สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม 1 / สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม 1

สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม 1

1. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 1
กัณฑที่ ๑ อุปสัมปทา
ทรงอนุญาตใหบวชเปนภิกษุ โดย ๓ วิธี คือ :-
๑. เอหิภิกขุอุปสัมปทา แปลว
า อุปสมบทด้วยทรงอนุญาตใหเปนภิกษุมา วิธีนี้ทรงทำเอง
๒. ติสรณคมนูปสัมปทาแปลว
า อุปสมบด้วยถึง ๓ สรณะ วิธีนี้ทรงอนุญาตใหสาวกทำ
๓. ญัตติจตุตถกัมมอุปสัมปทา แปลว
า อุปสมบทดวยกรรมวาจาที่ ๔ ทั้งญัตติ วิธีนี้ทรงใหสงฆทำ
ค
ําวา สงฆ์
ค
ําวา
"สงฆ
์
" นั้น มิใช
ภิกษุเฉพาะรูป แต่ภิกษุนั้นเองหลายรูปเข้าประชุมกันเปนหมู เพื่อทำกิจ
อย่างใดอย่างหนึ่ง เรียกว
า
"สงฆ
์
" มี ๔ ประเภท คือ :-
๑. จตุวรรค มีพวก ๔ คือมีภิกษุ๔ รูป เปนอย
างน้อย
๒. ปญจวรรค มีพวก ๔ คือมีภิกษุ๕ รูป เปนอย
างน้อย
๓. ทสวรรค มีพวก ๑๐ คือมีภิกษุ๑๐ รูป เปนอย
างน้อย
๔. วีสติวรรค มีพวก ๒๐ คือมีภิกษุ๒๐ รูป เป
็นอยางน้อย
การบวช ๒ อย
าง
การบวชในพระพุทธศาสนามี ๒ อย
าง คือ
:-
๑. การบวชเปนสามเณร เรียก บรรพชา
๒. การบวชเปนภิกษุ เรียก อุปสมบท
วิธีบวชเปนสามเณร ใหผูจะบวชปลงผมและหนวด นุ
งหมผ้ากาสายะเปล่งวาจาถึงพระรัตน
ตรัยเปนสรณะ ด
้วยเคารพจริง ๆ โดยเอาวิธีอุปสมบทที่๒ ซึ่งเลิกแล้วมาใชบวชสามเณร
วิธีบวชเปนภิกษุ มี ๓ วิธี แต
ครั้นทรงอนุญาตใหใชวิธีที่ ๓ แลว ทรงยกเลิกวิธีที่ ๑ และที่ ๒ เสีย
ญัตติจตุตถกัมมอุปสัมปทา ตองถึงพร
้อมด้วยสมบัติ ๕ คือ
:-
๑. วัตถุสมบัติ
๒. ปริสสมบัติ
๓. สีมาสมบัติ
๔. บุรพกิจ (สมบัติ)
๕. กรรมวาจาสมบัติ
๑. วัตถุสมบัติ ในที่นี้วัตถุหมายถึงตัวผูอปสมบทนั่นเอง
๑. ตองเป
็นมนุษยผูชาย
๒. มีอายุครบ ๒๐ ป
๓. ไม
เป็นมนุษยวิบัติ คือถูกตอน เปนตน
๔. ไม
เปนคนทําผิดอยางร้ายแรง เชน ฆามารดาหรือบิดา เปนตน
๕. ไม
เคยเปนคนทําความเสียหายร้ายแรงในพระพุทธศาสนา เชน ตองปาราชิก
๒. ปริสสมบัติ คือ สมบูรณดวยบริษัท หมายความว
า ตองมีภิกษุสงฆเข้าองคประชุมครบกำหนด
ในมัชฌิมชนบท ๑๐ รูปขึ้นไป ในปจจันตชนบท ๕ รูปขึ้นไป (ในประเทศไทย ๑๐ รูปขึ้นไป)

2. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 2
๓. สีมาสมบัติ สมบูรณโดยสีมา คือภิกษุอยู
ในสีมาเดียวกัน ตองเขาประชุมหมด หากมีเหตุ
ขัดข
้องต้องมอบฉันทะ
สีมา ๒ ชนิด
๑. พัทธสีมา เขตที่สงฆสมมติไวท
ําสังฆกรรม
๒. อพัทธสีมา เขตนอกเหนือจากที่สมมติ วัดที่ยังไม
ไดผูกพัทสีมา
๔. บุรพกิจ
๑. ตองมีผูรับรอง คือพระอุปชฌายะ
๒. ตองมีบริขารที่จ
ําเปน คือ บาตร สังฆาฏิ อุตราสงค์ อันตรวาสก
(รัดประคต อังสะ ผารัดอก)
๓. ซักถามอันตรายิกธรรม
๕. กรรมวาจาสมบัติ คือ การสวดประกาศในท
ามกลางสงฆ์ โดยออกชื่อผูอุปสมบท ออกชื่ออุปั
ชฌายดวย และสวดใหถูกต
้องชัดเจนตามลําดับดวยญัตติจตุตถกัมมวาจา
วิบัติ ๕
วิบัติ ๕ มีนัยอันตรงกันขามกับสมบัติ ๕ ในการอุปสมบท ตองหลีกเลี่ยงใหพนจากวิบัติทั้ง ๕
ประการเสีย
กัณฑที่ ๒ พระวินัย
กฎหมายและขนบธรรมเนียม ส
ำหรับปองกันความเสียหายและชักจูงใหภิกษุประพฤติดีงาม เรียก
ว
า
พระวินัย จัดเปนส
วนหนี่งของพระไตรปฎก
(พระวินัยปฎก, พระสุตตันตปฎก, พระอภิธรรมปฎก)
พระวินัยนั้นแบ
งเปน ๒ สวน
คือ :-
๑. พระพุทธบัญญัติ ขอที่ทรงตั้งไวเป
็นบทบังคับภิกษุ เพื่อปองกันความเสียหาย และวางโทษ
แก
ผูลวงละเมิด โดยปรับอาบัติหนักบ้างเบาบ้าง อยางเดียวกับพระราชบัญญัติ
๒. อภิสมาจาร ขอที่ทรงแต
งตั้งไว เปนขนบธรรมเนียม เพื่อชักนําความประพฤติของภิกษุใหดี
งาม เหมือนอย
างขนบธรรมเนียมของสกุล
การบัญญัติพระวินัย
การบัญญัติพระวินัยนั้น ไม
ไดทรงบัญญัติไวลวงหนา ตอเมื่อเกิดความเสียหาย เพราะการก
ระท
ําอยางใดอยางหนึ่งของภิกษุรูปใดรูปหนึ่งแลว จึงทรงบัญญัติหามเปนขอ ๆ ไป เฉพาะข้อหนึ่ง ๆ
ยัง
แบ
งการบัญญัติออกเปน ๒ วาระก็มี
๑. มูลบัญญัติ ขอที่ทรงบัญญัติไวเดิม
๒. อนุบัญญัติ ขอที่ทรงบัญญัติเพิ่มเติมทีหลัง
รวมมูลบัญญัติและอนุบัญญัติเข
้าด้วยกัน เรียกว่า
สิกขาบท (ขอที่ตองศึกษา)
สิกขาบทข
้อหนึ่ง ๆ มีหลายอนุบัญญัติก็มี เหมือนกับมาตราทางพระราชบัญญัติ
อาบัติ

3. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 3
อาบัติ แปลว
า ความตองการ ไดแกโทษที่เกิดเพราะความละเมิดในขอที่พระพุทธเจ้าห้าม หรือได
แก
กิริยาที่ลวงละเมิดพระราชบัญญัติ และมีโทษเหนือตนอยู
โทษ
อาบัตินั้นว
าโดยโทษมี ๓ สถาน คือ
:-
๑. อย
างหนัก
ขาดจากภิกษุ
๒. อย
างกลาง
ตองอยู
กรรมจึงพน
๓. อย
างเบา
ตองประจานตนต
อภิกษุดวยกันจึงพ้นได
อีกอย
างหนึ่ง มี ๒ สถาน คือ
:-
๑. อเตกิจฉา แก
้ไขไมได
๒. สเตกิจฉา แก
้ไขได
ชื่ออาบัติ
อาบัตินั้นว
าโดยชื่อ มี ๗ อยาง คือ
:-
๑. ปาราชิก
๒. สังฆาทิเสส
๓. ถุลลัจจัย
๔. ปาจิตตีย (นิสสัคคิยปาจิตตีย ๑ สุทธิกปาจิตตีย ๑)
๕. ปาฏิเทสนียะ
๖. ทุกกฎ
๗. ทุพภาสิต
ครุกาบัติ - ลหุกาบัติ
ครุกาบัติ คือ อาบัติหนัก แบ
งเปน ๒ พวก คือ
:-
๑. หนักแก
้ไมได
คือ ปาราชิก เรียก อเตกิจฉา
๒. หนักแก
้ได
คือ สังฆาทิเสส เรียก สเตกิจฉา
ลหุกาบัติ คือ อาบัติเบา คือ ถุลลัจจัย ทุกกฎ ทุพภาสิต
สมุฏฐาน
สมุฏฐาน คือ ทางเกิดอาบัติโดยตรง มี ๔ ทาง คือ :-
๑. ทางกาย เช
น ปาจิตตีย เพราะดื่มน้ำเมา
๒. ทางวาจา เช
น ปาจิตตีย เพราะสอนธรรมแกอนุสัมบัน ใหวาพร้อมกัน
๓. ทางกายกับจิต เช
น ปาราชิก เพราะทําโจรกรรมเอง
๔. ทางวาจากับจิต เช
น ปาราชิก เพราะสั่งใหทําโจรกรรม
สจิตตกะ-อจิตตกะ
อาบัติทั้งหมดนั้น เพ
งเอาเจตนาเปนที่ตั้ง แบงออกเปน ๒ พวก คือ
:-
๑. สจิตตกะ เกิดขึ้นโดยสมุฏฐานที่มีเจตนา

4. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 4
๒. อจิตตกะ เกิดขึ้นโดยสมุฏฐานที่ไม
มีเจตนา
ทางก
ําหนดรูอาบัติที่เปนสจิตตกะ หรือ อจิตตกะ นั้น อยูที่
รูปความและโวหาร (ค
ําพูด
) ในสิกขาบท
นั้น ๆ นั่นเอง
ตัวอย
าง
รูปความ เช
น
ก. เปนปาจิตติยะ เพราะกล
าวเสียดแทง เปนสจิตตกะ
ข. เปนปาจิตติยะ เพราะดื่มน้
ําเมา เปนอจิตตกะ
ตัวอย
าง
โวหาร เช
น
ก. ๑. ภิกษุใด แกลง ก
อความรําคาญ ใหเกิดแกภิกษุอื่น ดวยคิดวา ดวยอุบายนี้ ความไมผาสุกจักมี
แก
เธอแมครูหนึ่ง ตองปาจิตตีย
๒. ภิกษุใด แกลง ฆ
าสัตวดิรัจฉาน ตองปาจิตตีย
๓. ภิกษุ รูอยู
วา น้ํามีตัวสัตว บริโภคน้ํานั้น ตองปาจิตตีย
(ค
ําวา
"แกลง" หรือ "รูอยู

" นี้แสดงว
าเปนสจิตตกะ
)
ข. สิกขาบทใดไม
มีรูปความและโวหาร เชนนั้น สิกขาบทนั้นเปนอจิตตกะ เหมือนข้อวา ภิกษุชวน
ผูหญิงเดินทางไปดวยกัน แมสิ้นระยะบ
้านหนึ่ง ตองปาจิตตีย
โลกวัชชะ - ปณณัตติวัชชะ
อนึ่ง อาบัตินั้นเปนโทษเสียหายไดอีก ๒ ทาง คือ :-
๑. โลกวัชชะ เปนโทษทางโลก เช
น การฆากัน ทุบตี ขโมย
๒. ปณณัตติวัชชะเปนโทษทางพระบัญญัติ เช
น ขุดดิน
, ฉันอาหารในเวลาวิกาล
อาการที่ตองอาบัติ ๖ อย
าง
๑. ตองด
้วยไมละอาย
(แล
้วขืนทํา
)
๒. ตองด
้วยไมรู
-"-
๓. ตองด
้วยสงสัย
-"-
๔. ตองด
้วยสําคัญวาควรในของที่ไมควร
-"-
๕. ตองด
้วยสําคัญวาไมควรในของที่ควร
-"-
๖. ตองด
้วยลืมสติ
-"-
อานิสงส
์พระวินัย
พระวินัยนั้น ภิกษุรักษาโดยถูกทางย
อมไดอานิสงส์
(ผลดี) คือความไม
ตองเดือดรอนใจเรียกวา
วิปฏิสาร

ย
อมไดความแชมชื่นเบิกบานเพราะรูสึกวาตนประพฤติดีงาม ไมตองถูกจับกุมลงโทษ หรือติ
เตียน มีแต
จะไดรับการสรรเสริญ จะเข้าหมูภิกษุผูทรงศีลก็องอาจไมสะทกสะทาน ฝายภิกษุประพฤติ
ไม
ถูกทาง ยอหยอนทางวินัย ยอมจะไดผลตรงกันขามกับที่กลาวแลว

วิปฏิสาร คือ ความเดือดรอน หมายถึงความรอนใจหลังจากการปฏิบัติผิด

5. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 5
ผลที่มุ
งหมายแหงพระวินัย ๘ อยาง
๑. เพื่อปองกันไม
ใหเปนคนเหี้ยมโหด เชน หามฆามนุษย์
๒. " " ความลวงโลกเลี้ยงชีพ เช
น หามอวดอุตตริฯ
๓. " " ความดุราย เช
นหามดากันตีกัน
๔. " " ความประพฤติเลวทราม เช
น หามพูดปด
๕. " " ความประพฤติเสียหาย เช
น หามแอบฟงความ
๖. " " ความเล
นซุกซน เชน หาไมใหเลนจี้กัน
๗. " " โดยเปนธรรมเนียมของภิกษุ เช
น หามฉันอาหารในวิกาล
๘. ทรงบัญญัติตามความนิยมของคนครั้งนั้น เช
น หามมิใหขุดดิน
กัณฑที่ ๓ สิกขาบท
พระบัญญัติมาตราหนึ่ง ๆ เปนสิกขาบทอันหนึ่ง ๆ สิกขาบทมาในพระปาติโมกข ตองรักษาไว
้
เปนหลัก มีจ
ํานวนจํากัด คือ ๒๒๗ ขอ
สิกขาบทนอกพระปาติโมกข พึงรักษาปฏิบัติตามความสามารถ มีจ
ํานวนมาก หากภิกษุทํายอหยอน
ขาดตกบกพร
องไปมาก ก็เสียธรรมเนียม หากรักษาไดมาก ก็จะสงเสริมใหนาเคารพนับถือยิ่งขึ้น
สิกขาบทในพระปาติโมกขเดิมมี ๑๕๐ ต
อมาเพิ่มอนิยต ๒
, เสขิยวัตร ๗๕ รวมเปน ๒๒๗ ผูละเมิด
สิกขาบทในพระปาติโมกข ย
อมต้องโทษ
โดยตรง ๔ คือ :-
๑. ปาราชิก
๒. สังฆาทิเสส
๓. ปาจิตตีย
๔. ปาฏิเทสนียะ
โดยออมอีก ๓ คือ :-
๑. ถุลลัจจัย
๒. ทุกกฏ
๓. ทุพภาสิต
อุทเทส ๙
๑. นิทานุทเทส วิธีอันภิกษุผูฟงพระปาติโมกขควรปฏิบัติก
อนสวดสิกขาบท
๒. ปาราชิกุทเทส สิกขาบทพวกปาราชิก ๔ ขอ
๓. สังฆาทิเสสุทเทส " สังฆาทิเสส ๑๓ ขอ
๔. อนิยตุทเทส " อนิยต ๒ ขอ
๕. นิสสัคคิยทุทเทส " นิสสัคคิยปาจิตตีย ๓๐ ขอ
๖. ปาจิตติยุทเทส " สุทธิกปาจิตตีย ๙๒ ขอ

6. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 6
๗. ปาฏิเทสนิยุทเทส " ปาฏิเทสนียะ ๔ ขอ
๘. เสขิยุทเทส " เสขิยวัตร ๗๕ ขอ
๙. อธิกรณสมถุทเทส " อธิกรณสมถะ ๗ ขอ
กัณฑที่ ๔ ปาราชิก
สิกขาบทที่ ๑ เสพเมถุน
ภิกษุเสพเมถุน ในทวารหนัก ทวารเบา ในปากอย
างใดอยางหนึ่งของคนชาย หรือคนหญิง หรือของ
อมนุษย
์หรือสัตวดิรัจฉาน ที่เปนอยูหรือตายแลว แตซากยังบริบูรณ์ มีอะไรสวม มีอะไรพันก็ตาม ไมมี
ก็ตาม ถูกลักในขณะหลับ ตื่นขึ้น ยินดีรับผัสสะ หรือถูกข
มขืน แตยินดีรับผัสสะก็ตาม
ตองปาราชิก
 ภิกษุเสพเมถุนในทวารดังกล
าวแลว ของมนุษย์ อมนุษย์ สัตวดิรัจฉาน แตทวารแหวงเวาไปมาก
ไม
สําเร็จกิจ และเสพในองคกำเนิดของบุรุษ
ตองถุลลัจจัย
ภิกษุเสพเมถุนในอวัยวะนอกจากทวารของมนุษย
์ อมนุษย์ และสัตวดิรัจฉาน และในอวัยวะทุก
ส่วนของตุกตา ตองทุกกฏ
(แต
มีสิกขาบทห้ามจับตองกายหญิง ฉะนั้น ภิกษุเสพเมถุน แมในอวัยวะอื่นของหญิง ตองสังฆาทิเสส
)
อนึ่ง ภิกษุ เอาปากอมองคก
ําเนิดของบุรุษ แมเปนเด็ก ก็
ตองปาราชิก
ภิกษุผูถูกลักหลับ ผูถูกข
มขืน แตไมยินดีรับผัสสะ ผูบาคลั่ง ผูเพอไมรูสึกตัว ผูมีเวทนากลา ไมมี
สติ ผูก
อเหตุใหบัญญัติสิกขาบท การทําผิดครั้งแรกนั้น
ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๒ ถือเอาทรัพย
์อันเจาของไม่ไดให
ทรัพย
์ ๒ ชนิด คือ
๑. สังหาริมทรัพย ทรัพย
์เคลื่อนที่ได
๒. อสังหาริมทรัพย ทรัพย
์เคลื่อนที่ไมได
อีกอย
างหนึ่ง คือ
๑. สวิญญาณกทรัพย ทรัพยมีวิญญาณ
๒. อวิญญาณกทรัพย ทรัพยไม
มีวิญญาณ
ก
ําหนดเขตตองอาบัติ
๑. สังหาริมทรัพย
์
ก
ําหนดด้วยฐานที่ตั้ง หรือที่แขวน เชน โตะ ๓ ขา หรือ ๔ ขา ภิกษุจงใจลัก ทํา
โต
๊ะใหพนจากที่ตั้ง เมื่อขาที่สุดพนเขต ก็ตองอาบัติถึงที่สุด แม้ของที่แขวนอยู เมื่อภิกษุจงใจลัก
ท
ําใหเคลื่อนจากที่แขวน ก็ตองอาบัติถึงที่สุด แม้นกที่มีเจ้าของบินอยูในอากาศ ภิกษุจงใจลัก ตอนใหบิน
เคลื่อนที่จากที่เดิม พอพ
้นเขตที่เดิมก็ตองอาบัติถึงที่สุด
๒. อสังหาริมทรัพย ก
ำหนดด้วยกรรมสิทธิ์ิ์ เชน ที่ดิน ภิกษุกลาวตู เจาของสูไมได สละกรรมสิทธิ์
ภิกษุตองอาบัติถึงที่สุด ถาเจาของฟองร
้อง เมื่อศาลตัดสินใหภิกษุชนะ ในศาลสูงสุดที่คดีจบลง ภิกษุก็ต้อง
อาบัติถึงที่สุด สิกขาบทนี้เปนสาณัตติกะ
สาณัตติกะ ตองเพราะสั่งใหเขาท
ำด้วย อาบัติถึงที่สุดขณะที่ผูรับใชทําโจรกรรมสำเร็จตามสั่ง

อาณัตติกะ ไม
ตองเพราะสั่ง เชน เสพเมถุนเอง ตองปาราชิก สั่งใหเขาเสพในผูอื่น ไมตองอาบัติ
นานาภัณฑะ ของหลายสิ่ง คือหลายชิ้นรวมกัน มีราคาเปนวัตถุแห
ง ปาราชิก

7. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 7
เอกภัณฑะ ของมีสิ่งเดียว คือชิ้นเดียว มีราคาเปนวัตถุแห
งปาราชิก
สจิตตกะ มีจิตเจือ จงใจ ล
วงสิกขาบท จึงต้องอาบัติ
ปรับอาบัติตามราคาสิ่งของ
ของไดราคา ๕ มาสก คือราคาเท
ากับราคาทองคําหนัก ๒๐ เมล็ดขาวเปลือก ปรับอาบัติปาราชิก
ของราคาต่
ํากวา ๕ มาสก สูงกวา ๑ มาสก ปรับอาบัติถุลลัจจัย
ของราคา ๑ มาสก เท
ากับราคาทองคําหนัก ๔ เมล็ดขาวเปลือกปรับอาบัติทุกกฎ และของรา
คาต
ํ่ากวา ๑ มาสก ปรับอาบัติทุกกฏ
อวหาร คืออาการลัก ๑๓ อย
าง
คือ :-
๑. ลัก คือท
ําของใหเคลื่อนจากฐาน ดวยอาการแหงโจร
๒. ชิง หรือ วิ่งราว คือแย
งของที่เขาพาติดตัวไปแลววิ่งหนี
๓. ลักตอน คือตอนสัตวใหเดินหรือวิ่งไปเอง
๔. แย
ง
คือแย
งชิงเอาของที่เขาถือแลวตกหลนลง
๕. ลักสับ คือสับเปลี่ยนสลากในเวลาแจกของดวยสลาก
๖. ตู

คือกล
าวตูเอาอสังหาริมทรัพย เชน ที่ดิน
๗. ฉอ คือรับฝากของแลวเอาเสียเอง ไม
คืนเจาของ
๘. ยักยอก คือผูมีหนาที่รักษาเรือนคลัง ลักของออกพ
้นจากเขตที่ตนรักษา
๙.ตระบัด
1
(สุงกฆาตะ) พาของหนีด
านภาษี
๑๐. ปลน ชักชวนกันท
ําโจรกรรม
๑๑. หลอกลวง
2
คือท
ําเงินปลอม
, ท
ําทองปลอม
, ใช
้เครื่องชั่งโกง เครื่องตวงโกง เครื่องวัดโกง
๑๒. กดขี่ คือใชอ
ํานาจขมเหงเอาทรัพยผูอื่น เรียกวากรรโชกก็มี
๑๓. ลักซ
อน
คือเห็นของท
ําตก จึงเอาใบไมเปนตนปดบัง แลวเอาเสีย
๑๔. (ในเบญจศีล) เบียดบัง ไดแก
ถือเอาเศษ เชน ผูมีหน้าที่ เก็บคาเชา ครั้นเก็บได้แลวสงเจาของไม่หมด
สิกขาบทที่ ๓ แกล
้งฆามนุษย์
มนุษยในสิกขาบทนี้ นับตั้งแต
ปฏิสนธิในครรภมารดาเปนตนมา
การฆ
ามนุษย จะฆาเอง หรือใชใหฆา หรือพรรณนาคุณแหงความตายใหผูนั้นฆาตัวตาย ก็ชื่อวาฆา
วิธีฆ
า
๑. ฟน ตี แทงฆ
า เปนตน
๒. ซัดไป เช
น ยิง หรือพุง หรือขวางไป
๓. วางไว เช
น วางขวาก วางระเบิด วางยาพิษ
๔. ท
ําร้ายด้วยวิชา เชน คาถาอาคม ภูตผี
1
ในเบญจศีล ว่า ตระบัด ได
้แก่ยืมของเขาแล้ว ไม่ส่งคืน
2
ในเบญจศีล : หลอก ได
้แก่พูดปด ถือเอาของผู้อื่น
, ลวง ได
้แก่ถือเอาของผู้อื่นด้วยการใช้เครื่องชั่ง
-ตวง-วัด โกง, ปลอม
ได
้แก่ทำเงิน
-ทอง-ของปลอม

8. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 8
๕. ท
ําร้ายชีวิต เชน ผูมีฤทธิ์บันดาลดวยฤทธิ์ใหผูอื่นตาย หรือปลอยสัตวที่มีฤทธิ์ เชน งู เสือ หรือฉีด
พิษเขาเสนโลหิต
อาบัติเพราะฆ
า
๑. ฆ
ามนุษย์ตาย ตองปาราชิก เกือบตาย ตองถุลลัจจัย
๒. ฆ
าอมนุษย เชน ยักษ เปรต ตาย ตองถุลลัจจัย
๓. ฆ
าสัตวดิรัจฉานตาย ตองปาจิตตีย
๔. ฆ
ามนุษย หรืออมนุษย หรือเดรัจฉาน บาดเจ็บเล็กน้อยหรือพยายามฆาตัวเอง ตองทุกกฏ
(แต
มีสิกขาบปรับอาบัติปาจิตตียแกภิกษุโกรธแลวทุบตีภิกษุและอีกสิกขาบทหนึ่ง ปรับอาบัติปาจิต
ตียแก
ภิกษุผูโกรธ แล้วเงื้อมือทําทาจะตอยตี ตองอาบัติปาจิตตีย ดูในสหธรรมิกวรรคที่ ๘ สิกขาบทที่ ๔
, ๕)
สิกขาบทที่ ๔ อวดอุตตริมนุสสธรรมที่ไม
มีในตน
ค
ําวา อุตตริมนุสสธรรม ได้แกธรรมอันยิ่งของมนุษย มี ๖ อยาง คือ
:-
๑. ฌาน
๒. วิโมกข (วิมุตติ) จิตหลุดพ
้นจากกิเลส
๓. สมาธิ
๔. สมาบัติ
๕. มรรค
๖. ผล
เมื่อย
นกลาวมีจริง ๒ คือ
๑. อัปปนาสมาธิ ไดแก
ฌาน ๔
๒. โลกุตตรธรรม ๙ ไดแก
มรรค ๔
, ผล ๔, นิพพาน ๑
ค
ําวา
" อวด " มีอาการ ๓ อย
าง
๑. อวด (โกหก) อวดตรง ๆ กับคนคนเดียว ว
าข้าพเจาถึงธรรมอยางนั้น ๆ ถาผูนั้นเขาใจคําพูด ตอง
ปาราชิก, ถาไม
เขาใจ ตองถุลลัจจัย
๒. อวดตรง ๆ กับคนมาก ถาเขาเขาใจค
ําพูดแม้เพียงคนเดียวก็ตองปาราชิก
, ถาไม
เขาใจ ต้องถุลลัจจัย

๓. อวดโดยออม คืออ
้างลักษณะก็ดี อางบริขารเปนตนก็ดี วาภิกษุมีรูปรางเชนนั้น ๆ ใชบาตรเช่นนั้น ๆ
โดยหมายใจใหผูฟงเขาใจว
าตนได้บรรลุธรรมเชนนั้น ๆ ถาผูฟงเขาใจ ตองถุลลัจจัย ถาไมเขาใจต้องทุกกฏ
การอวดทั้ง ๓ อย
างนี้ ผูฟงจะเชื่อหรือไมเชื่อไมเปนประมาณ แตถืออาการเขาใจหรือความไมเขา
ใจเปนประมาณ
สิกขาบทนี้ เปนสจิตตกะ
เชื่อหรือไม
 ไมสําคัญ
ตัวอย
างคําถาม
ภิกษุอวดอุตตริมนุสสธรรมแก
คนหลายคน เขาเชื่อบาง ไมเชื่อบ้าง อยากทราบวา ผู้
อวดต
้องอาบัติอะไร
?
ตอบ ถาไม
มี อวด เขาเขาใจแม้คนเดียว ตองปาราชิก
ถาเขาไม
เขาใจ ตองถุลลัจจัย

9. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 9
ถามี, อวดแก
อนุสัมบัน ตองปาจิตตีย
ถามี, อวดแก
ภิกษุ ไมตองอาบัติ เขาจะเชื่อหรือไม ไมเปนประมาณ
กัณฑที่ ๕ สังฆาทิเสส
สิกขาบทที่ ๑ แกลงท
ําใหน้ําอสุจิเคลื่อน

สิกขาบทนี้ เปนสจิตตกะ ภิกษุแกลงท
ําด้วยอาการอยางใดอยางหนึ่ง ยอมมีโทษ คือ
:-
ก. ถาแกลงท
ํา อสุจิเคลื่อน ตองสังฆาทิเสส
ข. ถาแกล
้งทํา อสุจิไมเคลื่อน ตองถุลลัจจัย
หมายเหตุ ถาไม
แกลงทํา อสุจิเคลื่อนเอง
(ฝน) ไม
ตองอาบัติ
อนึ่ง สิกขาบทนี้ เปน อนาณัตติกะ ไม
ตองอาบัติ เพราะสั่ง ใหคนอื่นทํา แตถาสั่งใหทําแกตน คือ
แก
ผูสั่ง ไมพนอาบัติ
สิกขาบทที่ ๒ จับตองกายหญิง
สิกขาบทนี้ เปนสจิตตกะ
ภิกษุมีความก
ําหนัดอยู แกลงจับตองกายหญิงมนุษย แมเปนเด็กแรกเกิด หรือคนแกเฒาก็ตาม
เฉพาะที่ยังมีชีวิตอยู
 มีโทษดังนี้ คือ
:-
ก. กายต
อกาย แมปลายขนถูกต้องกัน ตองสังฆาทิเสส แตถาเขาใจผิด คิดวาไมใชผูหญิง ต้องถุลลัจจัย
ข. กายกับของเนื่องดวยกาย ถูกกัน ตองถุลลัจจัย แต
ถาเขาใจผิดคิดวาไมใชผูหญิง ตองทุกกฏ
ค. ของเนื่องดวยกายกับของเนื่องด
้วยกายถูกกัน หรือปาสิ่งของไปใหถูกกัน ตองทุกกฏ แมเขาใจผิด
ก็ตองทุกกฏ
หมายเหตุ :-
ผูหญิงเปนวัตถุแห
งสังฆาทิเสส บัณเฑาะกหรือกะเทย เปนวัตถุแหงถุลลัจจัย บุรุษ สัตว์เดรัจฉาน
ตัวเมีย เปนวัตถุแห
งทุกกฏ
จับหญิงคนเดียว ครั้งเดียว ไม
ปลอย แมตลอดวันตลอดคืน ก็ตองอาบัติตัวเดียว
 จับหญิงหลายคนในขณะเดียวกัน ตองอาบัติเท
าจํานวนคน
จับตองโดยไม
แกลง ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๓ พูดเกี้ยวหญิง
สิกขาบทนี้ เปนสจิตตกะ
ภิกษุมีความก
ําหนัดอยู พูดเกี้ยวหญิงผูรูเดียงสา มีโทษดังนี้
:-
ก. พูดพาดพิงทวารหนัก ทวารเบา เมถุน ตองสังฆาทิเสส
ข. พูดพาดพิงอวัยวะเหนือเข
าขึ้นไป ใตไหปลาราลงมา ใตขอศอกเขาไป ตองถุลลัจจัย
ค. พูดพาดพิงอวัยวะนอกนั้น ตองทุกกฏ
อนึ่ง หญิงผูรูเดียงสา เปนวัตถุแห
งสังฆาทิเสส
, บัณเฑาะก เปนวัตถุแห
งถุลลัจจัย
, บุรุษ เปนวัตถุแห่ง
ทุกกฏ, พูดกับคนคนเดียว ตองอาบัติตัวเดียว, พูดกับคนมากคน ตองอาบัติเท
าจํานวนคน

10. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 10
สิกขาบทที่ ๔ พูดล
อให้หญิงบําเรอตนดวยกาม

สิกขาบทนี้ เป
็น
สจิตตกะ
ภิกษุก
ําหนัดอยู พูดลอใหหญิงผูรูเดียงสาใหบําเรอตน คือ ชวนเสพเมถุนธรรม
, หญิงเขาใจ ตองสังฆ
าทิเสส, ถาหญิงไม
เขาใจ ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๕ ชักสื่อชายหญิงใหเปนผัวเมียกัน
ภิกษุชักสื่อชายหญิงใหเปนผัวเมียกัน โดยชอบดวยกฏหมายก็ตาม ไม
ชอบก็ตาม ยอมมีโทษดังนี้
:-
ก. รับค
ําของฝายหนึ่ง หรือถ้าตนจัดการเอง บอกแกฝายหนึ่ง ตองถุลลัจจัย
ข. ไปบอกแก
อีกฝายหนึ่ง ตองสังฆาทิเสส
ค
ําวา
ฝายหนึ่ง ๆ นั้น หมายเอาเจาตัวเขาเอง หรือผูปกครองของเขา
สิกขาบทนี้ เปนสาณัตติกะ สั่งใหเขาท
ําแทนตน ก็ไมพนอาบัติ
ภิกษุหลายรูปรับความแลวบอกเพียงรูปเดียว ก็ตองอาบัติทุกรูป
สิกขาบทนี้ เปนอจิตตกะ ผัวเมียเขาหย
าขาดกันแลว ภิกษุไมรู้พูดเกลี้ยกลอมใหเขาคืนดีกัน กลับเป็น
ผัวเมียกัน ก็ไม
พนอาบัติ
สิกขาบทที่ ๘ แกลงโจทภิกษุอื่นดวยอาบัติปาราชิกไม
มีมูล
อธิกรณ
์ไม่มีมูล คือ เวนจากไดเห็น ไดฟง ไดรังเกียจ
ค
ําโจท
เปนค
ํากลาวหา มีลักษณะ ๔ คือ
:-
๑. เล
าเรื่องที่ทํา
๒. ระบุอาบัติ
๓. หามสังวาส
๔. หามสามีจิกรรม
การโจท
๑. ในคัมภีรวิภังคว
า โจททางวาจา ตอหนาผูตองโจท
๒. สมเด็จ ฯ ว
าโจทดวยกาย คือเขียนหนังสือ หรือโจทดวยวาจา คือบอกพูดตอเจาหนาที่ จึงชื่อว่า
โจทต
อหนา
การตองอาบัติ อธิกรณไม
มีมูล ผูโจทตองอาบัติสังฆาทิเสส
อธิกรณมีมูลเพลาท
ําใหมั่นเขา ผูโจทกตองสังฆาทิเสสเหมือนกัน
, แมผูตองโจทตองอาบัติปาราชิก
แล
้ว แตผูโจทกไมรู โจทด้วยอธิกรณอันไมมีมูล ซึ่งมีโทษถึงปาราชิก ผูโจทกตองสังฆาทิเสส สิกขาบทนี้
ไม
มีบุพพประโยค และเปนสาณัตติกะ
สิกขาบทที่ ๙ แกลงหาเลสโจทภิกษุอื่นดวยอาบัติปาราชิก
เลส คืออาการที่อางเอาเปนอุบาย มี ๒ อย
าง คือ
:-
๑. เปนเรื่องของภิกษุอื่น เช
น เห็นคนมีผิวอยางนั้น ๆ สันนิษฐานอยางนั้น ๆ ทําการเชนนั้น ๆ ผูนั้น
จะเปนภิกษุหรือไม
ใชภิกษุก็ตาม

11. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 11
๒. เป
็นเรื่องของของภิกษุผูจําเลยเอง เชน รูวาจําเลยประพฤติลวงสิกขาบทบางขอ แตไมถึงปาราชิก
โจทให
้แรงถึงปาราชิก
สิกขาบทที่ ๑๐ พากเพียรเพื่อท
ําลายสงฆใหแตกกัน
สงฆ
์
หมายถึงภิกษุทั้งหมู
ผูอยูในสีมาเดียวกัน
อธิกรณ
์
ในสิกขาบทนี้ คือ วิวาทากรณ ได
้แก่ การเถียงกันวา นั่นธรรม นั่นวินัย นั่นมิใชธรรม นั่นมิใชวินัย
ภิกษุผูพากเพียรท
ําลายสงฆ คือ พยายามกอเรื่องใหเกิดขึ้นในหมูสงฆ เพื่อใหแตกแยกกันดวยอากา
รอย
างใดอยางหนึ่ง ภิกษุผูรูเรื่องตองหาม ถาไมหาม ตองทุกกฏ ภิกษุผูพยายามกอเรื่อง เมื่อถูกหาม
ปรามในคราวแรก ถาเลิกเสียไดไม
ตองอาบัติ
, ถาไม
เลิกตองอาบัติทุกกฏ
, ตั้งแต
ถูกหามปรามครั้งที่ ๒
เรื่อยไปทุกครั้ง จนถึงสงฆสวดญัตติจบ ตองอาบัติทุกกฎ ทุกคราวที่ภิกษุหามปรามและสงฆเตือน, เมื่อ
สงฆสวดอนุสาวนา จบคราวที่ ๑ และที่ ๒ ตองอาบัติถุลลัจจัยทั้งสองคราว เมื่อสงฆสวดอนุสาวนาครั้งที่
๓ จบ ตองสังฆาทิเสส
ถากรรมไม
เป็นธรรม คือ ทําไมถูกวิธี ปรับไดเพียงอาบัติทุกกฎเทานั้น
สิกขาบทนี้ เปนอจิตตกะ ในกรรมเปนธรรม เขาใจถูกก็ดี แคลงอยู
ก็ดี เขาใจผิดก็ดี ไมสละ เป็นสังฆ
าทิเสสเหมือนกัน
สิกขาบทที่ ๑๑ ประพฤติตามภิกษุผูท
ําลายสงฆ
ภิกษุผูประพฤติตามซึ่งภิกษุผูท
ําลายสงฆนั้น ภิกษุอื่นหามไมฟง คือไมเชื่อฟงหรือไมเลิก สงฆ์สวด
กรรมเหมือนอย
างสิกขาบทกอน ภิกษุนั้นตองอาบัติตาง ๆ อยางเดียวกับสิกขาบทกอน ขอที่ควรจดจํา
อันแตกต
างออกไป คือ
:-
ถาภิกษุผูประพฤติตามมีหลายรูป ตั้งแต
 ๔ รูปขึ้นไป สงฆจะสวดกรรมแกภิกษุเหลานั้นคราวเดีย
วกันไม
ได ตองแยกออกสวดคราวละไมเกิน ๓ รูป
สิกขาบทที่ ๑๒ ว
ายากสอนยาก
ภิกษุว
ายากสอนยาก
(หัวดื้อ) คือ ถูกภิกษุอื่นกล
าวเตือนโดยถูกตองในกรณีที่เธอทําผิด เกี่ยวกับ
สิกขาบทอันมาในพระปาติโมกข ถาเธอไม
เชื่อฟงก็จะตองถูกสงฆเตือนและสวดกรรม เธอจะตองอาบัติ
ต่าง ๆ เหมือนสิกขาบทที่ ๑๐
สิกขาบทที่ ๑๓ ประทุษรายสกุล
ภิกษุประทุษรายสกุล คือ ประจบคฤหัสถ ไดแก
ทํางานยอมตนใหเขาใชสอยอยางคฤหัสถ หรือดว
ยอาการเอาเปรียบ ใหสิ่งของเพียงเล็กนอย หวังไดมาก
ภิกษุมีความประพฤติเลวทราม คือ ประพฤตินอกทางของสมณะ เช
นทําสุงสิงกับหญิงสาวในสกุล
,
เล่นการพนัน เล
นซุกซน เลนตลกคะนอง รองรําทําเพลง ภิกษุเชนนี้ถูกสงฆลงปพพาชนียกรรม คือขับเสีย
จากวัด เพื่อใหรูสึกตัว แต
เธอกลับติเตียนสงฆวา ลุอํานาจอคติ ๔
ภิกษุอื่นหามปราม ถาไม
ละ สงฆตักเตือน ถาไมละ สงฆสวดกรรมเธอก็จะตองอาบัติตาง ๆ เหมือน
สิกขาบทที่ ๑๐
สิกขาบทที่ ๑ ถึง ๙ เรียก ปฐมาปตติกะ คือตองอาบัติสังฆาทิเสส ในขณะท
ําสําเร็จ

12. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 12
สิกขาบทที่ ๑๐ ถึง ๑๓ เรียก ยาวตติยกะ คือ ตองอาบัติสังฆาทิเสส ต
อเมื่อสงฆสวดประกาศหาม
ครบ ๓ ครั้ง (มี ๔ เที่ยว เที่ยวแรกเปนค
ําเตือนยังไมนับ
)
วิธีออกจากอาบัติสังฆาทิเสส
๑. ตองอาบัติแลวรีบบอกภิกษุรูปใดรูปหนึ่งทันที อย
าใหลวงราตรี เวนไว้แตมีเหตุขัดของจริง ๆ
๒. ขอมานัตในสงฆ ๔ รูป แลวประพฤติมานัต ๖ ราตรี
๓. ถาปดอาบัติไวกี่วันก็ตองอยู
ปริวาสเทานั้นวันกอน ครบแลวจึงประพฤติมานัติ ๖ ราตรี
๔. ประพฤติมานัตครบแลว ขออัพภานในสงฆ ๒๐ รูปขึ้นไป ครั้นสงฆสวดอัพภานจบแลว จึงกลับ
เป
็นภิกษุบริสุทธิ์ตามเดิม
อาบัตินี้ เรียก ครุกาบัติ คือ อาบัติหนัก ฝายแกได, เรียกทุฏฐุลลาบัติ คือมีเรื่องหยาบคายมาก, เรียก
วุฏฐานคามินี คือ พนไดดวยอยู
กรรม
อนิยต ๒
สิกขาบทที่ ๑ นั่งในที่ลับตากับหญิง
ก. ภิกษุรูปเดียวนั่งหรือนอนในที่ลับตากับหญิงคนเดียว ไม
มีคนที่ ๓
ข. มีคนที่ควรเชื่อไดพูดขึ้นดวยอาบัติ ๓ อย
าง คือ
:-
ปาราชิก สังฆาทิเสส ปาจิตตีย อย
างใดอยางหนึ่ง หรือ ทั้งสองอยาง หรือทั้งสามอยาง
ค. ภิกษุรับอย
างใด พระวินัยธรควรปรับอยางนั้น
วิธีนี้ใชในอธิกรณที่ไม
มีพยานโจทก หรือของผูพูดขึ้น และผูพูดขึ้นนั้น มิไดระบุชัดวาทําอยางไร
กันบาง
ฆ. ถาผูพูด พูดชัดว่าท
ำอยางนั้น ๆ แมภิกษุไมรับ พระวินัยธรควรพิจารณาตามรูปความและฟงคํา
พยาน ในเมื่อจ
ําเลยปฏิเสธขอหา แลวปรับอาบัติตามควร
สิกขาบทที่ ๒ นั่งในที่ลับหูกับหญิง
ก. ภิกษุรูปเดียวนั่งหรือนอนในที่ลับหูกับหญิงคนเดียว
ข. มีคนที่ควรเชื่อได มาพูดขึ้นดวยอาบัติ ๒ อย
าง คือ
:-
สังฆาทิเสส หรือ ปาจิตตีย อย
างใดอยางหนึ่ง หรือทั้งสองอยาง
ค. ภิกษุรับอย
างใด ก็ปรับอยางนั้น
ง. เขาว
าจําเพาะอาบัติอยางใด ก็พิจารณาตามรูปความและสอบถามคําพยานที่พอฟงได ก็ปรับ
อาบัติตามสมควร
ทั้ง ๒ สิกขาบทนี้ เปนแบบส
ําหรับพิจารณาอธิกรณเกี่ยวกับผูหญิง ถาไมมีผูอื่นเปนพยาน ควรฟังเอา
ค
ําของภิกษุ ถามีพยานเปนหลักฐานพอฟงไดเชื่อได แมจําเลยปฏิเสธ ก็ปรับอาบัติได้

13. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 13
กัณฑที่ ๖ นิสสัคคิยปาจิตตีย
จีวรวรรคที่ ๑
สิกขาบทที่ ๑ ทรงอติเรกจีวรไดเพียง ๑๐ วัน
๑. กฐินเดาะ คือ กฐินสิ้นสุด ขาดสิทธิที่จะไดรับประโยชนแห
งการไดกรานกฐินดวยเหตุ ๒ อยาง คือ
:-
ก. สิ้นอาวาสปลิโพธ หมดห
วงการกลับวัด
ข. สิ้นจีวรปลิโพธ หมดห
วงในการทําจีวร
๒. อติเรกจีวร คือ จีวรที่เหลือจากไตรจีวร หรือ นอกจากอธิษฐานจีวร จีวรอธิษฐาน, หรือนอกจาก
ไตรครอง
๓. ทรงอติเรกจีวร คือ ถือกรรมสิทธิ์ในอติเรกจีวร
๔. ทรงอติเรกจีวรไวได ๑๐ วันเปนอย
างยิ่ง หมายความวา ตองวิกัปตอภิกษุอื่นกอนหมดเขต ๑๐ วัน
๕. ถาล
วง ๑๐ วันไป หมายความวา ถาไมวิกัป ปลอยใหอรุณที่ ๑๑ ขึ้น ก็ตองอาบัตินิสสัคคิยปาจิตตีย

๖. แต
ถาภิกษุอยูจําพรรษาตลอด พรรษาไมขาด ไดยืดเวลาออกไป ๑ เดือน คือแรม ๑ ค่ํา เดือน
๑๑ ถึงขึ้น ๑๕ ค่
ํา เดือน ๑๒
, และถาไดกรานกฐิน ก็ยืดออกไปอีก ๔ เดือน คือแรม ๑ ค่
ํา เดือน ๑๒ ถึง
ขึ้น ๑๕ ค่
ํา เดือน ๔
๗. สิกขาบทนี้ เปนอจิตตกะ แมนับวันพลาดเกินก
ําหนด ก็ตองอาบัติ
๘. ผายาว ๘ นิ้ว กว
้าง ๔ นิ้วขึ้นไป ตองวิกัป เพราะประกอบเขานุงหมได ถือเปนอติเรกจีวร
, ส
วน
ผาที่เปนสีอื่น ๆ และลักษณะอื่น ๆ ที่พระไม
นิยมใช ไมนับเปนจีวร
สิกขาบทที่ ๒ อยู
ปราศจากไตรจีวรแมคืนหนึ่ง
๑. ไตรจีวร คือ ผา ๓ ผืน อันไดแก
 อันตรวาสก ผานุง
, อุตราสงค ผาห
ม
, สังฆาฏิ ผาคลุม, ทั้งหมดนี้
ทรงอนุญาตให
้อธิษฐานตั้งแตวันบวช จึงเรียกวา จีวรอธิษฐานก็ได ไตรครองก็ได
๒. ภิกษุอยู
ปราศจากไตรจีวร
คือ อยู
นอกเขตที่เก็บไตรจีวร
เขตเก็บไตรจีวร พึงทราบต
อไปดังนี้
:-
ก. กุฎี วิหาร ศาลา เรือน หรืออาคารต
าง ๆ มีบริเวณคือเครื่องลอม ภิกษุรูปเดียวกําหนดเอาเครื่อง
ลอม ถาไม
มีเครื่องลอมกําหนดเอาเฉพาะหลังหนึ่ง
ข. กุฎี ฯ ล ฯ มีบริเวณ ภิกษุ ๒ รูปขึ้นไป ก
ําหนดเอากุฎีเฉพาะหลังที่ตนอยู ถาไมมีบริเวณ กําหนด
เอาหองที่เก็บผา
ค. กุฎี ฯ ล ฯ หองเดียว ภิกษุ ๒ รูปขึ้นไป ก
ําหนดเอาหัตถบาส คือระหวางผากับภิกษุไมเกิน ๑ ศอก
ฆ. โคนไมมีเครื่องลอม ก
ําหนดเอาเครื่องลอม ถาไมมีเครื่องลอม กําหนดเอาบริเวณเงาที่แผเวลา
เที่ยง ถาภิกษุ ๒ รูป อยู
โคนไมเดียวกัน ก็กําหนดเอาหัตถบาส
ง. ที่แจง ก
ําหนดเอาหัตถบาส
ภิกษุเก็บไตรจีวรไวในเขตใด ตนตองอยู
ในเขตนั้น ถาไมอยู ชื่อวาอยูปราศจากไตรจีวร

14. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 14
๓. ค
ําวา
สิ้นราตรีหนึ่ง หมายความว
า พอจวนเวลาอรุณขึ้น ภิกษุตองเขาในเขตเก็บผา เวลาอื่น
ไม
นับ ถาจวนอรุณขึ้น ภิกษุไมอยูในเขตเก็บผาจนถึงอรุณขึ้น ก็ชื่อวาอยูปราศจากไตรจีวรสิ้นราตรีหนึ่ง ก็
ตองอาบัตินิสสัคคิยปาจิตตีย เวนไวแต
ไดสมมติ
๔. ค
ําวา
เวนไว
้แตไดสมมติ
คือ ทรงอนุญาตเพื่อสงฆใหสมมติแก
ภิกษุผูอาพาธอยูปราศจากไตรจีวรได
สิกขาบทนี้บัญญัติใหภิกษุไม
อยูปราศจากไตรจีวรทุกคืน แตมีพุทธานุญาตใหอยูปราศจากผืนใดผืน
หนึ่งไดในกาลและสถานที่ต
อไปนี้
:-
ก. ถาจ
ําพรรษาตลอด พรรษาไมขาด ครั้นปวารณาแลวอยู่ปราศจากจีวรผืน ๑ ได้ ไมใชทั้ง ๓ ผืน
)
จนถึงกลางเดือน ๑๒, ถาไดกรานกฐิน ก็ยืดเวลาออกไปถึงกลางเดือน ๔
ข. อยู
ในเขตสมานสังวาสสีมา สีมาที่ไดสมมติจีวรวิปปวาส
ค. ในคราวเปนไข และไดรับสมมติจากสงฆ
สิกขาบทที่ ๓ เก็บอกาลจีวรไวไดเพียงเดือนหนึ่ง
๑. อกาลจีวร คือ ผาที่เกิดขึ้นนอกเขตกาลจีวร (แรม ๑ ค่
ํา เดือน ๑๑ ถึงขึ้น ๑๕ ค่ํา เดือน ๑๒ เป็นเขต
กาลจีวร) และนอกเขตอานิสงสกฐิน (แรม ๑ ค่
ํา เดือน ๑๒ ถึงขึ้น ๑๕ ค่ํา เดือน ๔ เปนเขตอานิสงสกฐิน
)
๒. ถาภิกษุประสงคจะท
ําจีวรดวยผาอกาลจีวร แตผานั้นมีนอยไมพอ ก็เก็บรอผาอื่นไมเกิน ๑ เดือน
นับจากวันไดผามา
๓. ถาไม
ประสงค์จะทําจีวร หรือไมมีที่หวังวาจะไดอีกภายใน ๑ เดือน ก็เก็บไวไดไมเกิน ๑๐ วัน
(เหมือนอติเรกจีวร)
๔. ถาไดผาใหม
มาเติมพอจะทําจีวรได พึงกําหนดอายุผาที่เก็บไวเดิม และอายุของผาที่ไดใหม ขางใด
อายุนอย พึงรีบท
ําใหทันอายุของขางนั้น เชน เดิมเก็บไว ๑๕ วัน แลวจึงไดผาใหมมา ก็นับเอาอายุของ
ผาใหม
 คือ ไมเกิน ๑๐ วัน
, อีกอย
างหนึ่ง เดิมเก็บไว ๒๒ วันแลว ไดผาใหมมา นับอายุของผาเกา คือ
ไม
เกิน ๘ วัน
๕. ถาไดผาใหม
มาในเวลาจะสิ้นกําหนด จะทําจีวรก็ไมทันก็ใหวิกัปทั้งผาใหมและผาเกา เหมือนอย่าง
อติเรกจีวร
สิกขาบทที่ ๔ ใชใหซัก-ยอม-ทุบซึ่งจีวรเก
า
๑. ใช
้นางภิกษุณี ผูไมใชญาติใหทํา ๓ อยาง คือ ซัก
, ยอม, ทุบ อย
างใดอยางหนึ่ง ซึ่งจีวรเกา ตองนิส
สัคคิยปาจิตตีย ถาใชพรอมกันทั้ง ๓ อย่าง เขาท
ํา
อย
างแรก
ภิกษุตองนิสสัคคิยปาจิตตีย, เขาท
ํา
อย
างหลัง
ภิกษุตองทุกกฏ
๒. ใช
้หญิงอื่นนอกจากภิกษุณี ไมพนนาเกลียด ควรเวน
๓. ใชใหซัก ยอม ทุบ จีวรใหม
 หรือใหซักบริขารอื่นหรือเขาทําเอง หรือใชภิกษุณีผูเป็นญาติ ไมตองอาบัติ
๔. จีวรเก
า
หมายถึงผานุ
งหมที่ใชแลวแม้คราวเดียว
สิกขาบทที่ ๕ รับจีวรแต
มือภิกษุณีที่มิใชญาติ
สิกขาบทนี้ตองเพราะท
ํา และตองเพราะไมทํา
คือ รับจีวรจากภิกษุณี แต
ไมแลกเปลี่ยนกัน

15. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 15
สิกขาบทที่ ๖ ขอจีวรต
อคฤหัสถผูมิใชญาติ มิใชปวารณา
๑. คฤหัสถ ผูมิใช่ญาติ คือ ผูมิได
้เกี่ยวเนื่องกันภายใน ๗ ชั่วโคตร
, ค
ําวา ๗ ชั่วโคตรนั้น คือ นับระดับ
ตนเองเปน ๑, นับขึ้นไป ๓ ชั้น คือ บิดา ปู ทวด, แลวนับลงมา ๓ ชั้น คือ ลูก หลาน เหลน, จึงรวมเปน ๗
ชั้น, ส
วนภรรยา เขย หรือ สะใภ ถามิไดเกี่ยวเนื่องกันภายใน ๗ ชั่วโคตร ก็มิใชญาติ
๒. คฤหัสถ
์
มิใช
คนปวารณา
คือ คนมิไดสั่งไวว
าใหบอกใหขอ
ติกปาจิตตีย (เปนนิสสัคคิยปาจิตตียทั้ง ๓ อย
าง คือ
)
เขามิใช
ญาติ ๑
. ภิกษุรูอยู
 ๒
. แคลงอยู

. ๓. ส
ําคัญผิด ขอในมิใชสมัย ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย
เขาเป
็นญาติ ภิกษุสำคัญวา มิใช หรือแคลงอยู ขอในมิใช่สมัย ตองทุกกฏ
เขาเปนญาติ ภิกษุรูอยู
 ขอไดเสมอ ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๗ ในสมัยเช
นนั้น ขอไดเพียงผานุงผาหมเทานั้น
๑. ค
ําวา ในสมัยเชนนั้น คือ เวลาถูกลักจีวร หรือจีวรชํารุด ดวยเหตุอยางใดอยางหนึ่ง ใชนุงหมไมได
พึงขอเขาไดตามก
ําหนดนี้ คือ
:-
ถาหาย ๓ ผืน ขอไดเพียง ๒ ผืน, ถาหาย ๒ ผืน ขอไดเพียง ๑ ผืน, ถาหาย ๑ ผืน หามขอ
๒. ถาขอเกินก
ําหนด ตองทุกกฎขณะขอ ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย ในขณะไดผามา
สิกขาบทที่ ๘ รูว
าเขาจะถวายจีวร เขาไปพูดใหถวายจีวรดี
-แพง
ภิกษุรูอยู
วา เขาจะถวายจีวร เขาไปหาเขาพูดแนะนําใหถวายจีวรที่ดีกวาแพงกวาที่เขากําหนดไวเดิม
ถาเขาจ
ายทรัพยตามคําแนะนํา ภิกษุตองทุกกฎ และเมื่อไดผามา ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย
สิกขาบทที่ ๙ รูว
าหลายคนจะถวายจีวร เขาไปพูดใหรวมกันซื้อจีวรที่ดีกวา แพงกวา
ภิกษุรูอยู
วา หลายคนจะถวายจีวรคนละผืน พูดแนะนําใหเขารวมกันซื้อจีวรเพียงผืนเดียว ที่มีราคา
แพงกว
า ดีกวา หรือวาถูกกวาแตดีกวา
, ตองทุกกฎ เพราะเขาจ
ายตามคําแนะนํา
, และตองนิสสัคคิย-
ปาจิตตีย เพราะไดมา
สิกขาบทที่ ๑๐ ทวงจีวรจากไวยาวัจกร
ถาใครน
ําทรัพยคาจีวรมาถวาย ภิกษุไมพึงรับ พึงบอกใหเขารูจักไวยาจักร ครั้นเขามอบแกไวยาวัจกร
แลว สั่งใหภิกษุไปหาเขา เขาจะใหจีวร เวลาตองการภิกษุไปหาเขา ทวงว
า เราตองการจีวร ไมเกิน ๓ ครั้ง
ถาไม
ได ไปยืนไมเกิน ๖ ครั้ง ถายังไมได ตองบอกแกเจาของเดิม
อาบัติ-อนาบัติ
๑. ถาพยายามเกินก
ําหนด ไดมา ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย
๒. ถาพยายามครบก
ําหนดแลวยังไมได ตองบอกแกเจาของเดิม ถาไมบอก ตองทุกกฏ
๓. ถาพยายามครบก
ําหนดแลวยังไมได ก็เลิกเสีย และไดไปบอกแกเจาของเดิมแลว
, ภายหลัง
ไวยาวัจกรจัดมาถวายเอง หรือเจาของเดิมทวงคืนมา แลวถวายเอง ภิกษุรับได ไม
ตองอาบัติ

16. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 16
โกสิยวรรคที่ ๒
สิกขาบทที่ ๑ หล
อสันถัตดวยขนเจียมเจือดวยไหม
สันถัต คือ ผารองนั่งของพระ (ไม
ไดทอ ใช้หลอ
)
เปนของหล
อดวยขนเจียม คือ ขนแกะ หรือขนสัตวชนิดหนึ่งในจําพวกกวาง
สิกขาบทนี้ เปนอาบัติโดยอาการ ๔ คือ :-
๑. ภิกษุท
ําเองตั้งแตตนจนสําเร็จ
๒. ใชผูอื่นท
ําตั้งแตตนจนสําเร็จ
๓. ตนท
ําคาง ใชผูอื่นทําตอจนสําเร็จ
๔. ใชผูอื่นท
ําคางไว ตนทําตอจนสําเร็จ
เปนนิสสัคคิยะทั้งนั้น เรียก จตุกกนิสสัคคิยปาจิตตีย
ไดของที่คนอื่นท
ําไวแลว ใชสอย ตองทุกกฏ
ใชเป
็นของอื่น ไมรองนั่ง ไมเปนอาบัติ
สิกขาบทที่ ๘ รับ ใหรับ ยินดี ซึ่งทองและเงิน
เงินทองแท และของใชแทนเงินทอง ส
ําหรับจายซื้อของไดเรียก
รูปยะ ภิกษุรับเองก็ดี ใชผูอื่นรับก็ดี
ยินดีเงินทองที่เขาเก็บไวเพื่อตนก็ดี ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย ตองสละแก
สงฆ
, เพราะมีขอหามไวว
ายินดี
ก็ไม
ได ฉะนั้น อยาถือกรรมสิทธิ์ในเงินทองนั้น แตถือเอากรรมสิทธิ์ในอันจะไดของเปน
กัปปยะ จากเงิน
ทองนั้นไดอยู

ปตตวรรคที่ ๓
สิกขาบทที่ ๑ ทรงอติเรกบาตรไวได ๑๐วัน
อติเรกบาตร ภิกษุตองวิกัปเหมือนอติเรกจีวร ภายใน ๑๐ วัน แต
ไมไดอนุญาตใหเก็บไวเกิน ๑๐ วัน
ไม
วากรณีใด ๆ
สิกขาบทที่ ๒ บาตรราวไม
ถึง ๑๐ นิ้ว ขอใหม
บาตรร
้าวแผลยาว ๒ นิ้ว ๕ แผลรวมได ๑๐ นิ้ว จึงขอใหมได ถายังไมถึง ๑๐ นิ้ว ขอไดมา ตอง
นิสสัคคิยปาจิตตีย ตองสละในสงฆเหมือนกัน
สิกขาบทที่ ๓ รับประเคนเภสัช ๕ ไวฉันไดเพียง ๗ วัน
เภสัช ๕ อย
างใดอยางหนึ่ง เปนนิสัคคิยะ ภิกษุตองสละเมื่อไดคืนมาหามฉัน
, ภิกษุอื่นก็ฉันไม
ได
, ทุก
รูปจะเอาใชในกิจอื่นได, เฉพาะภิกษุผูเปนเจาของเอาทาตัวก็ไม
ได
, แต
ภิกษุอื่นเอาใชทาตัวได
, ในเมื่อยัง
ไม
เกิน ๗ วัน สละใหแกอนุสัมบัน ไดคืนมา ฉันไดอีก ถาลวง ๗ วัน ทุกรูปฉันไมได
สิกขาบทที่ ๔ แสวงหา ท
ํานุง อธิษฐาน ซึ่งผาอาบน้ําฝน
เกี่ยวกับผาอาบน้
ําฝน มีกําหนดเวลาดังตอไปนี้
:-
๑. ตั้งแต
เดือน ๗ แรม ๑ ค่ํา ถึงเดือน ๘ ขึ้น ๑๕ ค่ํา เปนเขตแสวงหา
๒. ตั้งแต
เดือน ๘ ขึ้น ๑ ค่ํา ถึงเดือน ๘ ขึ้น ๑๕ ค่ํา เปนเขตทํานุง

17. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 17
๓. ตั้งแต
แรม ๑ ค่ํา เดือน ๘ ถึงขึ้น ๑๕ ค่ํา เดือน ๑๒ เปนเขตอธิษฐานผา
สิกขาบทที่ ๕ ชิงจีวรคืน
ใหจีวรแก
ภิกษุอื่นแลว โกรธชิงคืน ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย
ใหจีวรแก
อนุสัมบันแลว โกรธชิงคืน ตองทุกกฏ
ใหของอื่นแก
อุปสัมบัน หรือ อนุสัมบันแลว โกรธชิงคืน ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๘ เก็บอัจเจกจีวรไวไดตลอดกาลจีวร
อัจเจกจีวร แปลว
าจีวรรีบรอน นิยมเรียกวา
ผาจ
ํานําพรรษา
ถวายปลายพรรษา คือ อีก ๑๐ วัน จะ
ออกพรรษา ในระหว
าง ๑๐ วันนั้น ภิกษุรับเก็บไวได โดยไมตองวิกัป พอพนจาก ๑๐ วันก็เขาเขตกาล
จีวร หรือจีวรกาล ๑ เดือน ถาได
้กรานกฐิน ยืดออกไปอีก ๔ เดือน ถึงกลางเดือน ๔ ในระหวางนี้ไมตอง
วิกัปก็ได เช
นเดียวกับอติเรกจีวร ครั้นเลยจากเขตนี้ไปตองวิกัป ถาไมวิกัป ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย
กาลจีวร หรือ จีวรกาล = เวลาท
ําจีวร
, คราวถวายจีวร
อติเรกจีวร - ก
อนออกพรรษากวา ๑๐ วัน
ผาผืนเดียวกัน อัจเจกจีวร - ก
อนออกพรรษา ๑ ถึง ๑๐ วัน
กาลจีวร - หลังออกพรรษา ๑ ถึง ๓๐ วัน และถาไดกรานกฐินต
อไปอีกไมเกิน ๑๒๐ วัน
สิกขาบทที่ ๙ จ
ําพรรษาในปาไดประโยชนพิเศษ ๖ คืน
๑. เสนาสนะปา ห
างไกล ๕๐๐ ชวงธนู
๑ ธนู เท
ากับ ๑ วา
๕๐๐ ธนู เท
ากับ ๒๕ เสน วัดตามทางปกติไมลัด
๒. เก็บไตรจีวรผืนใดผืนหนึ่งไวในบานได ๖ คืน เพิ่มขึ้นจากจีวรกาล คือ ถึงแรม ๖ ค่
ํา เดือน ๑๒
สิกขาบทที่ ๑๐ รูอยู
 นอมลาภ
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะถวายสงฆมาเพื่อตน ตองนิสสัคคิยปาจิตตีย
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะถวายสงฆมาเพื่อผูอื่น ตองปาจิตตีย
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะถวายสงฆ์มาเพื่อสงฆหมูอื่น ตองทุกกฏ
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะถวายสงฆเพื่อเจดีย ตองทุกกฏ
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะถวายเจดียมาเพื่อบุคคล ตองทุกกฏ
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะใหบุคคลมาเพื่อเจดีย ตองทุกกฏ
รูอยู
 นอมลาภที่เขาจะถวายสงฆมาเพื่อตนขณะพูด ตองทุกกฏ
สงสัยขืนล
วง ตองทุกกฏ
ไม
รู ทําทุกอยางที่กลาวมาแลว ไมตองอาบัติ

18. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 18
กัณฑที่ ๗ ปาจิตตีย
มุสาวาทวรรคที่ ๑
สิกขาบทที่ ๑ พูดปด
๑.พูดหรือเขียนหนังสือเท็จ ดวยความตั้งใจ ถาไม
มีสิกขาบทอื่นที่ปรับโทษหนักกวา ก็ปรับเปนปาจิตตีย

๒. ถารับค
ําดวยจิตบริสุทธิ์ ภายหลังทําใหคลาดเคลื่อน เรียก
ปฏิสสวะ ปรับเปนทุกกฎ (ปฏิสสวทุกกฎ)
สิกชาบทที่ ๒ ด
า
เรื่องส
ําหรับดา เรียก อักโกสวัตถุ มี ๑๐ อยาง คือ
:-
๑. ชาติ ๒. ชื่อ ๓. โคตร ๔. การงาน ๕. ศิลปะ
๖. โรค ๗. รูป ๘. กิเลส ๙. อาบัติ ๑๐. ค
ําสบประมาทอื่น ๆ
กิริยาด
าโดยอาการ ๒ อยาง
คือ :-
๑. แกล
้งพูดยกยอ คือ ประชด หรือ แดกดัน
๒. พูดกดใหเลวลง คือด
าตรง ๆ
ปรับโทษ
๑. ภิกษุด
าภิกษุตรง ๆ ตองปาจิตตีย
๒. ภิกษุด
าภิกษุออม ๆ หรือดาอนุสัมบันตรง ๆ หรืออ้อม ๆ ตองทุกกฎ
๓. พูดลอเล
นตรง ๆ หรือ ออม แกผูใดก็ตาม
ตองทุพภาสิต (มีเฉพาะในสิกขาบทนี้แห
งเดียว
)
สิกขาบทที่ ๓ ส
อเสียด
การพูดยุให
้เขาแตกกัน เขาจะแตกหรือไมแตกก็ตาม ปรับโทษดังนี้
:-
๑. พูดยุภิกษุต
อภิกษุใหแตกกัน ตองปาจิตตีย
๒. พูดยุภิกษุ กับ อนุสัมบัน หรืออนุสัมบันทั้ง ๒ ฝาย ใหแตกกัน ตองทุกกฏ
๓. พูดยุยงซึ่งใครก็ตามดวยค
ําเท็จ ควรปรับปาจิตตีย ดวยมุสาวาทสิกขาบท
อนึ่ง พูดให
้แตกกัน อาจถึงสังฆาทิเสสได
สิกขาบทที่ ๔ สอนธรรมแก
อนุปสัมบัน
๑. อนุปสัมบัน ในสิกขาบทนี้ หมายถึงผูหญิงและผูชาย นอกจากภิกษุ
๒. ธรรม ในสิกขาบทนี้ หมายถึงพุทธภาษิต สาวกภาษิตอิสิภาษิต และเทวดาภาษิต
ว
าขึ้นพรอมกัน จบลงพรอมกัน ชื่อวา ให้กลาวโดย
บท
ภิกษุน
ําขึ้น อนุปสัมบันวารับพรอมกันจนจบ ชื่อวา ให้กลาวโดย
อนุบท
ในบทเดียวกัน ว
าขึ้นอักษรรวมกันบาง ไมรวมบาง ชื่อวา ใหกลาวโดย
อนุอักขระ
ในบทเดียวกัน จบลงดวยพยัญชนะ ร
วมกันบาง ไมรวมบาง ชื่อวา ใหกล่าวโดย อนุพยัญชนะ
ปรับเป
็นอาบัติมากนอยตามประโยคที่สอนใหวาพรอมกัน

19. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 19
สิกขาบทที่ ๕ นอนในที่มุงบังอันเดียวกันกับอนุปสัมบัน
๑. อนุปสัมบัน ในสิกขาบทนี้ หมายถึงผูชายที่ไม
ใชภิกษุ
๒. หองสหไสย คือ หองอันมีที่มุงที่บังอันเดียวกัน
๓. ถานอนร
วมกับอนุปสัมบัน ๓ คืนแลว คืนที่ ๔ พอตะวันตกแลว เหยียดกายลงนอนรวมกัน แม
ขณะหนึ่ง ก็ตองอาบัติปาจิตตีย
สิกขาบทที่ ๖ นอนในที่มุงที่บังอันเดียวกันกับผูหญิง
๑. มาตุคาม หมายเอาหญิงแมเกิดในวันนั้น
๒. พอตะวันตก เหยียดนอนร
วมกัน ตองอาบัติ
๓. นอนร
วมกับหญิงมนุษย ตองปาจิตตีย
นอนร
วมกับบัณเฑาะก
, สัตวดิรัจฉานตัวเมีย ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๗ แสดงธรรมแก
ผูหญิงเกิน ๖ คํา
มูลเหตุว
า พระอุทายีกระซิบใกลหูแมผัวบาง ใกลหูสะใภบางแลวไป ตอจากนั้น แมผัวกับลูก
สะใภทะเลาะกัน ต
างกลาวหาวาเปนชูกับพระ
, จึงทรงบัญญัติหามแสดงธรรม (หมายถึงพูด) แก่หญิง
ต
อมาอนุญาตใหมีบุรุษอยูดวยแสดงได
, ต
อมาพระฉัพพัคคียใหบุรุษผูไมรูเดียงสานั่งดวยแลวแสดงเกิน ๖
ค
ํา
, จึงทรงบัญญัติหามแสดงธรรมแก
หญิงเกิน ๖ คํา เวนไวแตบุรุษผูรูเดียงสาอยูดวย
มาตุคาม ในสิกขาบทนี้ หมายถึงหญิงผุรูเดียงสา
สิกขาบทที่ ๘ บอกอุตตริมนุสสธรรมที่มีจริง
บอกแก่อนุปสัมบัน ตองปาจิตตีย
บอกแก่อุปสัมบัน ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๙ บอกอาบัติชั่วหยาบของภิกษุอื่น
อาบัติชั่วหยาบ คือ ปาราชิก สังฆาทิเสส, อาบัติอีก ๕ อย
าง ไมชั่วหยาบ
๑. ภิกษุบอกอาบัติชั่วหยาบของภิกษุอื่นแก
อนุสัมบันโดยลําพังตน ตองปาจิตตีย
, แต
ถาไดรับสมมติ
จากสงฆ ไม
ตองอาบัติ
๒. ภิกษุบอกอาบัติไม
ชั่วหยาบของภิกษุอื่นแกอนุปสัมบัน ตองทุกกฏ แตถาไดรับสมมติจากสงฆ
ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๑๐ ขุดปฐพี คือแผ
นดิน
ปฐพี มี ๒ ชนิด คือ ๑. แท ๒. ไม
แท
๑. ปฐพีแท คือ ดินร
วนลวน เหนียวลวน หรือ มีกรวดทรายปนบาง ยังมิไดเผา ฝนตกรดเกิน ๔
เดือน เปนวัตถุแห
งปาจิตตีย
๒. ปฐพีไม
แท
 คือ ดินแทที่เผาแลว และหินกรวดทราย ซึ่งมีดินปนเล็กนอย เปนวัตถุแห
งอนาบัติ
ภิกษุแสดงความประสงคดวยกัปปยโวหาร อย
างใดอยางหนึ่งใหขุด ไมตองอาบัติ
, (กัปปยโวหาร คือ
ค
ําพูดที่สมควร เชนพูดวา
ตองการดิน ท
ําใหสูงขึ้น
หรือพูดว
า
ตองการหลุม ตองการบ
อ
เปนตน)

20. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 20
ภูตคามวรรคที่ ๒
สิกขาบทที่ ๑ พรากของเขียวสด คือภูตคามและพีชคาม
ภูตคาม หมายเอาพืชพันธุที่เปนอยู
กับที่มี ๕ อยาง
๑. เหงา ๒. ตน ๓. ขอ ๔. ยอด ๕. เมล็ด
พีชคาม คือ ภูตคามที่ถูกพรากจากที่แลว แต
ยังปลูกงอก
๑. ภิกษุพรากภูตคาม ตองปาจิตตีย
๒. ภิกษุท
ําลายพีชคาม ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๒ ประพฤติอนาจาร
อนาจาร คือการประพฤติปฏิบัติไม
เหมาะสมของภิกษุ ๕ อยาง คือ
:-
๑. เล
นอยางเด็ก เชน ผิวปาก
๒. เล
นคะนอง เชน ปล้ํากัน
๓. เล
นพนันมีแพมีชนะ เชน หมากรุก
๔. เล
นปูยี่ปูยํา เชน จุดไฟเลน
๕. เล
นอึงคะนึง เชน เทศนาตลกคะนอง
อนึ่ง การรอยดอกไมใหสตรี ก็เปนอนาจาร การเรียนการสอนดิรัจฉานวิชา เช
น ทําเสนห
, ท
ําใหผูอื่น
วิบัติ, ใชผีอวดอิทธิฤทธิ์, บอกหวย, ท
ําเงินทองปลอม ก็จัดเปนอนาจาร คือ ประพฤติไม่ดีไมงาม
ภิกษุถูกโจทดวยอนาจาร ถูกซักถามกลางสงฆ
๑. ถาเอาเรื่องอื่นมาพูดกลบเกลื่อน, สงฆ
์สวด
อัญญวาทกกรรม
๒. นิ่งเสียใหสงฆล
ําบาก
, สงฆสวด วิเหสกกรรม
เมื่อสงฆ
์สวดจบ อยางใดอยางหนึ่ง ถายังไมละ ตองปาจิตตีย
ถาสงฆไม
สวด ภิกษุนั้นตองดพียงทุกกฏ
ถาภิกษุไม
ตั้งใจจะกลบเกลื่อนหรือใหสงฆลําบาก ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๓ ติเตียนภิกษุผูท
ําการสงฆ
ค
ําวา ติเตียน แบงเปน ๒ คือ
:-
๑. โพทะนา ตั้งใจติเตียนต
อหนาผูอื่น
๒. บ
นวา
ไม
ตั้งใจจะใหใครฟง ติเตียนตามลําพัง ใครไดยินก็ชาง ไม่ได้ยินก็ชาง
อาบัติ-อนาบัติ
๑. โพทะนา หรือ บ
นวา ซึ่งภิกษุผูไดรับสมมติทําการสงฆถูกตอง ตอหนาภิกษุ ตองปาจิตตีย ตอ
หน
้าอนุปสัมบัน ตองทุกกฏ
๒. โพทะนา หรือ บ
นวา ซึ่งภิกษุผูอันสงฆมิไดสมมติ แตทําการสงฆโดยถูกตอง ตองทุกกฏ แมถา
โพทะนาบ
นวา ผูทําการสงฆไมถูกตอง โดยมุงจะใหผูทําการสงฆเสียชื่อ ตองทุกกฏ
๓. โพทะนา หรือ บ
นวา ผูทําการสงฆไมถูกตอง โดยไมมีเจตนาราย ไมตองอาบัติ

21. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 21
สิกขาบทที่ ๔ เอาของไปใชในกลางแจงแลวไม
เก็บ
๑. เตียง ตั่ง ฟูก เกาอี้ของสงฆ ตองปาจิตตีย
๒. เตียง ตั่ง ฟูก เกาอี้ ของบุคคลอื่น ตองทุกกฎ, เครื่องนอน เครื่องนั่งอื่น ๆ ของสงฆ และของ
บุคคลอื่น ตองทุกกฎ
๓. ทุกอย
างของตน ไมตองอาบัติ แตไมควรทิ้งไวเกะกะ
๔. มอบหมายใหผูอื่นเก็บ หรือผูอื่นมาใชของนั้นอยู
 หรือมีเหตุฉุกเฉิน ไปที่อื่นได ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๕ เอาของไปใชในกุฎีสงฆ
์แลวไมเก็บ
๑. ฟูก เสื่อ ผาปูนอน หมอน (ของสงฆ) ใชในกุฎีสงฆ ตองปาจิตตีย
๒. ฟูก เสื่อ ผาปูนอน หมอน (ของสงฆ) ใชในที่อื่น เช
น ศาลา ตองทุกกฏ
ฟูก เสื่อ ผาปูนอน หมอน (ของสงฆ) ใชในกุฎีของผูอื่น ตองทุกกฏ
๓. ฟูก ฯ ล ฯ ของบุคคลอื่น ใชในเสนาสนะทุกประเภท ตองทุกกฏ
๔. ทุกอย
างของตนเอง ใชในเสนาสนะทุกประเภท ไมตองอาบัติ แตไมควรทิ้งไว้เกะกะ
๕. ถาหลีกไปดวยตั้งใจจะกลับมาอีก หรือมีเหตุฉุกเฉิน ไปได ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๖ รูอยู
วา มีผูอยูกอน แกลงนอนเบียด
๑. นอนเบียด หรือนอนแทรกแซง คือ นอนใกลเคียงทางเขาทางออกในกุฎีสงฆ ตองปาจิตตีย, ในที่
อื่นนอกจากที่ของตน เช
น โคนไม ตองทุกกฏ
๒. นอนเบียด นอนแทรกแซง ในที่ของตนเอง ไม
ตองอาบัติ
๓. ถามีเหตุจ
ําเปน นอนเบียด นอนแทรกแซง ในที่ทุกแหงไมตองอาบัติ
การบัญญัติขอนี้ เพื่อใหสิทธิแก
ผูเขาอยูกอน
สิกขาบทที่ ๗ โกรธเคืองภิกษุอื่น
ฉุดคร
า หรือใช้ใหฉุดครา ไลออกจากกุฎีสงฆ ตองปาจิตตีย
ขน หรือใชใหขนบริขารออก ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๘, สิกขาบทที่ ๙
ดูในวินัยมุข เล
ม ๑
สิกขาบทที่ ๑๐ รูว
าน้ํามีตัวสัตว เอารดหญา หรือดิน
ตัวสัตว
์
ในที่นี้ หมายเอาตัวสัตว
์เล็ก ๆ ที่อาศัยอยูในน้ํา เชน ลูกน้ํา
ภิกษุรูอยู
วา ในน้ํานั้นมีตัวสัตว เอารดหญาหรือดิน ตองปาจิตตีย ถาไมรูไมตองอาบัติ

22. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 22
โอวาทวรรคที่ ๓
โอวาทวรรคมีเนื้อความกระจ
างอยูแลว
โภชนวรรคที่ ๔
สิกขาบทที่ ๑ การฉันอาหารในโรงทาน
อาหาร ได
้แก โภชนะ ๕ อยาง คือ
:-
ขาวสุก ขนมสด ขนมแหง ปลา เนื้อ
กิริยาที่กินของสามัญชน ๒ อย
าง
คือ :-
๑. กินขาว หมายถึงกินเพื่ออิ่มหน
ํา ประจําวัน มื้อเชา มื้อเย็น หรือเพิ่มมื้อกลางวันดวย ตองการ
บ
ำรุงชีวิต
๒. กินของว
าง
หมายถึงกินจุบ กินจิบ ในระหว
าง เชน กินขนมแกลมกับน้ําชา
ในสิกขาบทนี้ มุ
งกินขาว อันไดแก โภชนะ ๕ ในโรงทานเพื่อคนทั่วไป เปนเวลา ๒ วันตอกัน ตองปาจิตตีย
ถาฉัน ๑ วัน แลวเวนเสีย ๑ วัน มาฉันใหม
อีกสลับกันไป หรือเจาของนิมนตฉันติด ๆ กันทุกวัน
ไม
ต้องอาบัติ
สิกขาบทที่ ๒ การฉันเปนหมู

ภิกษุ ๕ รูปขึ้นไป รับนิมนตที่เขาออกชื่อโภชนะ ๕ อย
างใดอยางหนึ่ง และฉัน แมรับพรอมกันในที่
เดียวกันแลว แยกกันไปฉันก็ตองปาจิตตียทั้ง ๒ ฝาย, เวนไวแต
สมัย
(๑. เปนไข ๒. หนาจีวรกาล ๓. เวลา
ท
ําจีวร ๔
. เดินทางไกล ๕. ไปทางเรือ ๖. พระมากบิณฑบาตไม่พอฉัน ๗. สมณนิมนต)
สิกขาบทที่ ๓ การฉันในที่นิมนตทีหลัง
ปรัมปรโภชนะ คือ รับนิมนตในที่แห
งหนึ่งแลว ครั้นถึงเวลาไปฉันเสียในที่อื่น ซึ่งเขานิมนตทีหลัง
ต
้องปาจิตตีย
เวนไว
้แตวิกัป คือยกใหภิกษุอื่น โดยตกลงกับเจาภาพ หรือคราวเปนไข ๑ หนาจีวรกาล ๑ เวลาทำจีวร ๑
สิกขาบทที่ ๔ การรับขนม ๓ บาตร
ขนม ในที่นี้ หมายเอาของขันหมาก
ขาวสัตตุ หมายเอาของเปนเสบียงเดินทาง
แมของที่เขาท
ําไวขาย ก็สงเคราะหเขาได เพราะตองการใหภิกษุรูจักประมาณในการรับ เพื่อ
มิใหสกุลสึกหรอเสียการ
ในหมู
ภิกษุที่อยูรวมกันหลายรูป รูปใดรูปหนึ่ง รับครบ ๓ บาตร แลวตองหยุด และบอกใหภิกษุอื่น
มิใหไปรับ และตองแบ
งขนมใหภิกษุอื่น ถารับเกิน ๓ บาตร ตองปาจิตตีย
, รับครบ ๓ บาตรแลวไม
บอก
ภิกษุอื่น ตองทุกกฎ, ภิกษุผูรับบอกแลว ยังไปรับขนม แมเพียงเล็กนอย ก็ตองอาบัติทุกกฎ, ถาเกิน ๓
บาตร ก็ตองปาจิตตียอีก

23. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 23
สิกขาบทที่ ๕ ภิกษุผูหามอาหาร
๑. ค
ําวา
ฉันคางอยู

คือ ฉันโภชนะ ๕ ยังไม
เสร็จ หรือเสร็จแตยังไมลุกจากที่
๒. มีผูน
ําเอาโภชนะ เขามาประเคน ภิกษุหาม ประกอบดวยองค ๕ คือ
:-
ก. ฉันคางอยู

ข. เขาเอาโภชนะมาถวาย ค. เขาอยู
ในหัตถบาส
ง. เขาน
้อมถวาย
จ. ภิกษุหาม
๓. ภิกษุผูฉันยังไม
เสร็จ หรือฉันคาง และหามอยางนี้แลว ลุกจากที่นั่งนั้นแลว ในวันนั้นฉันอาหารอีก
ตองปาจิตตีย เวนเปนของเดน
ขณะรับ ตองทุกกฏ
๔. ของเปนเดน มี ๒ คือ :-
ก. เดนเหลือจากภิกษุไขฉัน
ข. ภิกษุท
ําใหเปนเดน
คือฉันพอเปนพิธีแลวยังไม
ลุก ยกสงใหภิกษุผูหามอาหารแลวในหัตถบาส
บอกว
าพอแลว
สิกขาบทที่ ๖ ภิกษุผูเอาอาหารไปล
อใหภิกษุผูหามอาหารฉัน
ภิกษุแกลงเอาโภชนะที่ไม
เปนเดนไปลอใหภิกษุผูหามขาวแลวฉัน โดยมุงจะหาโทษให
, พอเธอฉัน
ภิกษุผูล
อ ตองปาจิตตีย
สิกขาบทที่ ๗ ฉันอาหารในเวลาวิกาล
ภิกษุฉันของเคี้ยวของฉัน ในเวลาวิกาล ตองปาจิตตีย
๑. ค
ําวา
ของเคี้ยว ไดแก
 ผลไม้ เหงา เผือก มัน เปนตน
๒. ค
ําวา
ของฉัน ไดแก
 โภชนะ ๕ อยาง
สิกขาบทที่ ๘ ฉันอาหารที่รับประเคนไวคางคืน
ฉันของเคี้ยวของฉันที่รับประเคนไวคางคืน ตองปาจิตตีย
กาลิก ๔
๑. ยาวกาลิก ของฉันไดเชาถึงเที่ยง คือของเคี้ยว ของฉัน
๒. ยามกาลิก ของฉันไดเชาจนถึงก
อนย่ํารุง คือ ผลไมคั้น เปนตน
๓. สัตตาหกาลิก ของฉันได ๗ วัน คือ เภสัช ๕
๔. ยาวชีวิก ของฉันไดตลอดอายุ เช
น เกลือ พริกไทย เปนตน
สิกขาบทที่ ๙ ขอโภชนะอันประณีต
ขอโภชนะอันประณีตจากคฤหัสถเอามาฉันเอง ตองปาจิตตีย เวนภิกษุ ๔ จ
ําพวก คือ
:-
๑. ภิกษุอาพาธ
๒. ภิกษุไม
อาพาะ พลอยฉันภิกษุอาพาธ
๓. ภิกษุไม
อาพาธ ขอตอญาติหรือปวารณา เอามาฉันเอง
๔. ภิกษุไม
อาพาธ ขอตอคนอื่น เพื่อภิกษุอาพาธ

24. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 24
สิกขาบทที่ ๑๐ ฉันอาหารที่ยังมิไดรับประเคน
๑. อาหาร หมายเอากาลิก ๔
๒. น้
ํา หมายเอาน้ําบริสุทธิ์ ไมมีอะไรเจือปน
๓. ไมสีฟน ไม
ใช่ยาสีฟน
๔. ยังไม
ไดรับประโคน คือ อนุปสัมบัน ยังไมไดมอบใหในมือ แมมอบใหในมือแลววางไว มีอนุปสัมบัน
จับตองอีก (ตองมอบใหม

)
ลักษณะประเคน ๕ อย
าง
๑. ของไม
ใหญ ไม่หนักเกินไป คนเดียวยกไดตามสบาย
๒. ผูประเคนเขาอยู
ในหัตถบาสหางไมเกิน ๑ ศอก
๓. เขานอมเขามาถวาย
๔. เขานอมมาดวยกาย หรือของเนื่องดวยกาย (หรือโยนใหในกรณีที่เขามาในหัตถบาสไม
ได
)
๕. ภิกษุรับดวยกาย หรือของเนื่องดวยกาย
อาบัติ-อนาบัติ
ภิกษุฉันของไม
ไดรับประเคน ตองปาจิตตีย เวนไวแตน้ําและไมสีฟน และเวนเฉพาะคราวอาพาธหนัก
เขาขั้นอันตราย เช
น งูพิษกัด กัปปยการกไมมี ถือเอายามหาวิกัติ ๔ อยาง คือ มูตร คูถ เถา ดิน ฉันเองได
และไม
ตองอาบัติ เพราะโทษที่ตัดไมและขุดดินเพื่อทํายา
อเจลกวรรคที่ ๕
สิกขาบทที่ ๑ ให
้ของเคี้ยวกินแกนักบวชนอกศาสนา
นักบวชนอกศาสนาพุทธ ผูชาย เรียก ปริพาชก
ผูหญิง เรียก ปริพาชิกา
บางพวกเปนชีเปลือย เรียก อเจลก
ใหสิ่งของที่พึงกลืนกิน (เวนน้
ํา
) ดวยมือของตน ตองปาจิตตีย
สั่งใหให วางให หรือใหของอื่น แมดวยมือของตน ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๒ ชวนไปบิณฑบาตแลวไล
กลับ
อนาจาร ในที่นี้ คือ การซิกซี้ การเล
น การนั่งในที่ลับกับหญิง หรือการประพฤติอนาจารอยางใน
สิกขาบทที่ ๒ แห
งภูตคามวรรค
ภิกษุชวนภิกษุอื่นไปบิณฑบาต แลวไล
เธอกลับ เพราะหวังประพฤติอนาจาร ตองปาจิตตีย ถาให
กลับเพราะเหตุอื่น ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๓ นั่งแทรกแซงในสกุล
๑. ค
ําวา
"สกุลก
ําลังบริโภคอาหาร
" หมายถึงหญิงชายก
ําลังรับประทานอาหาร หรือสามีภรรยากํา
ลังอยู
ในห้องนอน
๒. ค
ําวา
"ส
ำเร็จการนั่งแทรกแซง
" คือ เขาไปนั่งกีดเขาในเวลานั้น

25. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 25
สิกขาบทที่ ๔ นั่งในหองกับผูหญิง
ภิกษุ นั่ง นอน ในหอง ที่ลับตา กับหญิงแมมากคน ไม
มีผูชายรูเดียงสาอยูเปนเพื่อน ตองปาจิตตีย
สิกขาบทที่ ๕ นั่งในที่แจงกับผูหญิง
ภิกษุ นั่ง นอน ในที่แจง อันเปนที่ ลับหู กับหญิงตัวต
อตัว ตองปาจิตตีย
ถาหญิงหลายคน คุมอาบัติได ไม
ตองอาบัติ
ฝายหนึ่งยืน ฝายหนึ่งนั่ง หรือยืนทั้ง ๒ ฝาย ไม
ตองอาบัติ แตถาเปนการซอนเรนก็ไมควร เพราะเป็น
ที่รังเกียจของเพื่อน จัดเขาในอาจารวิบัติ คือ เสียมรรยาทของพระ แมเดินไปส
งแขกสตรี ไมมีบุรุษรูเดียง
สาไปดวย ก็ไม่ควรเช่นเดียวกัน
ถาไม
เพงการลับ เชน ผูชายที่อยู่เป็นเพื่อนออกไปเสีย หามไมทัน
, หรือผูหญิงเขามาหาพระ พระ
ไม
ทันรูตัว ก็ยังไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๖ รับนิมนตฉันแลว จะไปอื่นก
อนหรือหลังฉัน ตองลา
หามมิให
้ภิกษุไปที่อื่นกอนฉัน
เพื่อกันมิใหไปล
า หรือตามตัวไมพบ
หามมิใหไปที่อื่นหลังฉัน เพื่อมิใหถือโอกาสเที่ยว เพราะอาจมีผูมีธุระตองการพบในเวลากลับ ฉะนั้น
ถาจ
ําเปน ก็ใหบอกลาภิกษุอื่นใหทราบไวกอน ถาไมลาเที่ยวไป ตองปาจิตตีย เวนไวแตสมัย คือจีวรกาล
และเวลาท
ําจีวร
สิกขาบทที่ ๗ ไม
เปนไข้ ขอปจจัย ๔ ตอคนปวารณา ตามกำหนด
ปวารณา ๔ คือ :-
๑. ปวารณาก
ำหนดปจจัย เชน ระบุชื่อ จีวรจำนวนกี่ผืน หรือราคาเทาไร เปนตน
(ขอไดไม
เกิน ๔ เดือน
)
๒. ปวารณาก
ำหนดกาล เชน ๓ เดือน ๔ เดือน ๕ เดือน หรือมากนอยเทาใด ก็ขอไดตลอดกาลเทานั้น
๓. ปวารณาก
ำหนดทั้งปจจัยทั้งกาล
. (ขอได
้ตามนั้น
)
๔. ปวารณาไม
กำหนดทั้งปจจัยทั้งกาล
(ขอไดไม
เกิน ๔ เดือน
) ถาเขาปวารณาอีก ขอได ๔ เดือนอีก,
ถาขอเกินก
ำหนด ตองปาจิตตีย
, ถาเขาปวารณาเปนนิตย ขอไดตลอดไป
สิกขาบทที่ ๘ ไปดูกระบวนทัพ
ไปเห็นกองทัพดวยธุรกิจบางอย
าง ไมใชไปดูเลน ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๙ อยู
ในกองทัพไดเพียง ๓ วัน
การนับวันในที่นี้ ก
ำหนดเอาพระอาทิตยตก ถามีเหตุจําเปน ก็อยูในกองทัพไดครั้งละ ๓ วัน แตถ้า
เข
้าไปแลวออกไมได เพราะเหตุจําเปนอื่นอีก ก็อยูตอไปได ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๑๐ อยู
ในกองทัพ หามดูการรบเปนตน
ในระหว
างที่อยูในกองทัพ หามมิใหไปดูเขารบกัน เขาตรวจที่พักพล เขากําลังจัดกระบวนทัพ
กระบวนทัพที่เขาจัดแลว
เมื่อฝาฝน เปนปาจิตตียแต
ละอยาง ๆ

26. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 26
สุราปานวรรคที่ ๖
สิกขาบทที่ ๑ ดื่มน้
ําเมา
น้
ําเมา คือ สุราและเมรัย ฝน เฮโรอีน กัญชา ใบกระทอม ยาเสพติดใหโทษทุกชนิด จัดเขาในสิกขา
บทนี้ดวย
๑. ภิกษุจะรูหรือไม
ก็ตาม เสพสิ่งใหโทษดังกลาว ตองปาจิตตีย
๒. ถาเจือปนในแกง เพื่อชูรสเล็กนอย ไม
เมา ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๒ จี้
๑. ภิกษุจี้ภิกษุดวยนิ้วมือ มุ
งใหหัวเราะ ตองปาจิตตีย
๒. ภิกษุจี้ภิกษุดวยของเนื่องดวยกาย หรือจี้อนุปสัมบันแมดวยนิ้วมือ ตองทุกกฏ
๓. ไม
มุงหัวเราะ มีกิจที่จะตองถูกตองกายกัน ไมเปนอาบัติ
สิกขาบทที่ ๓ ว
ายน้ําเลน
๑. น้
ําลึกพอวายได ภิกษุวายเลน ตองปาจิตตีย
๒. เล
นน้ําในเรือ พายเรือเลนในน้ํา เอามือวักน้ําเลน เอาเทาแกวงน้ําเลน เอาไมขีดน้ําเลน เอากระ
เบื้องปาน้
ําเลน วายน้ําในที่ตื้น ไมพอจะวายได เลนน้ําในภาชนะ ตองทุกกฏ
๓. ไม
มุงเลน ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๔ ไม
เอื้อเฟื้อในวินัย
ไม
เอื้อเฟอ คือดื้อดึง
, ไดรับค
ําแนะนําตักเตือนแลวไมเชื่อฟง
, กลับดูถูก ดูหมิ่น
๑. ไม
เอื้อเฟอในภิกษุผูกลาวสอนวินัย ตองปาจิตตีย
๒. ไม
เอื้อเฟอในภิกษุผูกลาวสอนธรรม ตองทุกกฎ
๓. ไม
เอื้อเฟอในอนุปสัมบันผูกลาวสอนทุกอยาง ตองทุกกฎ
๔. ภิกษุกล
าวชี้เหตุที่ประพฤติอยางนั้น เชน วาไดรับคําแนะนํามาจากอาจารยอยางนั้น ไมตองอาบัติ

สิกขาบทที่ ๕ หลอนให
้กลัว
ค
ําวา หลอน คือ พูดหรือแสดงอาการใหกลัว
๑. หลอนภิกษุใหกลัวผี โจร สัตวราย ตองปาจิตตีย
๒. หลอนอนุปสัมบัน ใหกลัวทุกอย
าง ตองทุกกฏ
๓. ไม
ตั้งใจหลอน บอกเลาเรื่องผี เปนตน ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๖ ติดไฟเพื่อจะผิง
ติดไฟผิงในเรือนไฟ ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๗ ในมัชฌิมประเทศ ๑๕ วันอาบน้
ําไดหนหนึ่ง
ทรงบัญญัติเฉพาะประเทศอัตคัตน้
ํา
สิกขาบทที่ ๘ ไดจีวรใหม
มา ตองทําพินทุกอนนุงหม
ท
ําพินทุ คือ เอาสีเขียว สีคราม เปนตน ทําใหเปนจุด เปนวงกลม ใหญเทาตานกยูง เล็กเทาหลังตัวเรือด
พรอมกับเปล
งวาจาวา
"อิม พินฺทุกปฺป กโรมิ" แปลว
า
"เราท
ําหมายจุดนี้
" ถาไม
ทํากอนนุงหม ตองปาจิตตีย

27. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 27
สิกขาบทที่ ๙ วิกัปจีวรแลว ตองใหถอนจึงใชได
ค
ําวาวิกัปจีวรตอหนาผูรับวา
"อิม
ํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺเปมิ”
ค
ําถอนวิกัปผูแกกวาวา
"อิม
ํ จีวรํ มยฺหํ สนฺตกํ ปริภุญฺช วา วิสชฺเชหิ วา ยถาปจฺจย วา กโรหิ
"
ค
ําถอนวิกัปผูออนกวาวา
"อิม
ํ จีวรํ มยฺหํ สนฺตกํ ปริภุญฺชถ วา วิสชฺเชถ วา ยถาปจฺจย วา กโรถ
"
หมายเหตุ :- ถาหลายผืน ว
า อิมานิ จีวรานิ แทน อิมํ จีวรํ
ว
า สนฺตกานิ แทน สนฺตกํ
ถายังไม
ถอน นุงหม ตองปาจิตตีย
สิกขาบทที่ ๑๐ ซ
อนบริขารดวยคิดจะลอเลน
ซ
อนบาตร จีวร ผาปูนั่ง กลองเข็ม ประคดเอว ของภิกษุ ตองปาจิตตีย
ซ
อนบริขารอื่นของภิกษุ หรือซอนบริขารทุกอยางของอนุปสัมบัน ตองทุกกฏ
ถาไม
คิดจะลอเลน เก็บซอนไวใหปลอดภัย ไมตองอาบัติ
ถามีเถยจิต จิตคิดจะลัก ตองอาบัติตามราคาสิ่งของ
สัปปาณวรรคที่ ๗
สิกขาบทที่ ๑ แกลงฆ
าสัตวดิรัจฉาน
แกล
้งฆาสัตวดิรัจฉานทุกชนิด ตั้งแตตนอยูในไข ในทองแม ตองปาจิตตีย
, ถาไม
แกลง ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๒ รูอยู
 บริโภคน้ํามีตัวสัตว
ค
ําวา
บริโภค คือ ดื่ม อาบ หรือใชทั่วไป รูอยู
 บริโภค ตองปาจิตตีย ถาไมรู ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๓ รื้อฟ
นอธิกรณ์
อธิกรณ
์ ได้แก่ เรื่องที่เกิดขึ้นแลวตองทํามี ๔ คือ
:-
๑. วิวาทาธิกรณ
์
๒. อนุวาทาธิกรณ
์
๓. อาปตตาธิกรณ
์
๔. กิจจาธิกรณ
์
ภิกษุ รูอยู
วา สงฆ์หรือบุคคลทําถูกตองแลว รื้อฟนทําใหม ตองปาจิตตีย ถาไมรู ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๔ รูอยู
 แกล้งปกปดอาบัติชั่วหยาบของภิกษุอื่น
อาบัติชั่วหยาบ คือ ปาราชิก และ สังฆาทิเสส
ค
ําวา
"ภิกษุ" หมายถึงตลอดถึงผูขาดจากภิกษุแลว แต
ยังปฏิญญาวาเปนภิกษุ
ค
ําวา
"ปกปด" คือ เมื่อไดรูว
า ภิกษุรูปใดตองอาบัติหยาบแลวไมบอกใหสงฆทราบ เพื่อจะไดจัดการ
ตามวินัย ผูปกปดตองอาบัติปาจิตตีย
ถาไม
ตั้งใจปกปด แตมีเหตุขัดของ ก็ไมไดบอก หรือเห็นวาถาบอกไปผลรายกวานิ่งเสีย จึงไมบอก
ไม
จัดวาปด ไมตองอาบัติ

28. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 28
สิกขาบทที่ ๕ รูอยู
 ทําการอุปสมบทคนมีอายุไมครบ ๒๐ ป
อุปสมบทกุลบุตร ผูมีอายุหย
อนกวา ๒๐ ป ถารูอยู
๑. อุปชฌายะ ตองปาจิตตีย
๒. พระคู
สวด และพระนั่งหัตถบาส ตองทุกกฏ
๓. ผูขออุปสมบท ไม
เปนภิกษุ
๔. แต
ถาไมรู ทุกรูป ไมตองอาบัติ
และผูขออุปสมบทนั้นก็ไม
เปนภิกษุ คือ เปนสามเณรตามเดิม
สิกขาบทที่ ๖ รูอยู
 เดินทางกับพอคาผูซอนภาษี
๑. รูอยู
 ชักชวนเดินทางรวมกันกับผูคาขาย ซอนของหนีภาษี หรือชวนกันเดินทางกับพวกโจร ตอง
ปาจิตตีย
๒. ถาไม
รู หรือรูแตไมชักชวน ตางคนตางเดิน ไมตองอาบัติ
ค
ําวา
"ระยะบานหนึ่ง" ในที่อยู
คับคั่ง กําหนดเขตบานเจาของหนึ่ง ๆ
, ถาในปา ก
ําหนดกึ่งโยชน
สิกขาบทที่ ๗ เดินทางกับผูหญิง
ชักชวนหญิงผูรูเดียงสา เดินทางร
วมกัน ตองปาจิตตีย
ถาไม
ชวน ตางคนตางเดิน ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๘ กล
าวคัดคานธรรมเทศนาของพระพุทธเจา
ภิกษุอวดดีคัดคานพระธรรมวินัยว
า ไมถูก
, ภิกษุอื่นตักเตือนหามปราม ไม
เชื่อฟัง สงฆสวดประกาศ
หามจบ ตองปาจิตตีย และไดชื่อว
า
อุกขิตตโก แปลว
า ผูถูกสงฆยกโยน หรือถูกสงฆซัดออกจากหมู
สิกขาบทที่ ๙ รูอยู
 คบกับภิกษุผูถูกสงฆ์ยกออก
๑. ร
วมกิน
ไดแก

ก. อามิสสมโภค คบหาดวยอามิส
ข. ธัมมสมโภค คบหาดวยการเรียนธรรม สอนธรรม
๒. ร
วมอยู
คือ ร
วมทําสังฆกรรมตาง ๆ
๓. ร
วมนอน
คือ เหยียดกายนอนในที่มุงเดียวกัน
คบดวยอาการอย
างใดอยางหนึ่ง ตองปาจิตตีย
แต
ถาผูที่สงฆยกออกนั้น กลับประพฤติดี สงฆสวดประกาศระงับโทษใหเขาสมาคมอีก
, ภิกษุผูคบ
ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๑๐ รูอยู
 เกลี้ยกลอมสามเณรที่สงฆให ฉิบหาย
สามเณรคัดคานพระธรรมวินัย สงฆใหสึก แต
ยังไมทันสึก ภิกษุใด รูอยู เอามาเลี้ยงไว รวมกินรว
มนอน ตองปาจิตตีย
์

29. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 29
สหธรรมิกวรรคที่ ๘
สิกขาบทที่ ๑ ประพฤติอนาจาร เขาตักเตือน ยังพูดผัดเพี้ยน
ภิกษุประพฤติอนาจาร ถาผูอื่นตักเตือน ยังพูดผัดเพี้ยน มีโทษเพิ่มขึ้น ดังนี้ :-
๑. อุปสัมบันกล
าวตักเตือน เรื่องวินัย ตองปาจิตตีย
๒. อุปสัมบันกล
าวเตือน เรื่องธรรม ตองทุกกฏ
๓. อนุปสัมบันกล
าวเตือน เรื่องวินัยหรือเรื่องธรรม ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๒ เมื่อเขาทองปาติโมกข
แกลงพูดใหเขาคลายอุตสาหะ ตองปาจิตตีย
ถาไม
ปรารถนาจะพูดใหคลายอุตสาหะ หรือไมปรารถนาจะกน คือติเตียนสิกขาบท แตพูดตามเหตุที่
ปรารภถึง ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๓ ตองอาบัติแลว แกลงไขสือ
ภิกษุประพฤติอนาจาร คือ ล
วงสิกขาบทตาง ๆ แลว รูวาตองอาบัติแลว แกลง
ไขสือ คือรูแลวแกล
้ง
ท
ําเปนไมรู ถาสงฆสวดประกาศ
"โมหาโรปนกรรม" คือท
ําการเพิ่มโทษ เพราะแกลงทําไมรู ตองปาจิตตีย
(ค
ําวา
อนาจาร ในสิกขาบทนี้น
ํามาจากตนบัญญัติ
)
สิกขาบทที่ ๔ ใหประหาร
ค
ําวา
"ใหประหาร" คือท
ํารายดวยกาย หรือของเนื่องดวยกาย หรือโยนไป ขวางไป ซัดไป ยิงไป ทํา
เอง หรือใชใหท
ํา
อาบัติ-อนาบัติ ดังนี้ :-
๑. โกรธใหประหารแก
ภิกษุ ตองปาจิตตีย
๒. โกรธใหประหารแก
อนุปสัมบัน ตองทุกกฏ
๓. ไม่โกรธให
้ประหารแกใครก็ตาม เพื่อปองกันตัว ไมตองอาบัติ
๔. ไม่โกรธให
้ประหาร เจตนาใหเขาตาย ปรับโทษตามตติย
-ปาราชิกสิกขาบท
๕. ถาจับตองศัสตราวุธ ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๕ เงื้อมือดุจใหประหาร
ภิกษุโกรธ เงื้อมือท
ําทาทุบตี ตอย ชื่อวา
เงื้อมือดุจใหประหาร
๑. ท
ําแกภิกษุ ตองปาจิตตีย
๒. ท
ําแกอนุปสัมบัน ตองทุกกฏ
๓. ไม่โกรธท
ำเพื่อป้องกันตัวหรือทําเลน ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๖ โจท (ฟอง) ซึ่งภิกษุอื่น
โจทด
้วยอาบัติสังฆาทิเสสไมมีมูล ตองปาจิตตีย ตามสิกขาบทนี้
โจทดวยอาบัติอย
างอื่น ซึ่งต่ํากวาสังฆาทิเสส และไมมีมูล ตองปาจิตตีย ตามมุสาวาทสิกขาบท

30. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 30
สิกขาบทที่ ๗ แกลงก
อความรําคาญ
แกลงก
อความรําคาญ คือพูดปรารภพระบัญญัติให้เขารอนใจ เกี่ยวกับเรื่องวินัยบางอยาง ตองปาจิตตีย

(ถาเกี่ยวกับธรรมะ ตองทุกกฎ)
ถาไม
แกลงใหเขารอนใจรําคาญ พูดแนะนําตามเหตุอันสมควร ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๘ แอบฟงความ
ภิกษุแอบฟงความที่ภิกษุวิวาทกัน
๑. เพื่อเก็บมาเปนเครื่องโตเถียง ตองปาจิตตีย
๒. เพื่อหาโทษใส
กัน
ตองปาจิตตีย
๓. เพื่อเปนเครื่องมือยุยงให
้เขาแตกกัน
ตองปาจิตตีย
ไม
ตั้งใจแอบฟง เดินผานไปไดยินเสียงภิกษุวิวาทกันเขา หรือแอบฟงความอันไมมีโทษ หรือแอบฟัง
ภิกษุประพฤติอัชฌาจาร เช
น นั่งพูดกับหญิงตัวตอตัว เพื่อจับผิดโดยเห็นแกพระศาสนา ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๙ ใหฉันทะแลว กลับติเตียน
"สังฆกรรมที่เป
็นธรรม
" คือ สงฆท
ําถูกตามระเบียบพุทธบัญญัติทุกประการ
๑. ติเตียนสงฆ ผูท
ํากรรมที่เปนธรรม
ตองปาจิตตีย
๒. ติเตียนสงฆ ผูท
ํากรรมที่ไมเปนธรรม
ไม
ตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๑๐ เมื่อสงฆก
ําลังประชุม หลีกไป
๑. สงฆก
ําลังทํากิจคางอยู ลุกไปไมใหฉันทะกอน โดยมุงใหเสียกรรม พอละหัตถบาส ตองปาจิตตีย
๒. เห็นสงฆ
์ทำกรรมไมเป็นธรรม เกรงจะเกิดวิวาท หลีกไปเสีย หรือปวดอุจจาระ ปสสาวะ
, หรือ
เสมหะเต็มในปาก หลีกไปดวยคิดจะกลับเขามาอีก โดยไม
ใหฉันทะ ไมตองอาบัติ
๓. ไม่สบายนั่งต
อไปอีกไมได หรือมีธุระสำคัญ ใหฉันทะแลวไป ไมตองอาบัติ
สิกขาบทที่ ๑๑ พรอมกับสงฆ ใหจีวรแก
ภิกษุแลวติเตียน
๑. ภิกษุพร
้อมกับสงฆ ใหจีวรแกภิกษุผูไดรับสมมติใหทําการสงฆแลว ติเตียนภิกษุอื่น ตองปาจิตตีย
๒. ภิกษุพรอมกับสงฆ ใหจีวรแก
ภิกษุผูมิไดรับสมมติสงฆใหทําการสงฆ หรือใหจีวรแกสามเณร หรือ
ให
้ของอื่น ๆ แกภิกษุหรือสามเณรก็ตามแลวติเตียน ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๑๒ รูอยู
 นอมลาภ
ดูสิกขาบทที่ ๑๐ แห
งปตตวรรค
รตนวรรคที่ ๙
สิกขาบทที่ ๑ ไม
ไดรับอนุญาตกอน เขาในหองพระเจาแผนดิน
พระเจาแผ
นดินผูไดรับมูรธาภิเษก อยูในหองที่บรรทมที่ใดที่หนึ่งโดยที่สุดแมวงดวยมานกับพระ
มเหสี ภิกษุเขาไปโดยมิไดรับอนุญาต ตองปาจิตตีย

31. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 31
สิกขาบทที่ ๒ เก็บของตก
เครื่องบริโภคของคฤหัสถ หมายถึงรัตนะ คือ ทอง เงิน เพชร พลอย แทก็ตาม ไม
แทก็ตาม ตลอดถึง
เครื่องใชสอยทั่วไป
๑. ตกในที่อื่น ภิกษุถือเอาเป
็นของเก็บไดเอง หรือใหผูอื่นเก็บเอา ตองปาจิตตีย ถาเปนของ
นิสสัคคีย ถือเอา ตองอาบัตินิสสัคคิยปาจิตตีย
๒. ตกในวัดหรือที่อาศัย ตองเก็บไวใหเจาของ ถาไม
เก็บ ตองทุกกฏ
๓. ตกในวัด ถือเอาดวยเถยจิต ตองอาบัติตามราคาของ
สิกขาบทที่ ๓ เขาบานในเวลาวิกาล ตองบอกลา
เวลาวิกาลนับแต
เที่ยงวันไปจนถึงอรุณขึ้นวันใหม
ภิกษุเขาบานในเวลาวิกาล โดยไม
บอกลา ตองปาจิตตีย เวนไวแต
๑. มีกิจด
วน เชน ไฟไหม งูพิษกัด
๒. ไม
มีภิกษุอื่นในวัด ลาใครไมได
๓. ไปสู
วัดอื่น เดินผานบานไมแวะบาน
สิกขาบทที่ ๔ ท
ํากลองเข็ม
ภิกษุใชช
างทํากลองเข็มดวยกระดูก งา เขา ตองปาจิตตีย
ผูอื่นท
ําถวาย ภิกษุใชของนั้น ตองทุกกฏ
ตองต
อยกลองเข็มนั้นเสียกอน จึงแสดงอาบัติตก เรียกเภทนกปาจิตตีย ใหทําของอื่น ไมตองอาบัติ
,
แต
ถาใหทําในสมัยที่เขานิยมทํากันมาก ตองทุกกฎ
สิกขาบทที่ ๕ ท
ําเตียงหรือตั่ง
ท
ําเอง หรือใหทํา เตียง หรือ ตั่ง มีเทาเกิน ๘ นิ้วพระสุคต ตองปาจิตตีย์
(วัดจากพื้นขึ้นถึงแม
แคร ๘ นิ้วพระสุคต
, เท
ากับ ๑๐ นิ้ว ๓ กระเบียด ชางไม
) ตองตัดเสียก
อน จึง
แสดงอาบัติตก เรียก เฉทนกปาจิตตีย ไดของที่เขาท
ําเกินประมาณมาใช ตองทุกกฏ
สิกขาบทที่ ๖ ท
ําเตียงหรือตั่งหุมนุน
(ยัดนุ
น
)
เตียงหรือตั่งยัดนุ
น คือ ปุย ที่เกิดจากตนไม จากเถาวัลย ดอกเลา ฝาย ใหรื้อก่อน จึงแสดงอาบัติตก
สิกขาบทที่ ๗ ท
ําผาปูนั่ง
ผาปูนั่ง มีขนาดยาว ๒ คืบ กวางคืบครึ่ง และชายอีก ๑ คืบ โดยคืบพระสุคต ท
ําเกินขนาด ตองปาจิตตีย
สิกขาบทที่ ๘ ท
ําผานุงปดแผล
- ผาปดฝ
ผาปดแผล เช
น ฝ แผลพุพอง มีขนาดยาว ๔ คืบ กวาง ๒ คืบ โดยคืบพระสุคต ทําเกินขนาด ตองปาจิตตีย

สิกขาบทที่ ๙ ท
ําผาอาบน้ําฝน
ผาอาบน้
ําฝน มีขนาดยาว ๖ คืบ กวาง ๒ คืบครึ่ง โดยคืบพระสุคต ทําเกินขนาด ตองปาจิตตีย์
สิกขาบทที่ ๑๐ ท
ําจีวร
ท
ําจีวร ตั้งแตยาว ๙ คืบ กวาง ๖ คืบ ขึ้นไป โดยคืบพระสุคต ตองปาจิตตีย

32. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 32
ทุกอย
างตามสิกขาบทที่ ๗
, ๘, ๙, ๑๐ ที่ท
ําเกินประมาณ ตองตัดใหไดประมาณเสียกอน จึงแสดง
อาบัติตก คือ พนโทษ
สรุปปาจิตตีย
ขอหามในกัณฑนี้ จัดเป
็นหมวดตามความเสียหายมากหรือนอย ดังนี้
:-
๑. ขอที่ท
ําใหเปนคนเลว เชน กลาวมุสา กลาวสอเสียด
๒. ขอแสดงความดุราย เช
น ดา
, ใหประหาร, ฆ
าสัตวดิรัจฉาน
๓. ขอแสดงอันท
ําใหเสียหาย เชน นอนรวมเขตหลังคาเดียวกับหญิง
, นั่งในที่ลับกับหญิง, เดินทา
งกับผูซ
อนภาษี
๔. ขอส
อความซุกซน เชน วายน้ําเลน
, หลอนใหกลัว
๕. ขอส
อทําใหเสียกิริยา เชน นอมลาภ
, ไม
เอื้อเฟอในพระวินัย
๖. ขอส
อใหเห็นความสะเพรา เชน เอาของสงฆไปใช้แลวไมเก็บ
, บริโภคน้
ําที่มีตัวสัตว์
๗. ขอที่ล
วงแล้วทําใหเสียธรรมเนียม เชนนอนรวมกับอนุปสัมบัน
, ขุดดิน, พรากภูตคาม, ฉันอาหาร
ในเวลาวิกาล
กัณฑที่ ๘ ปาฏิเทสนียะ-เสขิยวัตร
ปาฏิเทสนียะ ๔
สิกขาบทที่ ๑, ๒ ไม
ตองเปนหวง เพราะภิกษุณีไมมีแลว
สิกขาบทที่ ๓
"พระเสขะ" มี ๗ พวก คือ พระผูตั้งอยู
ในโสดาปตติมรรคเปนตน จนถึงพระผูตั้งอยูในอรหัตมรรค
"ตระกูล" คือ บุคคล ผูมีศรัทธาแรงกลา แมมิใช
พระเสขะแตสงฆสมมติใหเปนพระเสขะ เพื่อหาม
มิใหภิกษุรับบิณฑบาตในตระกูลนั้น เวนไว
้แตเขานิมนต์
สิกขาบทที่ ๔
ในปาเปลี่ยวมีพวกโจรอาศัย ภิกษุอยู
ในที่เชนนั้น เมื่อชาวบานไปทําบุญถูกโจรปลน จึงทรงหาม
มิใหภิกษุรับของเคี้ยว ของฉัน ที่เขามิไดบอกใหรูไวก
อน เพื่อปองกันชาวบานถูกทําราย
เสขิยวัตร ๗๕
วัตรที่ภิกษุจะตองศึกษาและตองปฏิบัติ เรียก เสขิยวัตร มี ๗๕ ขอ จัดเปน ๔ หมวด คือ :-
๑. สารูป ว
าดวยธรรมเนียมควรปฏิบัติเวลาอยูในวัดและเวลาเขาบาน ๒๖ ขอ
๒. โภชนปฏิสังยุต ว
าดวยธรรมเนียมรับและฉันบิณฑบาต ๓๐ ขอ
๓. ธัมมเทสนาปฏิสังยุต ว
าดวยธรรมเนียมไมแสดงธรรมแกคนไมเคารพ ๑๖ ขอ
๔. ปกิณณกะ ว
าดวยธรรมเนียมการถายอุจจาระ ปสสาวะ และถมเขฬะ ๓ ขอ
สิกขาบทเหล
านี้ไมไดปรับอาบัติไวโดยตรง ถาไมเอื้อเฟอ ปฏิบัติผิดธรรมเนียมไป ตองอาบัติทุกกฎ
เหมือนกันทุกขอ

33. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 33
สารูปหมวดที่ ๑ มี ๒๖
๑-๒. ภิกษุพึงท
ําความศึกษาวา เราจักนุง
-ห
มใหเปนปริปริมณฑล
ค
ําวา
ปริมณฑล นั้น คือกลมกล
อมเรียบรอย
นุ
ง เปนปริมณฑล คือ เบื้องบนปดสะดือ พับชายพกไวใน เบื้องลางปดเขา
ห
ม เปนปริมณฑล คือ ในวัดหมเฉวียงบา เปดบาขวา ในบานคลุม ๒ บา
, ขางล
างปกเขา
ทั้งนุ
ง
-ห
ม ตองใหถูกตามแบบที่พระนิยม ไมใชแบบคฤหัสถนิยม ผูบวชใหมยังทําไมชํานาญ
ท
านไมปรับอาบัติ แตผูบวชนานพอสมควรแลวยังรุมราม ตองทุกกฏ
๓-๔. เราจักปดกายดวยดีไป-นั่งในบาน
ในขณะเดินไปหรือนั่งในบ
้านหรือในถนนหนทาง ตองระวังผ้านุง ผาหมที่จัดไว้เรียบรอยแลว อย่า
ใหหลุดลุ
ยเลื่อนขึ้น
-ลง
๕-๖. เราจักระวังมือเทาดวยดีไป-นั่งในบาน
คอยระวัง ไม
กระดิกมือหรือเทาเลน เปนตน
๗-๘. เราจักมีตาทอดลงไป-นั่งในบาน
ให
้ทอดสายตาลงต่ําเปนปกติ จะมองดูสูงในคราวจําเปนก็ได
๙-๑๐. เราจักไม
เวิกผาไป
-นั่งในบาน
ไม
ถกจีวรขึ้นพาดบาจนเห็นสีขาง ไมถกสบงขึ้นเลยเขา
๑๑-๑๒. เราจักไม
หัวเราะไป
-นั่งในบาน
ไม่สรวลเสเฮฮา หรือไม
หัวเราะคิกคัก
, เพียงยิ้มแยมไดอยู

๑๓-๑๔. เราจักไม
พูดเสียงดังไป
-นั่งในบาน
ไม
พูดดังเกินไป แตมิใช่กระซิบ พูดพอคนที่นั่งหาง ๖ ศอกฟงถนัด แตในที่มีคนมากตองกา
รพูดใหไดยินทั่วกัน ก็พูดใหดังขึ้น มิใช
ตะโกนใชได
๑๕-๑๖. เราจักไม
โคลงกายไป
-นั่งในบาน
ไม่โยกกาย เพราะท
ําภูมิ คือทําทาใหสวยงาม หรือเพราะออนแอ ใหเดินหรือนั่งตัวตรง
๑๗-๑๘. เราจักไม
ไกวแขนไป
-นั่งในบาน
ไม่แกว
งไกวแขน เพื่อทําภูมิ หรือเพื่อแสดงลีลา คือ นวยนาด
, ใหหอยแขนไวตามปกติ, เมื่อจ
ําเปน
ต
้องกางแขน เพื่อใหมีกําลังทานตัว ไมมีโทษ
๑๙-๒๐. เราจักไม
สั่นศีรษะไป
-นั่งในบาน
ไม่เดินหรือไม
นั่งคอพับ ใหตั้งศีรษะตรง แมสายหนาพยักหนาในเวลาพูดก็เปนอาการสั่นศีรษะ ควรเวน
๒๑-๒๒. เราจักไม่เอามือค้
ํากายไป
-นั่งในบาน
ไม่เอามือค้
ําบั้นเอว ไมนั่งเทาแขนบนพื้น ไมเทาศอกบนโตะ
๒๓-๒๔. เราจักไม่เอาผาคลุมศีรษะไป-นั่งในบาน
ไม่เอาผ
้าคลุมหรือโพกศีรษะ ซึ่งเป็นอวัยวะที่ควรเปด

34. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 34
๒๕. เราจักไม
เดินกระโหยงเทาไปในบาน
กระโหย
ง คือ เหยียบพื้นไมเต็มเทา
๒๖. เราจักไม
นั่งรัดเขาในบาน
ไม่เอามือกอดเข
าหรือไมเอาผารัดเขาในเวลานั่งยอง หรือนั่งขัดสมาธิ หรือนั่งหอยเทา
ตั้งแต
ขอ ๑ ถึง ๒ ตองปฏิบัติทั้งในวัด ทั้งในบาน
ตั้งแต
ขอ ๓ ถึง ๒๖ ตองปฏิบัติโดยเครงครัดในบ้าน แตถาบานเขาจัดหองใหเปนที่พระพักแรมคืน
แรมวัน ก็ปฏิบัติในห
้องนั้นเหมือนในวัดได
โภชนปฏิสังยุตหมวดที่ ๒ มี ๓๐
๑. รับบิณฑบาต โดยเคารพ คือ เอื้อเฟ
อในบุคคลผูใหและในของที่เขาให ไมดูหมิ่น
๒. เมื่อรับบิณฑบาต หามมิใหดูหนาทายก หรือเหม
อไปทางอื่น
๓. เมื่อรับบิณฑบาต หามเลือกรับแต
รายที่มีกับขาว
อย
าผานรายที่ใส่ขาวเปลา
๔. รับบิณฑบาตพอเสมอขอบปากบาตร คือไม
รับจนล้นบาตร เต็มแลวถายรับอีกจนกวาจะทั่วตาม
ศรัทธาของทายกได
๕. ฉันบิณฑบาตโดยเอื้อเฟ
อ
คือ ไม
รังเกียจในของที่ไมดี ไมฉันพลางทําอื่นพลาง
๖. เมื่อฉันบิณฑบาตจักแลดูแต
ในบาตร
คือ ไม
ฉันพลางแลดูอื่นพลาง ถามีเหตุธุระจําเปนก็ดูได
๗. ไม
ขุดขาวสุกให้แหว่ง
คือ ไม
หยิบในที่เดียวจนแหวงลึกลงไป
๘. ฉันแกงพอสมควรแก
ขาวสุก
คือ ไม
ฉันแกงมากเกินควร ไมฉันตะกลาม ถาเขาเลี้ยงแตของอื่น
ไม
มีขาวสุก หรือมีนอย ก็ฉันแกงมากได
๙. ไม่ขยุมขาวสุกแต
ยอดลงไป
คือเมื่อมีขาวพูนเปนยอด ตองเกลี่ยใหเสมอแล
้วจึงฉัน
๑๐. ไม่กลบแกงหรือกับข
้าวดวยขาวสุกเพราะอยากจะไดมาก
คือ เมื่อฉันในที่ทายกเลี้ยงพระ เขา
คอยเติมของฉันถวาย หามมิใหเอาขาวกลบแกง
๑๑. ไม่อาพาธหามขอขาว-แกง มาฉัน แต
ถาเขาเปนญาติ คนปวารณาขอได หรือมิใชญาติ
-ปวารณา
ขอมาใหพระผูอาพาธได
๑๒. ไม
แลดูบาตรของภิกษุสามเณรดวยคิดจะตําหนิวามูมมาม
แต
ถาแลดูดวยคิดจะใหของฉันที่เขา
ยังไม
มี ไมหาม
๑๓. ไม
ทําคําขาวใหใหญขนาดคับปากเคี้ยวไมสะดวก
แมของอื่นนอกจากขาว ถาท
ําเปนคําใหญดู
เป
็นเสียกิริยา ก็ไมควรทํา
๑๔. ตองท
ําคําขาวใหกลมกลอม
เช
น ขาวเหนียวหรือขาวเจาที่หุงเปยก แมของเคี้ยวของฉันทุกอย่าง
ควรท
ําใหเปนคํา ๆ เรียบรอย เชน ขนมจีนตองตัดใหเปนคํา
๑๕. ไม
อาปากรอรับคำขาว
คือ ไม
อาปากเคี้ยวอาหาร อาเฉพาะรับเทานั้น
๑๖. ไม่เอามือสอดเขาปากเวลาฉัน เพราะดูสกปรก (ถากางติดเหงือก ติดคอ ตองคายอาหาร บวน
ปากเสียก
อน จึงสอดมือล้วงออก
)

35. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 35
๑๗. ไม
พูดขณะที่คําขาวอยูในปาก
ตองกลืนหรือคายแลวจึงพูด
๑๘. ไม
ฉันเดาะคําขาว
คือ ไม่โยนค
ำขาวอาปากรับ เพราะเปนกิริยาซุกซน
๑๙. ไม
ฉันกัดคําขาว
ของอื่นท
านไมหาม
, แต
ถาดูมูมมามนาเกลียด ก็ไมควรกัด
๒๐. ไม
ฉันทํากระพุงแกมใหตุย
ตองฉันค
ําเล็ก ๆ จึงจะไมตุย
๒๑. ไม
ฉันสลัดมือ
ถาเปรอะเป
อนก็เช็ดหรือลางใหสะอาด
๒๒. ไม
ฉันทําเมล็ดขาวอันเหลือจากที่เขาปากใหตกลงในบาตร
-จาน หรือในที่นั้น ๆ
๒๓. ไม
ฉันแลบลิ้น
เพราะเปนกิริยาที่น
าเกลียด
๒๔. ไม
ฉันดังจับ ๆ
ในขณะเคี้ยวของแข็ง
๒๕. ไม
ฉันดังซูด ๆ
ในขณะซดของเหลว
๒๖. ไม
ฉันเลียมือ
คือ แลบลิ้นเลียอาหารที่ติดมือหรือเอามือเล็มเศษอาหารที่ติดมือ ติดชอนส
้อม
แลวส
งเขาปาก ก็ชื่อวา เลียมือเหมือนกัน
๒๗. ไม
ฉันขอดบาตร
ขาวเหลือนอยไม
เต็มคํา หามมิใหตะลอมรวมเขา
๒๘. ไม
เลียริมฝปาก
หากเป
อน ตองเช็ดหรือลาง
๒๙. ไม
เอามือที่เปอนจับภาชนะน้ํา
เพราะภาชนะจะพลอยเป
ื้อนดวย
๓๐. ไม
เอาน้ําลางบาตรมีเมล็ดขาวเทในบาน
แมไม
มีเมล็ดขาว ก็ไม่ควรเท แตควรเทในที่อันเขาจัดไว
ธรรมเนียมฉันอาหารนี้ ควรถือเอาแต
ใจความเปนหลักปฏิบัติ อยามัวหลงในธรรมเนียมจนไมควร
แก
กาละเทศะ และไมควรปลอยปละ ไมเอื้อเฟอจนเสียธรรมเนียม
ธัมมเทสนาปฏิสังยุตหมวดที่ ๓ มี ๑๖
๑. ไม่แสดงธรรมแก่ผูไม
เปนไข มีรมในมือ
คือ ผูกางร
ม ไมใช ถือรม
๒. ไม่แสดงธรรมแก่ผูไม
เปนไข มีไมพลองในมือ
คือ ผูถือไมยาวขนาด ๕ ศอก ส
ําหรับใชตี
๓. ไม
แสดงธรรมแกผูไมเปนไข มีศัสตราในมือ
คือ ผูถือ เครื่องประหารที่มีคม เช
น ดาบ
๔. ไม
แสดงธรรมแกผูไมเปนไข มีอาวุธในมือ
คือ ผูถือเครื่องประหารที่ไม
มีคม เชน ปน
, ศัสตรา กับ
อาวุธแมเขามิไดถือ เพียงผูกสอดไวกับตัว ก็จัดว
าอยูในมือ
แต
ทหารและพลเมืองบางประเทศ เชน มลายู ชวา เขาผูกสอดศัสตราวุธ ตามธรรมเนียม
มิใช
แสดงความดุราย ไมจัดเขาในขอนี้
๕. ไม่แสดงธรรมแก
ผูไมเปนไข สวมเขียงเทา
เขียงเท
้ามีสน
๖. ไม
แสดงธรรมแกผูไมเปนไข สวมรองเทา
รองเทาไม
มีสน
๗. ไม่แสดงธรรมแก
ผูไมเปนไขไปในยาน
คือ เขานั่งรถ เรือ เปนตน ภิกษุเดินไป หรือนั่งรถอีกคัน
หนึ่ง หรือนั่งเรืออีกล
ําหนึ่ง อยางนี้แสดงธรรมไมได
, แต
ถารถ
-เรือใหญ
นั่งไปดวยกัน แสดงธรรมได
๘. ไม
แสดงธรรมแกผูไมเปนไขอยูบนที่นอน
เขาจะนั่งหรือนอนอยู
ก็ตาม บนเตียงหรือฟูกหรือเครื่อง
ปูนอนอื่น ๆ จัดเขาในขอนี้
๙. ไม
แสดงธรรมแกผูไมเปนไขนั่งรัดเขา
รัดดวยผาหรือมือ

36. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 36
๑๐. ไม่แสดงธรรมแก
ผูไมเปนไขพันศีรษะ
๑๑. ไม่แสดงธรรมแก
ผูไมเปนไขคลุมศีรษะ
แมโพกศีรษะ สวมหมวก ก็จัดเขาในข
้อนี้ แตถาเขามี
ธรรมเนียมนิยมกันโพกศีรษะ สวมหมวก เปนการแสดงความเคารพ ก็ไม
จัดเขาในข้อนี้
๑๒. นั่งบนแผ
นดิน ไมแสดงธรรมแกผูไมเป็นไข้นั่งบนอาสนะ
๑๓. นั่งบนอาสนะต่
ํา ไมแสดงธรรมแกผูไม่เป็นไขนั่งบนอาสนะสูง
ค
ําวา
อาสนะ ในสิกขาบททั้ง ๒ นี้ น
าจะหมายถึงสถานที่อันยกพื้นสูงขึ้นจากดินดวย เชน
พระยืนหรือนั่งบนแผ
นดิน แสดงธรรมแกผูไมเปนไขนั่งบนพื้นโรง พื้นเรือน หรือเกาอี้ หรือแมนั่งบนเสื่อ
อาสนะ เช
นนี้ไมได
ค
ําวา
อาสนะต่
ํา
-สูง หมายถึงพื้นโรงเรือน เก
้าอี้เปนตน ที่ต่ําและสูงกวากัน
๑๔. ยืนอยู
ไมแสดงธรรมแกผูไมเปนไขนั่งอยู
ถือการยืนเปนกิริยาเคารพ จึงหามไว
้อยางนี้ ถายืนทั้ง
ผูแสดง-ผูฟง ไดอยู

๑๕. เดินไปขางหลัง ไม
แสดงธรรมแกผูไมเป็นไขเดินไปขางหนา
ถือการเดินหลังเปนกิริยาเคารพ
๑๖. เดินไปนอกทาง ไม
แสดงธรรมแกผูไมเปนไขเดินไปในทาง
ถือการเดินนอกทาง คือ เลี่ยงออก
นอกทางเดิน เปนกิริยาเคารพ
ทั้ง ๑๖ นี้ เปนขอหามภิกษุมิใหแสดงธรรมแก
ผูที่ไมเคารพ ภิกษุฝาฝนก็มีโทษ ตองทุกกฎแตละอย่าง
ๆ
ปกิณณกะหมวดที่ ๔ มี ๑
๑. เราไม
เปนไขจักไมยืนถายอุจจาระ
-ปสสาวะ เปนธรรมเนียมของภิกษุนั่งถ
าย
๒. เราไม
เปนไขจักไมถายอุจจาระ
-ปสสาวะ บวนเขฬะลงในของเขียว
เขฬะ คือน้
ําลาย
ของเขียว คือ พืชผักหญาขาวกลา เปนตน แมมีสีไม
เขียวที่เขาปลูกไวเพื่อ
ประโยชน
์ทุกอยาง ที่ยังเปนอยู่
, ส
วนหญาที่รกรุงรัง ไมมีใครตองการ ไมจัดเขาในคําวาของเขียวนี้
๓. เราไม
เปนไขจักไมถายอุจจาระ
-ปสสาวะ บวนเขฬะ ลงในน้
ํา
น้
ํา
หมายถึงน้
ําที่ในบอ สระ แมบึง หนอง คลอง ที่เขาตองการใชสอย จัดเขาในขอนี้ สวนน้ํา
ทะเลไม
จัดเขา แมในคราวน้ําไหลบาทวม ไมมีที่บกจะถาย ทานอนุญาต
ในหมวดนี้ปรับอาบัติทุกกฎ เพราะไม
เอื้อเฟอ และมีขอยกเวนตามเคย
กัณฑที่ ๙ อธิกรณสมถะ
อธิกรณ มี ๔ ๑. วิวาทาธิกรณ ความเถียงเรื่องธรรม เรื่องวินัย
๒. อนุวาทาธิกรณ ความโจทกันดวยอาบัติ
๓. อาปตตาธิกรณ
์
ความต
้องอาบัติทั้งปวง
๔. กิจจาธิกรณ กิจที่สงฆ
์ควรทํา เชน ใหอุปสมบท

37. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 37
อธิกรณสมถะ มี ๗
ธรรมเปนเครื่องระงับอธิกรณ ๔ อย
าง อยางใดอยางหนึ่งที่เกิดขึ้น เรียกอธิกรณสมถะ มี ๗ คือ
:-
๑. สัมมุขาวินัย ระงับหรือวินิจฉัยในที่พรอมหนา
ก. พร
้อมหนาสงฆ์
๔ รูปขึ้นไป
ข. พร
้อมหนาบุคคล
ผูเกี่ยวของในเรื่อง
ค. พร
้อมหนาวัตถุ
คือเรื่องที่ยกขึ้นวินิจฉัย
ง. พรอมหนาธรรม คือวินิจฉัยถูกตองโดยธรรมโดยวินัย
๒. สติวินัย สงฆสวดใหสมมติแก
พระอรหันต วามีสติเต็มที่ ใครจะโจททานดวยอาบัติมิได
๓. อมูฬหวินัย สงฆสวดใหสมมติแก
ภิกษุผูหายเปนบาแลว มิให ใครโจททานดวยความผิดที่เธอทํา
ในขณะเปนบา
๔. ปฏิญญาตกรณะ ท
ําตามรับ ปรับอาบัติตามที่จําเลยยอมรับ เชน ในอนิยต ตอนวา
"ภิกษุรับ
อย่างใด ใหปรับอย
างนั้น
"
๕. เยภุยยสิกา ตัดสินเอาตามค
ำขอของคนมาก ใชไดในเมื่อคนทั้งหลายมีความเห็นตางกัน
๖. ตัสสปาปยสิกา กิริยาที่ลงโทษแก
ผูผิด แมไมรับ ถาพิจารณาสมจริงตามที่โจทก็ปรับโทษได เชน
ในอนิยต ตอนว
า
"เขาว
าจําเพาะธรรมอยางใด ใหปรับอยางนั้น
"
๗. ติณวัตถารกวินัย ระเบียบดังกลบไวดวยหญ
้า คือ ประนีประนอมกันทั้ง ๒ ฝาย ไมตองชําระ
ความเดิม เช
น เรื่องภิกษุชาวเมืองโกสัมพีแตกกัน
อธิกรณสมถะขอไหน ระงับอธิกรณอะไร พึงทราบดังต
อไปนี้
:-
สัมมุขาวินัย ระงับอธิกรณไดทุกอย
าง
สติวินัย อมูฬหวินัย ตัสสปาปยสิกา ระงับอนุวาทาธิกรณ
ปฏิญญาตกรณะ ติณวัตถารกะ ระงับเฉพาะอาปตตาธิกรณ และอนุวาทาธิกรณ
เยภุยยสิกา ระงับวิวาทาธิกรณ
สิกขาบท ๒๒๗ นี้ ทรงอนุญาตใหสงฆสวดทุกกึ่งเดือน รวมเรียกว
า พระปาติโมกข เปนหลักสําคัญ
ของพระภิกษุ
สิกขาบทนอกนี้ ที่ยกขึ้นเปนอาบัติ ถุลลัจจัยบาง ทุกกฎบาง ทุพภาสิตบ
้าง ไมไดมาในพระปาติโมกข์
กัณฑที่ ๑๐ มาตรา
มาตรา ไดแก
กิริยากําหนดประมาณ ในที่นี้มี ๕ ประเภท คือ
:-
๑. มาตราเวลา ๒. มาตราวัด ๓. มาตราตวง
๔. มาตราชั่ง ๕. มาตรารูปยะ
๑. มาตราเวลา
๑๕ วันบาง, ๑๔ วันบาง เปน ๑ ปกษ
๒ ปกษ (๒๙ วันบาง, ๓๐ วันบาง) เปน ๑ เดือน

38. สรุปเนื้อหาวินัยมุข เล่ม ๑ 38
๔ เดือน (บาง, ๕ เดือนบาง) เปน ๑ ฤดู
๓ ฤดู (๑๒ เดือนบ
้าง
, ๑๓ เดือนบาง) เปน ๑ ป
ฤดู ๓ มีชื่ออย
างนี้
:-
๑. เหมันตฤดู ฤดูหนาว ตั้งตน แรม ๑ ค่
ํา เดือน ๑๒ ถึงขึ้น ๑๕ ค่ํา
เดือน ๔
๒. คิมหฤดู ฤดูรอน ตั้งตน แรม ๑ ค่
ํา เดือน ๔
ถึงขึ้น ๑๕ ค่
ํา
เดือน ๘
๓. วัสสานฤดู ฤดฝนู ตั้งตน แรม ๑ ค่
ํา เดือน ๘
ถึงขึ้น ๑๕ ค่
ํา
เดือน ๑๒
อธิบายศัพทพิเศษ
บัณเฑาะก ไดแก
บุคคล ๓ จําพวก คือ
:-
๑. ชายผูประพฤตินอกรีตในทางเสพกาม (ผูมีราคะกลา) คือเปนผูชายมีอวัยวะเพศเปนชายโดย
สมบูรณ แต
เสพกามกับผูชายดวยกัน ทางเวจมรรคและทางปาก
, บุคคลจ
ําพวกนี้มีจิตใจและการแตงตัว
เป
็นผูชายแตกิริยาออนชอยคลายผูหญิง
, ปจจุบันมีศัพทเรียกเปนภาษาแสลงว
า
"เกย" เมื่อเสพกาม คน
หนึ่งท
ําหนาที่เปนชาย คนหนึ่งทําหนาที่เปนหญิง
๒. ชายผูถูกตอน (จีนเรียกขันที) คือผูชายที่ถูกตัดอวัยวะเพศออกหมด ทั้งส
วนที่เปนองคชาตและ
อัณฑะ, บุคคลจ
ําพวกนี้ขาดฮอรโมนเพศชาย จึงไมมีความรูสึกทางเพศ แตความสํานึกและจิตใจรวมทั้ง
ความแข็งแรง ยังเหมือนผูชายโดยสมบูรณ
์
๓. กะเทย คือคนหรือสัตวที่ไม
ปรากฏวาเปนชายหรือหญิง มีหลายอยาง เชน บางคนมีตัวบังคับ
(ยีน) เปนผูชาย บุคคลนั้นก็เปนผูชาย แต
ผิดปกติที่อวัยวะเพศทําใหมีลักษณะคลายอวัยวะเพศของสตรี
บางคนมีตัวบังคับ (ยีน) เปนผูหญิง บุคคลนั้นก็เปนผูหญิง แต
อวัยวะเพศบางสวนมีขนาดใหญ จึง
ท
ําใหดูคลายองคชาตของผูชาย
ในทางพระพุทธศาสนา ค
ําวา บัณเฑาะก
-กะเทย-อุภโตพยัญชนกะ หมายเอาบุคคลในขอ ๓ นี้เอง
การตอน และ การท
ําหมัน
ทั้ง ๒ อย่างนี้ มีจุดประสงคเหมือนกัน คือท
ําใหไมสามารถสืบพันธุกับ
เพศตรงกันขามได, แต
มีความตางกันที่วิธีทํา คือ
:-
๑. การตอน ในเพศผู คือตัดอัณฑะออก ท
ําใหเชื้อเพศผูหมดไป เพราะไมมีแหลงสรางเชื้อ
๒. การท
ําหมัน
ในเพศผู คือท
ําโดยผูกทอน้ําเชื้อไว จึงมีเชื้ออสุจิอยู แตออกมาไมได บุคคลนั้นจึงสืบ
พันธุไม
ได