лекц №4 .pdf............................

.

1. БАГШ Л. МӨНХТУЯА 2022.09 сар
Лекц №4
ЭМ ЗҮЙН ХӨГЖИЛ, МОНГОЛ
УЛСЫН ЭМ ЗҮЙН САЛБАРЫН
ХӨГЖИЛ

2. •“Фармация”буюу“Эмзүй”гэдэгньЕгиптийн
“Фармакон”гэдэгүгнээсгаралтайэдгэрүүлэх,
анагаах,эрүүлэнхийгөгөхгэсэнутгыгагуулна.
•Орчинүеийнойлголтоорфармациябуюуэмзүй
гэдэгньанагаахухаанболонмалэмнэлгийн
салбартэлдэвөвчнийэмчилгээурьдчилан
сэргийлэлтийнзорилгоорхэрэглэжбайгаа
бэлдмэл,эмийнзүйлматериалыгэржхайх,
олох,боловсруулах,бэлтгэх,судлах,
стандартчилах,хадгалах,олгохасуудлынтухай
шинжлэхухаантехникийнижбүрэннэгдмэл
утгатайойлголтюм.
ЭМ ЗҮЙН САЛБАРЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

3. Эмзүйнтүүхнь:
vАнагаахухаан
vБайгалийншинжлэл
vХими
vНийгмийнухаангэсэншинжлэхухаанысалбаруудынхөгжилтэйсалшгүй
хобоотой.
Эмчлэх,эмбарихявдалньэртнийхүйнэгдлийнүедбийболсон.
•Хүмүүсхүнсажахуйдаахэрэглэжбуйолонургамлынянзбүрийн
үйлдлийгмэдэрч,заримньөвчиннамдаадагбайхадзаримньцочроодог
болохыгмэдэхболсонбайна.
•Хүйнэгдлийннийгмийнүедхүмүүсөвчнөөсөөангижрахянзбүрийн
эмчилгээнийоролдлогохийжтуршлагахуримтлуулсанбайна.
ЭМ ЗҮЙН САЛБАРЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

4. •Хөдөлмөрийнхувиарлалтгарсанньбариач,засалч,оточ,танбаригч,
домчийнмэргэжлийгбийболгоснысацууэмчгэдэгтусгайлсан
мэргэжлийнүйлажиллагааэрхэлдэгмэргэжилтэнбийболжэмчлэхүйл
ажиллагааэрхэлснээрэмбарихүйлажиллагааэхэлсэнбайна.
•Түүхэнхугацааныявцадардынуламжлалтэмчилгээнийтуршлага
хуримтлагданянзбүрийнургамал,амьтныгаралтайзүйлийгэмчилгээнд
хэрэглэжэхэлсэнбайдаг.
ЭМ ЗҮЙН САЛБАРЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

5. 1. Эхийнэрхтёс(МЭӨ 3 мянганжилхүртэл)
•Ургамлынболонэрдсийнгаралтайбүтээгдхүүн
2. Эцгийнэрхтёс(МЭӨ 3-2 мянганжилхүртэл)
•Зэс, мөнгө, алт, төмрийгэмчилгээндхэрэглэжэхэлсэн.
3. МЭӨ 2 мянганжил
•Египет, ХятадВавилонулсаданагаахынсургуульүүссэн.
•Эмчилгээнийанхнысударномгарсан.
4. МЭӨ XVI зуун
•“Эберсынпапирус”-тэмийнургамлынидээшмэл, чанамал, хандмалбэлтгэх
аргаболонтосонтүрхлэг, усануусмал, бөмбөлөгэмийнхэлбэрийнталаар
бичсэн.
5. МЭӨ 1122 –771 он
•ЭртнийХятадулсадШэнь-Нуны“Ургамлынлавлах” гарсан.
6. МЭӨ 460 –377 он
•“Гиппократынэмхэтгэл” гарсан.
Эндэнгийнболоннийлмэлэмийнхэлбэрийнтухайболонэм, эмийн
ургамалхадгалахароthecaeгэсэннэртомъёоанхбичигдсэн
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

6. 7. МЭӨ 370 –285 он
•Теофрастын“Ургамлынсудлахуй” номгарчургамлынанхныангилалбичигдсэн.
8. МЭӨ 285-240 он
•АрхимеданхудааХаандарсандагуулагдахалтмөнгөнийтоонытодорхойлолт
хийсэн.
9. МЭӨ II зуун
•Энэтхэгтанагаахыних, дээдсургуульбайгуулагдсан. 760 ургамал, амьтан, эрдсийн
гаралтайэмийнбэлдмэлбагтаасанЭнэтхэгийнфармакопей–Аюурведгарсан.
10. МЭӨ 188-133 он
•Анхудааэмийнургамалтарималжуулсан.
11. МЭӨ 30 –25 оноосМЭ 45-50 он
•КорнелийЦельс“Анагаахухаанытухай” номондооэмийнбэлдмэлийганх
удаахэрэглэхаргаарньангилсан.
•Анхныэмийнсангийнгарынавлага«Compositionesmedicamentorum» гарсан
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

7. 12. МЭ 50 –100 он
•1000 ургамлынэмчилгээнийшинжчанарынтухай«Байгалийнтүүх» номгарсан.
•ДиоскоридПеданийанхудаахуурамчэмийнтухаймэдээлсэн.
13. МЭ 131 –201он
•КлавдийГаленөөрийнэмийнсангаа(offifina) байгуулж, ургамлынгаралтай
эмхийдэгбайсан.
•Экстрагентаарвино, зөгийнбал, тосашигладагбайсанбөгөөдшахах, хандлах,
юүлэхтөхөрөөмжүүдийгбүтээсэнбайна.
14. МЭ III зуун
•ӨвчнийтүүхбичихэхлэлХятададтавигдсан.
15. МЭ IV зуун
•ХятададхимийншинжлэхухааныгүндэслэгчГэ–Хуны“Яаралтайтусламжийн
үедхэрэглэханагаахынжор” номгарсан.
16. МЭ V зуун
•ПергамулсынОрибазий72 боть«Synopsis» номообичсэн.
17. МЭ VI зуун
•Европынсүмхийдийндэргэдэмийнургамалтарималжуулжэхэлсэн.
•Хятадулсынанхныфармакопей«Шень-нун-бэн-цао-цзин» гарсан.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

8. 18. VII зуун
•ХятадулсадАнагаахухааныхуульгарсан
•СунСыМяобүхөвчин, түүнийгэмчлэхаргын30 боть“1000 алтанжор”
/Цзян-цзин-фан/ номоогаргасан.
19. VIII зуун
•Хятадулсад«Си-юань-му». Буюуанхнышүүхэмнэлгийнномгарсан.
20. IХ зуун
•ДжабирибнХайанэмийнбодисыгталстжууланцэвэрлэхаргаболонхүхрийн
хүчил, азотынхүчил, мөнгөнийнитрат, сулемагаргажавсан.
21. Хзуун
•ИсаалРигги«Тибб» («Ангагаахухаан) номоогаргаж, хүнснийбүтээгдэхүүний
эмчилгээнийидэвхийнталаарбичсэн.
•АбуМансур“Фармакологийнүндэсномообичиж,тэндэфирийнтосболон
нэрмэлусгаргахаргыгнээсэн.
22. ХI зуун
•Бируни750 зүйлургамлынболонамьтаныгаралтай101, эрдсийнгаралтай107
эмбичсэн“ Эмийнургамалсудлал” номгаргасан.
•Европынанхныфармакопей«Antidotarium» гарсан.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

9. 23. ХII зуун
•АльбертВеликий“ Алхимийнтухай”, “Ургамлынтухай”, “Металл
болонэрдэсбодис”гэсэнномнуудаабичсэн.
•ФридрихII хаанСалерно-д4 зэрэгтэйтөгсгөдөгэмчийнсургууль
нээсэн.
•ФранцынМонпелье-дЕсоlаdеМеdiсinенэртэйэмнэлгийнсургуульнээж,
тэндГ.Ронделеанхныэмийнургамлынтэнхимнээсэн.
24. ХIII зуун
• ФраБонавентураазотныхүчлийнмөнгөуусгах, хаандарсныалтуусгах
шинжчанарыгнээсэн.
• Лондонданхныэмийнсанбайгуулагдсан.
25. ХIV зуун
• Венецидэмийнсангийнлабораторихэлбэрээранхныэмийнүйлдвэрүүд
байгуулагдсан.
• АрмяныэмчАмирдовлатАмасиацигадуурболондотуурхэрэглэхолон
эмийнхэлбэрийгбагтаасан“ Эмийнтухай” номоогаргасан
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

10. 26. ХV-ХVI зуун
• Парацельсцайрыншинжчанарыганхудаасудлажбичсэнбөгөөданхудаа
ургамлаасханд, хандмалбэлтгэхэдспиртэнболонусануусмалашигласан.
Тэрээрургамлаасбиологийнидэвхитбодисыгцэврээргаргажавахыг
зорьсонболовчнийлбэрбайдлаарлялгажавсан.
• ПадуяхотынАнагаахынсургуульданхныбиедаасанэмзүйнтэнхимийг
байгуулсан.
• АнхныНюрнбергийнфармакопейгарсан.
• 1581 ондМоскваданхныэмийнсангАнглийнмэргэжилтэнДжемснээсэн.
• ЛиШиЧжень2 мянгагаруйзүйлийнэмийнургамал, 12 мянганэмийнжор
орсон“Бэньцаоганьму” номоогаргасан.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

11. 27. ХVII зуун
• 1618 ондОксфордынлавлах-данхудаа“цийдмэг”-ийнтодорхойлолтбичигдсэн.
• Францынанхныфармакопейгарсан.
• 1639 онданхудааХинымодныхолтосноосялгасанбэлдмэлээрхумхааөвчинг
эмчилсэн.
• И. Глауберанхудаанүүрснээсцэвэразотныхүчил,бензол, толоул, карболын
хүчилгаргажавсан.
•Мөнургамлаасалколойдыгнунтагхэлбэрээргаргажавсан.
• Английннэгшорондхэврэгцагааны/сурьма/ давсныуусмалыганхудаахүний
судсаартарьжхэрэглэсэн.
• ЛюдовикХIV хаанызарлигаарэмийнхимийнтэнхимнээгдсэн.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

12. 28. ХVIII зуун
• ПетрI хаанэмийнургамлынэкспедицигаргажСибирьтсудалгаахийлгэсэн.
• Э.Жоффуратитриметрийншинжилгээнийарганээжашигласан.
• 1738 ондВиржиния-дэмийнүнийгзохицуулахтухайанхныхуульгарсан.
• М.В ЛомоносовШУ-ыакадемийндэргэданхныхимийнлабораторийгнээсэн.
• К.Линнейургамлынанхнынэртөрөл, ангиллыгтогтоосон.
• Эдинбургийнфармакопейданхудаа“infusum” гэсэннэртомъёоорсон.
• АнхудааОросынфармакопейлатинхэлдээргарсан.
• К.Шееле1771 онданхудааорганикнийлэгжүүлэхаргаарсинильныйхүчилгарганавсан. Мөн
щавелийнхүчил, алимныхүчил, галлынхүчил, сүүнийхүчил, лимоныхүчил, фтор, марганец,
хлор, барий, хүчилтөрөгч, молибден, глицериннээсэнбөгөөдгаргажавсан.
• М.Тереховскийанхбичилбиетнийтодорхойлолтыггаргасан.
• 1776 ондУ.Уазеринганхудаахуруувчинцэцгийгэмчилгээнднэвтрүүлсэн.
• АнхудаахойдАмерикийнконгрессоорэмийнсанчийнэрх, үүргийгбатласан.
• А.Лавуазьехүчилтөрөгчийгсудланшинжчанарыгтодорхойлсон.
• 1795 ондГермандэмзүйнанхнысэтгүүл/Journal der Pharmazie/ гарсан
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

13. 29. ХIX зуун
• Д.ГриндельРига-данхныхими-эмзүйннийгэмлэгбайгуулсанбөгөөданхныүндэсний
эмзүйнсэтгүүлийг«RussischesJahrbuchder Pharmazie» германхэлдээргаргасан.
• 1806 ондФ.Сертюрнернамууцэцгээсморфингаргажавсан.
• Л.Воклин, П.Робикеанхныаминхүчиласпарагиныгнээсэн.
• 1810 ондОросулсынанагаах-мэсзаслынакадемындэргэдэмзүйчбэлтгэхэмзүйнтэнхим
байгуулагдсанбөгөөдэнэньтусулсадэмзүйчбэлтгэхсургуулийнсуурьболсон.
• Б.Куртуаиод, Л.Вокленникотин, Гомеццинхонинзэрэгбиологийнидэвхитнэгдлүүдийг
нээсэн.
• 1815 ондОросулсадэмзүйнмагистрынзэрэгхамгаалуулахзөвлөлбайгуулагдсан.
К.Зайдлер“фармакогнози” гэсэннэртомъёогбийболгосон.
•И.Берцелиусселен, церий, торий, кремний, титан, тантал, цирконийгнээсэнбөгөөдатом
массыншинэонолыггаргасан.
• К.Мейснер“алколойд” гэсэннэртомъёогбийболгосон. Д.Кавентуургамлааскофеин,
бруцин, амбреин, хинин, П.Робикеализарин, пурпурин
• А.Нелюбин“Фармографбуюушинээмбүтээх, хэрэглэхарга” сэдэвтэмч, эмзүйчдэд
зориулсантомбүтээлээтуурвисан.
•
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

14. ХIX зуун
•1844 онд“J.D.Riedel” компани570 нэртөрлийнэмүйлдвэрлэсэнбайсан.
• Ю.Либихнархлоралгидрат, хлороформгаргажавсан.
• 1833 ондОросулсад57 химийнүйлдвэрбайгуулагдсанбайсанбөгөөд1835 онд
“Байер” компаниүүсчбайгуулагдсан.
• 1840 ондМозесжелатинкапсулыггаргаж, эмийнүйлдвэрлэлдхэрэглэсэн.
•1865 ондБрунсвикхотодЭмзүйчдийнОлонулсынанхдугаарконгрессхуралдсан.
•
•1877 ондГерманулсадэмийнлабораторибайгуулагдсанньодоогийнEli Lilly
фирмийнсуурьболсон.
•1889 ондФранцболонГермандэмэгтэйчүүдэмзүйчээрсурахэрхнээгдсэн.
•Г.Драгендорф12700 эмийнургамалбагтаасан«Die Heilpflanzender verschiedenen
Volker und Zeiten, ihreAnwendung, wesentlhichenBestandteileund Geschichte» нэртэй
олонботьномоогаргасан.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

15. 30. ХХ зуун
• 1901 ондАмерикийнэмзүйнфакультетынэрдэмшинжилгээнийхуралболсонба,
1903 ондОросынэмзүйнэрдэмшинжилгээнийанхдугаархуралхуралдсан.
• 1905 онгэхэдОросулсад3757 эмийнсанбайсан.1909 ондП.Гельмо
сулфаниламидыгнийлэгжүүлэнгаргасан.
• 1910 ондП.Эрлихсальварсаныггаргаж, эмчилгээндхэрэглэсэн.
• М.Цветхроматографийншинжилгээнийарганээсэн.
• Москва-дургамлынханд, хандмалбэлтгэх«В.К.Феррейн»нэртэйүйлдвэрбайгуулагдсан.
• 1915 ондномеопатикийнэмийнсаннээхзөвшөөрөлгарсан.
• 1921 ондПетроград, Харьков, Киев, Одессзэрэгхотуудадэмзүйнихсургууль
байгуулагдсан.
• 1924 ондКанадынфизиологчиднойрбулчирхайнгормонинсулиныгнээсэнба1926 онд
Р.Робинсонморфиныхимийнбүтцийгтогтоосон.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

16. ХХ зуун
• 1928 ондК.Маннихнархуруувчинцэцэгболонстрофантаасзүрхнийгликозидыгталст
хэлбэрээргарганавсан.
• 1930 ондА.Флемингпенициллиныгнээсэн. 1942 ондпенициллинүйлдвэрлэхтехнологи
батлагдсан.
• ЗХУ-ынЗасгийнгазрын1938 оны3 сарын20-ны өдрийнтогтоолоорЭмзүйншинжлэхухааны
дэддоктор, докторхамгаалуулахзөвлөлбайгуулагдсан.
• 1941 онгэхэдЗХУ-д9273 эмийнсан, 1400 эмийндэлгүүр, 13864 эмийнпункт, 270 агуулах,
149 эмийнүйлдвэр,295 эмшинжилгээнийлабораторид7020 эмзүйч, 26400 эмнайруулагч
ажиллажбайсанба60 гаруйэмзүйнсургуультэднийгбэлтгэжгаргадагбайсанмэдээбайна.
•1955 онданхныОУ-ынфармакопейгарсан. • 1961 ондТ.РейхштеиннарвитаминС–г
нийлэгжүүлэнгаргажавсан. • ОХУ-д1990 онгэхэд35 мянгаорчимэмийнсан, 15 мянгагаруй
эмийнпункт, болонбусадбайгуулагуудад230 мянгагаруйэмзүйч, 80 мянганэмнайруулагч
ажиллажбайсанмэдээбайна.
•1992 оныбайдлаарОХУ-дэмзүйнихсургууль5, эмзүйнфакультет26, ихсургуулийндэргэдэх
эмзүйнсалбарсургууль1 байсанбайна.
• ХойтАмерикболонЕвропынорнуудадэмийнболонэмнэлүйнмэдлэгтэйклиникэмзүйчдийг
бэлтгэжбайсан.
Энэүеэсклиникэмзүйгэсэнэмзүйншинжлэхухаанынэгшинэчиглэлхөгжсөн.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

17. 31. ХХI зуун
• 2012 оныбайдлаардэлхийнэмзүйнзахзээл1 ихнаядамерикдолларбайгаабөгөөд
2016 онд1,2 ихнаядамерикдоллартхүрэхтаамагбайна.
• Эмийнбүтээгдхүүнийэкспортдэлхийнхэмжээнд463,6 тэрбумамерикдолларбайна.
ХБНГУ экспортынхэмжээгээртэргүүлжбайна. /67 тэрбумамерикдоллар/
• Эмийнбүтээгдхүүнийэкспорт466,3 тэрбумбайгаабөгөөд1 хүндногдоххэмжээгээрээ
хамгийнтомимпортлогчньАНУ байна. /687 тэрбумамерикдоллар/
• Үйлдвэрлэлболонборлуулалтаараадэлхийдтэргүүлэгчкомпани: Novartis, Pfizer,
Merk&Co, J&J, Roche гэхмэт.
• Дэлхийнэмийнүйлдвэрлэлхамгийнөндөрхурдтайхөгжижбуйоронд
АНУ /325 тэрбумамерикдоллар/
Япон/115 тэрбумамерикдоллар/
Европынорнууд/163 тэрбумамерикдоллар/ оржбайна.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

18. •Pharmergingcountries-дБНХАУ, Бразил, Энэтхэг, ОХУ зэрэгулсуудтэргүүлжбайна.
• ЖенерикэмийнүйлдвэрлэлээрЭнэтхэгтэргүүлжбайна.
• Шинээмзохионбүтээхсудалгаашинжилгээнийажилдхамгийниххөрөнгөзардаг
компаниудадRoche (9,3 тэрбумамерикдоллар), Pfizer (9,1 тэрбумамерикдоллар),
Merk (8,5 тэрбумамерикдоллар) гэхмэторжбайна.
• 2012 онымэдээгээрдэлхийнзахзээлдбрендэм596 тэрбумамерикдолларбайна.
• Биотехнологийнаргыгашигланшинээмбүтээхажилдавамгайлжбайна.
2010 ондбиотехнологийнүйлдвэрлэлийнөсөлтийнхурд11,7% болж138 тэрбумамерик
доллартхүрсэн.
ЭнэчиглэлээрБНХАУ, Энэтхэгтэргүүлжбайна
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

19. ЭмийнүйлдвэрлэлдGMP эрчимтэйнэвтэрчүүнийгдагаадGLP, GCP хэрэгжилт
нэмэгдэнэ.
• Компаниудхоорондоонэгдэнэ. Мөнхамтарчсудалгаахийх, эмийнүйлдвэрлэл
явуулахасуудалидэвхжижбайна.
• 2015 ондуушигныдаралтандхэрэглэх“адемпас” эмийгОХУ-ынэрдэмтэдбүтээсэн.
• АНУ-ынэрдэмтэднейробластомынэсрэгмоноклональныантител“унитуксин”гаргаж
авсан.
• Лифангиолеймиоятозыгэмчлэхиммуносупрессор(Ранамун) эмийганхудаабүтээсэн.
•ЦефалоспориныбүлгийнV үеийншинээм(Цефтолозан, Теиксобактин) гаргаж
авсан.
• ЭсийнтөвшиндгеныинженерчиллээргаргажавсанэмүүдээрАльцхаймерынөвчин,
Паркинсоныөвчин, Диабет, Рассеянныйсклерозэмчлэхэмүүддээражиллажбайна.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

20. •Таргетэмийнбэлдмэлүүдийггарганавчхавдрынэмчилгээндхэрэглэжэхэлсэн.
•Рекомбинантнымоноклональныантителгаргажавсан. /Авасим, Херцептин/Хер2
рецепторынэсрэг, Трастузумаб, Ритуксимабзэрэгхавдрынболонаутоиммуны
өвчиндхэрэглэхэм.
• Бактерийнэсийгсонгомлооргэмтээдэг/ДНК/вирус, Десбактериоз, дасалүүсэхгүй
бактериофагэмийнбэлдмэлийггарганавсан.
• Эмийгнанокапсулаардамжууланонилсонэсэдхүргэдэг/stels-liposomкагоцельэм
гарганавсан.
• Камербүхийшахмалэмбүтээж, улаанхоолойнхавдрыгэртоношлоходхэрэглэж
байна.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
Эх сурвалж:
Л.Цэрэндулам “Дэлхийн Эм зүйн хөгжлийн он дараалалын
хэлхээс”
Л.А.Гхавченко, Л.Н.Геллер
“История фармации”

21. Орчинүедихэнххөгжилтэйорнуудадэмнэлэг,эмийнсангийн
үйлчилгээний3систембайна.
Үүнд:
-Хувийнөмчидтулгуурласан
-Улсынөмчийн
-Даатгалаарүйлчлэхгэсэнхэлбэрүүдбайна.
Үйлчилжбуйэмийн90гаруйхувийгүйлдвэрийнбэлэнэмийнхэлбэр
эзэлжбайна.
Эмийнсангуудньжорооролгожбуйэмийгугэмийнүнэ,эмийнсангийн
үйлчилгээгоролцуулан25-30хувийннэмэгдэлтэйжижиглэнхудалдаалахүнээр
үйлчилжбайна.
ДЭЛХИЙН ЭМ ЗҮЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

22. МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
Монгол улсын эрүүл мэндийн системийн нэгэн бүрэлдэхүүн, салшгүй
чухал салбар нь иргэд болон байгууллагуудад эмийн тусламж үйлчилгээ
үзүүлэх Эм зүйн алба юм.
Эрт дээр үеэс ургамал амьтны, эрдэсийн гаралтай түүхий эд ашиглан:
•эм тан хийх,
•ханах,
•төөнөх,
•хатгах,
•бигнэх,
•бариа засал гэх зэрэг олон аргыг хэрэглэж байсныг ном сударт
бичиж үлдээжээ.

23. 1921оны8-рсарын15-ндбүхцэргийнжанжинД.Сүхбаатар
өвчтэйхүмүүсийгэмчлэххорообайгуулахтухайцэргийн
зөвлөлийнгазрынтогтоолдгарынүсэгзурсанаарМонгол
улсынэрүүлийгхамгаалахбууриазасажбайжээ.
•1923онд10-рсарын25-ндЕвропынэмхудалдаханхны
эмийнсангнээж,эмхангамжийнтулгынчулуу
тавигдсанбөгөөданхныэмийнсангийнэрхлэгчээр
ЗХУ-ниргэнРжановскийажиллажбайлаа.
•ЭнэхүүөдрийгМонголулсадорчинүеийнэм
хангамжийналбаныэхсуурьтавигдсанөдөрхэмээн
үздэг
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
Ардын хувьсгалаас өмнөх Монгол оронд европ эмийн сан нэг ч байгаагүй.

24. МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН ҮҮСЭЛ
ХӨГЖЛИЙН ТҮҮХЭН ЦАГ
Европын эм худалдах анхны
эмийн сан нээсэнв Эмийн
сангууд байгуулж эхэлсэн
Улсын эмийн сангуудыг орон
нутгуудад хөгжүүлэх
Зах зээлийн шилжилтийн үеийн
эм хангамжийн
тогтолцоохөгжүүлэх
Улсын эм хангамжийн
тогтолцоотой болох
Эмийн хяналт зохицуулалтын
төрийн нэгдсэн удирдлагын
тогтолцоотой болох
IҮЕ ШАТ 1923-1947
III ҮЕ ШАТ 1961-1990
II ҮЕ ШАТ 1947-1960
V ҮЕ ШАТ 2020
IY ҮЕ ШАТ 1991 хойш

25. •Анхныэмийнсанньтухайнүедээ14ажилтныоронтоотой7995хятадянчааны
үлхөдлөххөрөнгөтэй,1000хятадянчааныгүйлгээхөрөнгөтэйгээр,эрхлэгчээр
ньтухайнүеийнЗХУ-ынмэргэжилтэнА.И.Ржановскийажиллажбайсанбайна.
•Анхныэмийнсаннээгдсэнийдарааханньхувийнэмийнсангуудадэмийгбэлтгэх
хортойэмийгхудалдахявдлыгхориглохтухай1923оны11дүгээрсарын10-нд
Ардынзасгийнгазрынтогтоолгарганэмийнзүйлдулсынонцэрхтогтоожээ.
•1923ондАрдынзасгийнгазрыншийдвэрээр38,0мянгантөгрөгМосквад
шилжүүлжэмбарааныанхныгадаадзахиалгааримпортхийгдэжбайжээ
•1926оны4дүгээрсарын1-нийөдөрУИХ-ынIIтогтоолоорЦэргийняамны
анхныэмийнсангДотоодявдлыняамандшилжүүлэнУлсынэмийнсангэж
нэрлэхболжээ.
•1928оны7-рсардАлтанбулагхотодхөдөөгийнанхныэмийнсанг25,000
төгрөгнийтөсөвтэйгээрбайгуулжээ
.
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

26. •1945-1947онуудадсумдадэмийнсангийнсалбарубайгуулагдаж
эдийнсайнзохионбайгуулалтадрайончилсансистембийболов.
•1945ондсумдынэмийнсанбүхэмийнсангийн19,5%-ийгэзэлж
байсанбол1947онысүүлчээр35,7%-ийгсумдыгэмийнсангууд
злэхболжээ
I ҮЕ ШАТ

27. •1930ондУлсынҮIиххурлыншийдвэрээртөвдэмнэлгийнаргахэмжээний
зардлыгулсынтөсвебүрмөсөнхасаж1937ондтөвдэмийнхудалдаангазрыг
албанёсоорхаажээ.
•1931-1932ондБаянтүмэн,Цэцэрлэг,Ховдаймгуудадэмийнсангууднээгджээ
•1930ондЭХЯбайгуулагдсаныдарааханБНМАУ-ынЭмийнсангийнтөвсклад
байгуулагджээ.
•1931ондУлаанбаатаржороорбэлтгэсэнэмийнт82272-т,гархудалдаагаар
худалдсанэмийнтоо82204-дтустусхүрч341нэртөрлийнэмхудалдажбайжээ
•1936-1937онуудадХөвсгөл,Завханаймгуудадэмисанбайгуулагдажбайжээ.
•1935онднэгэмийнсандногдоххүнийтоо44760байсанбол,1940онд44000
хүртэлбуурчбайжээ
•1945онгэхэднэгэмийнсанд240хүнногдохболнэгиргэн6,4төгрөгнийэм
бараахудалданавдагболсонбайв
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

28. •Эмийн сангийн ажлыг Улс ардын аж ахуйг
соёлыг хөгжүүлэх төлөвлөгөөний дагуу та таван
жилээр хөгжүүлэх ойрын болон хэтийн төлөвийг
мөрдөж эхэлсэн байна
•Улсын хэмжээнд эмийн сангийн тоо 47.6%иар
нэмэгдэж
•m$&447H(<;<<H=:=&H&.'-1%&H4"1%&H7,&Hr-иар
нэмэгдэж 10 эмийн сан хөдөө орон нутагт
ажиллаж байжээ
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
Эмийн тусламжийн анхны хайрцаг

29. Эмзүйнбайгууллагуудболохэмийнсан,агуулах,лабориторинь:
Ø1928ондхөдөөороннутагтбайгуулагдажэхэлсэн
Ø1929ондулсынтөвэмийнсангийнбайрбаригдсан
Ø1931ондэмийнтөвагуулахбайгуулагдаж,амтатуснызавод,эмсавлах
лабораторийгбайгуулжээ.
Ø1932ондУлсынэмбэлтгэхгазрыгбайгуулж,түүндулсынхэмжээнийэм
хангамжийнудирдлагазохионбайгуулалт,хангамжийнажлуудыг
хариуцуулсанбайна.
Ø1940онднэгэмийнсанд44000хүнноогдожбайв.
Ø1941ондАнагаахухааныдундсургуулийндэргэдэмнайруулагчийнангийг
нээснээрүндэснийэмийндундмэргэжилтэнбэлтгэхэхлэлтавигджээ.
ØЭмсавлахлабораторийндэргэдГаленыбэлдмэлбэлтгэжбайв.
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ

30. •Эмийнургамалбэлтгэхконторнь1970-1980онд700гаруйтоннэмийнургамал
бэлтгэн300гаруйтоннэмийнургамлынтүүхийэдийгэкспортооргаргажбайсны
зэрэгцээзаримтөрлийнэмийнургамлыгтарималжуулахажлыгхийжбайсан
•1980-донысүүлээсХэнтийаймагтМонгол-Солонгосынхамтарсанэмийнургамал
тарималжуулахажахуйгбайгууланажиллуулжээ.
•Сүүлийн5нжилургамалтармилжуулахажилсайнэрчимжижбайна
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ

31. •1993оноосмагистрант,докторантынсургалтявуулжэхэлсэнбайна.
•Эмзүйчньэмхангамжийнзохионбайгуулалт,эмийнхими,эмийнургамал,
эмийнтехнологийнчиглэлээртөрөлжинмэргэжиж,эмзүйнтулгамдсан
асуудлаарэрдэмсудлалынажлыггүйцэтгэхболсон.
•ЭмзүйнухааныэрдэмтэдМонголорныэмийнургамлаас140гаруйшинэ
бодиснээж,бүтцийгтогтоож:
•Гепахол
•Генцихол,
•Силодин
•Валбромид
•Бадаанышахмал
•Читамон
•Натурвитзэрэголоншинээмийгэмнэлгийнпрактиктнэврүүлээд
байна.
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ

32. Монгол улсад шинжлэх ухааны эмнэлэгт тулгуурласан эрүүл мэндийн
албаны үүсэл, хөгжил, түүхэн замналыг:
v1921-1940 оны үе буюу БНМАУ-д орчин цагийн анагаах ухаанд
суурилсан эрүүл мэндийн албыг бүрдүүлж эхэлсэн үе,
v1941-1990 оны үе буюу Социалист эрүүлийг хамгаалах номлолоор
замнасан үе,
v1991 оноос одоог хүртэлх үе буюу Монгол улс зах зээлийн эдийн
засгийн харилцаанд шилжих үеийн эрүүл мэндийн албаны хөгжил
гэсэн гурван томхон үе болгон авч үзэж болох юм.
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ

34. •1924ондбатлагдсанБНМАУ-ынанхдугаарүндсэнхуульдхүнамаа
эрүүлмэндийнүнэтөлбөргүйтусламжидбүрэнхамруулахаар
шийдвэрлэсэнньнэнзоримог,алсынхараатай,зөвшийдэлбайжээ.
•Үндсэнхуулийнзаалтыгхэрэгжүүлэхүүднээсэрүүлмэндийн
асуудалхариуцсантөрийнзахиргаанытөвбайгууллагыг1925онд
анхДотоодяамныбүрэлдэхүүндАрдынэрүүлийгхамгаалахгазар
нэртэйгээрбайгуулж,1930ондбиедаасаняамболгонөргөтгөсөн
байна.
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ

35. Одооулсынхэмжээгээрэрүүлмэндийн10шахамбайгууллагаажиллажбайгаагаас
•төрөлжсөннарийнмэргэжлийнэмнэлэгболонтөв15
•нэгдсэнэмнэлэг32
•сумдундынэмнэлэг13
•хөдөөгийнбуюусумынэмнэлэг334
•өрхийнэмнэлэг178
•эрүүлмэндийнтөв12
•БГХӨЭСТ-13
•хувийнэмнэлэг466
•түргэнтусламжийнстанц35
•цуснытөвбастанц26
•Эрүүлмэндийнбайгууллагындэргэдэхэмийнсан319тустусажиллажбайна.
Эрүүлмэндийнсалбарт:
ихэмч6162
эмнэлгийнтусгайдундболовсролтой13185мэргэжилтэн
нийтдээ30000шахамхүнажиллажбайна
эмнэлгийн17877орбүхийхүчинчадалтайбайна
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ
Эх сурвалж: ЭМЯ мэдээлэл

36. Эрүүл мэндийн яамны нэр, бүтэц, зохион байгуулалт тухайн цаг үеийн байдлыг
даган тодорхой хэмжээгээр өөрчлөгдөж ирлээ.
Тухайлбал:
•1930 оны 6-р сарын 1-ээс 19 он хүртэл “Ардын эрүүлийг хамгаалах
яам”
•19-1990 он хүртэл “Эрүүлийг хамгаалах яам”
•1990-1992 он хүртэл “Эрүүлийг хамгаалах, нийгэм халамжийн яам
1991-1992 оны 10-р сар хүртэл “Эрүүл мэндийн яам”
•1996-2000 он хүртэл “Эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын яам”,
•2000 оноос “Эрүүл мэндийн яам” болгон тус тус өөрчлөн зохион
байгуулсан байна.
Эм зүйн бодлого хөгжүүлэлтийг 2020 оны 7-р сарыг хүртэл Эрүүл мэндийн
яам хариуцан хамаарч байжээ
•2020оны 7-р сараас Засгийн газрын Эм эмнэлэгийн хэрэгслэлийн
хяналт зохицуулалтын газар байгуулагдан ажиллаж байна
МОНГОЛЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН БҮТЦИЙН ХӨГЖИЛ
Эх сурвалж: ЗГ мэдээ мэдээлэл

37. БНМАУ-ынСайднарынзөвлөлийн1961оны08дугаарсарын16-ныөдрийн431
дүгээртогтоолоорМУИС-ийнХүнэмнэлгийнфакультетийгбиедаасанАнагаах
ухааныдээдсургууль(АУДэС)болгонзохионбайгуулсанбайна
АУДэС-ийнзахирлын1961оны09дүгээрсарын13-ны20дугаартушаалаар
ЭмийнтехнологийнтэнхимбайгуулагданМонголулсадүндэснийэмзүйч
мэргэжилтэнбэлтгэжэхэлсэн.
Анхбайгуулагдахдаа1багш52оюутантайбайсан
1966онданхны33эмзүйчийгтөгсгөсөн
Эмзүйчбэлтгэххөтөлбөрийг1961ондүүсгэнбайгуулагдсанаасаахойш
өнөөгийнбайдлаардараахихдээдсургуулиудэмзүйчбэлтгэххөтөлбөрийн
сургалтынүйлажиллагааэрхэлжбайна
1.АШУҮИС
2.Этүгэн-ЭМИС
3.Монос–ЭЗШУИС
4.ЭнэрэлАУДэС
5.Шинэанагаах
6.МҮИС
7.Ихзасаг
ЭМ ЗҮЙ БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРТ

38. “МонголУлсынэмзүйнсалбартажиллажбуйэмзүйчийнтоосүүлийн5
жилд68хувиарөссөнбөгөөдУлаанбаатархотоднийтэмзүйчийн
65,8хувьньажилладагболхөдөөороннутгийндөрвөнбүсэднийтэм
зүйчийн34,2хувьньажилладаггэсэнсудалгаабайна.
МонголУлсадэмийнмэргэжилтэнньбакалаврынболовсролоорэмзүйч
болондипломынболовсролоорэмнайруулагчмэргэжлийгэзэмшсэний
дараа8-10жилажиллаждадлагатуршлагаолжавсныүндсэндээрэм
хангамжийнбайгууллагын“Түлхүүражилтан”болохболомжтойбайдагч
сүүлийнжилүүдэдхувийнчанартайдээдсургуулиудажиллаххүчинг
бэлтгэхболсон.
Иймээсжилбүрэмзүйчнарынажлынурчадварыгдээшлүүлэхсургалтыг
тогтмолзохионбайгуулахаданхаарчбайна”
Эх сурвалж:МЭЗНХТББ-ын мэдээлэлээс
ЭМ ЗҮЙ БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРТ

39. 2020оныбайдлаарулсынхэмжээндулсынболонхувийнөмчийн
•нийт1932эмийнсан(нийтийнүйлчилгээтэйэмийнсан–1613,
стационарынүйлчилгээтэйэмийнсан319+хувийнэмнэлэгүүдийн
дэргэдэхэмийнсаннэмэгдэнэ)
•эмийнүйлдвэр-40
•эмханганнийлүүлэхбайгууллага–3
•улсынклиникийнболондүүрэгаймаг,сумынэмнэлэгүүдийн300гаруй
клиникэмзүйнтасагуудажиллажбайна.
•Нийтэмийнсангийн83.5%ньхувийнхэвшлийнэмийнсанэзлэжбайна.
МОНГОЛЫН ЭМ ЗҮЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ХӨГЖИЛ

40. Эм зүйн зохицуулалт
Засгийн газарЭмийн үндэсний
зөвлөл
Хүний эмийн салбар
зөвлөл
ЭЭХХЗГ
Эм зүйн салбар
хороо
Тусгай
зөвшөөрлийн
/комисс
Улсын
мэргэжлийн
хяналтын газар
Чанарын
баталгаажилтын
албаОрон нутгийн
тусгай
зөвшөөрлийн
комисс
Аймаг
хотын ЭМГ
ЭМ-ийн
хяналтын
хэлтэс
Эм
биобэлдмэлийн
хяналтын алба

41. Эм хангамжийн байгууллагын үзүүлэлт
Эм хангамжийн байгууллагын үзүүлэлтийг дараах чиглэлээр гаргав.
•Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн үйлдвэр
•Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл ханган нийлүүлэх байгууллага
•Эмийн сан
ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020

42. 1.Эмханганнийлүүлэх
2.Эмнэлгийнхэрэгсэлханганнийлүүлэх
3.Эмнэлгийнтоногтөхөөрөмжханганнийлүүлэх
4.Лабораторийноношлуур, урвалжхэрэгсэлханганнийлүүлэх
5.Ариутгалхалдваргүйтгэлийнбодисханганнийлүүлэх
6.Биологийнидэвхтбүтээгдэхүүнханганнийлүүлэх
7.Вакцинимпортлохханганнийлүүлэх
8.Мансууруулах, сэтгэцэднөлөөтэмханганнийлүүлэх
9.Протез, ханганнийлүүлэх
10.Нүднийхэрэгсэлханганнийлүүлэх
11.Шүднийматериал, тоногтөхөөрөмжханганнийлүүлэх
12.Түүхийэдханганнийлүүлэх
Эм ханган нийлүүлэх эм, эмнэлгийн хэрэгслийн үйлдвэр
Эх сурвалж:ЭМЯ мэдээлэлээс

43. ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020
Эх сурвалж: статистик.мн

44. ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020
Эх сурвалж: статистик.мн

45. ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020
Эх сурвалж: статистик.мн

46. ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020
Эх сурвалж: статистик.мн

47. ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020
ЭМ ЗҮЙЧ МЭРГЭЖЛИЙН ӨСӨЛТ
Эх сурвалж: статистик.мн

48. ЭМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ 2020
ЭМ ЗҮЙЧ
Эх сурвалж: статистик.мн

49. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН САНГААС ҮНИЙН ХӨНГӨЛӨЛТ
ҮЗҮҮЛДЭГ ЗАЙЛШГҮЙ ШААРДЛАГАТАЙ ЭМИЙН БОРЛУУЛАЛТ
(ҮНЭ, эмийн ерөнхий бүлгээр )
Эх сурвалж: статистик.мн

50. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛЫН САНГААС ҮНИЙН ХӨНГӨЛӨЛТ
ҮЗҮҮЛДЭГ ЗАЙЛШГҮЙ ШААРДЛАГАТАЙ ЭМИЙН БОРЛУУЛАЛТ
(ҮНЭ, эмийн ерөнхий бүлгээр )
Эх сурвалж: статистик.мн

51. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД ТАЛАРХЛАА