лекц №6 Эмийн найрлага. Багш: Ч.Цэдэн pptx

.

1. ЭМИЙН НАЙРЛАГА Багш: Ч.Цэдэн

2. Хий өвчин гэдэг нь хөнгөн, хөлбөрөнгүй билиг чанаруудын урвалт, өөрчлөлтөөр илэрдэг. Иймд хий өвчнийг эмчлэх нь хөнгөн, хөлбөрөнгүй, сэрүүн билиг чанаруудын урвалтаар илэрч байгаа өвчнийг анагаахад чиглэгддэг. Өвчний эхийг удирдах Тархаах сарниулах Халуун өвчний сүүлийг тархаах Халуун, хүйтэн өвчнийг хөөрөгдөх Хийгээр хуйлруулах Хурсан өвчин бүхнийг хөдөлгөх Өвчний сүүлийг хураадаг. Ихэнхдээ өвчний явц хурц биш засал авахдаа удаан байх зэрэг онцлогуудтай тул хий өвчнийг анагаахдаа анхаарах хэрэгтэй. Хий өвчнийг засах найрлага жор

3. Хий Ерөнхий Ялгавартай Язгуураар 20 Аварда Гэдийх дарган Бөхийх дарган Түүш сулрах Хэл чулчрах Нэг зүгт мурийх Оройн судлын хий өвчин Тал бие хатингартах Бүх бие хатингартах Мод мэт хөших Мөр тахирдах Бишази Чирч доглох Чонон толгойт хавдар Дүрс атирах Халэ нагво Хөл бадайрах Хөл халуурах Гуя хөших Өргөст хавдар Орноор нь: Арьсанд тархах1 Мах, өөхөнд дэлгэрэх2 Судас, бүлх, цусанд гүйх 3. Яс, үес, чөмөг, шимд шунах 4. Таван цулд буух, идээ эс шингэсэн, шингэсний орон,цөс, баас, шээс, давсаганд унах 7. Таван эрхтэнд толгой, нүд, чих, хамар, шүдэнд цэцэг ургах 28 зүйлийн хий өвчин. Дан хий өвчин 5 Шар, бадгантай нийлсэн нийт 15

4. Хий өвчнийг эмчлэхдээ билиг чанаруудыг арилгах, мөн чанарын хувьд илэрч буй шинж тэмдгийг арилгах зорилгоор амтлаг, исгэлэн, давслаг амтаар гол болгож хүнд, тослог, бүлээн хүнд гэсэн эмийн бодисоор жолоодлого болгоно. Ерөнхий хий өвчнийг засах жорууд: Агар-8, агар 15, агар 35, шингүн 8, шингүн-15, шингүн-25, лиш-8, лиш-25, задь-5, задь-15, задь-25, балчин-24, басам ман мар, сорогжин 25, гонид 3, гоюу 13, жүжид нима жинхор, Олмосэй 25, Рүда 6, Регончигтан, Сожид, Сорогзин 11, Сүгмэл 3, Шижид 6, шижид 11. Гадар хийд- шингүн-25 Дотор хийд- задь 25 Нууц хийд- лиш-25

5. 1. Амь баригч хийд сорогжин-11, сорогзинноров. 2. Дээш гүйгч хийд лиш-5, лиш-25 3. Түгээмэл гүйгч хийд зандан-8, зандан-10 4. Гал тэгшитгэгч хийд рүда-6, тунгалаг-5 5. Уруу арилгагч хийд шижид-6 6. Хийн хатгалга өвчинд агар-35, мана-4 7. Хийн хэлгийрэлд лиш-25,агар-35 8. Хийн минчүүрэлд задь-10, шингүн-15 9.Хий халуун нян хавсарсанд агар-15 10. Уул талын завсрын хийд агар-35 11. Толгойн хийд шингүн-5, нойр хулжихад сүгмэл-3. Хий өвчнийг анагаах эмийн хөлөг нь бурам, шар тос, ясны шөл, архи, 4 н гаргалт, шимтийн шөлөөр даруулна. Хийг дарах эмийг ууж байх хугацаанд сэрүүн идээ, ундааг цээрлэнэ.

6. ХИЙ ӨВЧНИЙ ҮЕД ГОЛЛОН ХЭРЭГЛЭХ ЭМИЙН НАЙРЛАГА, ЖОР Агар-35 Цагаан, хар, улаан агар, руда, сорол тус бүр 4 цэн, жуган, гүргүм, задь, лиш, сүгмэл, гагол, 3үр, башага, дигд, ниншош тус бүр 4 фун. Сэнбэрүү, хонлэн, сэржмядог, ажогцэрон, минжинсэрво, бон аа, ларзи, ривон нин, гүгүл тус бүр 5 фун. Бойгор, нагагэсэр, хүнцэл, мана, лидэр, гандгари, гажа тус бүр 4 цэн. Зандан гарво, марво тус бүр 5 цэн. Тус эрдэм- хижиг, халуун, хий гураДхаршилдсан, уул талын завсарын хий. Шар бадган бүхий 404 өвчнийг үлдээлгүй арилгах бөгөөд хүндэрсэн, дарагдахад бэрх, засал үл авах хямарсан халуун, цээжин ба доод биеийн халуун, эс боловсорсон халуун, цээжээр өвдөх ханиалгах, хэрх өвчин, зүрхний халуун, хий бүхэнд сайшаагдсан.

7. Агар 15 /талх/ (агар, задь, ниншош, жуган, бойгар, рүда, улаан зандан, наггэсэр, 3 үр, мана, гандигар, лидэр, гажаа) Бор саарал өнгөтэй, эхүүн амттай, содон үнэргүй, ялган амирлуулах бүлээн жор. Хий цус харших, ар өврөөр хатгуулах, ханиалгаж цайвар хөвсгөр цэр гарах, муу цус судсанд шунасан, арьс мах хавдсан, зүрхний халуун, зүрх, амин судалд халуун хий оршсон, нян халуун, хий гурав харшилдах, уул талын завсрын халууныг анагаана. Олон заслаар засаад арга мухардсан бүгдэд сайшаагдсан. Үүр үдшийн аль нэг цагт, ханиалгын үед буцалсан бүлээн усаар даруулж 1-3 ширхэгээр уух.

8. Агар 17 /талх/ (агар 4 цэн, лидэр 1.5 цэн, 3 үр тус бүр 1 цэн, ажогсэржом 7 фун, хүнцэл 2 цэн, халам шош 5 фун, руда 1 цэн, лиш, задь тус бүр 2 цэн, гүгүл 1 цэн, лапүг 1.5 цэн, бон аа 3 цэн, гүгүл 1 цэн, лапүг 1.5 цэн, ривон нин 2 цэн, нин шош 1.5 лан, шачэн 1 цэнг найруулна) Бор саарал өнгөтэй, гашуун амттай, өвөрмөц үнэртэй бүлээн жор. Хий цус харшсанаас зүрх дэлсэх, толгой эргэх, муу цус бөөрөнд бууж сарниж тархах, бөөрний өвчин дээш сарниж хүзүү хөших хийгээд атийж хөших, амь баригч хийн өвчин дээш гүйх зэрэгт сайн. Үүр үдшийн аль нэгэнд архи, шимт ясны тунгалаг шөл зэргийн аль нэгээр даруулж 1-2 ширхэгээр ууна.

9. Агар-8 /талх/ хар агар 5 цэн, задь, ниншош 6 цэн, жуган, бойгар, рүда, арүр, задь, барагшүн тус бүр 4 цэн, шингүн харүца тус бүр 3- н цэн/ найруулна. Бусад эмийн үйлдвэрүүдэд Шүн Агар 8 гэдэг бор саарал өнгөтэй, анхилам үнэртэй, исгэлэн, гашуун эхүүн амтай, бүлээн жор. Зүрхэнд мэс туссан, гэмтсэн халуун, хямарсан халуун, галзуурсан, хэлгийрэх, зүрх долгисох, хөх сугаар хатгуулах, цээжин биеэр хатгуулсанд тустай. Өглөө үдшийн аль нэгэнд буцалсан бүлээн усаар, шимт 3 ясны шөлөөр, дөрвөн гаргалтын шөлөөр даруулж, хоолны хойно 1-2 ширхэгээр ууна.

10. Сүгмэл 3 /тан/ - ( сүгмэл, сирагарво, библин) Бор саарал өнгөтэй, эвгүй үнэртэй, халуун амттай, бүлээн жор. Нойр хулжих, бөөр бэлхүүсний хүйтнийг анагаана. Орой, шөнө, идээ шингэсэн үед 1-2 тунг усанд, үхрийн сүүнд буцалгаж ууна. Задь-15 / задь, банлаг тус бүр 4 цэн , лиш, арнаг, нишин тус бүр 3 цэн, ниншош, сүгмэл, ранэ, харуца 2 цэн, гаа, бибилин, повари, жамц, үсүү, хүнцэл тус бүр 1 цэн,цагаан чихэр 3 цэнг хийж нягт талхдана. Эрдэм нь: хий өвчин бүхний ерөндөг. Зүрх бөөрний хий, дээш гүйгч хий, амь баригч ба уруу арилгагч хийн өвчнүүд, сэтгэл хөдлөх, нойр муудах, мартамхай болох, цус, шар,хий хямарсан бүхэнд сайн. Илчийг үүсгэнэ.

11. Шингүн нирэн а Найруулга: Шингүн 1 лан 6 цэн, арур 1 лан 6 цэн туулайн зүрх, гаа, бибилин, гарнаг, задь тус бүр 8 цэн, лишь 1 лан 1 цэн, сэмбэрүү 1 лан 1 цэн, манчинбирисил 1 лан,шинц бойгар, пагрил тус бүр 6 цэн, гүгүл 5 цэн, сүгмэл 5 цэн, повари, гогтал, шудаг тус бүр цэн, гоньд, мана, лидэр, жажиг, жамц тус бүр 3 цэн, дигар 2 цэн, руда 1 цэн, (үүнд шингүн, туулайн зүрх, заль, лишь, дервийн аль нэгийг нь эрхэм болговол түүнээ хоёр болгон өсгөж найруулна). Эдгээрийг талхдан найруулна. Засах нь : Мах, арьс, судал, ясанд оршсон гадар хий. таван цул, зургаан савд оршсон дотор хий, амь баригч зэрэг таван нууц хий, цээж, завсар гуравт оршсон хий зэрэг хийн зүйл бүхнийг дарна. Хэрэглэх нь: Өдөрт нэг удаа хязаалан хонины ясны шел ба үхрийн махны шөлний аль нэгээр даруулж өвчтэй хүний биеийн байдалд тохируулан уулгана.

12. ШАРЫН ӨВЧИН Шарын өвчин нь халуун, хурц, тослог билиг чанаруудын урвалт, өөрчлөлтөөр илэрдэг. Иймд шарын өвчнийг эмчлэх нь халуун, хурц, тослог, өмхий, суулгах, нойтон билиг чанаруудын урвалтаас үүссэн гал махбодын хямралаар илэрч буй халуун өвчнийг анагаахад чиглэгддэг. Шарын өвчин нь: Хурц явцтай Хүндэрч тавилан муудах нь түргэн Өвдөлт нь тогтмол хүчтэй Эмчилгээ тохирсон үед эдгэрэх нь түргэн байх зэрэг онцлогуудтай.

13. Шарын өвчний ангилал ерөнхий ялгавартай хэмээн ангилна Ерөнхий Язгуураар Орноор Ялгавартай Өөрийн үндэст Бусдын үндэст Арьсанд тархах, маханд дэлгэрэх, судсанд гүйх, ясанд шунах, таван цулд буух, ходоод, олгой, гэдэс, давсаг, 5 цул, зургаан савд унах, толгой, нүд, чих, хамар, хэл 5 эрхтэнд орших 19 Дан шарын өвчин 5 Хий, бадгантай нийлсэн нийт 15

14. Өөрийн үндэсний шар өвчин: Өвчний сурвалжит шар хэмжээнээсээ хэтэрсэн Ерөнхий шар судалд гүйсэн- нүд шарлах, бие шарлах өвчин гэж 2 хуваана. Бусдын үндэсний шар өвчин Галын илчит шар бусдын оронд урвасан- хий, эс шингэсэн, бадган, цусаар сарнисан шарын өвчин 4 зүйл болно. Цөс цалгисан буюу цөсний ам алдарсан 2 зүйл байна- ходоод элэгний бэтэг цөсийг шахах, цөсний өөрийн бэтэг цөсийг шахах, гэмтсэн, хийгээр цөсний ам алдрах.

15. ХАЛУУН ШАР БА ХҮЙТЭН ШАР ӨВЧНИЙГ ЗАСАХ ЖОР Дэгд ганц танг чанаж уулгавал бадгана халуун шарын халууныг арилгана. Жилж ханд: Найруулга нь: Жилжийг үндэс, навч, цэцэгтэй нь хамт усанд ширгээж ханд эмийн ёсоор чанана. Засах нь: Цул савны цус шарын халууныг арилгана, Ялангуяа саванд унасан шарын халууныг арилгахад онц тустай. Дэгд сумтан Найруулга нь: Дэгд, жилж гарво, бонгар. Эдгээрийг хувь тэнцүү талхдана. Засах нь: Шарын халуун, дэлгэрсэн халуун бүхнийг дарна. Хэрэглэх нь: Удаа бүр 1-3 тунг чанаж уулгана.

16. Мана 6 /тан/ : Найруулга нь: Мана шитан дээр арур, сэвиймалог хоёрыг нэмж талхлана.   Засах нь : Халуун өвчний хүчийг буцааж, шарын халууныг үл сарниулан хураах бөгөөд өөрийн оронд нь оршуулна. Хэрэглэх нь: Удаа бүр 1-2 цэнг чанаж уулгана. /Гүргүм 7/ Найруулга нь: Гүргүм, жуган, дэгд, сэржмядог, дугмонян, бонгар эдгээрийг хувь тэнцүү найруулна. Бор шаргал өнгөтэй, анхилам үнэртэй, амтлаг эхүүн бага зэрэг гашуун амттай сэрүүн жор. Тус эрдэм : Элэгний шинэ хуучин өвчин, элэг бэртэж гэмтэх, элэгний цус дэлгэрэх, нүд болон бие шарлахыг анагаана. Өдөр, шөнө дунд, идээний дунд, хойно, идээ шингэсэн хойно 1-2 тунг буцалгаж хөргөсөн усаар даруулж уух. Цус ялган амирлуулах зорилгоор Брайвү-3 тангаар даруулж ууж болно. Нян, ад хавсарсан, амирлахад бэрхтэй үед Чун-5 нэмбэл Гүрчун болно  

17. Манагчинбо найруулга нь: Жуган, гүргүм, ларьз, дэгд, хонлин тус бүр 2 цэн, мана 5 цэн, гиван 2 цэн, арур, барур, жүрүр тус бүр 2 цэн, гарна 7 цэн. Эдгээрийг чихэртэй найруултугай. Засах нь: Эс шингэсэн, халуун хүйтэн шар, мах, нуд шарлах, хижиг, хатгалгын зүйл бүрд тустай. Хэрэглэх нь: Удаа бүр 1-2 тунг буцалсан усаар даруулж уулгана.

18. Оюу 25 /эрдэнийн эм / (номхотгосон хуучны оюу, шүр, сувдаар гол нь бэлтгэсэн, бусад орц нь төмрийн үртэс, барагшун, гүргүм, зүр, улаан цагаан зандан, лиш, дэгд, башга удвал, бонгор, задь, лишь, дэгд, барүр, жуган, гүргүм, ларьз, хач гүргүм, жоглома зэрэг болно) Цэнхэр торгонд улаан утсаар боосон, сэрүүн жор. Элэг дэлгэрэх, элэг бүдүүрэх, хор харшилдах, ус алдах, ам цалгих, сувагт унах, гол хөших, элэгний хар хэрэх, элэг хатах,хар цагаан өрцний өвчин, элэгний аньс гэмтэж судсанд сарних, хоолны шингэц муудах, биеийн жин алдах, турах, биеийн дээд хэсгийн даралт, хүзүү хөших, муу цус дэлгэрснээр хтолгой өвдөх, хамраас цус гоожих, ам цангах, нойр ихдэх, нүд улайх, гэдэсний балнад, нүдэнд цус хурах, сугаар хатгуулж өвдөх, дуршил муудах тэргүүт элэгний халуун өвчин бүгдийг хоцроолгүй арилгана. Хатуу үйлд хүчилснээр элэг муудаж хөө шиг болох буюу муудсан цустай бөөлжихөд сайн үр дүнтэй. Архи хэтрүүлэн хэрэглэсэн болон янз бүрийн хордлогоос шалтгаалсан өвчнүүдэд, ялангуяа элэгний архаг хуучин өвчинд үргэлжилүүлэн хэрэглэвэл машид сайн

19. БАДГАНЫ ӨВЧИН Бадган өвчин нь хүйтэн, хүнд, мохдог, билиг чанаруудын урвалт өөрчлөлтөөр илэргдэг. Иймд бадган өвчнийг эмчлэх нь хүнд, хүйтэн билэг чанаруудыг урвалтаас гарч байгаа шороо, усан махбодын шинж тэмдгээр илэрч буй хүйтэн өвчнийг анагаахад чиглэгддэг . Бадган өвчин нь: өвчин аажим удаан явцтай, өвчний хувиралт цөөн, удаан хугацааны эмчилгээ шаарддаг, дотор өвчнүүдийн үндэс болдог, эс шингэхийн орон ходоод нь бадганы орон болдог зэрэг онцлогуудыг анагаахдаа анхаарах хэрэгтэй.

20. БАДГАНА ӨВЧИНГ ЗАСАХ ЖОР . Сэмбэрүү жүжиг/11 / (хүйтнийг арилгах) Найруулга нь : Сэмбэрүү 8 цэн, шинц 1 цэн, бибилин 2 цэн, шудаг нагво 2 цэн, үсу 2 цэн, имонгарно 2 цэн, зидрага 2 цэн, жаи 2 цэн, явагчара 2 цэн, харуца 2 цэн. Эдгээрийг Нягт талхлан цагаан чихэрээр хөлөг болгож удаа бүр 1 тунг буцалсан бүлээн усаар даруулж уулгана.  Засах нь : Ерөнхий бадгана, хүйтэн өвчин хийгээд ялангуяа аюулхайн бадгана, төмөрийн хагт бадгана зэргийг дарж, ходоодны галын илчийг сэлбэж, хүйтнээр бөөлжиж суулгах, хөөж хэхрүүлэх, бөөр бэлхүүсээр өвдөх зэргийг арилгана.

21. Даль жижиг/10/ Найруулга нь: Даль, жага, бибилин, повари, задь, сүгмэл, гагол, жап, ваца, имонгарво, зидрага. Эдгээрийг хувь тэнцүү нягт талхдан найруулна. Засах нь: Хүйтэн өвчин бүхэн хийгээд ялангуяа цайвар бадганыг дарна. Хэрэглэх нь: Удаа бур 1-3 тунг цагаан чихэртэй буюу месен чихэрээр хөлөг болгож буцалсан усаар даруулна.

22. Сэмбэрүү жүлүн Найруулга нь: Сэмбэрүү 1 лан, абрай, сабрай, жамбарай тус бүр 1 цэн, жуган 5 фун, гүргүм 5 фун, лишь 7 фун, арур 5 цэн, заль 1 цэн, лалапүд 1 цэн, бибилин 5 цэн, гажа 1 цэн, удвал 2 цэн, жижиг 1 цэн, зидрага 2 цэн, мончара 2 цэн, дориг 2 цэн. Эдгээрийг нягт талхдан бурмаар 1 цэн үрэл хийнэ Засах нь : Бадгана хий, цээж дүүрэх, дорд биеийн хүйтэн хий, шинэ хуучин суулгах, гэдэсний хуучин, хуеж хоржигнох зэргийг арилгахад тустай. Хэрэглэх нь: Удаа бүр 1 мөхлөгийг буцалсан усаар даруулан уулгана

23. Сэмбрүгүндэ /талх/ (сэмбрүү, шинца, сүгмэл, библин, гүргүм, брига, дэгд, үсү, юмдүүжин, хонлин, брагшин, банздо) Шар ногоон өнгөтэй, содон үнэргүй, амтлаг эхүүн амттай, бүлээн жор. Бадган бор, ходоодны өвчин, эс шингэсэн, хаван, доод биеийн хүйтэн, зүрхний хийг арилгана. Өглөө хоолны өмнө, идээг шингэсэн үед -2 тунг буцалсан бүлээн усаар даруулж ууна.