AFT 121: Pego ka Barwa. Tshekatsheko ya Mellwane

AFT 121 Barwa Presentation.

1. SEHLOPHA SA BARWA
AFT 121 - DIPEGO •SHIBURI PATIENCE
•SHIKOANE TSUTSU AYANDA
•MOTHEMANE MOHAU BRANDON
•MOTHEMANE MATOME MOLATELO
•MASHIGO MOLEBOGENG DIMPHO

2. Mellwane ya padikopana ya Ba baka mohu 4-9DITENG
Histori ya Barwa 11
Matseno 3
Thumo 10
Sereto sa Barwa ba Masemola 12
Methopo 13

3. Matseno:
‘Ba baka mohu’ ke mohuta wa padikopana yeo e tšweletšago ditaba ka
boripana go leka go fitišetša molaetša wa sengwala go babadi.
Padikopana ya ‘Ba baka mohu’ e na le ditiragalo tše mmalwa tšeo di
tšweletšago le go thekga tiragalokgolo le molaetša. Gona le dikarolo
tše tshela tša sengwalwa tšeo di ile tša hwetšwa ke borateori. Dikarolo
tšeo di akaretša tsheketšo ya mantšu, tebanyo ye tee, tiragalokgolo ye
tee le ditiragalo nyane tše mmalwa, kopanofatšo, baanegwa ba
mmalwa le tlhaganelo ya tšwelopele (Lekganyane, 2023: 252-253 le
Goddard, 2019).

4. Tebanyo ye tee
Kgopolo ke ye tee ka gare ga sengwalwa sa ‘Ba baka mohu’, e dikologa godimo ga
Pharanakutwana yoo a bego a paledišwa go tšweletša modiro wa gagwe wa go nyaka
go bolokela morwa wa gagwe mo go robetšego bo makgolo ba gagwe ba
boPharanakutwana.

5. Tsheketšo ya mantšu
Mongwadi o šomiša dika, dieema, le diswantšhokgopolo go akaretša kgopolo yeo a
nyakago go e tšweletsa ka gare ga padikopana ya gagwe. Ka go realo mongwadi o
ala ditaba tša gagwe ka tsela ya bokgwari le bokgabo bjwa polelo, ebile o lemoša
babadi ka tsela yeo mongwadi a kgonago go ala ditaba ka tsela yago seketša.
“Go nyatša kgoši ke go tloga” - Mongwadi o šomišitše seka se, go tšweletsa taba ya gofela
ga lenyalo la Pharanakutwana, Mmasello le Moraba.
“Ngwana wa kgwale o lewa ke mphera ”- Mongwadi o šomišitše seema se, go tšweletša
taba ya gore Pharanakutwana ge a sa
theeletše maele a batho, le fao a ya go
hlokofalela gona go ka se tsebe motho.

6. Tsheketšo ya mantšu
( Tšwelopele...)
“Go tlala dimpa” - Mongwadi o šomišitše seka se go tšweletša go gakanega le go tlalelwa
ga Tlebetlebe morago ga gokwa taba ya gore Pharanakutwana o
epollotše setopo sa Mahloko gape.
“Ba sa beetše Bakwena mekganya phatleng” - Seka se se tšweleša ka tsela yeo lelapa
labo Masello la bego la makaditšwe ke
maitshwaro a Pharanakutwana.

7. Tiragalokgolo le tiragalonyane
Kgopa o tsweletša gore kanegelokopana e swanetše go ba le
tiragalokgolo e tee le ditiragalonyane tše mmalwa, tiragalokgolo ke yeo
e swerego le go hlola ditiragalonyane ka moka ka gare ga
kanegelokopana.
Mahloko o wela ka gare ga kotsi ya sefatanaga yeo e tšeyago bophelo bjwa
gagwe.
Tiragalokgolo :

8. Tiragalokgolo le tiragalonyaneMmasello o lwela taba ya gore Mahloko a bolokelwe bogadi bjwa gagwe
bjo bofsa, mola Pharanakutwana a nyaka gore Mahloko a bolokelwa
kgauswi le ba gabo. Bobedi ba thulana ka taba ya polokelo ya Mahloko.
Pharanakutwana o epolla setopo sa Mahloko, tiragalo ye e feleletsa e
bea Pharanakutwana ka mošate go sekišwa ka taba ye. Badudi ba motse
ba sahlela Pharanakutwana mabapi le taba ye ya gagwe ya go baka
setopo. Mmasello le Pharanakutwana ba feleletša ba le kgorong ya
tsheko ka ge magareng ga bona go sena le kwano ya gore Mahloko o
bolokelwa kae.
(Tswelopele..)
Tiragalonyane tse mmalwa

9. Kopanofatšo Ka gare ga padikopana, mongwadi ga a ngwale tlhathollo ye e feleletšego ebile
go re ngwalela se šwantšho ka botlalo, o leba taba thwii ka botlalo.
O fega ditiragalo tše dingwe ka ge dika tloša šedi ya babadi go kgopolo ya
gagwe.
Etšwelela ge mongwadi a se a re botša ditaba tša go gola ga Mahloko ka
botlalo, ele ka ge abe a ihlaganetše go tšweletša taba ya gore o ile a hlagelwa ke
kotsi ya sefatanaga gomme batswadi ba gagwe ba lwela setopo sa gagwe.

10. Baanegwa ba mmalwa Baanegwa bao ba kgathago tema ka gare ga padikopana ya Ba baka
mohu ke ba mmalwa . Efela ditiragalo di e thekgile godimo ga
moanegwa o tee elego Pharanakutwana. Tswalano magareng ga
Pharanakutwana le baanegwa ba bangwe e ka tsela ye: Mmasello ebe
ele mosadi wa gagwe wa mathomo, Moraba ke mosadi wa gagwe wa
bobedi, Mahloko ke morwa wa gagwe wa mathomo.

11. Tlhaganelo ya tšwelopele Mongwadi oe thlaganeditse gore a kgone go fihla go tharallo ya bothata ka pela . O re
botsa ka Mahloko morwa wa Pharanakutwana yo a hlagetsego ke kotsi ya sefatana
gomme a hlokofala.
Pharanakutwana o ile a kgopela Mmasello gore a mo dumelele gp boloka morwa
wa gagwe, Mmasello o ile a ganana le seo.
Pharanakutwana ile a bona bokaone ele go ya go epolla setopo ya morwa wa
gagwe.
O ile a swara, gomme ba sepele ba ya kgorong ya tsheko

12. Thumo
Mongwadi o kgonne go tšweletša mellwane ya padikopana ka gare ga
sengwalwa sa gagwe ka ge a tšweleditše dithekniki ka moka ka botlalo.

13. Histori ya Barwa Batau ba Masemola e be e le batho ba bogale le ba maatla. Mo
Batau ba ile ba kopana le merafe ya kgauswi ya Bapedi le
Mphahlele gomme ba nyalelana le bona. Ba ile ba tšea le mekgwa
ya Bapedi ya go iša barwa le batwedi ba bona dikolong tša
lebollo, tšeo gantši di lego dithabeng goba dithokgeng tše di lego
kgole. Mafelelong Batau ba ile ba bitšwa Bapedi. Batho ba bantši
lehono ga ba kgone go hlaola Batau le Bapedi ka ge ba na le
mekgwa e swanago. Le lehono Batau ba sa bitšwa Barwa (Batho
ba Borwa). Leina le ba ile ba le filwe ke Bapedi ka gore ba tlile
Lepelle ba etšwa Borwa.

14. Histori ya Barwa BATAU PELE GA SEOKODIBENG
Go ya ka puku, Setlogo Sa Batau, batho ba Batau mathomong e be e le MaSwazi ka
tlase ga leina la moloko wa Mlangeni. Moloko wa Mlangeni o ile wa aroganya le
MaSwazi a mantši mme wa dula Wakkerstroom. Go arogana mo go diregile
mafelelong a ngwaga wa 1100 A.D . Pele ga ngwaga wa 1100 A.D, Batau e be e le
MaSwazi a a hlwekilego ka madi. Gomme ge mmadi a nyaka go hlabola histori ya
batho ba Batau goba Kanyanes pele ga Kriste, o swanetše go ithuta histori ya
batho ba MaSwazi a a lebišitše tlhokomelo molokong wa Mlangeni.
Batau ba bitšwa Batau ka gobane ba hlompha (e sego go rapela) Tau. Eupša pele
ba hlompha Tau ba be ba hlompha Letšatši (Letšatši/ Langa). Ge ba dula
Wakkerstroom go dikologa ngwaga wa 1100 A.D. le ka tlase ga boetapele bja
Ngwato ba fetoša tlhompho ya bona go tšwa go Letšatši go ya go Nong ( Hawk) ka
nako yeo Nong e be e dumelwa e le kgoši ya dinonyana.
(Tšwelopele...)

15. Sereto sa Barwa ba Ga Masemola“Batho ba ke bana ba Ngwato,
Ngwato’a marutla ntlwana matšedi, ntlwana e tee setšhabela pula
Ke batho bao ba boago seoko-seokodibeng
Sa merithi mebedi-meraro mongwa maloba.
Nna re boa ga kgopo la kgomo ga segopela matebele
Ba rego Basotho geno ba tletše
Re boa ga marumo’a mantšana
Ga marumo’a kgotla
Kua gabo mahlokwa ntlo go lala,
Ba rego go lala dikgwaletšo
Mola sekgophe se lala tšhidi ya marumo.
Batho ba ke Batau…Ke ba Masemola
Ke batho ba ba boago sebegane sedumong.
Kua Maropeng a matala a bo morwa moji
Morwa Sekgathume sa mapota!
Bare “Ga ela..bana ba mapota a Mogoshadi!! ......”

16. Methopothušo ANON. ‘Ba baka Mohu’ ka gare ga MAMABOLO, M.J. (Mohlophiši.) 2000. Mohlomongwe ke tlhabologo. Shuter &
Shooter Publishers (Pty) Ltd, South Africa.
Batau ba seloane- Traditional council. Nd. Histori ya Batau ba Seloane. (Inthaneteng)
https://bataubaseloane.co.za/history-of-batau-ba-seloane/
Phihlelelo: 29 Mopitlo 2025
GODDARD, M.F. 2019.
https://michellefgoddard.wordpress.com/2019/06/01/the-limitations-of-short-stories/
Phihlelelo: 17 September 2025.
Izithakazelo. Nd. Setlogong sa Batau. (Inthaneteng)
https://izithakazelo.blog/setlogong-sa-batau/
Phihlelelo: 29 Mopitlo 2025
LEKGANYANE, E.M. 2023. ‘Dipharologantšo tša dikanegelokopana dingwalong tša Sepedi’. Doctoral dissertation,
University of Pretoria.
MOJALEFA, M.J. 1997. Ntlhahle ya Bobedi (B.A) Sepedi 202. Yunibesithi ya Pretoria, Pretoria.