3_2_ХІІІ_XV_ғасырлардағы_Ұлыстық_Мемлекеттер_1.pdf

Description

1. ОРТАҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН
ТАРИХЫ
ТҮРІКҚАҒАНАТЫНАН БАСТАПҚАЗАҚХАНДЫҒЫНЫҢ ІШКІ ТАРТЫСТАН ЫДЫРАУЫНА ДЕЙІНГІ
ТАРИХИДӘУІР

2. ЕҢБЕК—»ТӘУЕКЕЛ—»НӘТИЖЕ

3. АЛТЫНОРДА

4. БАТУ ХАНТҰСЫНДАҒЫ АЛТЫНОРДА
Бату(Батый)ханныңбасшылығыменБатыселдерiнежорықжасаутуралышешiмқабылданды:Бүкiл
монғолқұрылтайында
Батуәскерініңүлкен бөлiгiжасақталды:Қыпшақтардан
Батудыңбүкiләскерінiңүштенбiрбөлiгiнқұрады:Монғолдар
Монғолқолышабуылғашықты: 1236жылы
БатужасақтарыЕуропа әскерлерiн талқандап,Адрия(Адрият)теңiзiнешықты:1241жылыкөктемде
Монғолдардыңкерiқайтуыныңсебебі:Үгедейдiңөлiмiтуралыхабар
Едiлдiңтөменгiағысынақайтыпоралып,АлтынОрдаатыменбелгiлiболғанөзiнетиесіліаймақты
қалпынакелтіруменайналысты:Бату
БатусалғанЕділдегіқала:Сарай
БатуханныңЕуразияныңсаясикартасынөзгерткенсоғыстарыжүрді:1236–1242жылдары
ЕртiстенДунайға дейiнгiҰлыДаланыңбүкiлкеңiстiгiгіндеиелікеткен:Жошыәулеті
Монғолимпериясыныңтөрттенбірбөлігінқұрады:Жошыұлысы
Жошыұлысыныңоңтүстiгiндегiшегарасықамтыды:СырдарияныңортаағысыменӘмудария
Қазақстанаумағындақалғанмонғолдартолықтайтүркiлендi:ХIVғасырғақарай
БатуАлтынОрдадабилікетті:1227–1255жылдары
ҚыпшақтарБатудыатады:Сайынхан(ақылдыхан)

5. БЕРКЕХАНТҰСЫНДАҒЫ АЛТЫНОРДА
Батуданкейiноныңiнiсiбиліккекелді:Берке хан(1257–1266
жылдар)
Хандардыңiшiндебiрiншiболыписламдiнiн
қабылдап,монғолорталығынатәуелсiзсаясат жүргiзебастады:
Беркехан
Беркехансалғанжаңаорда:СарайБерке қаласы
АлтынОрдағаПарсыелiменМысырдан
ғалымдарды,дiниелерiн,ақындарды,
Хорезмнен-қолөнершiлерменкөпестердi шақыртты:
Беркехан
АлтынОрдаменМысырресмитүрдеелшілік алмасты:Берке
ханнныңкезінде
Мысырдабилікжүргізгенқыпшақдаласынан шыққансұлтан:
Бейбарыс
Құлданмемлекетбасшысынадейінкөтеріліп, қолбасшыжәне
қайраткерболды:Бейбарыс

6. МӨҢКЕТЕМІРТҰСЫНДАҒЫ АЛТЫНОРДА
•АлтынОрдасаясидербестiктiалғануақыттабилік
еткенБатуханныңнемересi:МөңкеТемiр(1266–
1280 жылдар)
•Жошыұлысынбилеушiлердiңiшiнен бiрiншiболып,
өзатынантеңгесоқтырып,жарлықтаршығарды:
МөңкеТемiр
•Жошыұлысыжалпыимпериялықорталықтан
бөлiнiп,әлемдегiеңiрi,бай, дербес
•мемлекеткеайналды:ХIIIғасырдың 60-
жылдарынанбастап
•АлтынОрдадаханнанкейiнгiүлкентұлға:
Беклербек
•Әскерлердiңбасқолбасшысыжәнесыртқысаясат
басшысы:Беклербек
•Атқарушыбилiктiңорганыболғанқаржысаласын,
салықжинауды,iшкiсаясаттыбасқарды:Диуан
•Диуанбасындатұрды:Уәзiр

7. АЛТЫНОРДАНЫҢҚОҒАМДЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ
•АлтынОрдадаБатуханкезіндедеболған үдеріс: Мемлекеттіңоңжәне сол
қанатқабөлiнуi
•АлтынОрданыңоңқанатықамтыды:Едiлбойынан Дунайғадейiн
•АлтынОрданыңоң қанатыныңордасыорналасты:Едiлдiңтөменгiағысында
•АлтынОрданыңоңқанатынбасқарды:Батуұрпағынаншыққанхандар
•АлтынОрданыңсолқанатықамтыды:ШығысДештiҚыпшақпен
Сырдарияалқабыныңжерлерiн
•АлтынОрданыңсолқанатынбасқарды:ЖошыныңүлкенұлыОрдаЕжен
меноныңұрпақтары
•АлтынОрданыңсолқанатыныңордасы:Сығанаққаласы
•Қазақстанныңсолтүстiк-батысжерлерiниеленді:ЖошыныңұлыШайбан
•Барлықаумақта басшылыққаалынғанортақ құқықтықережелер:
«Жасақ»(Яса)
•Исламықпалыныңкүшеюiнебайланыстыенебастағанмұсылманқұқығы:
Шариғат
•Салықжинаудыіскеасырды:Басқақтар
•Басқақтыңжанындақарулыжасақорыскнязьдықтарындабелгіліболғанаты:
«Татарслободасы»

8. ӨЗБЕКПЕНЖӘНІБЕКХАНДАРТҰСЫНДАҒЫ АЛТЫНОРДА
•Алым-салықжинаужергiлiктiақсүйекқауымыарқылы
жүзегеасырылабастады:ХIIIғасырдыңсоңынан
бастап
•АлтынОрдаөзiнiңеңжоғарыөркендеудеңгейінежеттi:
ХIVғасырдыңбiрiншiжартысында
•АлтынОрданыңөркендеууақытындабилікетті:
•Өзбекхан(1312–1342жылдар);
•Жәнiбекхан(1342–1357жылдар);
•Замандастары«кiсiлiгiмол,даңқтыда ержүрек»адам
ретiндесипаттап,бiрнешетiлдiбiлген:Өзбекхан
•Өзбек ханисламдыАлтынОрдамемлекетiнiңресмидiнi
етiпбекітті:1312жылы
•ДеректердеӨзбек ханбилiкеткенжылдарыалғашрет
пайдаболғансөзтіркесі:Өзбектермемлекетi
•Есiмiбiртiндеп,Жошыұлысыхалқыныңатауына
айналғанбилеуші:Өзбекхан
•АлтынОрдадакеруенсаудасының дамуынакөпкөңiл
бөлдi:Өзбекхан

9. АЛТЫНОРДАНЫҢСЫРТҚЫБАЙЛАНЫСТАРЫ
•АлтынОрдақызусаудажүргізгенелдер:Батыс
Еуропа,КiшiАзия,Мысыр,Үндiстан,Қытай
•ГенуяменВенецияныңсаудаөкiлдiктерiашылды:
АлтынОрдада
•Қайтаданiрiқолөнержәнесаудаорталықтарына
айналды:СығанақжәнеОтырар
•ХIIIғасырдың30-жылдарыныңөзiндеақшасарайы
жұмысiстедi:Отырарда
•Үштүрлiтеңге(алтындинарлар,күмiсдирхемдер,
шығаратынсарайжұмысістеді:
қалаларпайдаболды:ХIII–ХIV
мысфельстер)
Отырарда
•Көптегенжаңа
ғасырларда
•Қамал-қорғандарыныңболмауыменерекшелендi:
АлтынОрдақалалары
•«Әскердiңкiруiнекедергiжасамауүшiнқамал-
қабырғаларменқақпаларболуына»рұқсатетілмеді
деген:МаркоПоло(ХIIIғасыр)

10. АЛТЫНОРДАНЫҢСЫРТҚЫБАЙЛАНЫСТАРЫ
•Жәнiбектенкейiнтаққаотырғанұлы:Бердiбекхан
(1357–1359жылдар)
•Билiкқұмаржәнеөтеқатал,тақүшiнталаста
бәсекелестерiнжойыпжiберген:Бердiбекхан
•АлтынОрдаданәубеткезеңменсарайтөңкерiстерi
болды:1359-1379жылдары
•АлтынОрдадажиырмаданастамханауысты:1359–1379
жылдары
•АлтынОрдаданОрдаЕженнiңұрпақтарыбөлiнiп,Ақ
Ордаұлысынқұрды:ХIVғасырдыңекiншi
жартысында
•АлтынОрдабилеушiсіМамайдыКуликовшайқасында
МәскеукнязыДмитрийДонскийәскеріталқандады:1380
•Мамайдыңжеңiлiсiнпайдаланып,ӘмiрТемiрдiң
қолдауыменАлтынОрдадағыбилiктiтартыпалды:
Тоқтамысхан
•ТоқтамысМәскеудiөртеп,орыскнязьдарыныңсалық
төлеуін қалпынакелтірді:1382жыл

11. АЛТЫНОРДАНЫҢҚҰЛДЫРАУЫ
•ӘмірТемiрАлтынОрданыталқандағанүшжорығы болды:
1389,1391және 1395жылдары
•1395жылытақтантүскенАлтынОрдаханы: Тоқтамыс
•1404жылы Түменқаласы маңында қазатапты:Тоқтамыс
•АлтынОрдамемлекетiтолықтайқұлады:ХVғасырдың50–
70-жылдары
АлтынОрда орнынақұрылғанжаңатүркімемлекеттері:
•Ноғай Ордасы;
•Қырымхандығы;
•Қазанхандығы;
•Астраханхандығы;
•Сiбiрхандықтары;
•АқОрда;
«Бұлкүнментүнжаратылғаннанбастап,адамзатбiлмеген
қасіретболды.Жылнамалардаосығандейiнмұндай апат
сипатталмаған»,-депмонғолшапқыншылығынабағаберген:
Араб тарихшысыИбнәл-Асир

12. АҚОРДА

13. АҚОРДА(ХIIIғасырдыңортасы-ХVғасырдыңбасында)
құлағаннанҚазақстанаумағындаАлтынОрда
кейінбiрнешемемлекеттерқұрылды:
АқОрда
Моғолстан
Әбiлқайырхандығы
НоғайОрдасы
ШығысДештiҚыпшақаумағындаАқОрда
мемлекетiөмiрсүрдi:ХIIIғасырдыңортасы-
ХVғасырдыңбасында
ОрдаЕженнің Жошыұлысыныңшығыс
бөлiгiнеиелікеткендігінайтқан:Рашид-ад-дин
(ХIVғасыр)
ОрдаЕженЖошыұлысыныңшығысбөлiгiн
Бату ханнан алғандығын растайды:
Әбілғазы(ХVІІғасыр)

14. АҚОРДАНЫҢІШКІСАЯСАТЫ
ОрдаЕженнiңжәнеоныңмұрагерлерiнiңбилігінде
болған:ШығысДештiҚыпшақ
АқОрдаөзiнiңшарықтаукезеңiнежеттi:ХIVғасырдың
екiншiжартысында
АқОрданыңорталығы:Сығанаққаласы
Монғолтайпаларытолықтайтүркiлендi: ХIVғасырға
қарай
ХIV–ХVғасырлараралығындағыШығысДештiҚыпшақ
аумағындағытайпаларменхалықтардыбіріктіруде
маңыздырөлатқарды:АқОрда
АқОрданыңсаяситарихынүшкезеңгебөлугеболады:
Бiрiншiкезең-ШығысДештiҚыпшақтыңаумағын
АлтынОрдабилiгiненбосатужолындағыкүрес.
АлтынОрдағатәуелдiлiктi түпкiлiктiтүрдежойды:
ЕрзенменМүбәракқожахандар
АқОрданыңАлтынОрдағатәуелдiлiгiтүпкiлiктiтүрде
жойылды:ХIVғасырдыңортасында
Екiншiкезең-АқОрданыңкүшейгенкезеңi.

15. АҚОРДАНЫҢІШКІСАЯСАТЫ
АқОрдаайтарлықтайнығайып,бүкiлАлтынОрданы
бiрiктiрушiұлысретiндекөрiндi:Ұрұсхантұсында
АқОрдадаХIVғасырдың60–70-жылдарыбилікқұрған:
Ұрұсхан
Үшiншікезеңi-МауараннахрдыңбилеушiсiӘмiр
Темiрбасқыншылығынақарсыкүрескезеңi.
АқОрдаӘмiрТемiрәскерiнiңбiрнешежойқын
шапқыншылығынаұшырады:ХIVғасырдыңсоңы-ХV
ғасырдыңбасы
ӘмірТемiрдіңондағанжорықтарынәтижесiндеАқОрда
менМоғолстанәлсiреді:ХIVғасырдың70–80-
жылдары
ҰрұсханныңнемересiБарақАқОрдадағыбилiктібiраз
уақытнығайтты:1423-1428жылдары
БарақӘмірТемiрдiң немересiҰлықбеккеқарсыжорыққа
шығып,СығанаққаласыменбiргеСырдарияныңорта
ағысыбөлігінқайтарыпалды: 1425жылы
Бараққайтысболып,АқОрдабилiгіШайбаниұрпағы
Әбiлқайырдыңқолынаөттi:1428жылы

16. МОҒОЛСТАН МЕНӘМІРТЕМІРМЕМЛЕКЕТІ

17. ШАҒАТАЙҰЛЫСЫ
Шыңғысханның екiншiұлыШағатайдың
иелiктерiнеенді:Шығыс Түркiстан,
ЖетiсудыңүлкенбөлiгiменМауараннахр
Шағатайдыңиелiгініңбастықаласы:Алмалық
ҮрiмшiарқылыШығысТүркiстанғажолжәне
Iлеалқабындатауасуысалынды:Шағатайдың
бұйрығымен
Есіміжазылғанкүмiстеңгеніайналымға
енгiзгенШағатайұрпағы:Кебекхан(1307–1326
жылдар)
Кебекханенгізгенкүмістеңгеаталды:Кебек
Көшпелiліктенқолүзiп,Мауараннахрғақоныс
аударды:Кебекхан
Шыңғысханұрпақтарыбасқарғанәкiмшiлiк
биліктүмендергебөлiндi:Кебекхантұсында

18. МОҒОЛСТАН
Түмендердібасқараалды:Түркi-монғол
ақсүйектері
Шағатайхандығыекiжекемемлекеткебөлінді:ХIV
ғасырдыңортасында
Шағатайұрпақтарыөзүстемдiгiнжоғалтты:Батыс
Моғолстанда(Мәуереннахр)
Шағатайұлысыныңбатысиелiгi-Мауараннахр
Шағатайұлысыныңбатысиелiгiндегібилікөтті:
Түркi-монғолақсүйекқауымына(әмiрлерге)
Мемлекеттiңшығысбөлiгiнiңәмiрлерiжоғары
билiккеотырғызды:Шыңғысханұрпағын
Мемлекеттiңшығысбөлiгiнiңәмiрлерiбилiктi
бірденбасыпалмай,хантағынаШыңғысхан
ұрпағынотырғызғандығынайтқан:Мұхаммед
ХайдарДулати
Шығысаймақтардыңеңбеделдiәмiрi,дулат
тайпасыныңбасшысы:Поладшы

19. МОҒОЛСТАН
ӘмiрПоладшытаққаотырғызғанШағатайұрпағы:Тоғылық
Темiрдi(1348–1362/63жылдар)
Моғолстанбилеушiлерiәулетiнiңнегiзiнқалады:Тоғылық
Темiр
Елдегiнегiзгiсаясикүшретiндеөзбилiгiннығайтты:Дулат
әмiрлерi
Шағатайұлысыныңшығысжартыбөлiгiндепайдаболған
мемлекет:МоғолстаннемесеМоғолдарұлысы
ТарихқаМоғолстанныңнегізінқалаушыретіндеенді:Әмір
Поладшы
«Моғолдарелi»дегендiбiлдiредi:Моғолстан
Моғолстаншегарасыұзарды:«7–8айлықжолға»дейін
«Тарих-и-Рашиди»деректерібойынша,ХIV-ХVIғасырдың
басындаМоғолстанныңжеріқамтыды:Шыңжаң өлкесі,
ЖетiсуменқазiргiҚырғызстанаумақтарын
ТоғылықТемiрдiңордасыорналасты:Алмалыққаласында
ТоғылықТемiрханныңбилiгі«бүкiлМоғолстанға»
тарағандығытуралыайтылған:«Тарих-и-Рашиди»еңбегінде

20. МОҒОЛСТАННЫҢ СЫРТҚЫСАЯСАТЫ
Билігіннығайтуүшінисламдымемлекеттiкдiнретiнде
жариялаған:ТоғылықТемiр
Ханғамемлекеттiбасқарудакөмектесті:Ұлұсбек
Дулаттайпасыныңәмірлеріәулетіненшыққан:Ұлұсбек
АлмалыққаласынажақынIлеалқабындажерлендi:Тоғылық
Темiр
АзуақытбилiкеткенТоғылықТемiрдiңмұрагерi:IлиясҚожа
IлиясҚожаныңбастағанәскеріӘмірТеміржетекшілікеткен
Мәуереннахрәмірлерініңбіріккенкүштерінталқандаған:«Батпақ
шайқасында»
«Батпақшайқасы»болды:1365жылы
МоғолстанбилеушілеріӘмірТемірменұзаққиянкестікүрес
жүргізді:ХІVғасырдың70–80-жылдары
ӨзiнӘмірТемірдіңбоданыдептанығанМоғолстанханы:Қызыр
Қожа
ХVғасырдыңбасындаМоғолстанныңжағдайынжақсартқан
ҚызырҚожаныңұлы:Мұхаммедхан
МоғолстанӘмірТемiрұрпақтарынантәуелсiзболды:Мұхаммед
ханкезінде
Моғолстанныңшығысаймақтарынашабуылжасады:Ойраттар

21. МОҒОЛСТАННЫҢ СЫРТҚЫСАЯСАТЫ
ХVғасырдың30-жылдарыныңортасындабилiккекелді:Есенбұға
хан
Есенбұғахандық құрған50-жылдардыңсоңындаКерейменЖәнібек
сұлтандарбасқарғанқазақтардыңбiрбөлiгiкөшті:Жетісуға
МоғолбилеушiлерiОңтүстiк-шығысҚазақстандағыөзиелiктерiнен
айырылды:ХVIғасырдыңбасында
Шайбаниұрпақтарыжәнеқазақтардыңқысымымен
Шығыс Түркiстанғақонысаударды:Моғолдар
МоғолстанныңсоңғыхандарыныңбiрiҚашғарияғабасыпкiріп,
құрғанмемлекеті:Қашғария
ҚазақтармоғолдардыЖетiсудантолықтайығыстырды:
ХVІ ғасырдың20-жылдары
Моғолстанқұлауыныңсебептері:
Шағатайәулетiндегiөзара тартыс;
ӘмірТемiрменсоғыс;
Ойратшапқыншылықтары;
Тұрақсыздықпенауырсалықтарғахалықнаразылығыжәне
осығанбайланыстыжаппайқонысаударутүріндегіқарсылық;
Этникалықжағынанбiртектiмемлекеттер-Қазақстанмен
Қырғызстанныңқалыптасуынажағдайжасады:
Моғолстан

22. ӘМІРТЕМІРБИЛІГІ
Шағатайұлысыекiмемлекетке:Батысжәне
Шығысболыпбөлiндi:ХIVғасырдың40-
жылдарыныңортасында
Моғолстанныңәмірлербасқарғанбөлігі:Батыс
бөлiгi(Мауараннахр)
Мауараннахрәмірлерініңөзарақырқысында
ӘмірТеміржеңіпшықты:1370жылы
ХIVғасырдың60-жылдарыныңбасындабарлас
тайпасынабилiгінорнатабастады:ӘмірТемiр
Жарақаталунәтижесiндеоныңоңаяғы
ТемірсолаяғынанқысқаболғандықтанӘмір
аталыпкеткен:АқсақТемiр
ӘмірТемірдіеуропалықтаратаған:Темiрлан
ӘмірТемiрдiңұраны:«Әдiлдiкжәнекүш»
ӘмірТемiрдiңұраныбедерленді:Мөргежәне
сақинасына

23. ӘМІРТЕМІРЖОРЫҚТАРЫ
Шағатай ұлысының батыс
бөлiгiнде(Мауараннахрда)ХVI ғасырдың
басынадейiнбилікқұрды:ӘмірТемiр
ұрпақтарыныңәулетi
ӘмірТемiрәскериұрысқимылдарынбастады:
ХIVғасырдың70-жылдары
ӘмірТемiржорықтарыныңауқымықамтыды:
ЕртiстенДелигедейiнгi,Рязаньжерлерiнен
Жерортатеңiзiнедейiнгiкөптегенелдерді
ӘмірТемiрөзмемлекетінеқосыпалды:Каспий
бойыаймағын,ИранменАуғанстанды
ӘмірТемірүшретжойқынжорықжасады:
АлтынОрдаға
ӘмірТемір1395жылғысоңғыжорығы
нәтижесіндекүйретті:АлтынОрданы
АлтынОрданыңқұлауыықпалетті:Орыс
жерлерініңмонғолдарбилігіненазатетілуіне

24. ӘМІРТЕМІРЖОРЫҚТАРЫ
ӘмірТеміртонаушылықжорықтары
ықпалынанқұлауғаұшырағанелдер:
МоғолстанменАқОрда
Османимпериясынадасоққыберді:
ӘмірТемір
ӘмірТемірталқандағанОсман
сұлтаны:Баязитсұлтан
1405жылыҚытайғажорыққажиналған
сәттеқазатапты:ӘмірТемiр
ӘмірТемiрұрпақтарыбасқарған
мемлекеттердiң iшкi жағдайы
шиеленiстi:ХVғасырдыңсоңында

25. ӘМІРТЕМІРӘУЛЕТІНІҢҚҰЛАУЫ
ӘмірТемiрұрпақтарыныңәулеті құлады:ХVIғасырдың
басында
ШайбаниұрпақтарыбасқарғанДештiҚыпшақтағы
көшпелiөзбектерқолынаөтті:Мауараннахрдағыбилiк
ИбнАрабшахты12жасындаДамаскiдетұтқынғаалып,
Самарқанғаәкеткен:ӘмірТемiр
Отанынақайтаоралып,ӘмірТемiртуралыкiтапжазған:
ИбнАрабшах
ӘмірТемiрдiңқұдайбергенмемлекетбасшысы
болғанын,абыройлы,тәкаппар,ғылымдықұрметтеген
т.б.ерекшеқасиеттериесiболғандығынайтады.Олаңға
шығуменшахматойнаудыұнатқан,тіптібұлжағынан
қабілетіжоғарыболды.Ұйымдастырушылықталантымен
көзгетүсіп,жалғандыққашыдамаған,қандайащыболса
дашындықтымойындаған.Сәтсiздiктеркезiндерухын
жоғалтпай,жетiстiктеркезiндеқуанбаған.ӘмірТемiр
батылдаержүрекжауынгерлердiжақсыкөрген,
солардыңарқасында«тауқопарған»жәнекереметтей
жолыболған,-депжазады:ИбнАрабшах

26. ӘБІЛҚАЙЫР МЕМЛЕКЕТІ

27. ӘБІЛҚАЙЫРҰЛЫСЫ
ШығысДештiҚыпшақаумағындаӘбiлқайырхандығы
құрылды:ХVғасырдың20-жылдары
Әбiлқайырханболыпжарияланды:1428 жылы
Әбiлқайырхандығыныңтарихиәдебиеттегібасқаша
атауы:Көшпелiөзбектермемлекетi
«Көшпеліөзбектермемлекеті»өмірсүрген:1428–1468
жылдары
ӘбілқайырбасқарғанШығысДештіҚыпшақтыңхалқы
аталды:Өзбектер
АлтынОрданыңбасшысыӨзбекханныңесімімен
өзбектердепаталған:ӘбілқайырбасқарғанШығыс
ДештіҚыпшақ халқы
Әбiлқайырхандығыныңаумағы:
БатысындаЖайықтан;
ШығысындаБалқашқадейiн;
ОңтүстiгiндеСырдарияныңтөменгiағысынан;
СолтүстiгiндеЕртiскедейiнгiжерлер;

28. ӘБІЛҚАЙЫРХАН
Әбiлқайырхандығынқұрады:Қыпшақ,қарлұқ
жәнетүркiленгенмонғолтайпалары
Тайпаларортақ«өзбектер»атауыменбелгiлi
болды:ХIVғасырдыңсоңы-ХVғасырдың
бiрiншiжартысында
Қырықжылбойыбилiктiұстады:Әбілқайыр
шектеуҰлысбилеушiлерiніңартықшылығын
саясатынжүргiзді:Әбілқайырхан
Замандастары«мемлекеттiбасқару
дәстүргесәйкескелмедi»деп
бұрынғы
жазды:
Әбілқайырды
ОрталықАзияменҚазақстанныңоңтүстiгiнде
басқыншылықсоғыстаржүргiздi:Әбілқайыр
хан
Хорезмдi,Сырдариядағыбірнешеқаланыбасып
алды: Әбілқайырхан

29. ӘБІЛҚАЙЫРҰЛЫСЫҚАЛАЛАРЫ
астанасы:СығанақӘбілқайырхандығының
қаласы
көсемдерiне
(сойырғал)
Өзiнқолдағантайпалардың
қалалардытаратты:Үлестер
түрiнде
Әбiлқайыр хан Мауараннахрға
шапқыншылықтарын жалғастырды: ХV
ғасырдың50-жылдары
Әбiлқайырәскерлерiменойраттарарасындағы
шайқасСығанаққажақынжердеөтті:1457
жылы
Әбілқайырдыжеңіп,Сырдарияныңбүкiл
алқабынтонады:Ойраттар
Түркiстан,Ташкент,Отырарқалаларыбасып
алды:Ойраттар

30. ӘБІЛҚАЙЫРХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰЛАУЫ
КерейменЖәнібексұлтандарбастағантайпалардыңбiрбөлiгiӘбiлқайыр
хандығынанМоғолстанғакөшiпкеттi:ХVғасырдың50-жылдарыныңсоңында
КерейменЖәнібектіжазалауғатырысып,Жетiсуғажорықта
ұйымдастырды:Әбiлқайырхан
Әбiлқайырханжолдақазатауып,оныңәскерiкерiқайтты:1468жылы
ШығысДештiҚыпшақтағыбилiктенайырылды,бiрақсаясикүрестенбас
тартпады:Шайбаниұрпақтары
ШайбаниұрпақтарынбасқарғанӘбiлқайырдың немересi:МұхаммедШайбани
ӘмірТемiрұрпақтарынақарсышықты:МұхаммедШайбани
Самарқанды,Бұхараныбасыпалып,Самарқандыордасыетiпжариялады:
МұхаммедШайбани
ХVIғ. соңы дейiнӘбiлқайырұрпақтарыныңбилiгiнде:Мауараннахр
Көшпелiөзбектермемлекетiнiңқұлаусебептерi:
Мемлекетбилігініңәлсіздігі;
Өзарақырқыстар;
КөшпелiлердiңӘбiлқайырсаясатынанаразылығы;
ШайбанилықтардыңШығысДештiҚыпшақаумағындағыбилiгiжойылды:Қазақ
хандығыныңқұрылуынабайланысты

31. НОҒАЙОРДАСЫМЕНСІБІРХАНДЫҒЫ

32. НОҒАЙОРДАСЫ
АлтынОрданыңқұлауыменАқОрданыңәлсiреуi
барысындапайдаболғанмемлекеттiңбiрi:Ноғай
Ордасы
НоғайОрдасыорналасты:ЕдiлменЖайық
аралығында
НоғайОрдасыныңорталығы:Сарайшыққаласы
ЖайықтыңтөменгiағысыбойындағықазiргiАтырау
жанындаорналасқан:Сарайшыққаласы
ХIIIғасырдыңекiншiжартысындаЖошыұрпақтары
негізінқалаған:Сарайшыққаласы
СарайшықтыДонжәнеЕдiлказактарықаланы
басыпалып,тонауғаұшыратқан:ХVIғасырдың
соңында
АлтынОрданыңәскербасыНоғайесiмiмен
байланыстыаталғанмемлекет:НоғайОрдасы
АлтынОрдадаұлыстыбасқарып,беклербек
лауазымыниеленген:Ноғай

33. НОҒАЙОРДАСЫ
НоғайОрдасыныңнегiзгiтұрғындары:Маңғыттайпасы
ЖайықпенЕдiларалығындамекендегентайпа:Маңғыт
ЖайықпенЕдiларалығындағытайпаларбiрлестiгi
аталды:Маңғытжұрты
Маңғытжұртының(НоғайОрдасының)қалыптасуы
аяқталды:ХVғасырдыңбiрiншiжартысында
Этникалыққұрамытүркiжәнетүркiленгенмонғол
тайпаларыболған:НоғайОрдасы
НоғайОрдасыныңтәуелсiзмемлекетретiндеқалыптасуы
басталған:Едігетұсында
АлтынОрдадабірнешежылбойыбиболған:Едіге
ЕдiгебилiкеткентұстаАлтынОрдаданбөлінебастаған:
НоғайОрдасы
НоғайОрдасытүпкiлiктiтүрдеоқшауланған:Едiгенiңұлы
Нұраддиннiңтұсында
НоғайОрдасытүпкiлiктiтүрдеоқшауланған:
ХVғасырдыңортасынақарай

34. НОҒАЙОРДАСЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ
Ноғайлар«өзбектер»жерінежылжыған:ХV
ғасырдыңекiншiжартысынақарай
Ноғайларғақарсылықкөрсетпеген:Әбілқайыр
хан
Бiрнешеұлыстанқұралған: НоғайОрдасы
Ұлыстардыбасқарған:Мырзалар (түркі
тайпаларының басшылары)
НоғайОрдасындажоғарғыбилiкболып
табылған:Үлкенкеңес
Үлкенкеңесқұрамынаенген:Ақсүйектермен
Едiгеұрпақтары
Соғыспенбейбiтшiлiкмәселелерiншешкен:
Үлкенкеңес
Едiгеұрпақтарынансайланғанмемлекет
басшысыаталды:Би
Бүкiлатқарушыжәнесотбилiгiнеиеболған:Би

35. НОҒАЙОРДАСЫНЫҢ ҚҰЛДЫРАУЫ
НоғайОрдасында құлдыраукезеңі
басталған:ХVIғасырдыңбасында
НоғайОрдасыбiрнешедербесиелiктерге
бөлiнген:ХVІғасырдың50-жылдары
БилiгiндетекЖайықбойыаймақтарығана
қалған:Маңғыттар
НоғайОрдасыныңкөшпелiруларыныңбiр
бөлiгiенген:Кiшiжүзқұрамына
Ноғайларменқазақтарды«екiтуысқан
Орда»депатаған:ШоқанУәлиханов
НоғайОрдасыөркендеудәуiрiнiңбелгiсi
болыптабылатынэпостар:Едiге,Қамбар
батыр,ЕрТарғын

36. БАТЫССІБІРХАНДЫҒЫ
БатысСiбiрменСолтүстiкҚазақстан
жерлерiқұрамынаенген:Жошыұлысы
Шайбаниәулетiнетиесiлiболған:Батыс
СiбiрменСолтүстiкҚазақстанжерлерi
Сiбiрхандығыныңхалқынқұраған:Түркi
тiлдестайпалар
Сiбiрхандығыныңорталығы:Чимги-Тура
(қазiргiТүменқаласы)
СiбiрхандығыныңХVғасырдыңсоңындағы
орталығы:Іскерқаласы
Қазақстанныңсолтүстiк-шығыс бөлiгiн
қамтыған: Сiбiрхандығы

37. ТАЙБҰҒАХАНМЕНКӨШІМХАН
СібірхандығынегізінқалағанШайбаниұрпағы:Ибақ
хан
Керей,Жәнiбекпенжәнеорыспатшасымендостық,
одақтастықкелiсiмжасап,саудақатынастарынорнатқан:
Ибақхан
Ибақханөлгенсоң,мемлекеттібасқарды:Түркілік
тайбұғаәулеті(негізін салушы-Тайбұға)
Тайбұғаәулетіненшыққан:Сібірмырзалары
БилікШайбаниұрпағыКөшімгекөшкен:1563жылы
Ноғайларменқазақжерлерінешабуылдаржасап,Орыс
мемлекетіменқатынастыүзген:Көшім
АтаманЕрмакбастағанорысказактарыIскерқаласымен
Көшімніңиеліктерінбасыпалған:1581–1583жылдары
ОрысәскерлеріСiбiрдiңсоңғыханыКөшiмдіжеңген:
ХVIғасырдыңсоңында
БатысСібіржерінқосыпалған:Ресейпатшалығы
Қазақхандығыныңқұрамынаенген:Сібірхандығының
далатайпалары