Лекц № 2 Эмийн - амт.pptx སྨན་གྱི་རོ་པ་།།

.

1. Эмийн амт Багш: Ч.Цэдэн

2. སྨན་གྱི་རོ་པ་།། Эрт цагт хүмүүс идэж ууж буй идээ ундаа, хоол хүнсний зүйлийн биед үзүүлэх нөлөөг мэдэрч аль нь ашигтай, аль нь хортойг ажигласны үр дүнд тодорхой төсөөллийг бий болгосон байна. Иймд аливаа юм бүхэнд амт нь ямар нэг хэмжээгээр шингэсэн байх бөгөөд амтны үүсэл нь одон зурхайн таван махбодоос бүрэлдэж бий болдог. Эмт бодис бүхэн тогтсон амттай.

3. Эмийн амт гэдэг нь хэл хэмээх эрхтэнээр дамжиж сэрэл болсон амтлагдахуун мөн. Амтны мөн чанарын тухай “Алтан хадмал”-д амтны мөн чанар ямар вэ гэвэл эм хэмээн алдаршсах 5 махбодын мөн чанартай бодь биет бодисийг хэлэнд учруулхын үед тэр нь өөрийн амтаа тодорхой болгож амтагдахыг амтын мөн чанар “гэнэ” гэсэн байдаг. Иймээс ямар нэгэн мэдэгдэм амттай эмт бодис гэвэл заавал амсагдахуун нь тодорхой байдаг. Амт ба шингээлтийг товч, дэлгэрэнгүй, шингээлтийн сүүл гэж тодорхойлсон байх бөгөөд товчлон өгүүлэхдээ: амт үүсэх шүтээн, амтны ялгал, амтны аймаг, амтны үйлдэл зэргээр тус тус дэлгэрэнгүй тайлбарласан байдаг.

4. Амт үүсэх шүтээн Амтлаг амт тэргүүтэн эмүүд нь бүгд түүний шүтээн болсон шороо тэргүүтэй таван махбодиос үүснэ. Эм бүгдийн тус тусийн шалтгаан болдог шорооноос суурь шүтээн болгож тогтоох, усаар чийгтүүлэх, галын илчээр боловсруулах, хийгээр арвижуулах, огторгуйгаар асар арвижих болно. 5-н махбодь Хий རླུང་།། Ус ཆུ Гал མེ Шороо ས Огторгуй ནམ་མཁས

5. Нарийн өгүүлвэл Шороо, ус Шороо, гал Ус, гал Ус, хийнээс Амтлаг амт Исгэлэн амт Давслаг смт Эхүүн амт Гал , хий Халуун амт

6. Эмийн махбод Эрдэм Үйлдэл Мэдрэхүй Засах өвчин Шороо Хүнд, батлаг, мохдог, зөөлөн, хуурай, Чийрэгжүүлэхтөлжүүлэх Үнэрийн хувь Хий Усан Шингэн, сэрүүн, хүнд, мохдог, тослог, эелдэг Чийглэх, зөөлрүүлэх Амтны хувь Шар Гал Халуун, хурц, хуурай, хөнгөн, ширүүн, тослог, хөлбөрөнгүй Илчийг сэлбэх, өнгөжүүлэх Дүрсийн хувь Бадган Хий Хөнгөн, хөлбөрөнгүй, хүйтэн, ширүүн, нүнжиггүй, хуурай Хөдөлгөх, түгэх Хүрэлцэхүй хувь Бадган, шар Огторгуй Ерөнхийд түгнэ Орон зай аривжуулах суурь Дууны хувь Хурмал өвчин Маш нарийн өгүүлвэл 5 махбодын аль нэгийх нь мөн чанар голлолсон ч эм бүхнийг эрдм үйлдлээр нь авч үзвэл

7. Хүрэн өнгөтэй, хүнд хатуу эрдэмтэй үнэр ихтэй нь шороон эм Цагаан хөх, шар өнгөтэй хурц зөөлөн эрдэмтэй нь усан эм Улаан хүрэн өнгөтэй хуурай халуун ширүүн эрдэмтэй нь галын эм Өнгөгүй зөөлөн, сэрүүн хурц нь хийн эм Хөх хар өнгөтэй гашуун, амтлаг, исгэлэн нь огторгуйн эм хэмээсэн байдаг. Сомаранза зохиолд: Сүүлийг хураах: Бодитой эм ба бодитой бус зандүг зэргийг ч өөрийн ерөндөгөөр нь харилцан нийлүүлж найруулан эм болгодог тул “ Орчлон дээр” эм бус зүйл гэж үгүй гэжээ Цээжин биеийн өвчнийг арилгахад бөөлжүүлэх татах гал, хий махбодын эрдэм төгс эмүүдийг хэрэглэнэ. Доод биеийн өвчнийг арилгахад уруу арилгах буюу туулгах эмүүдийг хэрэглэх ба эдгээр нь шороо, усан махбодын эрдэм төгссөн учир өвчнүүдийг тус тус анагаана.

8. Амтны үүсэл Эмт бодист амтны түшиг болсон шороо, ус, гал, хий огторгуй зэрэг 5 махбод хурж амт бүрэлддэг.. Бүх эмт бодис нь шороо махбодоор суурь болгон тогтох усан махбодоор аривжуулан хөдөлгөх, огторгуй махбодоор хөндийрүүлэн уужруулна. Иймд эмт бодист махбодууд бүрэлдэх нь амтны үүсэл мөн. 5 махбод бүрэлдэж амт үүсэх боловч 5 махбодоос огторгуйн махбод голлолдогүй, шороо, ус, гал, хий дөрвөөс ижил бус хоёр махбод хослон нийлж голлон нэг зүйлийн амт үүсгэнэ. Өөрөөр хэлбэл нэг зүйлийн эмийн бүрэлдэхүүнд махбодын аль хоёр нь дийлэнх хувийг эзэлсэнээр амт ялгаран үүснэ.

9. Ижил бус 2 махбодоос хосолж үүсэх амт Шороо, ус- амтлаг Шороо, гал- исгэлэн Гал, ус- давслаг Ус, хий-гашуун Хий, гал-халуун Шороо, хий-эхүүн зэрэгчлэнгээр үүснэ.

10. Дан амт Нэг зүйлийн эмт бодист зөвхөн ганц амт байхыг хэлнэ. Дан амтад- исгэлэн, давслаг, гашуун, халуун, эхүүн гэж зургаан зүйл байдаг Амтлаг амт- анх амтлахад амтдахад аманд удаан тогтож наалдах мэт болох бөгөөд тааламжттай сайхан санагддаг. Энэ тухай “ алтан хадмалд” Амтлаг амт гэдэг нь хэлэнд учруулах үед чадал нь аманд удаан хугацаагаар амттай амтагдана хэмээсэн байна. Жишээлбэл шин ар, ранэ, нишин, жава үзэм, гүргүм, жуган, чихэр, бал, бурам, махны зүйл, шинэ шар тос болон эдгээртэй адилхан амттай эмүүд

11. Исгэлэн амт : Хүчтэй амт. Анх амтлахад шүлс хурж, шүд чимчигнэн шүлс гоожих, шар үс босох,, нүд анигдах, хөмсөг атирах зэрэг байда гарна. Дарво, сэмбрүү, сэяв, дариг, жүр үр, аарц тараг, айраг болон эдгээртэй адилхан амттай эмүүд орно. Давслаг амт : үүнийг шороон амт гэдэг. Анх амтлахад шүлс хурж гоожих, завьж хэл, хоолой, халууран хорсох болно. Жамц, жац, харуца, тунсаа, шүү, гал шүү, хужир эдгээртэй адилхан эмүүд болно. Гашуун амт: Анх амтлахад амны үнэр болон наалдамхай өнгөрийг арилгах , хэлний амтлах мэдрэлийг муутгах, хоолны дуршилыг бууруулах болно. Жишээлбэл шар, дигдийн төрлүүд, цагаан бон-аа, алтанцэцгийн үр шар, хонлэн үсүү, хадан хайлмал, жилзэ гарво, рэгон, энэтхэг дүгмонюн, башага эдгээртэй адилхан амттай эмүүд болно.

12. Халуун амт: Өвөрмонголчууд гошуун амт гэдэг. Анх амтлахадхэлний үзүүрийг хөдөлгөх, минчүүрүүлж хэл ба завьжийг галаар халааж байгаа мэт болох, ам нүднээс шүлс нулимс цувирах үзэгдэл аяндаа гарна. Жишээлбэл библин, гаа, повари, зидрага,бор гаа, шингүн, срүвга, сонгино, сармис

13. Эхүүн амтны үйлдэл : Анх амтлахад хэлний амтыг мэдэх хүчийг бууруулж, хоолой ба судлын сүвийг хаагдуулан хэл тагнайд удаан тогтож ширүүн болсон мэт санагдуулна. Цус шар, өөх, илжирсэнг хатаана, шархыг төлжүүлэх бөгөөд өөх арьсны өнгийг тунгалагшуулна. Хэтрүүлэн шүтвэл бадган сальс хуйларна, өтгөн чавдагширна, хэвлий хөөнө, зүрхний өвчнүүдийг үүсгэх бөгөөд тунгалаг тэргүүтнийг хатаана, судлын үүдийг хаана Хавсарсан амт: Аливаа эмт бодисуудын эмийн найрлагад хоёр буюу түүнээс дээш амтаас бүрдсэнийг хавсарсан амт гэнэ. Найруулсан эмийн бүрэлдэхүүнд орж буй эмт бодисын амт нь дан буюу хос амтаар бүрэлдсэн нь олон байх бөгөөд гурваас дээш амт бүрдсэн нь цөөн байдаг. Хэд хэдэн зүйлийн эмт бодисыг хөл болгон нийлүүлж найруулбал тэдгээрийн амт хослон нэлээд олон амт бүрдэж болох бөгөөд нэг амт голлож хэд хэдэн амт дагалдаад амтлаг, исгэлэн, давслаг, эхүүн гэх зэргээр найруулсан нь олон байна.

14. Хавсарсан амт: Аливаа эмт бодисуудын эмийн найрлагад хоёр буюу түүнээс дээш амтаас бүрдсэнийг хавсарсан амт гэнэ. Найруулсан эмийн бүрэлдэхүүнд орж буй эмт бодисын амт нь дан буюу хос амтаар бүрэлдсэн нь олон байх бөгөөд гурваас дээш амт бүрдсэн нь цөөн байдаг. Хэд хэдэн зүйлийн эмт бодисыг хөл болгон нийлүүлж найруулбал тэдгээрийн амт хослон нэлээд олон амт бүрдэж болох бөгөөд нэг амт голлож хэд хэдэн амт дагалдаад амтлаг, исгэлэн, давслаг, эхүүн гэх зэргээр найруулсан нь олон байна. Хавсарсан амтыг 57 зүйлээр ялгаж хий, шар, бадганы аривдах хорогдохиын 74 зүйлд ерөндөг болгон тохируулан хэрэглэдэг. Үүнийг товчлон авч үзвэл.

15. Хоёр амт хавсарсан 15 зүйл Амтлаг, исгэлэн Амтлаг, гашуун Амтлаг, давслаг Амтлаг, халуун Амтлаг, эхүүн Исгэлэн, давслаг Исгэлэн, гашуун Исгэлэн, эхүүн Давслаг, гашуун Давслаг, халуун Давслаг, эхүүн Гашуун, халуун Гашуун, эхүүн Халуун, эхүүн Гурван амт хавсарсан 20 зүйл Амтлаг, исгэлэн, давслаг Амтлаг, исгэлэн, халуун Амтлаг, исгэлэн, эхүүн Амтлаг, давслаг, гашуун Амтлаг, давслаг, халуун Амтлаг, давслаг, эхүүн Исгэлэн, давслаг, гашуун Исгэлэн, давслаг, халуун Исгэлэн, давслаг, эхүүн Исгэлэн, гашуун, халуун Исгэлэн, гашуун, эхүүн Давслаг, гашуун, халуун Давслаг, гашуун, эхүүн Давслаг, халуун, эхүүн Гашуун, халуун, эхүүн

16. Дөрвөн амт хавсарсан 15 зүйл Амтлаг, исгэлэн, давслаг, халуун Амтлаг, исгэлэн, давслаг, гашуун Амтлаг, исгэлэн, давслаг, халуун Амтлаг, исгэлэн, давслаг, эхүүн Амтлаг, исгэлэн, халуун, эхүүн Амтлаг, давслаг, гашуун, эхүүн Амтлаг, гашуун, халуун, эхүүн Исгэлэн, давслаг, гашуун, халуун Исгэлэн, давслаг, халуун, эхүүн Давслаг, гашуун, халуунх, эхүүн Амтлаг, исгэлэн, давслаг, халуун, гашуун Амтлаг, исгэлэн, давслаг, гашуун, эхүүн Амтлаг, исгэлэн, давслаг, халуун, эхүүн Амтлаг, исгэлэн, давслаг, эхүүн,халуун Амтлаг, исгэлэн, халуун, эхүүн, гашуун Амтлаг, давслаг, гашуун, эхүүн, халуун Амтлаг, гашуун, халуун, эхүүн Исгэлэн, давслаг, гашуун, халуун, эхүүн Таван амт хавсарсан 6 зүйл Амтлаг, исгэлэн, давслаг, гашуун, халуун, эхүүн

17. Эдгээрийг цааш дэлгэрүүлбэн үзүүлбэл: амтлагийн амтлаг, амтлагийн исгэлэн, амтлагийн давслаг, амтлагийн гашуун, амтлагийн халуун, амтлагийн эхүүн.... г.м хоёр хоёроороо 6 амт 6 удаа хавсарч нийт 36 хавсарсан амт болно. Амтлагийн амтлаг, исгэлэн, давслаг, амтлагийн амтлаг, исгэлэн: амтлагийн, исгэлэн, давслаг, гашуун: г.м 216 амт болно. Амтлагийн, амтлаг, исгэлэн, давслаг, гашуун: амтлагийн исгэлэнгийн исгэлэн, давслаг, гашуун: амтлагийн, давслагийн давслаг, исгэлэн, гашуун: г.м 5, 5 6 амт 1296 удаа хавсарч 7776 амт болно. Амтлагийн, исгэлэн, давслаг, гашуун, халуун, эхүүн г.м зургаа зргаагаар 6 амт 7776 удаа хавсарч 4656 амт ялгардаг.

18. Амтны ерөнхий үйлдэл Энэ нь эмт бодисбн хий, шар, бадганыг дарах ба үүсгэх ерөнхий үйлдэл юм. Амтлаг, исгэлэн, давслаг, халуун, 4 амт- хийг дарах Амтлаг, гашуун, эхүүн гурван амт- шарыг дарах Исгэлэн, давслаг, халуун гурван амт- бадганыг дарах болно Гэвч гашуун, эхүүн хоёр амт- хийг үүсгэх Исгэлэн, давслаг, халуун гурван амт- шарыг үүсгэх Амтлаг, гашуун, эхүүн гурван амт- бадганы үүсгэх болно.