5-maruza.Tarmoqlar2 va uning ahamiyati.ppt

this about networks base and control computer recourse

1. 1
KKompyuter tarmoqlariompyuter tarmoqlari

2. 2
Kompyuter tarmog'i nima?
Kompyuter tarmogi, EHM tarmogi —
ʻ ʻ
bu
axborotlarni uygunlashtirib almashinish
ʻ
maqsadida uzatish liniyalari orqali boglangan
ʻ
alohida kompyuterlar majmui.

3. 3
Tarmoq tasnifi
LokalLokal MintaqaviyMintaqaviy
Hududiy jihatdanHududiy jihatdan
tarqalishitarqalishi
GlobalGlobal

4. Lokal kompyuter tarmog'i uncha katta bo'lmagan xudud
chegarasida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Masalan,
korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar miqyosidagi
komppyuterlarni o'zaro birlashtiruvchi tarmo qlar lokal
kompyuter tarmog'i turkumiga kiradi. Hozirgi vaqtda lokal
hisoblash tarmoqlari abonentlarining xududiy joylashuvi
bo'yicha qat`iy cheklashlar yo‘q.
Mintaqaviy kompyuter tarmog'i bir-biridan ancha uzoq
masofada joylashgan komppyuterlarni va lokal kompyuter
tarmoqlarini o'zaro bog'laydi. U katta shaxar, iqtisodiy mintaqa
va alohida mamlakat doirasidagi abonentlarni o'z ichiga olishi
mumkin. Odatda, mintaqaviy hisoblash tarmog'i abonentlari
o'rtasida masofa o'nlab, yuzlab kilometrni tashkil etadi.
Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlar yoki
kit`alarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Mazkur tarmoq
abonentlar o'rtasidagi aloqa telefon, radio aloqa va kosmos
aloqa tizimi negizida amalga oshiriladi.

5. Tarmoq miqyosi (o’lchami)Tarmoq miqyosi (o’lchami)
Masofa Masofa
((ДистанцияДистанция))
JoyiJoyi
((МестоМесто))
TuriTuri
((ТипТип))
1 м Plata Kompyuter
10 м Xona (Комната) LAN
100 м Bino (Здание) LAN
1000 м Qo’shni binolar
(Кампус)
LAN
100000 м Shahar (Город) MAN
1000000 м Qit`a (Континент) MAN
10000000 м Планета WAN

6. 6
Lokal tarmoq
Bir yoki bir nechta binolarda joylashgan
kompyuterlarni birlashtiruvchi tizim;
Local tarmoq juda keng tarqalgan, chunki 80-90%
axborot o’sha tarmoq atrofida aylanib yuradi. Local
tarmoqlardagi shaxsiy kompyuterlar yuqori tezlikka
ega agona axborot uzatish kanali bilan bog’langan
bo’ladi. Local tarmoqda shaxsiy kompyuterlar orasidagi
masofa uncha katta emas 10 – km. gacha, radoikanal
aloqasidan foydalanilsa – 20 km. Local tarmoqlarda
kanallar tashkilot mulki hisoblanadi va bu ulardan
foydalanishni osonlashtiradi.

7. 7
Tarmoq tapalogiyalari
Tarmoq topologiyasi-tarmoqdagi
kompyuterlarning joylashuvi va aloqasi.
turi
Shina
Xalqa
Yulduzli

8. 8
Shina
□Tarmoqni shinalar sxemasiga ko'ra qurishda har bir
kompyuter terminatorlar o'rnatilgan umumiy kabelga
qo'shiladi.
□Signal barcha kompyuterlar orqali tarmoq orqali o'tadi,
terminal terminatorlaridan aks etadi.

9. 9
Xalqa
Ushbu topologiya kompyuterlarning ketma-ket ulanishi
bo'lib, ikkinchisi birinchi bo'lib bog'langan.Har bir
kompyuter repeater sifatida ishlaydi, signalni kuchaytiradi
va uni uzatadi.

10. 10
Yulduz
Har bir kompyuter alohida aloqa kabeli yordamida tarmoqqa
ulanadi.

11. 11
Aloqa kanallari
Aloqa liniyalari yoki ma'lumotlarni uzatish liniyalari
(aloqa kanallari) bu axborot signallari ni
(ma'lumotlarni) uzatiladigan oraliq uskunalar va fizik
vositadir. Ma'lumotlarni uzatish kanallari axborot
manbalarini va axborot qabul qiluvchilarni
birlashtiradi.

12. 12
Kabelli bog`lanishKabelli bog`lanish
Aloqa kanallariAloqa kanallari
Sun'iy yo'ldosh Sun'iy yo'ldosh
kanallarkanallar
Radio kanallarRadio kanallar
Juft simli(UTP)Juft simli(UTP)
KoaksialKoaksial
kabelkabel
Optik tolaliOptik tolali
kabelkabel
Kabelsiz bog`lanishKabelsiz bog`lanish

13. 13
Juft simli
Buralgan juftlik(Inglizcha o'ralgan juftlik) - aloqa kabelining
bir turi, bu bir yoki bir nechta juft izolyatsiya qilingan
o'tkazgichlar, bir-biriga o'ralgan (birlik uzunligiga oz sonli
burilish bilan), plastik niqobi ostida.
Supero'tkazuvchilar bir juftlik o'tkazgichlari orasidagi aloqa
darajasini oshirish uchun (elektromagnit parazit juftlikning
ikkala simiga teng ta'sir qiladi) va keyin tashqi manbalardan
elektromagnit parazitni kamaytirishga, shuningdek,
differentsial signallarni uzatish paytida o'zaro shovqinni
kamaytirishga qaratilgan. UTP 5-toifali va undan yuqori
kabellarda individual simi juftliklarining ulanishini (har xil
juftlik o'tkazgichlarining davriy yaqinlashuvi) kamaytirish
uchun juftlikning simlari har xil balandlikda o'raladi. Twisted
juftlik zamonaviy tuzilgan kabel tizimlarining tarkibiy
qismlaridan biridir. Hozirgi vaqtda arzonligi va o'rnatish
qulayligi tufayli simli (kabel) mahalliy tarmoqlarni qurish
uchun eng keng tarqalgan echim hisoblanadi.

14. Juft simli, (unshielded twisted pair - UTP).
Rang bilan
ajratilgan
izalatsiya
- O’ralgan juft
sim
- Tashqi
himoya
qatlami
Maximum cable length: 100m
14

15. 15

16. 16
Juft simli
Ushbu kabel eng arzon va eng keng tarqalgan aloqa turi
bo'lib, u yulduz topologiyasi asosida qurilgan eng keng
tarqalgan mahalliy tarmoqlarda keng qo'llaniladi.Ushbu
kabelning o'ziga xos xususiyati o'rnatish
qulayligi.Twisted juftlik juda shovqinga chidamli. 1000
Mbit/s gacha bo'lgan ma'lumotlarni uzatish tezligi.

17. 17
Koaksial kabel
uzoq masofalarga ma'lumotlarni uzatish imkonini beradi,
kompyuter tarmoqlarini qurishda ishlatilgan (burma
juftlikga almashtirilgunga qadar). Kabel televideniesi
tarmoqlarida, aloqa tizimlari, aviatsiya, kosmik
uskunalar, kompyuter tarmoqlari, maishiy texnika va
boshqalar uchun ishlatiladi.

18. Kоаksiаl kаbеllаr (coaxial cable)
Outer Jacket - Tashqi himoya qatlami
Braided Copper Shielding -To'qilgan mis qatlam
Copper Conductor - Mis simli o'tkazgich
Plastic Insulation - Plastmassali himoya qatlami
18

19. 19
Koaksial kabel
Koaksiyal kabel "umumiy shina" topologiyasi asosida
qurilgan mahalliy tarmoqlarda qo'llaniladi.
O'tkazuvchanlik hajmi-50-100 Mbit/s. aloqa
liniyasining ruxsat etilgan uzunligi bir necha kilometr.
Koaksiyal kabelga ruxsatsiz ulanish burma juftlikdan
ko'ra murakkabroq.

20. Оptik tоlаli kаbеllаr (fiber optic).
Tashqi himoya qoplamasi
Yadro-shaffof shisha tola
Cladding - Shisha qoplamasi
20

21. Оptik tоlаli kаbеl– bu kаbеlda ахbоrоt elеktr signаli ko’rinishdа
emаs, yorig’lik ko’rinishidа uzаtilаdi. Bu turdаgi kаbеlning аsоsiy
elеmеnti– shаffоf shishа tоlа bo’lib, u оrqаli yorug’lik judа kаttа
mаsоfаlаrgа (o’nlаb kilоmеtrgаchа) kam so’nish bilаn uzаtilаdi.
Оptik tоlаning tuzilishi judа оddiy bo’lib u kоаksiаl elеktr kаbеl
tuzilishigа o’хshаsh. Fаqаt mаrkаziy mis sim o’rnigа bu kаbеl
turidа ingichkа shishа tоlа ishlаtilgаn, ichki himоya qоplаmа
o’rnigа esа, yorug’likni shishа tоlа tаshqаrisigа tаrqаtmаydigаn
shishа yoki plаstik qоplаmаdаn fоydаlаnilgаn.
Оptik tоlаli kаbеlning kаmchiligi uni yig’ish (mоntаj) qilish
ishlаrining murаkkаbligidir.
21

22. Оptik tоlаli kаbеllаrni ikki turi mаvjud:
1. Ko’p mоdli yoki multimоdli kаbеl, аnchа аrzоn lеkin sifаti pаst;
2. Bir mоdli kаbеl, nаrхi аnchа qimmаt, lеkin yaхshi tехnik
ko’rsаtgаchlаrgа egа.
22

23. Optik tolali kabellarni ulashda ikki xil konnektorlar ishlatiladi:
1. Subscriber Connector (SC) - multimоdli kаbеllarda qo’llaniladi;
2. Straight Tip (ST) - bir mоdli kаbеllarda qo’llaniladi.
Optik tolali kabelning ulanish sxemasi quyidagicha
23

24. 24
Optik tolali kabel
Ushbu turdagi kabelning asosiy afzalligi shovqinning yuqori
darajasi va radiatsiya yo`qligi. Ruxsatsiz ulanish juda qiyin.
3Gbps/s ma'lumotlar uzatish tezligi.Optik tolali kabelning asosiy
kamchiliklari uni o'rnatishning murakkabligi, kichik mexanik kuch
va ionlashtiruvchi nurlanishga nisbatan sezgirlikdir.

25. 25
Optik tolali kabel

26. 26
Lokal tarmoqlar uchun
Radio kanallar
Lokal tarmoqlar uchun simsiz aloqa standarti Wi-Fi texnologiyasidir.
Wi-Fi ikki rejimda ulanishni ta'minlaydi: nuqta-nuqta (ikkita
kompyuterni ulash uchun) va infratuzilma aloqasi (bir nechta
kompyuterni bitta kirish nuqtasiga ulash uchun).
Ma'lumotlar uzatish tezligi 11 Mbit/s gacha ulanish nuqtasi nuqtasi
va infratuzilma ulanishida 54 Mbit/s gacha. Tezlik ulangan
kompyuterlar soniga va kirish nuqtasiga masofaga bog'liq.

27. 27
Bluetooth radiokanallari
- bu qisqa masofali
ma'lumotlarni uzatish
texnologiyasi (10 m dan
oshmasligi kerak) va uy
tarmoqlarini yaratish uchun
ishlatilishi mumkin.
Ma'lumotlar uzatish tezligi
1 Mbit/s dan oshmaydi.

28. 28
Tarmoq qurilmasi
Tarmoq markazi (HUB, SWITCH) — bir nechta qurilmani
tarmoqning umumiy segmentiga birlashtirish uchun
mo'ljallangan tarmoq qurilmasi.

29. 29
Ko'prik (ko'prik) — lokal tarmoqlarni ulash qurilmasi. Bir lokal
tarmoqning barcha kompyuterlari boshqa local tarmoqdagi
kompyuterlar bilan erkin ishlashga imkon beradi.
Tarmoq qurilmasi

30. Mashrutlovchilar – Маршрутизатор – Router
Mashrutlovchilar yoki Yo’nаltirgichlаr ko’priklаrgа qаrаgаndа
аnchа murаkkаb vаzifаni bаjаrаdilаr. Ulаrning аsоsiy vаzifаsi–
hаr bir pаkеt uchun qulаy uzаtish yo’lini tаnlаshdir. Buning
uchun tаrmоqning eng ko’p yuklаngаn qisimlаrini vа buzilgаn
bo’lаklаrini аylаnib o’tishi kеrаk. Ulаr оdаtdа murаkkаb
shохlаmаli (aralash topologiyali) tаrmоqdа ishlаtilаdi, bu хоldа
аlохidа оlingаn аbоnеntlаr o’rtаsidа bir nеchа аlоqа yo’li
mаvjud bo’lishi mumkin.
Cisco 2500

31. Takrorlagichlar – Повторитель – Repeater
Rеpeatеrlаr yoki takrorlagich qurilmаsi trаnsivеrgа nisbаtаn
аnchа оddiy vаzifаni bаjаrаdi. U fаqаt susаygаn signаlni qаytа
tiklаb аvvаlgi ya`ni uzаtilgаn vаqtidаgi ko’rinishgа (аmplitudаsi
vа ko’rinishini) kеltirаdi. Signаlni qаytа tiklаshning аsоsiy
mаqsаdi, tаrmоq uzunligini оshirishdаn ibоrаt. Rеpeatеrlаr vа
trаnsivеrlаr hеch qachon o’zidаn o’tаyotgаn ахbоrоtgа ishlоv
bеrmаydilаr.

32. 32
Internet
Internet – dunyo bo'ylab joylashgan va
yagona tarmoqqa birlashtirilgan
minglab kompyuter tarmoqlarining
majmuidir.

33. 33
Internet service provider
Internet-provayder (ISP) - bu
foydalanuvchiga odatda haq evaziga
Internetga kirishni ta'minlaydigan
kompaniya.

34. 34
Internet service provider

35. 35
IP manzil
IPv4 adres 32 bitdan
tashkil topgan bo'ladi. Bitlar ikkilik sanoq
tizimida 0 va 1 larni
ifodalaydi. Demak IP manzil 32 ta 0 va 1 larning
ketma-ketligidan
tashkil topgan bo'ladi. Ikkilik ko'rinishda 
11111111
11111111 11111111 00000000  bunday
ko'rinishda yoziladi. Biz
uchun
bunday holatda o'qish qiyinchilik va tarmoqda chalkashlik xosil
qiladi
ya'ni eslab qolish yoki biron bir sonni noto'g'ri kirgazish. O'zimiz
uchun
qulay bo'lishi uchun o'nlik sanoq tizimiga o'tkazib foydalanamiz.
32
bitlik adreslar sxemasida 
4 mlrd dan
ortiq ip larni tuzush mumkin.

36. 36
IP manzil
IPv6—
yangi avlod hisoblanib, ipv4 dan farqli ravishda keng imkoniyatga
ega.
IPv6 128 bit
dan tashkil topgan bo'ladi.
IPv6
ning ko'rinishi quyidagicha 
fe80:0:0:0:200:f8ff: fe21:67cf.

37. 37
IP manzil
Hozirda lokal tarmoq uchun quyidagi manzillar ishlatiladi.
1. 10.0.0.0 – 10.255.255.255 /8
2. 172.16.0.0 – 172.31.255.255 /16
3. 192.168.0.0 – 192.168.255.255 /24
4. 169.254.0.0 – 169.254.255.255 /16 — DHCP mavjud
bo’lmagan vaqtda va static ip berish berilmagan vaqtda
tarmoq ishlashi uchun beriladigan IP.
Bu IP lar ichki tarmoq uchun ishlatiladi (ya’ni kompyuter
o’zining tarmoq kartasi ishlayotgani yoki yo’qligini aniqlash
uchun)
5. 127.0.0.0 – 127.255.255.255 — loopback, localhost
Ma'lumot: /8, /16, /24 kabilar bular maska hisoblanib
chegarani anglatadi.

38. 38
Protokollar
 kompyuter HTTP , FTP , SMTP , POP va boshqalar.

39. FTP
1. FTP - File Transfer Protocol (файлларни алмашиш
протоколи); тармо ор али (хусусан Интернет)
қ қ
файлларни узатиш протоколи. Буни бир
компьютердан бошкасига файл нусхасини кўчириш
каби тушуниш мумкин.
2. FTP Server - бу файлни жунатилиши сўровини
кутувчи компьютер ёки сервер.
3. FTP Client - бу FTP серверга сўров жўнатувчи
компьютер. Сўров текшируви ёки тасди ланишидан
қ
сўнг FTP клиент компьютери маълумотларни
серверга юклаши ёки сервердан юклаб олиши
мумкин.

40. E-mail
Бу хизмат интернет тизими ор али ўзаро почта
қ
хабарлари алмашинуви усулидир. Бундай тизим
орали са ланиш методи асосида йўлга ўйилган.
қ қ қ
Замонавий интернет протоколлар хабарлар жўнатиш
иконияти бўйича ю ори даражага кўтарилди.
қ
Почта жўнатишнинг энг кенг тар алган протоколи
қ
SMTP (Simple Mail Transport Protocol) исобланади.
ҳ

Почтани абул илиш почта протоколи
қ қ
POP (Post
Office Protocol), ёки Интернет хабарларини абул
қ
илувчи протокол
қ
IMAP (Internet Message Access
Protocol) дан фойдаланилади.