50%. With the quickest
strike in the world, a Death Adder can go from strike position to striking and back again
within 0.13 of a second.
Boom slang :The average adult boom slang is 3 to 5 feet in total length, but some exceed
6 feet. The eyes are exceptionally large, and the head has a characteristic egg-like shape.
Coloration is very variable. Males are light green with black or blue scale edges, but adult
females may be brown. In this species, the head is distinct from the neck.The pupils of the
very large eyes are round. Boomslangs have excellent eyesight and will often move their
head from side to side to get a better view of objects directly in front of them. The body is
slightly compressed. The dorsal scales are very narrow, oblique, strongly keeled. It is a tree
dweller that is found throughout southern and sub-Saharan Africa & becomes deadly
because of its preference for aerial positioning in tree top and shrub cover. Boomslang
delivers a potent hemotoxic venom to its victim through large,deeply grooved folded fangs

38
positioned in the rear of its mouth The hemotoxic venom delivered by the Boomslang, affects
the circulatory system destroying red blood cells, causing organ degeneration and
generalized tissue damage.
Bites cause intense pain, swelling and necrosis even when delivered in small amounts. In
addition, the bite causes severe bleeding, continuing for extended periods, even 24-48 hours
after the bite, making the Boomslang very dangerous to man.
Bush master :The longest venomous snake, found in scrublands and forests from the
Amazon River basin north to Costa Rica.
Three species of bushmaster are known to exist and they normally measure about 6 feet
long but may grow to as long as 10 feet. These large snakes are reddish brown topinkish
gray in colour, matching their forest floor habitats, and they may bear x-like or diamond
patterns across the back. Although seldom encountered, the bushmaster is dangerous, with
a potentially lethal venom. The bushmaster is a pitviper(subfamilyCrotalinae). Infrared pits,
located between the eyes and nostrils.
Copper head :Copperhead is the most common venomous snake found in the eastern US
and can be found throughout South Carolina.It is also known by the name "Highland
Moccasin." As a species, it belongs to the genus"Agkistrodon"which also includes the
Cottonmouth, also known as the "Water Moccasin". Copperheads are usually colorful and
strikingly patterned snakes. They derive their name from the copper-like coloring of the
head. The background color of the back and sides is tan to pinkish. Copperheads are
venomous, pit vipers.

39
Bites from Copperheads are seldom fatal; however, a bite may still produce serious
consequences.
Gaboon Viper: This species of viper looks like the warrior of the snake world. The Gaboon
viper is the largest viper in the world, usually reaching around 6 to 7 feet long. But it is not
only the length of the snake that makes it special, it's the length of the Gaboon viper's fangs.
This deadly viper possesses the longest fangs of any snake alive today. The Gaboon viper
typically feeds on small mammals and birds, using its enormous fangs to bring down its prey.
This viper is just one of many deadly snakes that call Africa home.
Philippine Cobra :The venom this specie is the most deadly of all the Cobra species, and
they are capable of spitting it up to 3 meters.

40
The venom is a neurotoxin which affects cardiac and respiratory function, and can cause
neurotoxicity, respiratory paralysis and death in thirty minutes.The bite causes only minimal
tissue damage. The neurotoxins interrupt the transmission of nerve signals by binding to the
neuro-muscular junctions near the muscles. The symptoms might include headache,
nausea, vomiting, abdominal pain, diarrhea, dizziness, collapse and convulsions.
Blue Krait :The Malayan or Blue Krait is, by far, the most deadly of this species. Found
throughout South East Asia and Indonesia, 50% of bites from the deadly Blue Krait are fatal,
even with the administration of antivenin. Kraits hunt and kill other snakes, even
cannibalizing other Kraits. They are a nocturnal breed, and are more aggressive under the
cover of darkness. However, overall they are quite timid and will often attempt to hide rather
than fight.
The venom is a neurotoxin, 16 times more potent than that of a Cobra. It quickly induces
muscle paralysis by preventing the ability of nerve endings to properly release the chemical
that sends the message to the next nerve. This is followed by a period of massive over
excitation (cramps, tremors, spasms), which finally tails off to paralysis. Fortunately, bites
from Kraits are rare due to their nocturnal nature. Before the development of antivenin, the
fatality rate was a whopping 85%. Even if antivenin is administered in time, you are far from
assured survival. Death usually occurs within 6-12 hours of a Krait bite. Even if patients
make it to a hospital, permanent coma and even brain death from hypoxia may occur, given
potentially long transport times to get medical care.
Belcher’s Sea Snake :The most venomous snake known in the world, a few milligrams is
strong enough to kill 1000 people! Less than 1/4 of bites will contain venom, and they are
relatively docile.

41
Fisherman are usually the victims of these bites, as they encounter the species when they
pull nets from the ocean. Found throughout waters off South East Asia and Northern
Australia.
Anaconda: Even though this is a non-venomous snake, its sheer size and strength makes it
scariest snakes in the world. The anaconda is the heaviest boa constrictor in the world, and
lives primarily in the South American Tropics. Anacondas live typically, in swamps and bogs,
as they are great swimmers. Anacondas can reach lengths up to 30 feet sometimes longer,
and have been knownto eat very large animals, such as deer. The anaconda has even been
known to attack and eat jaguars. Because the snake is nearly 600 pounds, a jaguar is no
match for its incredible muscle mass.
Eminent Indian Personalities related to this field :
1.Dr. Himmatrao Bawaskar :His main domain of research is in the effect of scorpion
stings. The death of people from scorpion bites inspired him to work on finding, the
drugs for scorpion bites.His research of treatment of severe scorpion sting with the
help ofPrazosin has reduced the death rate due to severe scorpion sting to less than
1% which was greater than 60% before his research. He managed the cases without
use of scorpion antivenom which is expensive, needs laboratory, animals and not
free from severe anaphylaxis reactions. His research has not only helped India but
also tropical and subtropical countries like Israel, Trinidad, Brazil Saudi Arabia,
Turkey etc. It is important to note that this life time research is done from day to days
earning of familyand without help of any funding agency. He hails from poor illiterate
farmer’s family. He worked as waiter, labors and maid servant to support his
education. After working as medical officer at PHC and other rural hospitals, since
1986 he runs his own hospital at Mahad, Raigad, Maharashtra having intensive care
unit, he and his doctor wife manage the acute medical emergency without any
trained medical staffs. Dr. has published more than 50 papers in national and
international journals on various medical issues related to social concern The Lancet,
Heart, Tropical Doctor, Transaction of Royal Society, Tropical Medicine JAPI, Q. J.
Med. Toxicon, etc. on scorpion sting, snake bite, hypothyroidism, acute myocardial
infarction, chloroquine toxicity; HIV, BCG vaccine etc. He was invitee to national and
international medical conferences, awarded with a Dr. Mehta and Patel award for his
best paper published in JAPI 2007) & also honoured with many civil & pubic awards.

42
His autobiography written in Marathi language are “ Baristerch kart” and “Me Dr
Himmatrao boltoy”. (Ref : Anil Agrawal's Internet Journal of Forensic Medicine and
Toxicology)
2.Romulus Whitaker : Romulus Earl Whitaker is aherpetologist,wildlife
conservationistand founder of theMadras SnakePark, The Andaman and Nicobar
Environment Trust (ANET), and theMadras Crocodile Bank Trust. In 2005 he was a
winner of aWhitley Awardfor outstanding leadership in nature conservation. He used
this award to found theAgumbe Rainforest Research StationinKarnataka, for the
study ofKing Cobrasand their habitat. In 2008, Whitaker was selected as an
Associate Laureate in the 2008Rolex Awards for Enterprise, for his efforts to create
a network ofrainforestresearch stations throughout India.Rom helped the Irula tribe
to get involved in extracting snake venomused for the production
ofantivenomdrugs. He is currently coordinating an effort to save theGharial,
aCritically endangered speciesofCrocodileon the brink of extinction with less than
250 individuals left in Indian waters. He was producer of the 1996, 53 minute, Super
16mm wildlife documentary‘The King and I’whichreceivedtheEmmy Awardfor
Outstanding News and Documentary Program Achievement, 1998. He has authored
several scientific articles and popular books on reptiles, especially on snakes,
including the comprehensive field guide, titled "Snakes of India-The Field Guide" in
2004on theSnakes of India. He apprenticed from 1963 to 1965 at theMiami
SerpentariumwithBill Haast, whom he affectionately calls his "guru". (Ref : from
Wikipedia, the free encyclopedia)
3.Dr. Prakash Amate :Dr. Prakash Muralidhar Amteis a medical doctor and social
worker.He obtained a medical degree from GMC, Nagpur. He moved to Hemalkasa
to start theLok Biradari Prakalpin 1973, a project forthe development of tribal
people in the forests of Gadchirolli district. The project transformed into three things
aLok Biradari PrakalpDavakhana, a residential schooland an orphanage for injured
wild animals–‘ the Amte’s Animal Arc’, this rehabilitation center for wild animal is
lively example of care & respect to nature and it’s all habitants. The Lok Biradari
Prakalp seeks to improve health and educational services for tribals in the area.
Hemalkasa lies in atribal beltand the project provides health care to about 40000
individuals annually. TheLok Biradari PrakalpAshramSchool has over 600 students,
residents and day scholars. Dr Prakash Amte has written marathi books like
"Prakashvata" & "Negal".He and his wife, Dr. Mandakini Amte were awarded
theMagsaysay Award for 'Community Leadership' in 2008 for
theirphilanthropicwork in the form of the Lok Biradari Prakalp amongst theMadia
GondsinGadchirolidistrict ofMaharashtraand the neighboring states ofAndhra
PradeshandMadhya Pradesh.(Ref: from Wikipedia, the free encyclopedia)
4.Neelimkumar Khaire :He is Eminent herpetologist, closely associated with the
study and conservation of snakes over four decades. He is the Director of the ‘Snake
Park’ and ‘Rehabilitation Centre for Animals’, Pune. He is also founder of the ‘Indian
Herpetological Society’. So far he has published five award winning books about
Snakes & Animals. (Ref : SNAKES by Neelimkumar Khaire, Jyotsna Prakashan)

43
TAKALE CHARITABLE TRUST
Regd. No. E-592 (Shirdhon, Panvel, Raigad, Maharahstra-410206).
First floor, ‘KALAVIHAR’ Build,Near Bartakke Dental Clinic,Shivaji Road, Line Ali,Panvel,MH-410206.
Respected Sir / Madam,
‘Takale Charitable Trust’ has planned to organize a Lectures with slide show or practical
demonstrations based on following topics. The organization is conducting these sessionsto
popularize science & technology among masses as well as to develop scientific temperament in the
students & general public. These are social awareness cum educational programs and are open for
all.Lectures are delivered inmarazI,Hindi & English. Details are as below:
Speaker :Santosh Takale[B. Tech. (Mech.) Scientific Officer-F, BARC, Mumbai]
Date, Timing&Venue :Suitable to Speaker & Organisers(BaaYaa-marazI, Hindi & English).
Min. no. of audience :100 Nos.
Details of Program :(Few programs will be withSlide shows of 60 to 100 minutes) :
1.Understanding the Universe(ivaSvaacao AMtrMga).
2.Career Guidance(kiryar maaga-dSa-na).
3.Atom for Peace (ANaU tM~&ana).
4.Ancient Indian Astronomy.
5.Climate Change & Global Warming.
6.Science Toys with Practical Demonstration.
7.Science, Scientists & Accidental Inventions.
8.Snakes-Myths & Facts.(saap:samaja-gaOrsamaja).
9.Being true Citizen of Country with vast diversity-India.
10.Sky Observationwithnaked eye & Telescope(AakaSa inarIxaNa).
11.Human Society &Beliefs/Superstition(maanavaI samaaja AaiNa Eawa/AMQaEawa).
12.Science behind Miracleswith Practical Demonstration(cama%karamaagaIla iva&ana).
13.Communication skills & Personality Development(saMBaaYaNa klaa va vya@tIma%va ivakasa).
14.Management techniques & Time Management for Executives(vyavasqaapna kaOSalya va vaoLcao inayaaojana).
15.Manufacturing/Fabrication technology & Non Destructive Testing for Professionals & Students.
Requirements-Safe sitting place for audience with lesser illumination for proper visibility of
projected clips/slides. Two numbers of normal electric supply points with earthing.The advance
intimation & booking of the dates & time can be done by contacting below mentioned authorities of
TRUST. Yourcourteous helpis expected. Regards.
Trustee,
Takale Charitable Trust
For arranging lecture or any additional details please contact :
Vaishali-7738984852. Ramesh-9967584553.

44
About the Author :
Santosh Takale issenior Scientific Officer at Bhabha Atomic Research Center, Mumbai. He
has done B. Tech in Mechanical Engineering & advance studies in Nuclear Engineering at
BARC, Mumbai. He has obtained many certification in the field of Welding, Non
Destructive Testing& Radiation Safety, which includes IWE (International Welding
Engineer), Radiation Safety Officer & ISNT Level III in Ultrasonic Testing & ASNT Level II in
Radiographic Testing, Eddy Current Testing, Dye Penetrant testing, Visual Inspection &
Magnetic Particle Testing.
He is Founder of ‘TAKALE CHARITABLE TRUST’ & ‘Institute for Computer & Information
Technology-Panvel’. He is President of‘maharaYT/ AMQaEaQda inamaU-lana saimatI-Panvel’& Sky
Watcher’s Association of Raigad. He is also honorary memberof many oraganisations in
technical & social field.
He has been honoured with award of ‘PANVEL BHUSHAN’,‘ANIS UTKRUSHTA
KARYAKARTA’ ‘MAHARASHTRA GAURAV’, ‘YASHWANT GAURAV’ & ‘RASHTRA GAURAV’
for his outstanding contribution in the field of science& technology as well as social field.
Email:[email protected] / [email protected]
About TAKALE CHARITABLE TRUST :
‘TAKALE CHARITABLE TRUST’ has been established & funded by Santosh Takale to spread
Education&Computer literacy among masses. Trust runs it’s own Computer Institute for poor &
needy students. Till date more than 1000 students have taken benefit from same. Trust also offers
free of cost guidance for various vocational courses, whichincludes field of NDT, Welding,
Preparation for competitative examinations, Personality development, Career Guidance &
Communication skills & Language courses.
Trust also works for Science Communication & Popularisation, Social Forestry, Conservation of
Natural resources & Protection of wild life. Trust organizes free medical camps at remote, tribal
areas.
Trust organizesAll india level,Openessay competition on current, happeningtopics. Till date SEZ-
Merits & Demerits,Global warming & Social Forestry, Human Society & Superstitions are the
topics covered.The intent was to spread awareness among masses.
Trust annually felicitates Citizens, Teachers & NGO’sinvolved in philanthropic work,Science
Communication & eradication of superstitionsto encourage such social activities in society.
As a part of self initiative for science communication, eradication of superstitions & Conservation
of Natural resources/Wild life,various sessions/lectures/demonstrations are conducted in School,
Colleges & Villages on above topics. Till date more than 285numbers of such programs are
conducted all over India & approximately45000 numbers of generalpublic has been addressed.
Website : www.takalecharitabletrust.org