VAIKRANTA (TOURMALINE) Dr.Saranya Sasi Assistant Professor PG Department of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 6/18/2022 1
6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 2
6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 3
वैक्रान्तञ्चैव विक्रान्तं वैक्रान्तं जीर्णवज्रकम् । कुवज्रं क्षुद्रकुलिश चूर्णवज्रञ्च तन्मतम् ॥ (R T 23/155) SYNONYMS 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 4
Chemical formula : KAl Si 3 O 8 Chemical Name : Tourmaline Category : complex ring silicate of boron and aluminium Nature : Crystalline prismatic Colour : Black, brownish black, blusih black, most common blue green red and sometimes of rich shades, rarely white or colourless Crystals : Rounded to barrel shaped Diaphaneity : Transparent to opaque MINERALOGICAL IDENTIFICATION 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 5
Fracture : Uneven Cleavage : none, prismatic faces strongly striated vertically and crystals rounded to barrel shaped Tenacity : Brittle and often rather friable Luster : Vitreous Streak : Colourless Specific gravity : 3 to 3.2 Hardness : 7 to 7.5 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 6
SOURCES Vaikranta is a common detrital sedimentary rocks Occurs in granite pegmatites, commonly in crystal form It also occurs in metamorphic rocks, mostly in schists and gneisses 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 7
OCCURENCE India – occurs in igneous and metamorphic terrains of Rajasthan, Jharkhand, Bihar and Karnataka Rajasthan – mainly occurs in Udaipur, Bhilwara, ajmer , rajsamand districts Globally – South Africa, Canada, Peru, Mexico, Thailand, Norway, Germany and UK 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 8
Vaikranta may be found associated with topaz, spodumene, cassiterite, fluorite and apatite. Some compare vaikranta with fluorite or fluorspar, which is halide mineral, composed of calcium fluoride, CaF2 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 9
6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 10
SPODUMENE CASSITERITE 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 11
FLUORITE APETITE 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 12
HISTORY The first reference for ‘ Vaikranta ’ can be traced from ‘ Koutilya Arthashastra ’ belonging to 4 th Cent BC. It is mentioned as “ Vaikranta dhatu ” in this book in 33 rd chapter along with other 6 metals. In later books starting from rasa hridaya tantra, it has been classified under maharasa varga and ratna varga 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 13
ETYMOLOGY वज्रवत् सर्वरोगाणां हरणाय यतस्त्विदम् । धत्ते विक्रान्तिमतुलां वैक्रान्तं कथ्यते तत: ॥ (R.T 23/156) When used judiciously for internal administration in appropriate dosage form, the ‘ vaikranta ’ can cure many diseases like that of ‘vajra’ Therefore, this drug is called by the name ‘ vaikranta ’ 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 14
विक्रान्तयति लोहानि तेन वैक्रान्तक: स्मृत: ॥ (R.R.S 2/60) The one which cures vikriti (damage) to loha is known as vaikranta When vaikranta is rubbed on the surface of other metals, it leaves lines and scratches and is capable of cutting thin sheets of other metals विकृन्तयति रोगाणि इति वैक्रान्त: ॥ Can destroy/cure the diseases वैकृन्तीतीरसम्भूतो रसो वैक्रान्तको स्मृत: ॥ Since it obtained from the banks of ‘ vikrnti river’ , it was named as vaikranta 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 15
GRAHYA SWAROOPA & TYPES अष्टास्रमष्टफलकं सितापीतासितारुणम् । मसृणं गुरु षट्कोणं वैक्रान्तं जात्यमुच्यते ॥ श्वेतो नीलस्तथा रक्त : पारावतप्रभ : । तार्क्ष्याभ : कर्बुर : कृष्णो वर्णतश्चाष्टधा हि सः ॥ (RT 23/157-158) 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 16
8 Asra (edges) , 8 phalaka (surfaces), sita (whitish in colour ) , pita (yellow) , asita (blackish) , aruna (coffee/black) Soft to touch Heavy 6 kona (angles) , 6 surfaces 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 17
Depending on colour - 8 types Shweta vaikranta Nila vaikranta Rakta vaikranta Peeta vaikranta Paaraavata Prabha vaikranta Tarkshyabha vaikranta ( emarald ) Karbura vaikranta (Blackish ash) Krishna vaikranta TYPES 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 18
AS PER CHEMISTRY , TOURMALINE IS HAVING 3 VARITIES Alkali tourmaline Magnesium tourmaline Iron tourmaline 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 19
कुलत्थक्वाथसंस्विन्नो वैक्रन्त: परिशुध्यति ॥ (RRS 2/66) SHODHANA Grahya vaikranta tied in a pottali hung in dolayantra 3 hours of swedana in kulattha Kashaya washed/dried/stored 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 20
म्रीयतेऽष्टपुटैर्गन्धनिम्बुकद्रवसंयुत: ॥ (RRS 2/67) MAARANA [ Shudha vaikranta + shudha gandhaka triturated homogenous mixture ] + nimbu swarasa triturated chakrika dried under hot sun sharava samputa 1 gajaputa 8 times red coloured vaikranta bhasma 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 21
वैक्रन्तस्तु त्रिदोषघ्न: षड्रसो देहदार्ढ्य कृत् । पाण्डूदरज्वरश्वासकासक्षयप्रमेहनुत् ॥ (Ay.Pra.5/167) BHASMA GUNAs Tridosha hara, possesses all 6 rasas, make body sturdy and healthy Cures pandu roga , udara roga , jeerna kjkwara , shwasa , kasa , kshaya , prameha roga 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 22
सत्वपातनयोगेन मर्दितश्च वटीकृत: । मूषास्थो घटिकाध्मातो वैक्रान्त: सत्वमुत्सृजेत् ॥ (Ay.Pra.5/171) SATVAPATANA Shudha vaikranta mardana with satvapatana yoga( mitra panchaka ) triturated chakrika dried musha intense heat × 3 hours white coloured aluminium metal ( satva ) 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 23
THERAPEUTIC USES Rajayakshma Jwara Shosha Kushtha Pandu Shwasa Kaasa Prameha Shotha Udara roga 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 24
MAATRA 1/24 Ratti to 1/11 Ratti (5mg – 11mg) - R.T 23/170 1/8 Ratti to 1/2 Ratti (15.5mg – 62mg) – RTS ANUPANA Madhu, sharkara , ghrita , dugdha 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 25
ASHUDHA VAIKRANTA SEVANA JANYA DOSHA अशुद्धौ वज्रवैक्रान्तौ किलासं दाहसन्ततिम् । पार्श्वपीडां तथा पाण्डुं कुरुतस्तौ विशोधयेत् ॥ (Ayu.Pra.5/168) Administration of ashudha vaikranta causes diseases such as kilasa roga , daaha , parshvapeeda , pandu roga Therefore vajra/ vaikranta has to be be properly purified before they are incinerated and administered 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 26
IMPORTANT FORMULATIONS/YOGAs Vaikranta rasayana Trailokya Chintamani rasa Vasantakusumakara rasa Suchikabharana rasa Vijaya parpati Vadavanala rasa 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 27
FREQUENTLY ASKED QUESTIONS – (RGUHS) Long Essays Shodhana , marana , and therapeutic uses of vaikranta Mention maharsa vargeeya dravyas and their significance in rasakarma . Write in detail about vaikranta Describe the Swaroopa, bheda , prapti sthana , maranam , matra , guna and amayeeka prayoga of vaikranta 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 28
Short essays Source, grahya lakshana , shodhana and uses of vaikranta Write synonyms, prapti sthana , matra and uses of vaikranta Short answers Grahya Swaroopa of vaikranta 6/18/2022 Dr.Saranya Sasi MD(Ayu) Assistant Professor Dept.of RSBK SSRAMC & H Inchal Belgaum Karnataka 29