Vazopressorlar.Vazopressorlar leksiya.pptx

Its about vasopressors

1. Vazopressorlar nima ? Vazopressorlar — bu dori vositalari bo‘lib , ular arterial qon bosimini oshirish orqali organizmning hayotiy muhim organlarini ( miya , yurak va buyraklar ) qon bilan ta’minlashni yaxshilash uchun ishlatiladi . Bu dori vositalari asosan shoshilinch tibbiy yordamda va reanimatsiya holatlarida qo‘llanadi . Vazopressorlar alfa- adrenergik retseptorlar va beta- adrenergik retseptorlarni faollashtirish orqali tomirlarni toraytiradi , yurak qisqarish kuchini oshiradi yoki tomir tonusiga ta’sir qiladi . Eng ko‘p ishlatiladigan vazopressorlar qatoriga adrenalin ( epinefrin ), noradrenalin ( norepinefrin ), dopamin va fenilefrin kiradi . Ularning har biri o‘ziga xos farmakologik xususiyatlarga ega va muayyan klinik holatlarda tanlanadi .

2. Vazopressorlarning ahamiyati Vazopressorlarning ahamiyati shundaki , ular hayot va o‘lim o‘rtasidagi chegarada turgan bemorlarga yordam berishda asosiy vositalardan biridir . Qon bosimi tushib ketishi , ayniqsa , shok holatlarida , organizmning barcha tizimlariga jiddiy zarar yetkazadi . Qon bosimining pasayishi natijasida quyidagi oqibatlar yuzaga keladi : Hayotiy organlarga qon oqimi kamayishi : Miya, yurak va buyraklar kabi hayotiy organlarga qon bilan ta’minot buzilishi natijasida bu organlar faoliyati jiddiy zarar ko‘radi . To‘qimalarda gipoksiya : To‘qimalarga yetarli miqdorda kislorod yetkazilmasligi tufayli ularning faoliyati buziladi va nekroz yuzaga kelishi mumkin . Organ yetishmovchiligi : Uzoq davom etgan gipoperfuziya ( qon oqimining pasayishi ) Multi organ yetishmovchiligi (MOF) sindromiga olib kelishi mumkin .

3. Vazopressorlarning Mexanizmi Alfa- adrenergik retseptorlarga ta’siri Alfa- adrenergik retseptorlar qon tomir devorlarining silliq mushak hujayralarida joylashgan bo‘lib , ularni faollashtirish tomirlarning torayishiga olib keladi . Bu jarayonning fiziologik mexanizmi quyidagicha ishlaydi : 1. Alfa-1 retseptorlari : Vazopressorlar alfa-1 retseptorlarini faollashtiradi , bu fosfolipaza C fermentini ishga tushiradi . Fosfolipaza C hujayra ichida inozitol trifosfat (IP3) va diatsilglitserol (DAG) hosil qiladi . IP3 hujayra ichida kalsiy ionlarini chiqaradi , bu esa silliq mushaklarning qisqarishiga olib keladi . Natijada qon tomirlari torayadi ( vazokonstriksiya ) va qon bosimi oshadi . Alfa-2 retseptorlari : Alfa-2 retseptorlari nerv uchlari orqali noradrenalin ajralishini pasaytiradi va refleksiv ravishda simpatik javobni susaytiradi . Bu periferik qarshilikni boshqarishda yordam beradi . Misollar : Noradrenalin alfa-1 retseptorlariga kuchli ta’sir ko‘rsatadi va tomirlarning torayishini ta’minlaydi .

4. Beta- adrenergik retseptorlarga ta’siri Beta-1 retseptorlari : Yurak mushak hujayralarida joylashgan . Vazopressorlar beta-1 retseptorlarini faollashtirib , adenilattsiklaza fermenti orqali siklik adenozin monofosfat (cAMP) hosil bo‘lishini rag‘batlantiradi . cAMP kalsiy ionlarini faollashtiradi , bu yurak qisqarishi kuchini ( inotrop ta’sir ) va yurak tezligini ( xronotrop ta’sir ) oshiradi . Natijada yurak siqib chiqarish hajmi (cardiac output) oshadi Beta-2 retseptorlari : Bronx va qon tomir devorlarining silliq mushak hujayralarida joylashgan . Beta-2 retseptorlarining faollashuvi adenilattsiklozani rag‘batlantiradi , bu esa silliq mushaklarning bo‘shashishiga olib keladi ( bronxodilyatsiya va tomirlarning kengayishi ). Bu ta’sir asosan ba’zi vazopressorlar ( masalan , adrenalin) orqali yuzaga keladi . Misollar : Adrenalin beta-1 va beta-2 retseptorlariga ta’sir qiladi , yurak qisqarishini kuchaytiradi va bronxlarni kengaytiradi .

5. Dopaminergik retseptorlarga ta’siri Dopamin-1 retseptorlari : Buyrak tomirlarida joylashgan va ularni faollashtirish tomirlarni kengaytiradi . Bu buyrak perfuziyasini yaxshilaydi , siydik hosil bo‘lishini oshiradi va organizmda ortiqcha suyuqlikni chiqarishga yordam beradi . Dopamin-2 retseptorlari : Markaziy va periferik nerv tizimida joylashgan . Dopamin nerv uchlarida noradrenalin ajralishini tartibga soladi , bu esa tomirlarning torayish yoki kengayishini boshqaradi . Dopamin dozaga qarab turli xil ta’sir ko‘rsatadi : Past dozalarda buyrak perfuziyasini yaxshilaydi . O‘rta dozalarda beta-1 retseptorlarini faollashtirib yurak chiqishini oshiradi . Yuqori dozalarda alfa-1 retseptorlarini faollashtirib tomirlarni toraytiradi .

6. Vazopressorlarning Tasnifi Katexolaminlar Bu guruh asosan simpatik nerv tizimi mediatorlariga asoslangan bo‘lib , alfa, beta, va dopamin retseptorlariga ta’sir ko‘rsatadi . Adrenalin Alfa-1, Beta-1, va Beta-2 retseptorlarini faollashtiradi . Bu yurak qisqarish kuchini oshiradi ( pozitiv inotrop ta’sir ), bronxlarni kengaytiradi va tomirlarni toraytiradi ( vazokonstriksiya ). Shoshilinch holatlarda , masalan , anafilaktik shok va yurak to‘xtashida qo‘llaniladi . Noradrenalin Alfa-1 retseptorlariga kuchliroq ta’sir ko‘rsatadi . Bu tomirlarni toraytirib ( vazokonstriksiya ) arterial qon bosimini oshiradi . Asosan septik shokda ishlatiladi .

7. Dopamin Dozaga bog‘liq ravishda turli ta’sirlar ko‘rsatadi : Past dozalarda Dopamin-1 retseptorlarini faollashtirib buyrak perfuziyasini yaxshilaydi . O‘rta dozalarda Beta-1 retseptorlarini faollashtirib yurak chiqishini oshiradi . Yuqori dozalarda Alfa-1 retseptorlarini faollashtirib tomirlarni toraytiradi .

8. Non- katexolaminlar Fenilefrin Alfa-1 retseptorlarini faollashtirib tomirlarni toraytiradi ( vazokonstriksiya ). Bu qon bosimini oshiradi va miokard kislorod talabi yuqori bo‘lgan holatlarda qo‘llaniladi . Bronxodilatsiya qilmaydi . Vasopressin V1 retseptorlariga ta’sir ko‘rsatib tomirlarni toraytiradi va gidravlik bosimni oshiradi . Septik shokda qo‘llaniladi , ayniqsa noradrenalin bilan kombinatsiyada .

9. Selektiv va Neselektiv Vazopressorlar Selektiv Vazopressorlar Muayyan retseptorlarga ta’sir qiladi : Fenilefrin — faqat Alfa-1 retseptorlarga ta’sir qiladi . Dopamin (past dozada ) — faqat Dopamin-1 retseptorlarini faollashtiradi . Neselektiv Vazopressorlar Bir necha turdagi retseptorlarga ta’sir qiladi : Adrenalin — Alfa-1, Beta-1 va Beta-2 retseptorlariga ta’sir qiladi . Noradrenalin — Alfa-1 va Beta-1 retseptorlariga ta’sir qiladi .

10. Tez Yordamda Qo‘llaniladigan Vazopressorlar Adrenalin ( Epinefrin ) Qo‘llanilishi : Adrenalin asosan shoshilinch holatlarda qo‘llaniladi , jumladan : Anafilaktik shok : Birinchi tanlov vositasi . Yurak to‘xtashi : Kardio-pulmoner reanimatsiyada ishlatiladi . Bronxospazm : Og‘ir astma xurujlarida qo‘llaniladi . Septik shok : Kuchli yurak qisqarishi talab etilgan hollarda . Dozalari : Anafilaksiya : O‘tkir holatlarda 0,3–0,5 mg intramuskulyar (IM), 5–15 daqiqada qaytariladi . Og‘ir holatlarda 0,1 mg intravenoz (IV), kerak bo‘lsa infuziya bilan davom ettiriladi (0,05–0,1 mcg/kg/min). Yurak to‘xtashi : Har 3–5 daqiqada 1 mg IV yoki IO ( intraosseoz ). Bronxospazm : 0,3 mg IM yoki ingalatsiya uchun

11. Noradrenalin ( Norepinefrin ) Qo‘llanilishi : Noradrenalin kuchli alfa- adrenergik ta’sir ko‘rsatadi va qon bosimini oshirishda ishlatiladi : Septik shok : Birinchi tanlov vositasi . Kardiogen shok : Diuretik va vazodilatatorlar bilan birgalikda . Og‘ir gipotoniya : Anesteziya yoki jarrohlikda qon bosimini barqarorlashtirish . Dozalari : Septik va kardiogen shok : 0,05–0,5 mcg/kg/min infuziya orqali . Doza bemorning javobiga qarab titrlanadi . Og‘ir gipotoniya : 2–12 mcg/min infuziya .

12. Yon ta’sirlari : Adrenalin Yon ta’siri : Yurak aritmiyalari ( taxikardiya , fibrillatsiya ). Miokard ishemiyasi . Qon bosimining keskin oshishi . Tremor, bosh aylanishi va qo‘l titrashi . Adrenalin simpatik nerv tizimini maksimal faollashtiradi , bu tez yordamda hayot uchun xavfli sharoitlarni bartaraf qilishda muhimdir . Noradrenalin Yon ta’siri : Periferik vazokonstriksiya , bu to‘qima ishemiyasiga olib kelishi mumkin . Miokard kislorod talabi oshishi . Yurak aritmiyalari . Qon tomirlari shikastlanishi sababli infiltatsiya xavfi ( to‘g‘ri joylashtirilmagan kateterda ). Noradrenalin qattiq monitoring talab qiladi , chunki noto‘g‘ri dozalanishi organlar ishemiyasi yoki ortiqcha gipertenziyaga olib kelishi mumkin .

13. Dopamin Dozaga Bog‘liq Mexanizmlar : 1. Past doza (1–5 mcg/kg/min): Dopamin-1 retseptorlarini faollashtiradi . Buyrak va ichki organlarda tomirlarni kengaytirib perfuziyani yaxshilaydi . 2. O‘rta doza (5–10 mcg/kg/min): Beta-1 retseptorlarini faollashtiradi . Yurak qisqarishini va chiqish hajmini oshiradi . 3. Yuqori doza (>10 mcg/kg/min): Alfa-1 retseptorlarini faollashtiradi . Tomirlarni toraytirib , periferik qarshilik va qon bosimini oshiradi . Qo‘llanilishi : Kardiogen shok . Gipotoniya bilan bog‘liq sharoitlarda ( yurak chiqishi past bo‘lsa ). Buyrak perfuziyasini qo‘llab-quvvatlash (past dozada ).

14. Fenilefrin Qo‘llanilishi : Og‘ir gipotoniya : Anesteziya paytida va septik shokda ishlatiladi . Refleks taxikardiyani oldini olish : Beta-1 ta’siri kamligi tufayli yurakni ortiqcha yuklamaydi . Nazofaringeal va oftalmik jarrohlikda : Lokal tomir torayishi uchun ishlatiladi . Yon ta’siri : Tomirlarning haddan tashqari torayishi natijasida to‘qima ishemiyasi . Refleks bradikardiya . Yurak chiqishi pasayishi (beta- adrenergik ta’sir yo‘qligi sababli ). Vasopressin Qo‘llanilishi : Septik shok : Noradrenalin bilan birga yordamchi dori sifatida . Og‘ir gipotoniya : Katexolaminlarga javob bo‘lmasa . Qon ketishni to‘xtatish : Ezofageal varikozda yoki jarrohlik jarayonida . Yon ta’siri : Periferik tomirlar torayishi natijasida to‘qima nekrozi . Elektrolit muvozanati buzilishi ( masalan , giponatremiya ). Qon bosimining haddan tashqari oshishi .

15. Vazopressorlarni Qo‘llash Ko‘rsatmalari Shok turlari uchun vazopressorlarni tanlash Septik shok : Tanlov vositasi : Noradrenalin. Alfa-1 retseptorlarni faollashtirib tomir torayishini ta’minlaydi , qon bosimini oshiradi va perfuziyani yaxshilaydi . Yordamchi dori : Vasopressin. Katexolaminlarga chidamli bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi , V1 retseptorlarini faollashtiradi . Kardiogen shok : Tanlov vositasi : Dopamin ( o‘rta doza ) yoki Dobutamin . Yurak chiqishini oshirish uchun Beta-1 retseptorlarini faollashtiradi . Alternativa: Noradrenalin ( qon bosimi juda past bo‘lsa ). Neyrogen shok : Tanlov vositasi : Noradrenalin. Simpatik tonusning pasayishi tufayli tomirlar kengaygan hollarda qon bosimini tiklaydi . Yordamchi dori : Fenilefrin . Alfa-1 retseptorlari orqali kuchli vazokonstriksiya ta’minlaydi .

16. Anafilaktik shok : Tanlov vositasi : Adrenalin. Beta-2 retseptorlari orqali bronxodilyatsiya qiladi , Beta-1 retseptorlari orqali yurak chiqishini oshiradi , va Alfa-1 retseptorlari orqali tomir torayishini ta’minlaydi . Qo‘llash yo‘li : IM: 0,3–0,5 mg tezkor qo‘llash uchun . IV: Og‘ir holatlarda infuziya tarzida .

17. Vazopressorlarni Qo‘llashda Klinik Yondashuv Qon bosimini kuzatish Qon bosimini kuzatish vazopressorlarni samarali qo‘llashning asosiy qismidir . Bu nafaqat dorining dozasi va ta’sirini baholash , balki bemorning gemodinamik holatini boshqarish uchun ham muhim . Maqsadli qon bosimi : Septik shokda : Odatda MAP ( o‘rtacha arterial bosim ) ≥ 65 mmHg saqlanishi kerak . Kardiogen shokda : MAP ≥ 70 mmHg optimal yurak chiqishini ta'minlaydi . Dinamik javoblar : Qon bosimi o‘zgarishlarini kuzatib , dorilarning samaradorligini baholash . Markaziy venoz bosimni nazorat qilish Markaziy venoz bosim (CVP) monitoringi yurakka qaytadigan venoz qon oqimi va yurakning preload (old yuklama ) holatini baholash uchun qo‘llaniladi . CVP monitoring usullari : Markaziy venoz kateter orqali CVP o‘lchanadi ( odatda yurak o‘ng bo‘limi bosimi sifatida ). Maqsadli CVP: Shok holatlarida CVP 8–12 mmHg oralig‘ida saqlanishi kerak .

18. Yon ta'sirlarni oldini olish va boshqarish Vazopressorlar bilan davolash jarayonida bir qator yon ta'sirlar yuzaga kelishi mumkin , ular o‘z vaqtida aniqlanishi va boshqarilishi zarur . Yon ta'sirlar : Yurak aritmiyalari : Adrenalin va noradrenalin Beta-1 retseptorlarini faollashtirishi sababli yurak tezligini oshirishi va aritmiyaga olib kelishi mumkin . Boshqarish : Elektrokardiogramma (EKG) monitoringi va dozaning ehtiyotkorlik bilan titrlanishi . Ishemik asoratlar : Haddan tashqari tomir torayishi ( masalan , noradrenalin yoki fenilefrin ) to‘qimalarda qonoqimini kamaytirib ishemiyaga olib kelishi mumkin . Oldini olish : Vazopressorlarning minimal samarali dozalarini ishlatish va perfuziya monitoringi . Periferik qon aylanishining buzilishi : Qo‘llar va oyoqlarda sovuq va rangsizlanish , bu tomirlarning haddan tashqari torayganini bildiradi . Boshqarish : Vazopressorni kamaytirish yoki qo‘shimcha vazodilatatorlarni qo‘llash . Infiltatsiya va nekroz : Periferik tomir orqali vazopressor yuborilgan hollarda to‘qima nekrozi rivojlanishi mumkin . Oldini olish : Markaziy venoz kateter orqali dori yuborish va infiltatsiya holatlarini tekshirish .

19. Vazopressorlarni Qo‘llashda Kamchiliklar 1. Davolashning cheklovlari Vazopressorlarni qo‘llash bir qancha klinik cheklovlar va xavf-xatarlar bilan birga keladi : Qon hajmi yetarli bo‘lmasa samaradorlik pasayishi : Vazopressorlar qon bosimini oshirsa -da, hipovolemiya ( qon hajmi kamayishi ) holatida yetarli perfuziya ta'minlanmaydi . Buning uchun oldin suyuqlik balansini tiklash kerak . Periferik qon aylanishi buzilishi : Tomirlarni haddan tashqari toraytirish sababli distal organlar va to‘qimalarda ishemiyaga olib keladi . Yurakning ortiqcha yuklanishi : Yurakning chiqish hajmi kam bo‘lsa , Beta-1 agonistlar bilan davolash yurak yetishmovchiligini kuchaytirishi mumkin . Nojo‘ya ta’sirlar xavfi : Masalan , aritmiyalar , hipertoniya yoki infiltatsiya natijasida to‘qima nekrozi . Faqat vaqtinchalik yordam : Vazopressorlar sababni davolamaydi , faqat simptomlarni yengillashtiradi , shuning uchun asosiy patologiyani aniqlash va davolash zarur . Vazopressorlar samaradorligiga ta’sir qiluvchi omillar Shokning turi va bosqichi : Septik yoki neyrogen shokda retseptorlarning desensitizatsiyasi vazopressorlarning samaradorligini pasaytiradi . Retseptorlarning chidamliligi : Uzoq muddatli qo‘llash adrenergik retseptorlarning haddan tashqari faollashuvi va charchashiga olib keladi . Bemorning individual xususiyatlari : Yosh, kasallik tarixi va boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’sir samaradorlikni o‘zgartiradi . Qon gazlari va pH o‘zgarishlari : Asidoz yoki alkaloz sharoitida vazopressorlarning retseptorlarga ta’siri pasayadi . Farmakokinetik farqlar : Har bir bemorda dori metabolizmi va chiqarilishi turlicha , bu dori ta’sirini farqlashga olib keladi .