6

6

1. Stosowanie przepisów prawa
w działalności socjalnej

2. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”






MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ




Grażyna Jakubczyk
Elżbieta Magdzicka





Stosowanie przepisów prawa w dzia łalności socjalnej
346[02].O1.06








Poradnik dla ucznia











Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

3. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

1
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzie ń
dr Jolanta Lesiewicz


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Su łkowski


Konsultacja:
mgr Hanna Ca łuń









Poradnik stanowi obudow ę dydaktyczn ą programu jednostki modu łowej 346[02].O1.06
„Stosowanie przepisów prawa w dzia łalności socjalnej”, zawartego w modu łowym programie
nauczania dla zawodu asystent osoby niepe łnosprawnej.



















Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Pa ństwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

4. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

2
SPIS TRE ŚCI

1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wst ępne 4
3. Cele kszta łcenia 5
4. Materia ł nauczania 6
4.1. Normy prawne i przepisy prawa. Adresaci prawa. Stosunki i zdarzenia
prawne

6
4.1.1. Materia ł nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzaj ące 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian post ępów 16
4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opieku ńczego, prawa pracy
oraz prawa o ubezpieczeniach spo łecznych. Przepisy prawa
międzynarodowego dotycz ące praw cz łowieka


17
4.2.1. Materia ł nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzaj ące 23
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian post ępów 25
4.3. Prawo a niepe łnosprawni 26
4.3.1. Materia ł nauczania 26
4.3.2. Pytania sprawdzaj ące 29
4.3.3. Ćwiczenia 29
4.3.4. Sprawdzian post ępów 31
5. Sprawdzian osi ągnięć 32
6. Literatura 37

5. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

3
1. WPROWADZENIE

Poradnik b ędzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania przepisów
prawa w dzia łalności socjalnej.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wst ępne – wykaz umiej ętności, jakie powiniene ś posiada ć, abyś bez
problemów móg ł korzysta ć z poradnika,
– cele kszta łcenia – wykaz umiej ętności, jakie nab ędziesz podczas pracy z poradnikiem,
– materia ł nauczania – wiadomo ści teoretyczne niezb ędne do osi ągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiej ętności zawartych w programie jednostki modu łowej,
– zestaw pyta ń, abyś mógł sprawdzi ć, czy już opanowa łeś określone umiej ętności,
– ćwiczenia, które pomog ą Ci zweryfikowa ć wiadomo ści teoretyczne oraz ukszta łtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian post ępów,
– sprawdzian osi ągnięć, przykładowy zestaw pyta ń otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie tre ści programowych jednostki modu łowej,
– literatur ę uzupełniającą.




















Schemat uk ładu jednostek modu łowych

346[02].O1
Podstawy świadczenia us ług
socjalnych
346[02].O1.01
Charakteryzowanie psychofizycznych
i społecznych aspektów rozwoju
człowieka
346[02].O1.02
Doskonalenie
umiejętności
interpersonalnych
346[02].O1.03
Kształtowanie umiej ętności
rozwiązywania problemów
346[02].O1.05
Stosowanie przepisów
bezpiecze ństwa i higieny pracy oraz
udzielanie pierwszej pomocy
346[02].O1.04
Prowadzenie
profilaktyki
i promocji zdrowia
346[02].O1.06
Stosowanie przepisów prawa
w działalności socjalnej

6. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

4
2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modu łowej powiniene ś umieć:
– stosowa ć umiejętności komunikacji interpersonalnej,
– rozpoznawa ć potrzeby i problemy osób niepe łnosprawnych,
– identyfikowa ć rozwiązywać problemy osób niepe łnosprawnych,
– prowadzi ć profilaktyk ę i promocj ę zdrowia,
– wspiera ć osoby niepe łnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji,
– korzysta ć z różnych źródeł informacji,
– użytkować komputer,
– współpracowa ć w grupie.

7. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

5
3. CELE KSZTA ŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modu łowej powiniene ś umieć:
– określić źródła prawa,
– określić rolę prawa w systemie polityki spo łecznej,
– zastosowa ć przepisy prawa dotycz ące osób niepe łnosprawnych,
– posłużyć się przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opieku ńczego, prawa pracy oraz
prawa o ubezpieczeniach spo łecznych,
– posłużyć się przepisami kodeksu administracyjnego w zakresie niezb ędnym do
stosowania ustaw: o pomocy spo łecznej, o ochronie zdrowia psychicznego, o rehabilitacji
i zatrudnianiu osób niepe łnosprawnych.

8. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

6
4. MATERIA Ł NAUCZANIA

4.1. Normy prawne i przepisy prawa. Adresaci prawa. Stosunki
i zdarzenia prawne

4.1.1. Materia ł nauczania

Prawem s ą normy ogólne, abstrakcyjne, uchwalone w odpowiednim trybie przez organy
państwowe. Te normy prawne zawarte s ą w okre ślonych aktach prawnych tworz ąc pewn ą
hierarchi ę: konstytucja, wydawane na jej podstawie ustawy, nast ępnie wydawane na
podstawie ustaw akty prawne rz ądu w postaci rozporz ądzeń. Te akty prawne obok
ratyfikowanych umów mi ędzynarodowych stanowi ą źródła powszechnie obowi ązującego
prawa w RP [14]. Zawarte w aktach prawnych normy prawne stanowi ą system prawa
stanowionego .
Specyficznym źródłem prawa s ą dekrety. S ą to akty prawne tre ści ogólnej maj ące moc
ustawy, wydane przez inny organ ani żeli parlament. Aktualnie w Polsce nie ma organu
upoważnionego do wydawania dekretów.
Istotnym warunkiem przestrzegania aktów normatywnych jest ich og łoszenie (promulgacja),
czyli podanie do publicznej wiadomo ści lub wiadomo ści podmiotów bezpo średnio
zainteresowanych. S ą one og łaszane w publikacjach urz ędowych, zwanych organami
promulgacyjnymi. S ą nimi:
- Dziennik Ustaw,
- Monitor Polski,
- Monitor S ądowy i Gospodarczy,
- Dzienniki Urz ędowe poszczególnych resortów.
Najważniejsze akty normatywne, a wi ęc ustawy, rozporz ądzenia, umowy
międzynarodowe og łaszane s ą w Dzienniku Ustaw RP.
Uchwały i zarz ądzenia naczelnych i centralnych organów publikowane s ą w Monitorze
Polskim. W Monitorze Polskim og łaszane s ą także uchwa ły indywidualne Sejmu i Senatu.
Cechą charakterystyczn ą aktów normatywnych og łaszanych w Monitorze Polskim jest to, że
nie ma dla nich bezwzgl ędnego obowi ązku ich og łaszania, jaki istnieje dla ustaw
i rozporz ądzeń.
Zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów i kierowników urz ędów
centralnych, maj ące znaczenie tylko dla jednego resortu, og łaszane s ą w dziennikach
urzędowych tych organów .
Prawo w znaczeniu przedmiotowym to ogó ł norm ustanowionych lub uznawanych przez
państwo, zabezpieczonych stosowaniem przymusu, reguluj ących organizacj ę i zakres
działalności instytucji oraz post ępowania ludzi. Istotn ą cechą prawa jako ogó łu norm
obowiązujących w pa ństwie jest jego powszechno ść, co oznacza, że normy prawne dotycz ą
w jednakowym stopniu wszystkich osób przebywaj ących stale lub czasowo na terenie danego
państwa bez wzgl ędu na p łeć, rasę, wyznanie, czy przynale żność do różnych ugrupowa ń
społecznych i politycznych. Pewne odchylenia od zasad powszechno ści uregulowane s ą
w przepisach prawa mi ędzynarodowego.
Prawo w znaczeniu podmiotowym to pewne mo żliwości dowolnego zachowania si ę
i uprawnienia, jakie wynikaj ą dla okre ślonych osób z poszczególnych przepisów prawa
(prawa podmiotowego). Prawa podmiotowe mog ą mieć charakter praw podmiotowych:
- bezwzgl ędnie obowi ązujących, czyli praw skutecznych wobec wszystkich osób,

9. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

7
- względnie obowi ązujących, czyli praw skutecznych tylko wobec konkretnie oznaczonych
osób.
Przepis prawny i norma prawna to podstawowe poj ęcia nauk prawnych.
Nazwa przepis prawny wyst ępuje zarówno w j ęzyku prawnym, tzn. j ęzyku tekstów prawnych,
jak i w j ęzyku prawniczym, tj. w j ęzyku środowisk prawniczych.
Norma prawna to termin w łaściwy wy łącznie dla j ęzyka prawniczego.
Ze wzgl ędu na sposób powstawania normy prawne dzielimy na:
a) ustanowione przez pa ństwo (normy ustawowe) – wydane przez upowa żniony organ
państwa i zawarte w ró żnego rodzaju aktach normatywnych,
b) uznane przez pa ństwo (normy usankcjonowane) nie wydane przez pa ństwo w formie
aktów normatywnych, lecz uznane za powszechnie obowi ązujące:
- normy recypowane – przej ęte od innego pa ństwa,
- normy wydane przez organizacje niepa ństwowe podniesione do rangi powszechnie
obowiązujących,
- normy zwyczajowe – powstałe samorzutnie i uznane przez pa ństwo za obowi ązujące.
W rozwa żaniach prawoznawstwa wyodr ębnia się pięć aspektów rozumienia relacji obu tych
określeń [23]:
a) przepis prawny – norma prawna jako poj ęcia równoznaczne,
b) przepis prawny jako poj ęcie wyłączne,
c) norma prawna jako wypowied ź konstruowana z przepisów prawa,
d) norma prawa jako „zjawisko” odr ębne od przepisów prawa,
e) norma prawna jako znaczenie przepisu prawa,
Przepis prawny i norma prawna bywaj ą często traktowane jako poj ęcia używane
zamiennie. W łaściwością takiego sposobu rozumienia jest równoznaczno ść tych terminów.
Przepis prawny i norma prawna to regu ły zachowania wyodr ębnione w tek ście prawnym jako
artykuł lub jako jeszcze mniejsza, maj ąca kszta łt zdania wypowied ź wchodz ąca w sk ład
artykułu.
Przepis prawny jest cz ęsto stosowany jako poj ęcie wyłączne. Skoro nazwy przepis
prawny, norma prawna ujmuj ąc wszystkie problemy prawne w kategorii przepisów. Termin
norma prawna nie wyst ępuje w ogóle w tek ście ustaw.
Norma prawna bywa traktowana jako wypowied ź konstruowana z przepisów prawa.
Omawiana koncepcja formu łuje twierdzenie o odr ębności pojęć: „przepis prawny”, „norma
prawna”. Przepis prawny jest rozumiany jako zwrot j ęzykowy zawarty w tek ście prawnym.
Stanowi cz ęść techniczn ą tego artyku łu wyodr ębnioną przez prawodawc ę jako artyku ł,
paragraf lub w innej postaci. Przepis prawny jest ustanowiony przez kompetentny organ
prawodawczy, jest dany przez prawodawc ę. Norma prawna to regu ła zachowania zawieraj ąca
niezbędne elementy, skonstruowana na podstawie przepisów prawa przez prawoznawców.
Jest wypowiedzi ą konstruowan ą przez teoretyków prawa wed ług okre ślonego wzoru, norma
prawna nie stanowi dla nich przedmiotu poznania prawa tak jak przepis.
W nauce prawa mo żna spotka ć pogląd, iż norma prawna jest „zjawiskiem” odr ębnym od
przepisu prawa. G łówną tezę stanowi tutaj twierdzenie, że prawo obowi ązujące składa się
z norm prawnych, a nie z przepisów prawa. Przepisy prawa to tylko techniczny środek do
wyrażania norm prawnych. Normy prawne s ą, więc samodzielnie istniej ącymi regu łami
zachowania.
Inne rozumienie obydwu poj ęć polega na takim odró żnieniu terminów „przepis prawny”
i „norma prawna”, i ż przez poj ęcie „norma prawna” b ędziemy rozumieli znaczenie przepisu
prawa. Mo żna przyj ąć, że norma prawna (regu ła postępowania) stanowi tre ść prawa (przepisu
prawnego), natomiast przepis prawny stanowi jego form ę.
Norma prawna jest wi ęc popart ą przymusem pa ństwowym ogóln ą regułą postępowania
skierowan ą do abstrakcyjnego adresata, okre ślającą jego post ępowanie w przewidzianej t ą

10. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

8
normą sytuacji. Ka żda norma prawna okre śla, jak maj ą się zachowa ć ci, do których jest
skierowana, je żeli znajd ą się w sytuacji okre ślonej w danej normie. Norma prawna mo że być
regułą nakazuj ącą, zakazuj ącą, lub też upoważniającą do okre ślonego post ępowania. Jest ona
regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do
pewnego kr ęgu adresatów.
Norma prawna jest jednostk ą logiczn ą konstruowan ą z przepisów prawnych.
Skonstruowa ć normę prawną na podstawie przepisów – to znaczy znale źć spójne ze sob ą trzy
części normy, stanowi ące logiczn ą całość hipotez ę, dyspozycj ę i sankcj ę. Znalezienie
przynajmniej dwu z nich: hipotezy i dyspozycji - jest konieczne [14].
Przepis prawny jest zwrotem j ęzykowym zawartym w tek ście prawnym. Stanowi on
fragment aktu prawnego wyodr ębniony ze wzgl ędów technicznych przez normodawc ę
w postaci artyku łu, paragrafu, ust ępu, czy punktu. Przepis prawa to zdaniokszta łtny zwrot
językowy wskazuj ący sposób post ępowania. Wyodr ębniony formalnie w tek ście prawnym
jako jednostka redakcyjna w postaci np.: artyku łu, paragrafu czy ust ępu lub jako
zdaniokszta łtny fragment jednostki redakcyjnej. Poj ęcie przepis prawa nie jest to żsame
z pojęciem normy prawnej ; bowiem elementy tre ści normy prawnej mog ą być zawarte
w wielu ró żnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W uj ęciu funkcjonalnym przepisy
prawa stanowi ą podstaw ę do ustalenia tre ści norm prawnych. Przepisu nie mo żemy traktowa ć
w sferze prawda/fa łsz. W języku potocznym, a rzadziej w j ęzyku prawnym, przepisy prawa to
także wszelkie akty normatywne obowi ązujące na danym obszarze (np. w pa ństwie).
Rodzaje przepisów:
– przepisy ogólne – okre ślają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków spo łecznych,
regulowanych danym aktem prawodawczym, obja śniają podstawowe u żyte w akcie
nazwy, a cz ęsto też ustalają ogólne zasady jego stosowania,
– przepisy szczegó łowe – normy, okre ślające zachowania podmiotów, których one dotycz ą,
– przepisy przej ściowe – ich celem jest pe łniejsze umiejscowienie danego przepisu
w całokształcie innych przepisów, czy te ż w świetle innych norm post ępowania,
– przepisy dostosowuj ące – okre ślają jak organy stosuj ące prawo powinny realizowa ć
nowy akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji,
– przepisy ko ńcowe – s ą to w szczególno ści przepisy derogacyjne, uchylaj ące poprzednie
całe akty prawodawcze, b ądź niektóre ich przepisy.
Przepisy prawne s ą wyodr ębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych
(np. w ustawach, rozporz ądzeniach). S ą one elementarnymi cz ąstkami tych aktów.
Ze wzgl ędów porz ądkowych przepisy ujmuje si ę w formie artyku łów lub paragrafów.
Artykuły i paragrafy dzieli si ę z kolei na ust ępy (oznaczone cyfr ą arabsk ą z kropk ą), na
punkty (oznaczone cyfr ą arabską z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie
wyrażona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyra żona mo że być
w kilku przepisach b ądź też jeden przepis wyra żać może dwie normy prawne lub wi ęcej.
Zakres zastosowania normy prawnej są to sytuacje opisane w hipotezie tej normy, które
jeżeli wyst ąpią w rzeczywisto ści, to dopiero wówczas adresat tej normy b ędzie mia ł aktualny
obowiązek zachowania si ę w okre ślonej normie.
Stosunek prawny jest to jeden z rodzajów stosunków spo łecznych, to taki rodzaj
stosunku spo łecznego, którego powstanie, elementy sk ładowe, zmiana i ustanie regulowane
są przepisami obowi ązującego prawa [28]:
- faktyczne – relacja zachodz ąca przynajmniej pomi ędzy dwoma podmiotami, niezale żnie
od tego czy chocia żby jeden z nich o tym wie, czy sobie to u świadamia,
- tetyczne – jest to okre ślone zachowanie jednego podmiotu na rzecz drugiego.
Normy prawne maj ą określoną struktur ę wewnętrzną. W normach wyró żnić można trzy
części: hipotez ę, dyspozycj ę i sankcj ę.

11. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

9
Hipoteza jest to cz ęść normy okre ślająca krąg adresatów, do których norma si ę odnosi,
i okoliczno ści, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówi ąc, hipoteza okre śla warunki, których
zaistnienie powoduje obowi ązek zachowania si ę w sposób wskazany w normie. Generalnie
wyodrębnia si ę w niej elementy podmiotowe i elementy przedmiotowe. Elementy
podmiotowe wskazuj ą adresata normy prawnej, oraz jego cechy, okre ślają cel dzia łania
podmiotu prawa, mog ą opisywa ć sposób dzia łania. Elementy przedmiotowe okre ślają stany,
zjawiska lub wydarzenia zewn ętrzne w stosunku do adresata np. pewne zachowania ludzkie,
działanie praw przyrody, funkcjonowanie gospodarki, miejsce dzia łania, czas dzia łania. Na
ogół hipoteza stanowi najbardziej rozbudowany element normy prawnej.
Dyspozycja normy jest to cz ęść normy wyznaczaj ąca sposób post ępowania w sytuacji,
gdy spe łnione zosta ły warunki przewidziane w hipotezie. Sprowadza si ę to bądź do zachowa ń
będących obowi ązkami podmiotów prawa, b ądź też do zachowa ń stanowi ących ich
uprawnienia.
Sankcja jest cz ęścią normy okre ślającą następstwa zachowania si ę w sposób niezgodny
ze wskazanymi okre ślonymi w dyspozycji. Obowi ązek prawny polega na tym, że norma
prawna nakaz lub zakaz okre ślonego zachowania si ę. Powstrzymanie si ę od zachowania
nakazanego dyspozycj ą normy prawnej nosi nazw ę zaniechania i jest sankcjonowane.
Rozróżniamy nast ępujące rodzaje sankcji prawnych:
- sankcja karna – (represyjna) polega na odpowiedniej dolegliwo ści za przekroczenie
normy prawa karnego. Sankcje te w świetle kodeksu karnego dziel ą się RP dziel ą się na:
kary, środki karne. „Nie ma przest ępstwa bez ustawy, nie ma kary bez ustawy
obowiązującej w momencie pope łnienia czynu”,
- sankcja egzekucyjna – wyst ępuje w normach prawa cywilnego i administracyjnego,
- sankcja niewa żności czynno ści prawnej – typowa jest dla norm prawa cywilnego
i rodzinnego.
Klasyfikacja, trójcz łonowa budowy normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom.
W normach prawa karnego hipoteza po łączona jest z dyspozycj ą w jedno okre ślenie czynu
przestępczego. Na przyk ład w normie:, „Kto przyw łaszcza sobie cudz ą rzecz ruchom ą lub
prawo maj ątkowe, podlega karze pozbawienia wolno ści do lat 3”, cz ęść pierwsza, „kto
przywłaszcza sobie cudz ą rzecz ruchom ą lub prawo maj ątkowe” jest utworzonym
z połączenia hipnozy i dyspozycji okre śleniem czynu przest ępczego. Z kolei w normach
prawa cywilnego wyodr ębnić można łatwo hipnoz ę i dyspozycje, sankcja natomiast
przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przyk ład w normie „kto z winy swej
wyrządził drugiemu krzywd ę, obowi ązany jest do jej naprawienia” – cze ść pierwsza, „kto
z winy swojej wyrz ądził drugiemu krzywd ę” stanowi hipnoz ę tej normy, okre śla bowiem
okoliczno ści, których zaistnienie powoduje obowi ązek okre ślonego zachowania. Dalsza cz ęść
tej normy - dyspozycja - wskazuje jak nale ży konsekwencjach przewidzianych przez prawo,
gdyby adresat normy nie post ąpił w sposób zgodny z dyspozycj ą.
Sankcje w normach prawnych s ą zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma
charakter zagro żenia represja karn ą, np. w postaci kary pozbawienia wolno ści lub grzywny.
W prawie cywilnym sankcja mo że przybiera ć formę zagrożenia egzekucj ą majątkową, może
tez polega ć na zagro żeniu niewa żnością określonych dzia łań.
Adresaci prawa
Osobą fizyczn ą jest ka żdy człowiek. Od momentu urodzenia a ż do śmierci posiada
zdolność prawną. Zdolno ść prawną posiada równie ż nienarodzone dziecko. Mo że mieć ono
określone prawa, np. prawo do dziedziczenia pod warunkiem, że urodzi si ę żywe. Ka żdemu,
więc człowiekowi niezale żnie od statusu spo łecznego, p łci, rasy, wieku przys ługuje
podmiotowo ść prawna. Obok zdolno ści prawnej podmiotom prawa w ró żnym zakresie
przysługuje zdolno ść do czynno ści prawnych . Rozumie si ę przez ni ą zdolno ść do nabywania
praw i obowi ązków i zaci ągania zobowi ązań we własnym imieniu, a ogólniej mówi ąc do

12. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

10
wywoływania skutków prawnych moc ą oświadcze ń woli, np. dokonywania kupna sprzeda ży,
zawierania ma łżeństwa, sporz ądzania testamentu, zak ładania firmy itp.. Rozró żnia się pełną
i ograniczon ą zdolno ść do czynno ści prawnych. Pe łną zdolno ść do czynno ści prawnych
posiada cz łowiek, który uko ńczył 18 rok życia, czyli uzyska ł pełnoletno ść. Pełnoletnią staje
się też kobieta, która po uko ńczeniu 16 roku życia za zgod ą sądu zawar ła związek małżeński.
Ograniczon ą zdolno ść do czynno ści prawnej posiada osoba, która uko ńczyła 13 lat. Tak ą
samą zdolność posiada osoba pe łnoletnia cz ęściowo ubezw łasnowolniona orzeczeniem s ądu.
Istota ograniczonej zdolno ści do czynno ści prawnych polega na tym, że osoba ma łoletnia
lub ubezw łasnowolniona cz ęściowo, mo że nabywa ć określone prawa i zaci ągać zobowi ązania
poprzez w łasne oświadczenie woli wy łącznie za zgod ą swego przedstawiciela (rodzica lub
kuratora). Ograniczenie to nie dotyczy drobnych transakcji codziennego życia, np. kupna
gazety, jak równie ż rozporz ądzania w łasnym zarobkiem oraz rzeczami oddanymi jej do
swobodnego u żytku. Tylko wa żne powody mog łyby uzasadni ć ograniczenie tej mo żności
przez s ąd. Nie dotyczy równie ż dokonywanych przez te osoby czynno ści nieodp łatnych.
Ubezwłasnowolni ć częściowo mo żna osob ę, która dotkni ęta jest chorob ą psychiczn ą,
niedorozwojem umys łowym, a jej stan psychiczny nie wymaga ubezw łasnowolnienia
całkowitego, osoba ta potrzebuje pomocy w kierowaniu swoimi sprawami. Dla osoby
ubezwłasnowolnionej cz ęściowo ustanawia si ę kuratora jako jej ustawowego przedstawiciela.
Zdolności do czynno ści prawnych nie posiadaj ą osoby przed uko ńczeniem 13 roku życia oraz
osoby ca łkowicie ubezw łasnowolnione. Wszystkie czynno ści prawne dokonane przez te
osoby s ą nieważne za wyj ątkiem drobnych umów życia codziennego, np. kupna gazety.
Czynno ść taka staje si ę ważna z chwil ą jej dokonania, chyba, że rażąco krzywdzi łaby osob ę
niezdoln ą do czynno ści prawnych.
Ubezwłasnowolnienie ca łkowite – to pozbawienie wszelkiej zdolno ści do czynno ści
prawnych. Mo że być ono orzeczone w stosunku do osoby, która uko ńczyła 13 rok życia,
a także w stosunku do osoby pe łnoletniej, która cierpi na chorob ę psychiczn ą, niedorozwój
umysłowy lub dotkni ęta jest na łogiem pija ństwa lub narkomanii i jej stan psychiczny
powoduje, że nie mo że ona prowadzi ć swoich spraw. Dla osób tych ustanawia si ę opiekuna.
Przedstawicielami ustawowymi ma łoletnich dzieci s ą rodzice, je śli nie są pozbawieni w ładzy
rodzicielskiej lub inne osoby wyznaczone przez s ąd rodzinny. Z wnioskiem o ubezw łasnowolnienie
mogą wystąpić następujące osoby:
– małżonek osoby, która ma by ć ubezwłasnowolniona,
– rodzice,
– zstępni (dzieci, wnuki),
– rodzeństwo,
– prokurator .
Osoba prawna – to trwa łe zespolenie pewnej grupy osób fizycznych i środków
majątkowych dla dokonania okre ślonych celów spo łecznych lub ekonomicznych dokonane na
podstawie w łaściwych przepisów prawnych, czyli jest to jednostka organizacyjna, która
w dziedzinie stosunków maj ątkowych mo że występować jako podmiot praw i obowi ązków.
W zależności od sposobu powstawania osoby prawnej rozró żnia się osoby prawne typu:
– instytucjonalnego – powo ływane do życia ustaw ą lub aktem administracyjnym (Skarb
Państwa, Ko ściół, szkoły wyższe, PAN, przedsi ębiorstwa pa ństwowe),
– zrzeszeniowego - tworzone w wyniku zgodnych o świadczeń woli pewnej grupy osób
(związki zawodowe, spó łdzielnie, stowarzyszenia, spó łki akcyjne, spó łki z o.o.).
Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do rejestru osób
prawnych. Z t ą chwilą osoba prawna nabywa osobowo ść prawn ą. Dzięki niej mo że
występować w obrocie prawnym, czyli nabywa ć prawa i rozporz ądzać nimi, jak równie ż
zaciągać zobowi ązania. Czynno ści tych dokonuje za pomoc ą kompetentnych organów
(dyrektor, prezes, zarz ąd spółki itp.). W samej tre ści czynno ści prawnej wyodr ębnia się:

13. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

11
- elementy istotne – bez nich czynno ść nie mog łaby dojść do skutku,
- elementy nieistotne – w przypadku ich braku mog ą mieć zastosowanie inne przepisy
prawa lub uznawane zwyczaje,
– elementy dodatkowe – np. obwarowanie zawartej umowy najmu terminem lub
warunkiem.
Przesłanki wa żności czynno ści prawnej:
- dokonuj ący czynno ści prawnej musi mie ć zdolność do czynno ści prawnej,
- czynność ta powinna by ć zgodna z prawem i zasadami wspó łżycia spo łecznego,
- czynność ta powinna by ć wolna od wad o świadczenia woli,
- czynność powinna by ć dokonana we w łaściwej przewidzianej dla niej formie, np. forma
pisemna, akt notarialny.
Niekiedy czynno ść prawna wywiera skutki prawne dopiero po spe łnieniu okre ślonych
warunków, np. umowa sprzeda ży nieruchomo ści wywiera skutki po dokonaniu wpisu prawa
własności do ksi ęgi wieczystej. Nie zawsze osoba maj ąca zamiar wywo łania zamierzonych
skutków prawnych musi dokonywa ć czynno ści osobi ście. Mo że tego dokona ć za
pośrednictwem przedstawiciela. Osob ę zastępowaną nazywamy – osob ą reprezentowan ą,
a upowa żnienie przedstawiciela do dzia łania na rzecz osoby reprezentowanej –
umocowaniem. Rozró żniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa:
- przedstawicielstwo ustawowe – podstaw ę umocowania stanowi ą przepisy ustawy,
- pełnomocnictwo – podstaw ę umocowania stanowi wola osoby reprezentowanej.
Przedstawicielem ustawowym s ą rodzice oraz opiekun i kurator dla osoby
ubezwłasnowolnionej. Przekroczenie przez nich granic umocowania powoduje niewa żność
czynności prawnej. Udzielenie pe łnomocnictwa przez reprezentowanego mo że być
w zasadzie dokonane w dowolnej formie. Ró żny jest zakres umocowania, stad podzia ł
pełnomocnictwa na:
- ogólne – musi by ć udzielone na pi śmie; daje ono upowa żnienie do dokonywania
wszelkich czynno ści w granicach zwyk łego zarz ądu,
- rodzajowe – okre śla pewien rodzaj czynno ści,
- szczegó łowe – wyra źnie okre śla czynno ść, jaka ma by ć dokonana przez pe łnomocnika.
Pełnomocnictwo wygasa zawsze z chwil ą śmierci mocodawcy, b ądź pełnomocnika.
Może też być przez mocodawc ę wcześniej odwo łane.
Stosunek prawny
Część różnych oddzia ływań i zale żności między lud źmi a rzeczami zw łaszcza
wzajemnych oddzia ływań między lud źmi jest przejawem obiektywnych i definitywnych praw
społecznych. Wyrazem funkcjonowania tych praw jest pewien uk ład wzajemnych
oddziaływań, czyli stosunków spo łecznych. Stosunek prawny jest szczególnym przypadkiem
stosunku spo łecznego i polega on na tym, że zależność pomiędzy uczestnikami struktur
przebiega pod kontrol ą norm prawnych. Norma prawna precyzuje sytuacj ę społeczną, kiedy
stosunek prawny powstaje, zmienia si ę lub ustaje.
Działania prawne: czynno ści prawne (zmierzaj ące do wywo łania skutków prawnych, np.
zawarcie umowy – s ą objęte wolą stron), inne czyny (rodz ą skutki prawne, ale nie s ą zależne
od woli cz łowieka, nie s ą objęte jego pierwotn ą wolą.
Inne czyny to wszelkie czyny, które mo żna podzieli ć na:
- dozwolone – skutek ich nie jest obj ęty wolą, są także niezamierzone, art.180–194, np.
znalezienie rzeczy (nie jest to czyn zakazany, ale nie jest obj ęty wolą; art. 83 „kto znalaz ł
rzecz zgubion ą, powinien natychmiast zawiadomi ć osobę, która rzecz zgubi ła, jeżeli nie
zna tej osoby powinien znale źć odpowiedni organ pa ństwowy”),
- niedozwolone (zakazane) – naruszenie przepisów drogowych, czyn ten nie by ł objęty
jego wol ą, ale rodzi on skutki prawne.

14. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

12
Elementy stosunku prawnego
Każdy stosunek prawny sk łada się z trzech elementów:
1) podmioty stosunku prawnego – s ą nimi osoby, którym prawo przypisuje zdolno ść
prawną, czyli mo żność nabywania prawa i zaci ągania obowi ązków,
2) przedmioty tego stosunku – jest to zachowanie si ę ludzi niekiedy tak że z udzia łem rzeczy,
których te zachowania dotycz ą,
3) treść stosunku, czyli uprawnienia – uprawnienia i towarzysz ący im obowi ązek stanowi ą
treść stosunku prawnego.
Jeżeli ma miejsce okre ślone zdarzenie prawne, w odniesieniu do adresata normy zaczyna si ę
stosowa ć dyspozycj ę z tej normy p łynącą, a w razie, czego równie ż wyciągać sankcje w niej
zawarte. Oznacza to, i ż wobec kogo ś wymaga si ę określonych zachowa ń (działania bądź
powstrzymania si ę od dzia łania) lub te ż daje się komuś prawo do okre ślonych żądań.
W sytuacj ę taką zaanga żowany jest nie tylko adresat. Je żeli ktoś coś musi lub czego ś nie
może, zawsze kto ś inny ma prawo wymaga ć takich zachowa ń (np.: kontrahent, żona czy
instytucja pa ństwowa). Gdy komu ś przyznaje si ę prawo do żądania czego ś, to zawsze kto ś
zobowiązany jest do realizacji tego żądania. Stosowanie normy prawnej powoduje, zatem
powstanie szczególnej relacji, pomi ędzy co najmniej dwoma podmiotami. Jedna strona ma
prawo żądać (prawo do roszczenia) a druga ma obowi ązki prawne. Taka relacja to inaczej
stosunek prawny. Od stosunku spo łecznego ró żni się on faktem, i ż treść stosunku wynika
z normy prawnej.


Rys. 1. Konstrukcja stosunku prawnego [26]

Przykład:
Art. 613.§1. KC Przez umow ę kontraktacji producent rolny zobowi ązuje się wytworzy ć
i dostarczy ć kontraktuj ącemu oznaczon ą ilość produktów rolnych okre ślonego rodzaju,
a kontraktuj ący zobowi ązuje się te produkty odebra ć w terminie umówionym, zap łacić
umówion ą cenę oraz spe łnić określone świadczenie dodatkowe, je żeli umowa lub przepisy
szczególne przewiduj ą obowiązek spełnienia takiego świadczenia.
Zawarcie przez rolnika i zak ład przetwórstwa spo żywczego umowy kontraktacji oznacza
powstanie stosunku prawnego, w którym:
a) rolnik jest podmiotem obowi ązku, gdy ż musi dostarczy ć przetwórcy (podmiotowi prawa)
„oznaczon ą ilość produktów rolnych okre ślonego rodzaju”, natomiast przetwórca mo że
się tego domaga ć,
b) przetwórca jest tak że podmiotem obowi ązku, gdy ż rolnik (podmiot prawa) mo że żądać od
niego „odbioru produktów w terminie umówionym, zap łacenia umówionej ceny oraz
spełnienia okre ślonego świadczenia dodatkowego, je żeli umowa lub przepisy szczególne
przewiduj ą obowiązek spełnienia takiego świadczenia”.

15. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

13
Stosunki prawne wynikaj ą z norm prawnych i osadzone s ą w konkretnych okoliczno ściach
życia. Ich liczba i ró żnorodno ść jest przeogromna. Sklasyfikowanie ich jest niezwykle trudne
i wykraczaj ące poza ramy tego przedmiotu. Warto jednak zwróci ć uwagę na dwie cechy
stosunków prawnych:
1) różna może być pozycja prawna poszczególnych podmiotów stosunku prawnego.
Podmioty mog ą mieć status równorz ędny jak w stosunkach cywilnoprawnych - np. prawo
cywilne, prawo pracy. Status podmiotów mo że być jednak nierównorz ędny - np. organ
administracyjny wydaj ący decyzj ę administracyjn ą (stosunek administracyjnoprawny)
czy sąd wydaj ący wyrok wi ęzienia za morderstwo (stosunek karnoprawny). Uwaga! S ąd
i organ administracyjny mo że być równie ż podmiotem stosunku cywilnoprawnego
(np. kupuj ąc materia ły biurowe),
2) stosunki prawne mog ą mieć charakter jednostronny (ka żda osoba jest albo podmiotem
obowiązku albo podmiotem prawa), lub te ż, jak w przyk ładzie o kontraktacji, pozycje
osób mog ą się zmienia ć (charakter dwustronny).
Rodzaje zdarze ń prawnych
Zdarzeniem prawnym jest ka żde rzeczywiste wydarzenie, które powoduje powstanie, zmian ę
bądź zakończenie stosunku prawnego. Zdarzenia te mog ą być zależne od woli cz łowieka
(np. sprzeda ż samochodu, zawarcie ma łżeństwa) lub te ż niezale żne od niej (np. zniszczenia
spowodowane wichur ą, śmierć człowieka). Pami ętać trzeba, że nie chodzi tu o świadomo ść,
lecz o dzia łanie człowieka pod wp ływem jego woli. Dzia łaniu cz łowieka zgodnemu z jego
wolą może towarzyszy ć wyrażanie woli (s łowem, pismem czy w jakikolwiek sposób
okazywa ć on może, iż chodzi mu o powstanie, zmian ę lub rozwi ązanie stosunku prawnego).
W tej sytuacji mówi si ę o aktach prawnych. Je żeli człowiek dzia ła świadomie i zgodnie
z własna wol ą, lecz nie towarzyszy temu wyra żanie woli mamy do czynienia z czynem.
Stosunki i zdarzenia prawne


Rys. 2. Klasyfikacja zdarze ń prawnych [26]

Akty prawne dziel ą się na trzy kategorie:
a) czynności prawne – świadome dzia łanie jednej lub kilku osób wyra żające się
oświadczeniem woli, maj ące na celu wywo łanie skutków prawnych (np. zawarcie
umowy),

16. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

14
b) decyzje administracyjne - decyzje wydawane w danych sprawach przez organy w ładzy
publicznej (np. zgoda na budow ę domu wydana przez urz ąd nadzoru budowlanego),
c) konstytutywne orzeczenia s ądowe – decyzje s ądu w danej sprawie zmieniaj ące stan
zainteresowanych stron (np. decyzja o podziale maj ątku rozwodz ących się małżonków);
sąd może równie ż wydawa ć orzeczenia deklaratywne (np. orzeczenie, i ż złożono żądane
dokumenty), lecz te nie s ą aktami prawnymi.
Czyny prawne to wszystkie dzia łania zgodne w wol ą człowieka, którym nie towarzyszy
wyrażanie woli wywo łania skutków prawnych. W zale żności od zgodno ści z obowi ązującymi
przepisami prawnymi, czyny dzieli si ę na:
a) dozwolone – nie zakazane przez prawo (np. jazda na rowerze – jest si ę wówczas
adresatem norm prawa o ruchu drogowym),
b) niedozwolone – zakazane przez prawo (np. kradzie ż jabłek z sadu – jest si ę adresatem
art.123 KW).

4.1.2. Pytania sprawdzaj ące

Odpowiadaj ąc na pytania, sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do ćwiczeń.
1. Co to jest prawo i w jakim znaczeniu mo żna się tym poj ęciem pos ługiwać?
2. Co to jest norma prawna?
3. Kto jest adresatem norm prawnych?
4. Jaka jest struktura norm prawnych?
5. Jakie są rodzaje stosunków prawnych?
6. Co oznacza poj ęcie stosunek prawny i jakie elementy stosunku prawnego mo żna
wyróżnić?
7. Jakie są rodzaje zdarze ń prawnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Przedstaw trzy przyk łady zachowa ń, które mog łyby spowodowa ć powstanie stosunku
prawnego. Okre śl ich rodzaj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) dokonać analizy ró żnych zachowa ń,
2) zapisać na kartce trzy wybrane zachowania,
3) określić te zachowania w aspekcie stosunku prawnego,
4) wynik pracy zaprezentowa ć przed grup ą,
5) uczestniczy ć w dyskusji panelowej – stosunki prawne i ich rodzaje.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- małe kartki,
- flamastry,
- poradnik dla ucznia.

17. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

15
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj stosunek prawny wynikaj ący z poni ższych przepisów:
a) Art. 217. §1. KK Kto uderza cz łowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalno ść
cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno ści albo pozbawienia wolno ści do
roku.
b) Art. 120. § 1. KW Kto w celu przyw łaszczenia dopuszcza si ę wyrębu drzewa w lesie albo
kradnie lub przyw łaszcza sobie z lasu drzewo wyr ąbane lub powalone, je żeli warto ść
drzewa nie przekracza 75 z łotych podlega karze aresztu, ograniczenia wolno ści albo
grzywny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) przeanalizowa ć podane przepisy prawne,
2) zidentyfikowa ć rodzaje stosunków prawnych,
3) wskazać podmiot oraz przedmiot stosunku prawnego,
4) zaprezentowa ć wyniki pracy.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- flamastry,
- Kodeks Cywilny.

Ćwiczenie 3
Określ rodzaje norm prawnych zawarte w przepisach:
- art. 578 i 233 kodeksu cywilnego,
- art. 197 i 242 kodeksu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) zapozna ć się z treścią wskazanych przepisów,
2) ustalić, co zawieraj ą w swej tre ści normy zawarte we wskazanych przepisach,
3) wskazać elementy normy, tj. odszuka ć hipotez ę, dyspozycj ę i sankcj ę,
4) ustalić, co różni norm ę zawartą w art. 578 k.c. od normy zawartej w art. 233 k.c. oraz, co
różni norm ę z art. 197 od normy z art. 242 k.p.,
5) określić rodzaj zawartych tam norm,
6) zaprezentowa ć grupie wyniki swojej pracy.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- Kodeks Cywilny,
- Kodeks Pracy,
- papier,
- mazaki,
- tablica flip-chart.

Ćwiczenie 4
Posługując się przepisami prawa ustal, czy i jakimi wadami dotkni ęte są przykładowe
oświadczenia woli.

18. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

16
Opis sytuacji (1)
Franciszek K. ma du że zaległości podatkowe. W obawie przed zaj ęciem mu przez organy
finansowe domku letniskowego przeniós ł fikcyjnie w łasność domu na rzecz obcej mu osoby,
która podj ęła się roli fikcyjnego nabywcy nieruchomo ści.
Opis sytuacji (2)
W umowie zawartej przed notariuszem strony uzgodni ły, że właściciel nieruchomo ści
składającej się z trzech dzia łek gruntu A, B, C zbywa je na rzecz nabywcy X za cen ę
20 tysięcy zł każda. W jaki ś czas pó źniej nabywca zorientowa ł się, że treść umowy odbiega
od postanowie ń umownych, mianowicie umowa opiewa na dwie dzia łki A, B za 60 tysi ęcy
złotych ogó łem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) dokładnie zapozna ć się z opisem sytuacji,
2) odszukać w aktach prawnych odpowiednie przepisy maj ące zastosowanie do opisanych
sytuacji,
3) przygotowa ć odpowied ź popartą odpowiednimi podstawami prawnymi,
4) zaprezentowa ć na forum i uzasadni ć swoje stanowisko.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- odpowiednie akty prawne tj. Kodeks Cywilny, Kodeks post ępowania cywilnego,
- wzory pism procesowych,
- kartki, pisaki,
- przykładowe o świadczenia woli.

4.1.4. Sprawdzian post ępów

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, czym jest prawo i kiedy si ę nim mo żna posługiwać?  
2) określić, co stanowi norm ę prawną i kto jest jej odbiorc ą?  
3) określić, jaka jest struktura norm prawnych?  
4) wymieni ć elementy stosunku prawnego?  
5) wymieni ć rodzaje stosunków prawnych?  
6) określić czym jest zdarzenie prawne?  
7) wymieni ć rodzaje zdarze ń prawnych?  

19. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

17
4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opieku ńczego,
prawa pracy oraz prawa o ubezpieczeniach spo łecznych.
Przepisy prawa mi ędzynarodowego dotycz ące praw
człowieka

4.2.1. Materia ł nauczania

Prawo cywilne (łac. ius civile ) - gałąź prawa obejmuj ąca zespó ł norm prawnych
regulujących stosunki cywilnoprawne mi ędzy podmiotami prawa prywatnego – osobami
fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi nieb ędącymi osobami
prawnymi, którym ustawy przyzna ły zdolno ść prawną, a także sytuacj ę prawną osób i rzeczy
jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz tre ść stosunków prawnych,
na któr ą składają się uprawnienia i obowi ązki podmiotów tych stosunków. Normy prawa
cywilnego wyró żniają się spośród innych norm prawnych zw łaszcza tym, że reguluj ą stosunki
między autonomicznymi podmiotami. Oznacza to, że nie wyst ępuje charakterystyczny dla
prawa publicznego stosunek podporz ądkowania jednego podmiotu innemu podmiotowi.
Ze stosunków cywilnoprawnych wynika, wi ęc zasada autonomiczno ści podmiotów, która
oznacza, i ż samodzielnie kszta łtują one relacje mi ędzy sob ą. Normy prawa cywilnego
wyznaczaj ą tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzgl ędniając interes powszechny.
Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym
(od 1965 r.). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny – ustawa
z 23 kwietnia 1964 r., obowi ązująca od 1 stycznia 1965 r. Prawo cywilne dzieli si ę na wiele
podgałęzi. Specyficzn ą pozycj ę mają : prawo pracy, prawo w łasności intelektualnej i prawo
handlowe, które wyodr ębniły się z prawa cywilnego, zachowuj ąc jednak wiele z jego cech.
We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodr ębnia się następujące działy:
- część ogólną – dotycz ącą zasad wspólnych ca łemu prawu cywilnemu,
- prawo rzeczowe – odnosz ące się do rzeczy;
- prawo zobowi ązań – zawieraj ące normy prawa maj ątkowego o charakterze wzgl ędnym,
- prawo spadkowe – zawieraj ące normy prawne dotycz ące przej ścia maj ątku po zmar łym
na inne podmioty prawa,
- prawo rodzinne.
Podział ten, wzorowany na systematyce pandektowej wywodz ącej się z późnego prawa
rzymskiego, nie jest podzia łem poprawnym z logicznego punktu widzenia, dokonano go,
bowiem wedle ró żnych kryteriów. W praktyce okaza ł się ona jednak najskuteczniejszym
podziałem. Oprócz tego istnieje wiele w ęższych ga łęzi prawa (np. prawo wodne, prawo
górnicze), które zazwyczaj łączą cywilnoprawn ą i administracyjn ą metodę regulacji. Zespó ł
norm okre ślających prawo, którego pa ństwa jest w łaściwe dla oceny mi ędzynarodowych
stosunków osobistych w zakresie prawa cywilnego tworzy dzia ł zwany prawem prywatnym
międzynarodowym.
Prawo rodzinne
Prawo rodzinne - wyspecjalizowany dzia ł prawa cywilnego reguluj ący stosunki prawne
w rodzinie zarówno niemaj ątkowe i maj ątkowe, jej istnienie i funkcjonowanie, stosunki
wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi. W Polsce kwestie zwi ązane z prawem rodzinnym
reguluje kodeks rodzinny i opieku ńczy, kodeks cywilny i ustawy szczegó łowe. Źródłem
prawa rodzinnego w ustawodawstwie polskim jest Kodeks rodzinny i opieku ńczy, który
powstał 25 lutego 1965 r. i by ł od tego czasu wielokrotnie zmieniany, ostatnio w 2007 roku.
Najważniejsze zmiany dotyczy ły:
- przepisów o przysposobieniu,

20. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

18
- wyboru nazwisk noszonych przez ma łżonków,
- unormowania w kodeksie konkordatowej formy zawarcia ma łżeństwa,
- unormowania w kodeksie instytucji separacji,
- reformy ma łżeńskich ustrojów maj ątkowych.
Kodeks rodzinny stanowi niejako uzupe łnienie przepisów kodeksu cywilnego, mimo że
materia, któr ą reguluje zosta ła zawarta w odr ębnym akcie prawnym. Nowoczesna regulacja
praw rodzinnych dokonana zosta ła w Traktacie Konstytucyjnym Unii Europejskiej, gdzie
w rozdziale II zawarte zosta ło prawo do za łożenia rodziny i zawarcia ma łżeństwa, zakaz
dyskryminacji, ró żnorodno ść kulturow ą, religijn ą i językową, równouprawnienie kobiet
i mężczyzn, prawa dziecka, ochrona życia rodzinnego i zawodowego i tym samym prawa te
zostały w sposób znacz ący rozwini ęte, także z punktu widzenia teorii praw cz łowieka.
Podstawowe poj ęcia związane z prawem rodzinnym to:
- małżeństwo,
- przysposobienie,
- obowiązek alimentacyjny,
- opieka,
- kuratela.
Państwo zacz ęło ingerowa ć w stosunki rodzinne w XVIII wieku: Kodeks Napoleona nie
mówił o władzy rodzicielskiej, ale o ojcowskiej, ojciec mia ł prawo karcenia domowego.
Dopiero od XIX w. wprowadzono sankcje przeciw nadu żywaniu karcenia dzieci.
Prawo pracy – jest to ga łąź prawa obejmuj ąca ogól regulacji w zakresie stosunku pracy
konkretnego pracodawcy i pracownika jako stron stosunku pracy oraz regulacji dotycz ących
organizacji pracowników i pracodawców, uk ładów i sporów zbiorowych, a tak że partycypacji
i dialogu w zbiorowych stosunkach pracy. Prawo pracy jest zespo łem norm zwi ązanych ze
stosunkiem pracy, reguluj ących stosunki prawne pomi ędzy pracownikiem a pracodawc ą.
Kodeks pracy jest w systemie prawa pracy podstawowym aktem prawnym reguluj ącym
wzajemne prawa i obowi ązki stron stosunku pracy. Regulacje dotycz ące praw i obowi ązków
podmiotów stosunku pracy wyst ępują nie tylko w kodeksie, ale tak że w innych aktach
prawnych, które zawieraj ą albo odes łanie wprost do odpowiednich przepisów kodeksu pracy
lub stanowi ą, że przepisy kodeksu maj ą zastosowanie do spraw nimi nie uregulowanych.
Prawo pracy jest to ogól norm prawnych reguluj ących spo łeczne stosunki pracy
podporz ądkowanej i sprawy z nimi zwi ązane. Pocz ątki prawa pracy (zwany równie ż prawem
robotniczym) wi ążą się z rewolucj ą przemys łową. Uzyskano ograniczenie pracy kobiet,
dzieci, czasu pracy (w W. Brytanii czas pracy dzieci 1802, inspekcja pracy 1833 r.),
ubezpieczenia spo łeczne (Niemcy 1983–89), nadawanie mocy prawnej uk ładom zbiorowym
pracy mi ędzy zwi ązkami zawodowymi a pracodawcami, normowanie umowy o prac ę
w kodeksach cywilnych. Prawo pracy kszta łtowało się pierwotnie w ramach prawa
administracyjnego i cywilnego, wyodr ębniło się jako samodzielna ga łąź prawa po I wojnie
światowej. Do rozwoju prawa pracy w skali mi ędzy narodowej przyczyni ła się MOP
(Międzynarodowa Organizacja Pracy). Stosunek pracy to stosunek prawny o charakterze
dobrowolnym i trwa łym, łączący pracownika i pracodawc ę. Do nawi ązania stosunku pracy
dochodzi poprzez okre śloną czynno ść prawną, skutkującą powstaniem ró żnych postaci (form)
prawnych tego stosunku, czyli:
- umowy o prac ę,
- powołania,
- mianowania,
- wyboru,
- spółdzielczej umowy o prac ę.

21. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

19
Na treść stosunku pracy sk ładają się wzajemne uprawnienia i obowi ązki jego stron.
Pracownik powinien świadczy ć osobiście, sumiennie i starannie prac ę określonego rodzaju
oraz w okre ślonym rozmiarze na rzecz pracodawcy, kieruj ąc się jego wskazówkami
i poleceniami. Natomiast pracodawca ma obowi ązek dopu ścić pracownika do pracy,
zapewni ć należyte warunki pracy (zw łaszcza bhp), terminowo wyp łacać wynagrodzenie za
pracę oraz inne świadczenia zwi ązane z wynagrodzeniem, które wynikaj ą z umowy o prac ę
oraz przepisów prawa pracy. Ka żda ze stron zobowi ązana jest do dba łości o dobro drugiej
strony, oznacza to konieczno ść współdziałania pracodawcy i pracownika w wykonywaniu
wzajemnych zobowi ązań, co mo że skutkowa ć powstaniem roszcze ń po jednej lub drugiej
stronie. Pracodawca jest w ładny dyscyplinowa ć pracownika w drodze post ępowania
porządkowego poprzez nak ładanie na ń stosownych kar porz ądkowych. Na pracodawcy
bowiem spoczywa ryzyko gospodarcze i osobowe zwi ązane z kooperacj ą stron w ramach
stosunku pracy. Ewentualne szkody w mieniu pracodawcy obci ążają nie pracowników, lecz
pracodawc ę.
Obok zatrudnienia w ramach stosunku pracy wyst ępują różne formy zatrudnienia
niepracowniczego zwi ązane zw łaszcza z umowami cywilnoprawnymi:
- umowa o dzie ło,
- umowa zlecenia,
- umowa agencyjna.
Zabezpieczenie spo łeczne w Polsce – system świadcze ń, do których obywatele maj ą
prawo lub, z których maj ą możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach okre ślonych
w odpowiednich przepisach prawa. Celem zabezpieczenia spo łecznego jest zapewnienie
bezpiecze ństwa socjalnego obywatelom na wypadek ryzyka socjalnego tj. choroba, wypadek
przy pracy, choroba zawodowa, niezdolno ść do pracy trwa ła i okresowa, staro ść, utrata pracy,
macierzy ństwo, śmierć żywiciela rodziny, niedostatek dochodu w rodzinie, czy trudna
sytuacja życiowa. Zabezpieczenie spo łeczne realizowane jest poprzez:
- ubezpieczenia spo łeczne,
- zaopatrzenie spo łeczne,
- pomoc spo łeczną.
Ubezpieczenia spo łeczne charakteryzuje przymus odprowadzania sk ładki przez
wszystkich pracuj ących. Oparte s ą one na idei solidaryzmu spo łecznego. Świadczenia
udzielane z tego systemu maj ą charakter roszczeniowy (obligatoryjny). Do nabycia uprawnie ń
wymagane jest op łacanie sk ładek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i wysoko ści
dochodów. Powsta ły w ten sposób fundusz jest źródłem pokrycia wydatków na świadczenia.
Wysoko ść i warunki przyznawanych świadcze ń są określone ustawowo przy u życiu
zobiektywizowanych kryteriów, a same świadczenia s ą zróżnicowane zale żnie od wysoko ści
opłacanych sk ładek (osi ąganych dochodów). Nabycie prawa do świadczeń następuje z chwil ą
spełnienia warunków przewidzianych w ustawie, niezale żnie od rzeczywistej potrzeby.
Instytucja dysponuj ąca funduszem ubezpieczeniowym (np. ZUS) stwierdza tylko zaistnienie
przesłanek ustawowych i okre śla skutki wynikaj ące z nich w sferze uprawnie ń, wykorzystuj ąc
przepisy kodeksu post ępowania administracyjnego. Od jej decyzji zainteresowanemu
przysługuje odwo łanie do niezale żnych organów.
Rodzaje ubezpiecze ń społecznych:
- ubezpieczenie emerytalno-rentowe,
- ubezpieczenie chorobowe,
- ubezpieczenie wypadkowe.
Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia spo łecznego:
- długookresowe, np. emerytura, renty z tytu łu niezdolno ści do pracy, renta rodzinna,
- krótkookresowe, np. zasi łek chorobowy, macierzy ński, świadczenia rehabilitacyjne,
zasiłek wyrównawczy, opieku ńczy,
- jednorazowe, np. zasi łek pogrzebowy.

22. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

20
Zaopatrzenie spo łeczne nie jest zwi ązane z wcze śniejszym op łacaniem sk ładek. Świadczenia
finansowane s ą z funduszy publicznych (podatków). Wysoko ść i warunki przyznawania
świadczeń określone są ustawowo na podstawie zobiektywizowanych kryteriów. Z regu ły
świadczenia przys ługują wszystkim obywatelom danego kraju, nale żącym do okre ślonej
grupy (np. ludzie starzy, rodziny z dzie ćmi). Wymiar świadczenia jest jednolity w ramach
danej grupy i jest on ustalony na poziomie zapewniaj ącym wszystkim cz łonkom tej grupy
zaspokojenie potrzeb, na co najmniej minimalnym poziomie. Świadczenia te maj ą charakter
roszczeniowy, przy czym prawa do świadczeń wynika wy łącznie z woli ustawodawcy.
Przykładowym świadczeniem o charakterze zaopatrzeniowym jest zasi łek rodzinny wraz
z dodatkami, czy świadczenie piel ęgnacyjne.
(ZUS) – państwowa jednostka organizacyjna o osobowo ści prawnej. Do najwa żniejszych
zadań ZUS-u nale ży realizacja przepisów o ubezpieczeniach spo łecznych, dysponowanie
środkami finansowymi funduszów ubezpiecze ń społecznych oraz Funduszu Alimentacyjnego,
realizacja umów i porozumie ń międzynarodowych w dziedzinie ubezpiecze ń społecznych,
opracowywanie aktualnych analiz i prognoz w zakresie ubezpiecze ń społecznych, kontrola
wykonywania przez p łatników sk ładek i przez ubezpieczonych obowi ązków w zakresie
ubezpiecze ń społecznych oraz innych zada ń zleconych Zak ładowi oraz kontrola orzecznictwa
o czasowej niezdolno ści do pracy.
Pomoc spo łeczna – podobnie jak zaopatrzenie spo łeczne nie jest zwi ązane z op łacaniem
składek. Jest to instytucja polityki spo łecznej pa ństwa maj ąca na celu umo żliwienie osobom
i rodzinom przezwyci ężenie trudnych sytuacji życiowych wówczas, gdy nie s ą one w stanie
przezwyci ężyć jej w łasnym staraniem wykorzystuj ąc swoje zasoby, mo żliwości
i uprawnienia. Świadczenia z pomocy spo łecznej przyznawane s ą indywidualnie po
uprzednim zbadaniu warunków życiowych danej osoby i stosownie do jej potrzeb. Maj ą one
charakter fakultatywny (roszczeniowy). Źródłem finansowania świadczeń są fundusze
publiczne zarówno lokalne, jaki i centralne. Podstawowym aktem prawnym reguluj ącym
działalność pomocy spo łecznej jest ustawa z dnia 12.03.2004r. o pomocy spo łecznej.
Pomocy spo łecznej udziela si ę z powodu trudnej sytuacji życiowej, do której mo żna
zaliczyć:
- ubóstwo,
- sieroctwo,
- bezdomno ść,
- bezrobocie,
- niepełnosprawno ść,
- długotrwa łą lub ciężką chorob ę,
- przemoc w rodzinie,
- wielodzietno ść oraz potrzeb ę ochrony macierzy ństwa,
- bezradno ść w sprawach opieku ńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa
domowego zw łaszcza w rodzinach niepe łnych lub wielodzietnych, brak umiej ętności
w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczaj ącej placówki opieku ńczo-wychowawcze,
- trudności w integracji osób, które otrzyma ły status uchod źcy,
- trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zak ładu karnego,
- alkoholizm lub narkomania,
- zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa,
- klęskę żywiołową lub ekologiczn ą.
Prawo do świadczeń pieniężnych przys ługuje w zasadzie po spe łnieniu warunku dochodu
w rodzinie i wyst ąpienia jednej z ww. sytuacji okre ślonej w art. 8 Ustawy o pomocy
społecznej.

23. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

21
Świadczenia z pomocy spo łecznej dzieli si ę na:
I. Świadczenia pieni ężne, którymi s ą:
- zasiłek stały,
- zasiłek okresowy,
- zasiłek celowy i specjalny zasi łek celowy,
- zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,
- pomoc dla rodzin zast ępczych,
- pomoc na usamodzielnienie i kontynuacj ę nauki,
- świadczenie pieni ężne na utrzymanie i pokrycie wydatków zwi ązanych z nauk ą języka
polskiego dla uchod źców.
II. Świadczenia niepieni ężne:
- praca socjalna,
- bilet kredytowany,
- składki na ubezpieczenie zdrowotne,
- składki na ubezpieczenie spo łeczne,
- pomoc rzeczowa w tym na ekonomiczne usamodzielnienie si ę,
- sprawienie pogrzebu,
- poradnictwo specjalistyczne,
- interwencja kryzysowa,
- schronienie,
- posiłek,
- niezbędne ubranie,
- usługi opieku ńcze w miejscu zamieszkania, w o środkach wsparcia oraz w rodzinnych
domach pomocy,
- specjalistyczne us ługi opieku ńcze w miejscu zamieszkania oraz o środkach wsparcia,
- mieszkanie chronione,
- pobyt i us ługi w domach pomocy spo łecznej,
- opieka i wychowanie w rodzinie zast ępczej i placówce opieku ńczo-wychowawczej,
- pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,
pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielniaj ących się,
- szkolenie, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez o środki adopcyjno-
opiekuńcze.
Ustawa o pomocy spo łecznej reguluje tryb post ępowania w sprawach przyznawania
świadczeń, dla spraw nieuregulowanych w ustawie maj ą zastosowanie przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego.
Podstawow ą formą prawa mi ędzynarodowego jest prawo mi ędzynarodowe publiczne,
będące zespo łem norm reguluj ących stosunki mi ędzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie
tylko stosunki mi ędzypaństwowe, lecz tak że stosunki mi ędzy pa ństwami a innymi
podmiotami oraz mi ędzy tymi innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki mi ędzy różnymi,
niezależnymi od siebie i niepodlegaj ącymi jakiej ś wspólnej w ładzy pa ństwowej podmiotami.
Wyróżnia się także prawo mi ędzynarodowe prywatne, które w istocie swej nie jest
prawem mi ędzynarodowym, ale prawem wewn ętrznym ró żnych pa ństw.
Źródła prawa prywatnego maj ą charakter wewn ętrzny (s ą to ustawy o prawie prywatnym
międzynarodowym, kodeksy cywilne i handlowe, rozrzucone ustawy itp.), w przeciwie ństwie
do prawa publicznego, którego źródłami są przewa żnie umowy mi ędzynarodowe, a tak że
zwyczaje i uchwa ły prawotwórcze organizacji mi ędzynarodowych.
Podmiotami prawa publicznego mi ędzynarodowego s ą państwa, organizacje,
a w ograniczonym zakresie jednostki, natomiast podmiotami prawa prywatnego

24. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

22
międzynarodowego s ą wszystkie podmioty prywatno-prawne (jak Skarb Pa ństwa, spó łki,
osoby fizyczne).
Prawa cz łowieka (w oparciu o Mi ędzynarodowe Pakty Praw Cz łowieka z 1966 roku oraz
Powszechn ą Deklaracj ę Praw Cz łowieka)
a) prawa osobiste: (Art. 38 - 56 Konstytucji RP), prawo do:
- życia
- rzetelnego s ądu,
- decydowania o swoim życiu,
- prawo jednego cz łowieka ko ńczy się tam gdzie zaczyna si ę prawo innego cz łowieka;
b) prawa i wolno ści polityczne: tzw. prawa negatywne - prawa s łużące ochronie wolno ści
jednostki przed ingerencj ą ze strony pa ństwa (Art. 57 - 63 Konstytucji RP):
- prawo do obywatelstwa,
- możliwość uczestniczenia w życiu publicznym,
- czynne prawo wyborcze - mo żliwość kandydowania w wyborach,
- bierne prawo wyborcze - mo żliwość uczestnictwa w wyborach,
- wolność zrzeszania si ę,
- prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji,
- prawo do sk ładania wniosków, petycji, skarg,
- dostęp do informacji o dzia łaniach w ładz i osób publicznych,
- równy dost ęp do służby publicznej;
c) wolno ści i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne tzw. prawa pozytywne - uprawnienia
jednostki do świadczeń na jej rzecz – prawa socjalne prawo do: (Art. 68, 75 Konstytucji RP):
- ochrony zdrowia,
- nauki,
- pracy,
- odpowiedniego i zadowalaj ącego wynagrodzenia, zapewniaj ącego jednostce i jej
rodzinie egzystencj ę odpowiadaj ącą godności ludzkiej,
- pomocy socjalnej (ogólnie),
- rozrywki (np. granie w pi łkę nożną, pływanie);
d) prawa ekonomiczne: (Art. 64 Konstytucji RP):
- prawo do w łasności,
- prawo dziedziczenia;
e) prawa solidarno ściowe (w wi ększości nie posiadaj ą sformalizowanego charakteru
prawnego) - wszystkie prawa przys ługujące grupom spo łecznym, np. prawo narodów do
samostanowienia;
f) prawa kulturalne: (Art. 73 Konstytucji RP):
- wolność twórczo ści artystycznej,
- badań naukowych oraz og łaszania ich wyników,
- wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.
Gwarancje:
1. materialne (dotycz ą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych),
2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki):
- prawo ka żdego cz łowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez
niezawis ły sąd,
- prawo do fachowej obrony w post ępowaniu przed organami aparatu pa ństwowego,
- prawo do skargi konstytucyjnej.
System ochrony praw cz łowieka mo żna podzieli ć na 4 sfery:
– system powszechny,
– systemy regionalne,

25. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

23
– systemy wewn ątrzpaństwowe,
– organizacje wyspecjalizowane.
System powszechny – tworzy spo łeczność międzynarodowa, przygotowuj ąca akty
normatywne w dziedzinie ochrony praw cz łowieka. W ramach ONZ realizacj ą zadań
związanych z przestrzeganiem praw jednostki zajmuj ą się różne organy:
– Wysoki Komisarz ds. Praw Cz łowieka,
– Komisja Praw Cz łowieka.
Systemy regionalne – dzia łają na terenie poszczególnych kontynentów. Najbardziej
rozbudowany jest system europejski. W Radzie Europy przygotowano wa żne akty prawne; s ą
to np.:
- Konwencja o Ochronie Praw Cz łowieka i Podstawowych Wolno ści – 1950 r.
- Europejska Karta Socjalna – 1961 r.
- Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu traktowaniu lub
Karaniu – 1989 r.
Dokumenty wypracowane przez Wspólnot ę Europejska to:
- Deklaracja Podstawowych Praw i Wolno ści – 1989 r.
- Deklaracja o Prawach Cz łowieka – 1991 r.
Systemy wewn ątrzpaństwowe – państwa uznaj ące międzynarodowe prawa i konwencje
w zakresie ochrony praw cz łowieka zobowi ązują się do ich przestrzegania poprzez ratyfikacje
i dostosowanie w łasnego prawodawstwa do norm prawa mi ędzynarodowego, tworzenia
zarówno gwarancji materialnych, jak i formalnych dla realizacji ochrony praw cz łowieka.
Ważną rolę odgrywaj ą równie ż organizacje wyspecjalizowane:
- Międzynarodowy Czerwony Krzy ż,
- Amnesty International,
- Międzynarodowa Organizacja Pracy,
- UNESCO, Human Rights,
- Europejski Trybuna ł Praw Cz łowieka w Strasburgu, do którego ka żdy obywatel mo że
wnieść skargę w związku z łamaniem przez w ładze pa ństwowe i samorz ądowe w jego
kraju mi ędzynarodowych aktów prawnych, w tym g łównie konwencji o prawach
człowieka.

4.2.2. Pytania sprawdzaj ące

Odpowiadaj ąc na pytania sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest opieka prawna i kuratela?
2. Co obejmuje poj ęcie stosunek pracy?
3. Jaki znasz podstawowy stosunek pracy?
4. Co oznacza poj ęcie zabezpieczenie spo łeczne i w jaki sposób mo że być ono realizowane?
5. Jakie wyst ępują rodzaje ubezpiecze ń społecznych?
6. Czym charakteryzuje si ę pomoc spo łeczna i jakie s ą rodzaje świadczeń z pomocy
społecznej?
7. Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy spo łecznej?
8. Jakie są zasady i warunki obj ęcia świadczeniami z pomocy spo łecznej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Pogrupuj i scharakteryzuj świadczenia z:
- ubezpieczenia spo łecznego,

26. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

24
- zaopatrzenia spo łecznego,
- pomocy spo łecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) z otrzymanych od nauczyciela zapisanych na kartkach ró żnych świadcze ń społecznych
wybrać te, które s ą świadczeniami z ubezpieczenia spo łecznego, systemu zaopatrzenia
społecznego i pomocy spo łecznej,
2) posegregowa ć kartki i przyczepi ć w odpowiednim miejscu na tablicy,
3) przedstawi ć cechy charakterystyczne poszczególnych grup świadczeń.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- tablica,
- klej lub magnesy,
- kartki z wypisanymi świadczeniami spo łecznymi.

Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy ustawy o pomocy spo łecznej i przedstaw zasady obj ęcia pomoc ą
społeczną osoby lub rodziny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) odszukać przepisy ustawy reguluj ące zasady obj ęcia pomoc ą społeczną,
2) określić sytuacje trudne kwalifikuj ące do ubiegania si ę o pomoc ze środków pomocy
społecznej,
3) określić, co ustawa rozumie pod poj ęciem dochód rodziny,
4) określić zasady ustalania kryterium dochodowego osoby lub rodziny uprawniaj ącego do
ubiegania si ę o pomoc spo łeczną,
5) zaprezentowa ć wyniki pracy na forum grupy.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- Ustawa o pomocy spo łecznej,
- kartki formatu A/4,
- pisaki, mazaki.

Ćwiczenie 3
Ustal rodzaj stosunku prawnego wyst ępującego w opisanych sytuacjach.

Opis sytuacji (1)
Urząd Skarbowy w miejscowo ści X zawar ł z p. Janem C. prowadz ącym zak ład „Usługi
stolarskie” umow ę zlecenie na wykonanie 10 nietypowych szafek biurowych.
Opis sytuacji (2)
Tenże sam Urz ąd Skarbowy w miejscowo ści X wyst ąpił w stosunku do tego samego
p. Jana C. prowadz ącego zak ład „Us ługi stolarskie” w roli organu ściągającego nale żne
państwu podatki wzywaj ąc p. Jana do z łożenia wyja śnień odnośnie rozliczenia podatkowego.

27. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

25
Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) dokładnie zapozna ć się z opisem sytuacji,
2) ustalić zakres obowi ązków zarówno p. Jana C. jak i Urz ędu Skarbowego w sytuacji
zlecenia,
3) ustalić zakres uprawnie ń p. Jana jako zleceniobiorcy oraz uprawnie ń Urzędu Skarbowego
jako zleceniodawcy,
4) porówna ć pozycję zleceniodawcy i pozycj ę zleceniobiorcy,
5) określić rodzaj (typ) stosunku prawnego w sytuacji 1,
6) dokonać analizy tre ści stosunku łączącego p. Jana C. z Urz ędem Skarbowych w sytuacji
wskazanej w drugim przypadku,
7) określić pozycję zarówno p. Jana jak i Urz ędu Skarbowego w sytuacji drugiej,
8) nazwać typ stosunku prawnego łączącego p. Jana z Urz ędem Skarbowym w drugiej
sytuacji,
9) wyodrębnić cechy obu tych stosunków prawnych,
10) przygotowa ć graficznie i przedstawi ć wyniki swojej pracy.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
– Kodeks Cywilny,
- Kodeks post ępowania administracyjnego,
- opisy sytuacji,
- papier,
- pisaki,
- tablica.

4.2.4. Sprawdzian post ępów

Czy potrafisz ?
Tak Nie
1) posłużyć się przepisami prawa cywilnego?  
2) posłużyć się przepisami prawa rodzinnego i opieku ńczego?  
3) posłużyć się przepisami prawa pracy?  
4) udzielić podstawowych informacji dotycz ących przepisów Ksi ęgi IV
Kodeksu Cywilnego?  

28. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

26
4.3. Prawo a osoby niepe łnosprawne

4.3.1 Materia ł nauczania

W Polsce prawa osób niepe łnosprawnych dotycz ące zakazu ich dyskryminacji,
szczególnej opieki zdrowotnej, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji i przysposobieniu do
pracy oraz komunikacji spo łecznej s ą gwarantowane przede wszystkim w Konstytucji RP.
Zapis art. 69 Konstytucji zobowi ązuje w ładze publiczne do zapewnienia osobom
niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu ich egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz
w objęciu ich szczególn ą opieką zdrowotn ą.
W praktyce obowi ązuje szereg ustaw i rozporz ądzeń, które reguluj ą sytuacje i problemy
osób niepe łnosprawnych. Jako przyk ład można tu poda ć:
- Ustawa z dn. 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268)
- renta socjalna przys ługuje osobie pe łnoletniej, ca łkowicie niezdolnej do pracy
z powodu naruszenia sprawno ści organizmu, które powsta ło: przed uko ńczeniem 18 roku
życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wy ższej, przed uko ńczeniem 25 roku życia,
w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej;
- Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 maja 2003 r. w sprawie szczegó łowego
wykazu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, wysoko ści udzia łu
własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich
przyznawania, okresów u żytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych
podlegaj ących naprawie (Dz.U. z 2003 r., Nr 85, poz 787). Prawo do otrzymania
określonego rodzaju zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze
(bezpłatnie lub cz ęściowo odp łatnie) maj ą osoby ubezpieczone, czyli p łacące składki na
ubezpieczenie zdrowotne oraz osoby pozostaj ące na ich utrzymaniu.
W ogólnie obowi ązujących przepisach prawa chocia ż nie są bezpośrednio skierowane do
osób niepe łnosprawnych wiele jest takich, które uwzgl ędniają problemy i potrzeby tych osób.
Jako przyk ład można poda ć:
- Ustawę z dn. 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000
roku, Nr 14, poz. 176 z pó źn. zm.), w której w 2006 roku w ramach odlicze ń osoba
niepełnosprawna (lub utrzymuj ąca osob ę niepełnosprawn ą) mogła odliczy ć niektóre
wydatki od dochodu podlegaj ącego opodatkowaniu. Nale żały do nich mi ędzy innymi:
wydatki na przystosowanie pomieszcze ń lub pojazdów do potrzeb wynikaj ących
z niepełnosprawno ści, zakup sprz ętu rehabilitacyjnego i pomocy technicznych
potrzebnych w rehabilitacji lub czynno ściach życiowych, zakup leków zwi ązanych
z niepełnosprawno ścią, koszty pobytu na turnusie rehabilitacyjnym oraz w sanatorium;
- Ustawę z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy spo łecznej (Dz. U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593
z późn. zm.) [21], gdzie wskazuje si ę, że pomoc w formie us ług przys ługuje osobom
samotnym, które z powodu wieku, choroby, niepe łnosprawno ści lub innej przyczyny
wymagaj ą pomocy innych osób, a s ą jej pozbawione. Us ługi opieku ńcze mog ą być
przyznane równie ż osobom, które wymagaj ą pomocy innych osób, a rodzina nie mo że
takiej pomocy zapewni ć. Usługi świadczone s ą w mieszkaniu osoby, która potrzebuje
pomocy lub w o środkach wsparcia takich jak środowiskowe domy samopomocy, kluby
samopomocy, dzienne domy pomocy.

29. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

27
Tabela 1. Wybrane podstawowe akty prawne przydatne dla osób niepe łnosprawnych [opracowanie w łasne na
podstawie 28]

Nazwa/tytu ł Akt prawny
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997
roku Karta Praw Osób Niepe łnosprawnych
M.P. z 3 sierpnia 1997 r., Nr 50, poz.
475
Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy spo łecznej Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64,
poz. 593, ze zm.
Ustawa z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej Dz. U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268
Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz. 1143 z
późn. zm.
Ustawa z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu
w Narodowym Funduszu Zdrowia
Dz.U. z 2003 r., Nr 45, poz.391, z
późn. zm.
Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepe łnosprawnych
Dz. U. z 9 pa ździernika 1997 r., Nr
123, poz. 776 z pó źn. zm.
Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego
Dz. U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535 z
późn. zm.
Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych
Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 z
późn. zm.
Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opieku ńczy Dz. U. z 5 marca 1964 r., Nr 9, poz.
59 z poźn. zm.
Rozporz ądzenie Rady Ministrów z 18 maja 2004 r.
w sprawie szczegó łowych warunków udzielania pomocy
na szkolenia pracowników niepe łnosprawnych
Dz. U. z 19 maja 2004 r., Nr 114,
poz. 1193)
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów
terapii zaj ęciowej.
Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 63,
poz. 587
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania
o niepe łnosprawno ści i stopniu niepe łnosprawno ści
Dz. U. z 2003 r., Nr 139, poz. 1328
Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 22 maja 2003 r. w sprawie turnusów
rehabilitacyjnych .
Dz. U. z 2003 r., Nr 100, poz. 926
Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2003 r. w
sprawie limitu cen dla przedmiotów ortopedycznych
i środków pomocniczych , o takim samym zastosowaniu,
ale różnych cenach - w zakresie którego Narodowy Fundusz
Zdrowia finansuje to świadczenie, oraz limitu cen dla
napraw przedmiotów ortopedycznych
Dz. U. z 2003 r., Nr 85, poz 786
Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2003 r.
w sprawie szczegó łowego wykazu przedmiotów
ortopedycznych i środków pomocniczych, wysokości
udziału własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia,
podstawowych kryteriów ich przyznawania, okresów
użytkowania, a tak że przedmiotów ortopedycznych
podlegaj ących naprawie
Dz. U. z 2003 r., Nr 85, poz 787
Uchwała Nr 341/2003 Zarz ądu Narodowego Funduszu
Zdrowia z dnia 30 grudnia 2003 r. w sprawie przyj ęcia
"Zasad zaopatrzenia w refundowane przedmioty
ortopedyczne i środki pomocnicze" (...)


Ponadto Sejm RP w uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 r. – Karta Praw Osób
Niepełnosprawnych okre ślił prawo niepe łnosprawnych do niezale żnego, samodzielnego
i aktywnego życia oraz zakaza ł dyskryminacji tych osób, których sprawno ść fizyczna,

30. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

28
psychiczna lub umys łowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemo żliwia
codzienne życie, nauk ę i pracę oraz pe łnienie ról spo łecznych.

Tabela 2. Tekst Karty Praw Osób Niepe łnosprawnych [27]

UCHWA ŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 1 sierpnia 1997 r.
KARTA PRAW OSÓB NIEPE ŁNOSPRAWNYCH
§ 1.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że osoby niepe łnosprawne czyli osoby, których
sprawno ść fizyczna, psychiczna lub umys łowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub
uniemożliwia życie codzienne, nauk ę, pracę oraz pe łnienie ról spo łecznych, zgodnie
z normami prawnymi i zwyczajowymi, maj ą prawo do niezale żnego, samodzielnego
i aktywnego życia oraz nie mog ą podlega ć dyskryminacji.
Sejm stwierdza, i ż oznacza to w szczególno ści, prawo osób niepe łnosprawnych do:
1) dostępu do dóbr i us ług umo żliwiających pe łne uczestnictwo w życiu spo łecznym,
2) dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji
leczniczej, a tak że do świadcze ń zdrowotnych uwzgl ędniających rodzaj i stopie ń
niepełnosprawno ści w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki
pomocnicze, sprz ęt rehabilitacyjny,
3) dostępu do wszechstronnej rehabilitacji maj ącej na celu adaptacj ę społeczną,
4) nauki w szko łach wspólnie ze swymi pe łnosprawnymi rówie śnikami, jak równie ż do
korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej
5) pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej
umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych
i zawodowych.
6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykszta łceniem
i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i po średnictwa, a gdy
niepełnosprawno ść i stan zdrowia tego wymaga prawo do pracy w warunkach
dostosowanych do potrzeb niepe łnosprawnych,
7) zabezpieczenia spo łecznego uwzgl ędniającego konieczno ść ponoszenia zwi ększonych
kosztów wynikaj ących z niepe łnosprawno ści, jak równie ż uwzględnienia tych kosztów
w systemie podatkowym,
8) życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym:
- dostępu do urz ędów, punktów wyborczych i obiektów u żyteczno ści publicznej,
- swobodnego przemieszczania si ę i powszechnego korzystania ze środków
transportu,
- dostępu do informacji,
- możliwości komunikacji mi ędzyludzkiej,
9) posiadania samorz ądnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim
wszelkich projektów aktów prawnych dotycz ących osób niepe łnosprawnych,
10) pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, spo łecznym, kulturalnym, artystycznym,
sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowa ń i potrzeb.

31. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

29
§ 2.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzaj ąc, iż powyższe prawa wynikaj ą z Konstytucji,
Powszechnej Deklaracji Praw Cz łowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad
Wyrównywania Szans Osób Niepe łnosprawnych, aktów prawa mi ędzynarodowego
i wewnętrznego, wzywa Rz ąd Rzeczypospolitej Polskiej i w ładze samorz ądowe do podj ęcia
działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie tych praw.

Z powy ższych zapisów wynika i ż niepełnosprawni maj ą prawo do zatrudnienia na
otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykszta łceniem i mo żliwościami; co
oznacza tak że prawo tych osób do korzystania z doradztwa zawodowego i po średnictwa,
a gdy niepe łnosprawno ść i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy w warunkach
dostosowanych do potrzeb osób niepe łnosprawnych. Niezmiernie wa żne jest, by dzi ś, przy
wysokiej stopie bezrobocia w naszym kraju, osoby niepe łnosprawne nie znalaz ły się poza
rynkiem pracy. Aktywizacja zawodowa tych osób jest nieodzowna, jednak że – z punktu
widzenia ochrony pracy – musz ą być spełnione wymagania bezpiecze ństwa i higieny pracy.
Przedmiot szczególnej uwagi w śród aktów prawnych stanowi ochrona praw pacjentów
szpitali psychiatrycznych, gdy ż psychiatria jak żadna inna dziedzina medyczna cz ęsto
wymaga pos łużenia się przymusem zewn ętrznym. Podstawowym aktem prawnym z tej
dziedziny jest ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.
Zobowi ązuje ona organy administracji rz ądowej i samorz ądowej do:
- tworzenia i prowadzenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej i prowadzenia us ług i domów
pomocy spo łecznej dostosowanych do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami
psychicznymi,
- zapewnienia nauczania dzieci upo śledzonych umys łowo i specjalnego post ępowania
rewalidacyjno-wychowawczego wobec nich,
- organizowania oparcia spo łecznego dla psychicznie chorych i upo śledzonych umys łowo,
którzy maj ą poważne trudno ści w życiu codziennym,
- bezpłatnych świadczeń zdrowotnych dla tych osób.
Reguluje ona równie ż tryb post ępowania przy przyj ęciu do szpitala psychiatrycznego i domu
pomocy spo łecznej.
Wybrane przyk łady aktów prawnych w po łączeniu z innymi prezentowanymi
w poprzednich rozdzia łach pokazuj ą jak wa żna, a nawet konieczna jest w przypadku
wykonywania zawodu asystent osoby niepe łnosprawnej znajomo ść prawa.

4.3.2. Pytania sprawdzaj ące

Odpowiadaj ąc na pytania sprawdzisz, czy jeste ś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto uchwali ł Kartę Osób Niepe łnosprawnych?
2. O czym mówi Karta Osób Niepe łnosprawnych?
3. Co obejmuje poj ęcie prawo do zatrudnienia w przypadku niepe łnosprawnych?
4. Jakie akty prawne dotycz ą szczególnie osób niepe łnosprawnych?
5. Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy spo łecznej w przypadku niepe łnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Osoba niepe łnosprawna podj ęła pracę w Zak ładzie Pracy Chronionej. Nie wie jednak
jakie prawa jej przys ługują jako pracownikowi. Opracuj wykaz praw i obowi ązków dla
wybranego przyk ładu.

32. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

30
Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) wyszukać, korzystaj ąc z baz danych, Internetu przepisy prawa niezb ędne do wykonania
ćwiczenia,
2) zapozna ć się szczegó łowo z dokumentami reguluj ącymi zatrudnienie osób
niepełnosprawnych,
3) przygotowa ć na kartkach propozycj ę wyszukanych praw,
4) posegregowa ć kartki i przyczepi ć na tablicy,
5) przedyskutowa ć z grupą wyszukane prawa i wykonanie ćwiczenia.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- tablica,
- klej lub magnesy,
- kartki z wypisanymi prawami.

Ćwiczenie 2
Osoba niepe łnosprawna planuje zakup nowego wózka inwalidzkiego, który u łatwi jej
poruszanie si ę. Dokonaj analizy niezb ędnych przepisów i opracuj szczegó łową drogę
postępowania, wykaz niezb ędnych dokumentów pozwalaj ących na sfinansowanie lub
refundacj ę części poniesionych kosztów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) odszukać przepisy odpowiedniego rozporz ądzenia i uchwa ły,
2) określić sytuacje kwalifikuj ące do ubiegania si ę o pomoc,
3) określić, co rozporz ądzenie rozumie pod poj ęciem kryteria przyznawania,
4) określić zasady ustalania kryterium i niezb ędne dokumenty,
5) zaprezentowa ć wyniki pracy na forum grupy.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- Rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 maja 2003 r. w sprawie szczegó łowego
wykazu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, wysoko ści udzia łu
własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich
przyznawania, okresów u żytkowania, a tak że przedmiotów ortopedycznych
podlegaj ących naprawie (Dz.U. z 2003 r., Nr 85, poz 787),
- Uchwała Nr 341/2003 Zarz ądu Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 30 grudnia 2003 r.
w sprawie przyj ęcia „Zasad zaopatrzenia w refundowane przedmioty ortopedyczne
i środki pomocnicze” (...),
- kartki formatu A 4,
- mazaki.

Ćwiczenie 3
Na podstawie informacji o Centrum Integracji Spo łecznej. Okre śl, kto mo że
z proponowanych przez Centrum form pomocy korzysta ć i jakie ewentualnie dokumenty s ą
potrzebne.

33. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

31
Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykona ć ćwiczenie, powiniene ś:
1) dokonać analizy informacji o Centrum Integracji Spo łecznej,
2) określić osoby, które mog ą korzysta ć z Centrum Integracji Spo łecznej,
3) sporządzić listę niezbędnych dokumentów,
4) wyszukać niezbędne akty prawne,
5) przedstawi ć grupie wyniki swojej pracy,
6) porówna ć swoje zapisy z zapisami kolegów.

Wyposa żenie stanowiska pracy:
- Ustawa z dn. 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz.
1143 z pó źn. zm.),
- papier,
- mazaki,
- tablica.

4.3.4. Sprawdzian post ępów

Czy potrafisz ?
Tak Nie
1) określić co zawiera Karta Praw Osób Niepe łnosprawnych?  
2) wymieni ć podstawowe akty prawne dotycz ące niepe łnosprawnych?
3) posłużyć się przepisami Ustawy o pomocy spo łecznej w zastosowaniu
do osób niepe łnosprawnych?  
4) udzielić podstawowych informacji dotycz ących zatrudniania
niepełnosprawnych?  

34. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

32
5. SPRAWDZIAN OSI ĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa żnie instrukcj ę.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart ę odpowiedzi.
3. Zapoznaj si ę z zestawem zada ń testowych.
4. Test zawiera 20 zada ń. Do ka żdego zadania do łączone s ą 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawid łowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na za łączonej karcie odpowiedzi, stawiaj ąc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomy łki należy błędną odpowied ź zaznaczy ć kółkiem, a nast ępnie
ponownie zakre ślić odpowied ź prawid łową.
6. Zadania wymagaj ą prostych oblicze ń, które powiniene ś wykona ć przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy b ędziesz mia ł satysfakcj ę z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi b ędzie Ci sprawia ło trudno ść, wtedy od łóż jego rozwi ązanie
na później i wró ć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwi ązanie testu masz 45 min.


ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH

1. Prawo do nazwiska uregulowane jest w przepisach prawa
a) cywilnego.
b) administracyjnego.
c) rodzinnego i opieku ńczego.
d) konstytucyjnego.

2. Prawo podmiotowe bezwzgl ędnie obowi ązujące to
a) ogó ł norm prawnych obowi ązujących wszystkich obywateli.
b) uprawnienie skuteczne wobec wszystkich podmiotów prawa.
c) uprawnienie skuteczne wobec konkretnie oznaczonych osób.
d) ogó ł norm obowi ązujących konkretnie oznaczone osoby.

3. Przepis art. 27 kodeksu rodzinnego i opieku ńczego, który stwierdza, że „oboje
małżonkowie obowi ązani są, każdy wed ług swych si ł oraz swych mo żliwości
zarobkowych i maj ątkowych, przyczynia ć się do zaspokojenia potrzeb rodziny, któr ą
przez swój zwi ązek założyli” zawiera norm ę
a) dozwalaj ącą.
b) zakazuj ącą.
c) nakazuj ącą.
d) wzgl ędnie obowi ązującą.

4. Źródłem prawa stanowi ącym bardziej szczegó łowe rozwini ęcie przepisów prawa
zawartych w ustawie i wydawanym na podstawie delegacji ustawowej jest
a) uchwa ła.
b) zarz ądzenie.
c) regulamin.
d) rozporz ądzenie.

35. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

33
5. Podstaw ą pracowniczego stosunku pracy jest
a) umowa o prac ę.
b) umowa agencyjna.
c) umowa o dzie ło.
d) umowa zlecenie.

6. Przepisami, jakiego aktu prawnego nale ży się posłużyć przy ustalaniu zakresu uprawnie ń
i obowi ązków opiekuna prawnego
a) ustawy o pomocy spo łecznej.
b) kodeksu cywilnego.
c) kodeksu rodzinnego i opieku ńczego.
d) kodeksu post ępowania administracyjnego.

7. Opiek ę prawną powołuje się dla osoby doros łej w sytuacji
a) choroby psychicznej.
b) całkowitego ubezw łasnowolnienia.
c) długotrwa łej choroby.
d) niezaradno ści osób starszych i samotnych.

8. Pełnoletniej osobie, samotnie gospodaruj ącej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu
wieku lub niepe łnosprawno ści, jeżeli jej dochód jest ni ższy od kryterium ustalonego
zgodnie z art. 8 Ustawy o pomocy spo łecznej, przys ługuje
a) zasi łek stały.
b) zasi łek okresowy.
c) renta socjalna.
d) specjalny zasi łek celowy.

9. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego dopuszcza mo żliwość przyjęcia do szpitala
osoby chorej psychicznie bez wymaganej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela
ustawowego tylko wtedy, gdy dotychczasowe zachowanie tej osoby wskazuje na to, że
z powodu tej choroby zagra ża bezpo średnio w łasnemu życiu albo zdrowiu innych osób.
Sytuacje, które uzasadniaj ą takie dzia łanie
a) osoba chora psychicznie pos ądza bliskich, że ją trują i chcą ją „wyko ńczyć” – jest
agresywna wobec ma łżonka, rzuca w niego przedmiotami.
b) osoba chora psychicznie wulgarnie odnosi si ę do bliskich i s ąsiadów.
c) osoba chora psychicznie cz ęsto upija si ę.
d) osoba chora psychicznie nie przyjmuje systematycznie leków.

10. Zasady organizowania przez gmin ę usług opieku ńczych dla osób samotnych
i niepełnosprawnych uregulowane s ą w ustawie o
a) pomocy spo łecznej.
b) rehabilitacji zawodowej i spo łecznej oraz zatrudnieniu osób niepe łnosprawnych.
c) ochronie zdrowia psychicznego.
d) świadczeniach rodzinnych.

11. Świadczeniem z ubezpieczenia spo łecznego jest
a) zasi łek socjalny.
b) renta socjalna.
c) zasi łek chorobowy.
d) zasi łek stały.

36. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

34
12. W stosunku do osoby w wieku 27 lat o naruszonej sprawno ści organizmu zdolnej do
wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym do jej potrzeb
i możliwości wymagaj ącej częściowo lub okresowo pomocy innej osoby w celu pe łnienia
ról społecznych orzec mo żna
a) niepe łnosprawno ść.
b) umiarkowany stopie ń niepełnosprawno ści.
c) znaczny stopie ń niepełnosprawno ści.
d) lekki stopie ń niepełnosprawno ści.

13. Obywatel obcego pa ństwa pope łnił przestępstwo na polskim statku morskim. Wobec tej
osoby b ędzie mia ła zastosowanie
a) polska ustawa karna.
b) ustawa karna pa ństwa z którego pochodzi pope łniający przest ępstwo.
c) żadna z ustaw karnych bo jest obcokrajowcem.
d) ustawa morska.

14. Za zezwoleniem S ądu małżeństwo zawar ła 16 – letnia dziewczyna. Zamieszka ła wraz
z mężem u swoich rodziców, którzy uwa żają, że mają prawo i obowi ązek kierowania
postępowaniem córki z racji jej wieku i ich w ładzy rodzicielskiej. Stanowisko rodziców
a) jest uzasadnione bo dziewczyna jest nieletnia.
b) nie jest uzasadnione bo dziewczyna jest m ężatką.
c) nie jest uzasadnione bo taki obowi ązek maj ą rodzice m ęża.
d) jest uzasadnione bo rodzice zawsze maj ą prawo i obowi ązek kierowa ć postępowaniem
swoich dzieci.

15. Przez okres 3 lat rodzice nie utrzymywali dziecka, gdy ż ojciec przebywa ł w tym czasie
w zakładzie karnym, a matka nie pracowa ła. Dziecko pozostawa ło na utrzymaniu
dziadków. Do utrzymania dziecka zobowi ązani byli
a) mimo wszystko rodzice.
b) dziadkowie.
c) zakład karny.
d) instytucje pomocy spo łecznej.

16. Kto bez podstawy prawnej uzyska ł korzyść majątkową kosztem innej osoby obowi ązany
jest do
a) wydania korzy ści w naturze, a gdyby to by ło niemo żliwe, do zwrotu jej warto ści.
b) zatrzymania wszystkiego.
c) zwrotu wy łącznie równowarto ści uzyskanych korzy ści.
d) zwrotu w naturze czego ś innego.

17. Uzyskanie pozwolenia organu budowlanego na budow ę domu jednorodzinnego od strony
prawnej reguluje
a) prawo cywilne.
b) prawo administracyjne.
c) prawo pracy.
d) prawo rodzinne i opieku ńcze.

18. Zwolnienia z pracy np. w ramach zwolnie ń grupowych reguluje
a) prawo administracyjne.
b) prawo pracy.
c) prawo cywilne.
d) prawo rodzinne i opieku ńcze.

37. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

35
19. Pozbawionym w ładzy rodzicielskiej mo żna być na podstawie
a) prawa administracyjnego.
b) prawa pracy.
c) prawa cywilnego.
d) prawa rodzinnego i opieku ńczego.

20. Umowę najmu lokalu u żytkowego zawiera si ę na podstawie
a) prawa cywilnego.
b) prawa administracyjnego.
c) prawa pracy.
d) prawa rodzinnego i opieku ńczego.

38. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

36
KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Stosowanie przepisów prawa w dzia łalności socjalnej


Zakreśl poprawn ą odpowied ź.


Nr
zadania
Odpowied ź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

39. „Projekt wspó łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Spo łecznego”

37
6. LITERATURA

1. Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks post ępowania administracyjnego z komentarzem.
C.H. Beck, 2006
2. Anioł W.: Międzynarodowa polityka spo łeczna. Wyd. UW, Warszawa 1989
3. Andrzejewski M.: Prawo rodzinne i opieku ńcze. C.H. Beck, 2006
4. Breczko A., Zamróz A., Oliwniak S.: Wst ęp do nauk prawnych. Temida 2, Bia łystok
1994
5. Błędowski P.: Pomoc spo łeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
6. Europejska Karta Spo łeczna. Dz. U. Nr 8 z 1999 r., poz. 67
7. Fijałkowski T.: Kodeks pracy. Ustawy, nowe przepisy wykonawcze, komentarz,
orzecznictwo s ądowe, teksty ujednolicone. Wydawnictwo WGP, 2007
8. Głąbicka K.: Polityka socjalna w Unii Europejskiej. Studia Europejskie nr 4 z 1997
9. Grewiński M.: Integracja Socjalna Wspólnoty Europejskiej cz.1, 2. Studia Europejskie
nr 2, 3 z 2000
10. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C.: Prawa cz łowieka. Dokumenty mi ędzynarodowe.
COMER, Toru ń 1993
11. Gromek K.: Prawo rodzinne. C.H. Beck, 2006r.
12. Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. LexisNexis, 2005
13. Kodeks cywilny. Kodeks rodzinny i opieku ńczy. Wolters Kluwer Oficyna, Kraków 2007
(stan prawny 21.04.2007)
14. Kodeks post ępowania administracyjnego i inne akty prawne. Wolters Kluwer Oficyna,
Kraków 2007
15. Lewandowski I.: Elementy prawa. PWN, Warszawa 1999
16. Łętowski J.: Prawo administracyjne dla ka żdego. Ecostar, Warszawa 1995
17. Michalska A.: Europejska Konwencja Praw Cz łowieka. Podstawowe dokumenty.
Helsińska Fundacja Praw cz łowieka, Warszawa 1995
18. Prawa cz łowieka w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy spo łecznej. Raport
z badań. Helsińska Fundacja Praw Cz łowieka, Warszawa 1996
19. Przewodnik po Europejskiej Karcie Spo łecznej, Warszawa 2001
20. Stawecki T., Winczorek P.: Wst ęp do prawoznawstawa. Wyd.4, C.H. Beck, 2003
21. Ustawa z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. z 1994 r., Nr
111, poz. 535 z pó źn. zm.
22. Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy spo łecznej, Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64,
poz. 593, z pó źn. zm.
23. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo łecznej oraz zatrudnianiu
osób niepe łnosprawnych, Dz. U. z 9 pa ździernika 1997 r., Nr 123, poz. 776 z pó źn. zm.
24. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i spo łecznej oraz zatrudnieniu osób niepe łnosprawnych
25. Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opieku ńczy. Dz. U. z 5 marca 1964 r., Nr
9, poz. 59 z po źn. zm.
26. www.abc.prawa.pl
27. www.niepelnosprawni.pl
28. www.mpips.gov.pl

Czasopisma
Bezpłatny Biuletyn dla prawników „Sygna ły Prawne”