the audit process principles practice Audit 3-bob pptx.pptx

hi

1. 3 -bob Auditorlar mustaqilligi mazmun va mohiyati : mustaqillikka ta’sir qiluvchi omillar

2. 2 Ushbu bo'limni o'rganganingizdan so'ng , siz quyidagilarni bilishingiz kerak : ● Auditor mustaqilligining ahamiyatini va auditor rolining talablarini qondirishda auditor uchun amaliy oqibatlarini tushuntiring . ● Auditor mustaqilligini aniqlang . ● Amaliyotchi va kasb mustaqilligi o'rtasidagi farqni tushuning . ● Har xil turdagi ziddiyatlar va xavflar auditorning mustaqilligiga qanday ta'sir qilishi mumkinligini tushuntiring . ● Auditor va mijozning tegishli vakolatlariga hamda auditorning mustaqilligi haqidagi tasavvurlariga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan omillarni aniqlash . ● Ilk akademik tadqiqotlar kasbning axloqiy yo'l-yo'riqlari evolyutsiyasiga ta'sir qilganini tan oling . ● IFAC va FRC tomonidan chiqarilgan axloqiy me'yorlarni baholang va auditlar mustaqilligiga tahdidlarni aniqlash , baholash va hal qilish uchun ularning asoslarini qo'llash . ● Auditorlik firmasining nazorat muhitining ahamiyatini va sifat nazorati tizimini qo‘llab-quvvatlashda topshiriq bo‘yicha hamkor , axloq bo‘yicha hamkor va topshiriq sifatini nazorat qiluvchi sharhlovchining rollarini muhokama qiling . ● Majburiy auditor almashinuvini qo'llab-quvvatlovchi va unga qarshi dalillarni baholang .

3. KIRISH 3 Obyektivlik va mustaqillik : mustaqil auditning asosiy prinsipi Obyektivlik — bu auditorning ishida xolislikni saqlash , shaxsiy manfaat , xolis fikrga ta’sir qiluvchi bosim yoki tarafkashliklardan butunlay yiroqda bo‘lish demakdir . Auditorlar hech qanday xolislikka zid holatlarsiz , adolatli va asosli fikr bildirishi kerak . Mustaqillik esa — auditorning ish faoliyati davomida shunday vaziyatlar va munosabatlardan holi bo‘lishini anglatadiki , bu holatlar uchinchi tomon ( masalan , jamoatchilik yoki manfaatdor shaxs ) tomonidan auditorning obyektivligi buzilgan yoki buzilishi mumkin degan xulosaga olib kelmasligi kerak . Flint (1988) mustaqillikni auditning ajralmas qismi sifatida quyidagicha ta’riflaydi : “ Auditning ijtimoiy mohiyati — bu manfaatdor tomonlarga aloqador bo‘lmagan shaxs tomonidan amalga oshiriladigan maxsus tekshiruv bo‘lib , u bajarilgan ish natijalarini kutilgan natijalar bilan solishtiradi va bu haqda hisobot beradi . Audit — bu jamoaviy va xususiy nazorat mexanizmining muhim qismi bo‘lib , javobgarlikni kuzatish va ta’minlash vositasidir .”

4. Javobgarlikni kuzatish va ta’minlash 4 Flint (1988) ta’kidlaganidek , javobgarlik tushunchasini aniq tarzda ta’riflash qiyin , chunki u jamiyatdagi ijtimoiy , siyosiy va iqtisodiy fikrlar , shuningdek , axloqiy qadriyatlar va me’yorlarga qarab doimo rivojlanib , o‘zgarib boradi.Haqiqiy javobgarlik mavjud bo‘lishi uchun ikki muhim tarkibiy qism zarur:Hisobot ( hisob berish ) — masalan , e’lon qilingan moliyaviy hisobotlar.Javobgarlikka tortish — ya’ni hisobot tayyorlagan shaxslar o‘z ishlariga javob berishlari uchun ularga nisbatan choralar ko‘rilishi mumkin bo‘lishi . Masalan , moliyaviy hisobotlarni tayyorlaydigan direktorlar aktsiyadorlar oldida javobgardir . Agar ular o‘z vazifalarini to‘g‘ri bajarmasa , aktsiyadorlar ularni lavozimidan ozod etishlari mumkin.Mackenzie (1964) esa shunday degan : “Audit bo‘lmasa , javobgarlik ham bo‘lmaydi .” Ya’ni , moliyaviy hisobotlarning ishonchliligi faqat mustaqil auditorlar tomonidan tekshirilgan taqdirdagina ta’minlanadi . Auditorlar kompaniya va manfaatdor tomonlardan mustaqil bo‘lishi kerak .

5. Javobgarlik turlari (Classifications of accountability) Use with The Audit Process: Principles, Practice and Cases, 6 th edn ISBN 978-1-4080-8170- 9 © Iain Gray, Stuart Manson and Louise Crawford, 2015 5 Siyosiy javobgarlik (Political accountability) – odatda davlat xizmatchilari , saylangan vakillar va saylovchilar o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri javobgarlik zanjirini ifodalash uchun qo‘llaniladi . Jamoat javobgarligi (Public accountability) – siyosiy javobgarlikka qaraganda kengroq bo‘lib , resurslarni boshqarayotgan shaxslarning butun jamoatchilik oldidagi javobgarligini ifodalaydi . Boshqaruv javobgarligi (Managerial accountability) – shaxsning tashkilotdagi o‘rni sababli vujudga keladi , bunda quyi lavozimdagi xodimlar yuqori lavozimdagi rahbarlar oldida javob beradi . Kasbiy javobgarlik (Professional accountability) – muayyan kasbiy yoki mutaxassislik guruhida mavjud bo‘ladi , bu yerda a’zolar bir-birlariga yoki kasbning o‘ziga nisbatan mas’uliyat hissiga ega bo‘ladilar . Shaxsiy javobgarlik (Personal accountability) – individual xarakterga ega bo‘lib , insonning o‘z shaxsiy qadriyatlarini saqlab qolish va ularga amal qilishdagi javobgarligini bildiradi .

6. Mustaqillik ta’riflari (Definitions of independence) Use with The Audit Process: Principles, Practice and Cases, 6 th edn ISBN 978-1-4080-8170- 9 © Iain Gray, Stuart Manson and Louise Crawford, 2015 6 Flint (1988) mustaqillikni quyidagi iboralar bilan tavsiflaydi :“ butunlay obyektiv ”, “audit obyekti bilan ilgari bog‘liqlik ta’sirida bo‘lmagan ”, “ natija yoki uning oqibatlarida shaxsiy manfaat bilan bog‘lanmagan ”, “ xolis va muhokama qilinayotgan masalaga aloqasi bo‘lmagan tashqi omillar ta’sirida bo‘lmagan ”. Bu yerda ishlatilgan so‘zlarning aksariyati ko‘z bilan ko‘rish yoki o‘lchash qiyin bo‘lgan ma’naviy sifatlarni bildiradi : obyektivlik , xolislik , manfaatdan holilik , tarafkashliksizlik , tashqi ta’sirdan holilik .

7. Amaliyotchi (auditor) mustaqilligi (Practitioner independence) Use with The Audit Process: Principles, Practice and Cases, 6 th edn ISBN 978-1-4080-8170- 9 © Iain Gray, Stuart Manson and Louise Crawford, 2015 7 Dasturlashdagi mustaqillik (Programming independence): auditorlar o‘z ish dasturini mustaqil tuzish huquqiga ega bo‘lishlari kerak . Ya’ni , ular audit topshirig‘i doirasida qanday bosqichlarni kiritish va qancha ish bajarilishini o‘zlari belgilash erkinligiga ega bo‘lishlari lozim . Tadqiqotdagi mustaqillik (Investigative independence): auditorlar uchun hech qanday qonuniy axborot manbasi yopiq bo‘lmasligi kerak . Ular o‘zlari muhim deb hisoblagan barcha ma’lumotlarni tekshirish erkinligiga ega bo‘lishlari shart . Masalan , agar auditorlar byudjetlar yoki prognoz hisobotlarini tekshirmoqchi bo‘lsalar , bunga ruxsat berilishi kerak . Hisobotdagi mustaqillik (Reporting independence): hisobot mazmuni tekshiruv doirasiga qarab belgilanadi . Mautz va Sharaf (1961) bu talabni quyidagi so‘zlar bilan ifodalagan :“ Bizga nima qilishimizni ayting — biz sizga hisobotda nimalarni yozishimiz mumkinligini aytamiz ; siz bizdan hisobotda nimani yozishimizni xohlayotganingizni ayting — biz sizga buning uchun nimalarni bajarishimiz kerakligini aytamiz .”

8. Kasb mustaqilligiga shubha tug‘diruvchi sabablar Mautz va Sharaf (1961): Buxgalteriya kasbining biznes bilan yaqin munosabati – moliyaviy jihatdan qaramlikning mavjudligi – maxfiy munosabatlarning mavjudligi – boshqaruvga xizmat ko‘rsatishga kuchli urg‘u berilishi . Kasbning tashkil etilishi – oz sonli yirik firmalarning paydo bo‘lish tendensiyasi – kasbiy birdamlikning yetishmasligi – “ savdogarlik ” elementlarini kiritish tendensiyasi .

9. Auditor va mijoz o‘rtasidagi ziddiyat , kuch munosabatlari va mustaqillikka ta’siri Mustaqillikka ta’sir qiluvchi bosimlar quyidagi holatlardan kelib chiqishi mumkin : Auditor va mijoz ( boshqaruv va aktsiyadorlar ) o‘rtasidagi manfaatlar to‘qnashuvi , chunki rost audit hisobotini berish boshqaruv yoki aktsiyadorlar manfaatlariga mos kelmasligi mumkin . Auditorning kasbiy burchi va shaxsiy manfaatlari o‘rtasidagi ziddiyat . Odatdagi holat : boshqaruv fikriga rozi bo‘lish , garchi bu kasbiy jihatdan maqbul bo‘lmasa ham, auditni saqlab qolish uchun . Menejerlar va aktsiyadorlar o‘rtasidagi ziddiyat . Menejerlar qisqa muddatli foyda uchun aktsiyadorlarni chalg‘itishi mumkin . Mijoz tashkiloti va uchinchi tomonlar o‘rtasidagi ziddiyat . Tashkilot o‘z moliyaviy holati haqida moliya beruvchilarni chalg‘itib , qo‘shimcha mablag ‘ olish imkoniyatini oshirishga urinishi mumkin , hatto bu uchinchi tomon manfaatlariga zid bo‘lsa ham. Goldman va Barlev ishidagi muhim jihat : boshqaruv va auditorning kuchini oshiruvchi yoki kamaytiruvchi omillarga e’tibor qaratilgan .

10. Auditor va mijoz o‘rtasidagi ziddiyat , kuch munosabatlari va mustaqillikka ta’siri (2) 10 Shockley konseptual modeli auditorning bosimga bardosh bera olish qobiliyatiga ta’sir qiluvchi sakkizta omilni aniqlagan : Auditdan tashqari xizmatlar ko‘rsatish – masalan , boshqaruv bo‘yicha maslahat xizmatlari (MAS). Audit sohasidagi raqobat – auditorlik firmalari o‘rtasidagi kuchli raqobat . Auditorning lavozimda bo‘lgan muddati – auditor bir mijoz bilan uzoq vaqt ishlasa , mustaqillik kamayishi mumkin . Audit firmasining hajmi – yirik yoki kichik firmalarning holati mustaqillikka turlicha ta’sir qiladi . Hisob standartlarining moslashuvchanligi – buxgalteriya standartlarining qanchalik erkin qo‘llanilishi . Kasbiy jazolar og‘irligi va ularning qo‘llanish darajasi – intizomiy choralar qanchalik qat’iy qo‘llanishi . Auditorning uchinchi tomonlar oldidagi huquqiy javobgarligi – auditor uchinchi shaxslarga nisbatan qanchalik javobgar bo‘lishi . Mijozni yoki obro‘ni yo‘qotish qo‘rquvi – mijozlarni yo‘qotish yoki obro‘siga putur yetkazishdan qo‘rquv .

11. Ziddiyat , auditor va mijozning kuchi hamda mustaqillik haqidagi tasavvurlarga ta’siri (3) 3.2-rasm

12. IFAC kodeksining umumiy prinsiplari Halollik – barcha professional va ishbilarmonlik munosabatlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri va halol bo‘lish . Xolislik – professional yoki ishbilarmonlik qarorlariga ta’sir qiluvchi og‘ish , manfaatlar to‘qnashuvi yoki boshqalarning noo‘rin bosimiga yo‘l qo‘ymaslik . Professional malaka va ehtiyotkorlik – amaliyot , qonunchilik va texnikadagi hozirgi rivojlanishlarga asoslanib , mijoz yoki ish beruvchiga malakali professional xizmat ko‘rsatish uchun zarur darajadagi kasbiy bilim va ko‘nikmalarni saqlash hamda amaldagi texnik va professional standartlarga muvofiq ravishda puxta harakat qilish . Maxfiylik – professional va ishbilarmonlik munosabatlari natijasida olingan ma’lumotlarning maxfiyligini hurmat qilish , bunday ma’lumotlarni tegishli va aniq ruxsatsiz uchinchi shaxslarga oshkor qilmaslik (agar qonuniy yoki professional jihatdan oshkor etish huquqi yoki majburiyati mavjud bo‘lmasa ), hamda bu ma’lumotlardan professional buxgalterning yoki uchinchi shaxslarning shaxsiy manfaatlari uchun foydalanmaslik .

13. Xolislikka potentsial tahdidlar (3.4-jadval) IFAC tomonidan belgilangan tahdidlar : (a) Shaxsiy manfaat tahdidi (b) O‘z ishini qayta ko‘rib chiqish tahdidi (c) Himoya ( advokatsiya ) tahdidi (d) Tanishlik ( yaqinlik ) tahdidi (e) Qo‘rqitish ( bosim ) tahdidi APB tomonidan qo‘shimcha kiritilgan tahdid : (f) Boshqaruv tahdidi

14. Audit firmasining nazorat muhiti 3.3-rasm

15. Halollik , xolislik va mustaqillikka tahdidlarni bartaraf etish bo‘yicha himoya choralar Kasb , qonunchilik yoki me’yoriy tartibotlar orqali yaratilgan himoya choralar : Kasbga kirish uchun ta’lim , tayyorgarlik va tajriba talablari Uzluksiz kasbiy rivojlanish talablari Korporativ boshqaruv qoidalari Kasbiy standartlar Kasbiy / nazorat organlarining monitoringi va intizomiy tartibotlari Huquqiy vakolatli uchinchi tomon tomonidan buxgalter tomonidan tayyorlangan hisobotlar , qaydnomalar , xabarlar yoki ma’lumotlarning tashqi ko‘rib chiqilishiIsh muhiti doirasidagi himoya choralar : Firma miqyosidagi himoya choralar , masalan , rahbariyat tomonidan “ yuqoridan beriladigan ohang ” va nazorat muhiti shakllantirilishiMaxsus topshiriqqa oid himoya choralar , masalan , EQCR (audit sifatini nazorat qiluvchi shaxs ) tomonidan assurance ishlarini qayta ko‘rib chiqish

16. Halollik, xolislik va mustaqillikka aniq tahdidlar Moliyaviy , ishbilarmonlik , bandlik va shaxsiy munosabatlar Audit topshirig‘i bilan uzoq muddatli aloqadorlik To‘lovlar , mukofot va baholash siyosati , sud jarayonlari , sovg‘alar va mehmondo‘stlik Audit mijozlariga taqdim etiladigan auditdan tashqari ( yoki kafolatli bo‘lmagan ) xizmatlar

17. Kichik subyektlar Kichik subyektlarni audit qilganda , axloqiy standartlarga rioya qilish qiyin bo‘lishi mumkin.Kichik subyektlarda odatda tashkilot ichida yetarli mutaxassislar bo‘lmaydi , shuning uchun ular auditorning yordamiga tayanadilar . Bu esa advokatsiya va boshqaruv tahdidlariga oid ES5 talablariga zid bo‘lishi mumkin . PASE (Small Entities uchun Professional Approach) ES1 dan ES5 gacha bo‘lgan talablarni yumshatadi.Bu auditorlik firmasiga boshqaruv vazifasining bir qismini bajarishga ruxsat beradi , biroq quyidagi shartlar bilan : Xolislik va mustaqillik masalalari TCWG (Those Charged With Governance) bilan muhokama qilinadi ; Boshqaruv qabul qilingan qarorlar uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olganini tasdiqlaydi ; Ushbu holat audit hisobotida ochiq ko‘rsatiladi . Shunga qaramay , bu kabi yumshatishlarga qaramasdan , audit firmalari halollik , xolislik va mustaqillikka salbiy ta’sir ko‘rsatmaslik uchun juda ehtiyotkorlik bilan harakat qilishlari shart .

18. Auditor mustaqilligi bo‘yicha boshqa qarorlar Yevropa Komissiyasi “ Yevropa Ittifoqida qonuniy auditorlarning mustaqilligi : asosiy prinsiplardan iborat majmua ” nomli hujjatni e’lon qilgan . Bu hujjat IFAC Kodeksi va APB axloqiy standartlari (ESs) kabi mustaqillik bo‘yicha tavsiyalarida prinsiplarga asoslangan yondashuvni qo‘llaydi , chunki u auditorlar o‘z harakatlarini asoslab bera oladigan mustahkam tuzilmani yaratadi . AQShda esa Sarbanes–Oxley qonuni asosida SEC qoidalari yanada batafsil va aniq ko‘rsatmalarga ega .

19. Sarbanes–Oxley qonuni – asosiy qoidalar Audit firmasi buxgalteriya yoki hisob xizmatlarini ko‘rsatgan mijozning auditini o‘tkazmasligi kerak . Agar audit o‘tkazilayotgan bo‘lsa , auditorlik firmasi mijozning axborot tizimida ishlashiga ruxsat berilmaydi . Agar audit o‘tkazilayotgan bo‘lsa , auditorlik firmasi tomonidan baholash yoki qiymat aniqlash xizmatlarini ko‘rsatish taqiqlanadi . Agar auditga taalluqli bo‘lsa , auditorlik firmasi moliyaviy hisobotdagi summalarni aniqlashga oid aktuariy xizmatlarini ko‘rsata olmaydi . Ichki buxgalteriya nazorati , moliyaviy nazorat yoki moliyaviy hisobotlarga oid ichki audit xizmatlarini ko‘rsatish taqiqlanadi . Auditorlik firmasining a’zolari audit mijozining direktori yoki xodimi bo‘lmasligi , hamda qaror qabul qilish yoki nazorat qilish vazifasini bajarmasligi kerak . Firma mijozning yuqori lavozimli xodimlari uchun ishga yollash xizmatlarini ham ko‘rsata olmaydi . Auditorlik firmasi mijoz uchun broker, diler , investitsiya maslahatchisi yoki investitsiya bankiri sifatida faoliyat yuritmasligi kerak , chunki bu holat advokatsiya sifatida qabul qilinishi mumkin . Auditorlik firmasi audit mijoziga yuridik xizmatlarni ( faqat qonuniy malakaga ega advokat ko‘rsata oladigan xizmatlarni ) taqdim eta olmaydi . Auditorlik firmasi audit mijoziga sud jarayoni yoki nazorat tekshiruvlari bo‘yicha ekspert xulosasi bera olmaydi , chunki bu ham advokatlik sifatida talqin qilinishi mumkin .

20. Sarbanes–Oxley qonuni – boshqa qoidalar Audit qo‘mitasi auditor tomonidan bajariladigan auditdan tashqari xizmatlarni oldindan tasdiqlashi kerak . Audit qo‘mitasi tomonidan tasdiqlangan auditdan tashqari xizmatlar oshkor qilinishi , shu jumladan ayrim xizmatlar uchun to‘langan to‘lovlar tafsilotlari e’lon qilinishi lozim . Bosh (lead) va tasdiqlovchi (concurring) auditor hamkorlar har 5 yilda almashishi va keyingi 5 yil davomida o‘sha mijoz auditi bilan shug‘ullanishi taqiqlanadi . Boshqa muhim auditor hamkorlar har 7 yilda bir marta almashishi va 2 yillik tanaffus (time-out) davriga rioya qilinishi kerak . Agar audit hamkori (partner) o‘z ish haqini auditdan tashqari xizmatlarni jalb etish orqali olsa , u mustaqil hisoblanmaydi . Audit jamoasi a’zolari audit firmasidan ketganlaridan so‘ng kamida bir yil davomida audit mijozida ma’lum lavozimlarni egallay olmaydi . Agar sobiq bosh yoki tasdiqlovchi auditor hamkor , yoki boshqa belgilangan jamoa a’zosi audit firmasidan ketganidan bir yil ichida mijozning moliyaviy hisobot masalalarida ishtirok etsa , bu holat qonun buzilishi deb qaraladi .

21. 3.1-rasm. Auditning roli

22. 3.2-rasm. Shockley (1982) tomonidan ishlab chiqilgan idrok etilgan mustaqillikning kontseptual modeli

23. 3.3-rasm. Audit firmasi nazorat muhiti va audit hamda boshqa xizmatlarni ko‘rsatuvchi firmadagi axloqiy xulq-atvorni kuchaytiruvchi elementlar Yulduzcha bilan belgilangan shaxslar auditning bajarilishi va natijasiga ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lgan barcha shaxslarni anglatadi . Bular audit firmasining ba’zi yoki barcha rahbarlarini , jumladan “ asosiy audit hamkorlari”ni hamda audit topshirig‘i natijasiga bevosita ta’sir ko‘rsata oladigan tarmoq firmasi xodimlarini o‘z ichiga oladi . Bu shaxslar IFAC Kodeksi da umumiy holda “audit jamoasi ” deb ataladi .

24. 3.3-rasmga izohlar Audit firmasining rahbariyati firmaning nazorat muhitini yaratadi . Xuddi shuningdek , auditdan o‘tayotgan subyekt o‘zining nazorat muhitini shakllantiradi . Etika bo‘yicha hamkor (Ethics Partner) firmaning nazorat muhitini yaratish va uni saqlashda muhim rol o‘ynaydi . Subyektning nazorat muhiti tarkibidagi muhim elementlardan biri — boshqaruv uchun mas’ul shaxslar (Those Charged With Governance) rolidir . Texnik maslahat bo‘limi (Technical Advisory) audit jarayoni va hisobot bo‘yicha topshiriq hamkori (Engagement Partner) orqali audit jamoasiga tavsiyalar beradi . Audit jamoasi (Engagement team) quyidagilardan iborat : Topshiriq hamkori (Engagement Partner) Menejer (lar) Boshqa auditorlik xodimlari Boshqa mutaxassis xodimlar ( soliq , IT va boshqalar ) Shuningdek , etika bo‘yicha hamkor va audit sifati nazoratchisi (Engagement Quality Control Reviewer) kabi sifat nazorati yoki bevosita nazoratni amalga oshiruvchi shaxslar . Etika bo‘yicha hamkor firmadagi siyosat va tartib-qoidalar buzilishi ehtimoli haqida topshiriq hamkoriga xabar beradi . Topshiriq hamkori ushbu holatni baholaydi va natijani etika bo‘yicha hamkorga bildiradi hamda keyingi chora belgilanadi . Agar topshiriq hamkori va etika bo‘yicha hamkor o‘rtasida kelishmovchilik yuz bersa , masala audit sifati nazoratchisi bilan muhokama qilinadi va hal etiladi . Xolislik va mustaqillikka tahdidlar mavjudligi hamda ularni bartaraf etish choralar haqida auditdan o‘tayotgan subyekt boshqaruviga ma’lumot beriladi . Topshiriq hamkori va audit sifati nazoratchisi audit jarayonida yuzaga kelgan muhim masalalarni muhokama qiladilar . Ushbu muhim masalalar , shuningdek , auditdan o‘tayotgan subyekt boshqaruviga yetkaziladi . Audit jamoasining har qanday a’zosi etika bo‘yicha hamkor bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilish huquqiga ega . Topshiriq hamkori audit jamoasi xulosalari asosida audit hisobotining dastlabki variantini tayyorlaydi . Audit sifati nazoratchisi audit jamoasi bajargan ish tartiblarini va xulosalarni ko‘rib chiqadi . Audit sifati nazoratchisi yakunlanishidan oldin audit hisobotining dastlabki variantini qayta ko‘rib chiqadi .