Aralin-1-Kasaysayan-ng-Sanaysay.pdf reviewer

It helps students and teachers

1. Kasaysayan ng
Sanaysay

2. JUMBLED LETTERS : Isaayosangsumusunodnamgaletra
upangmakabuong wastongsalita.
ECHITS = ETHICS
EAISSS = ESSAIS
CRAHACETR = CHARACTER
AOTRSILTE = ARISTOTLE
PDUNYAO = PANUDYO

3. SINAUNANG
PANAHON

4. Sinaunang
Panahon
Angunanglumabasat pinag-
ugatanng sanaysay.
ETHICSni Aristotle
CHARACTER ni Theoprastus

5. Sinaunang
Panahon
Angunanglumabasat pinag-
ugatanng sanaysay.
ETHICSni Aristotle
CHARACTER ni Theoprastus
Angdalawang
materyalnaitoay
naglalarawanng
iba’t-ibang
katangianng tao:
mabait,
mapanlinlang,
galante, madaldal,
mareklamo, at iba
pa.

6. ➢Siyaangunangnaglabasng pormalna
sanaysay(1533-1593).
➢Siyaangnagpakilalang salitangESSAY
bilangisanganyongpampanitikan nang
pinamagatanniyangESSAIS angkalipunan
ng mgakaisipan, opinyon, pananawat
damdaminnakanyangisinulat
Michel Eyquem de Montaigne

7. Sa mganagdaangsiglo, matapos
lumabasangiba’t-ibang
mananaysay, lalonabagosumapit
angika-19 siglona
masasabingmay apatnanaging
kapuna-punangkatangianang
sanaysay. Ito ay ang:
kumbersasyunal, himig-
nakikipag-usap, personal, masaya
at masiste. Hindi nalalayo
samgaunangisinulatniMontaigne.

8. PANAHON NG
KASTILA

9. Sa panahonng pananakopng mga
EspanyolsaPilipinas, nagsikapang
mgamananakop, satulongng mga
parinamagsulatng mgasanaysay
ukolsarelihiyonat wikanamaaring
iturosamgakatutubo
“Declaracionde
losmandamientosde la ley de dios”, isang
paliwanagukolsaSampungUtos
“Arte y reglasde las lenguatagala” na
nagsaadng mgabatassapagsulatat
pagsasalitang wikangTagalog
Si Padre Modesto de Castro
rinay nagsulatng
“Colleccionde Semonesen
Tagalo”, itoay pagsusulatan
ng dalawangbinibininasina
Urbana at Felizaat ang
“Platicas”

10. NakilalarinsinaJose Rizal,
Marcelo H. Del Pilar, GracianoLopez-
Jaena, Jose A. Burgossakanilangmga
sanaysaynakaraniwangpagsusurio
pagtutuligsasalipunano pamahalaanat
ito’ynakasulatsawikangKastila.
Isa samgakilalangsanaysayay angmga
isinulatniJose Rizal. Isanghalimbawanito
ay ang“SobreLa Indolenciade los
Filipinos,” tinalakayniRizal angmgasanhi
ng katamaranng mgaPilipino. Ipinahiwatig
niyanaangmgaKastilaangdahilano
sanhing katamaranng mgaPilipino
Sa kanyangsanaysaynamanna
“Filipina, Dentrode CienAños,”
inilahadniyaritoangmaaaring
mangyarisaPilipinas
pagkaraanng isandaang
taonkung hindimagbabago
angpamamalakadat pagtrato
ng mgaKastila
Maituturingnaunangsanaysay
nasinulatng isangPilipino ay
angLibrong“Pag-Aaralannang
manga Tagalog nangUicang
Castila” niTomas Pinpin

11. Ditoay sunod-sunodnangnatutoang
mgataong mga
prosa, tuladng apuntes(memoirs) at
informes(accounts). Kahitna
pangpersonallangangmgaito
kadalasan, mababasadin ditoangilang
mgaisyusapulitika, relihiyonat
ekonomiya.

12. PANAHON NG
PROPAGANDA

13. Sa panahonng propaganda, dito
nangibabawangmganaisulatna
sanaysaykasabayangpaggamitng
panudyoat parodi.
Sa pagsisimulang Samahang
Repormista, nagsimulaang
mgamanunulatnamagsulat
ng mgasanaysayna
naglalabasng mgapang-
aabusong mgamananakop.
Ilansamganakilalangmanunulatnoon ay si
Fr. Jose Burgos, Pedro Paternoat Marcelo H.
del Pilar.
Naging popular na bayaning repormista si
Marcelo H. del Pilar dahil sa kanyang akdang
sanaysay na “Caiigat Cayo” at “Dasalan at
Tocsohan”
Si Jose Rizal ay nagsulatdin ng mga
sanaysaynanagingbatayansakanyang
mgapampubikongpananalita.

14. Sa panahonding itolumabasangLa
Solidaridadnanaglilimbagng mga
sanaysayat artikulong mgarepormista.
Nang nagsimulaangrebolusyon, naibaang
hangarinng mgamanunulatpatungosa
pagkakaisang mgaPilipino sapaglabansa
mgaKastila. Nagsimulangisulatangmga
salaysaygamitangmgakatutubongwika.
UnasamgaitosiAndres Bonifacio,
angliderng Katipunan, sakanyang
maalabnamgaakdang“AngDapat
Mabatidng mgaTagalog”, “Sa Aking
mgaKababayan” at “Katungkulang
Gagawinng mgaAnakng Bayan”.
Si Emilio Jacinto ay may
sarilingkoleksyonng mga
sanaysaynapinamagatan
niyang“Liwanagat Dilim” at
“Kartilyang Katipunan”.
Sa pagdatingng mgaAmerikano,
nausoangpaggamitng wikang
Ingles bilangwikasapagsusulat
ng mgasanaysay. Madalasitong
impormalat sentimental, ngunit
angiba'ynanatilisapagsusulat
tungkolsakalayaanng bansa.
NakilalasinaCarlos Romulo,
Fernando Marang, Maria Paz
Mendoza Guanzonat Vicente
Hilario.

15. PANAHON NG
AMERIKANO

16. Nagsimulaangmaramingpagbabagosa
buhayng mgaPilipino sapagsakopsaatin
ng mgaAmerikano. Nagkaroonng mga
eskwelahanat Ingles angwikangitinuroat
ginamit.
Angilangmgamananaysaykatuladnina
Claro M. Recto, Rafael Palma at Epifanio
de losSantosay pinanatiliangpaggamit
ng wikangKastilasakanilang
pagsusulatat nakilalasilasapagsulatng
El Renacimiento.
Noong1905 ay
nagkaroon
din ng magasinna
tinawagnaFree
Press.
AngmgasanaysaysaIngles
saPilipinasay
unangnabasasaCollege
Folio at Literary Apprentice
saUnibersidadng Pilipinas.

17. Angkaramihansamganaisulatnoon ay kahawig
ng mgagawang Amerikanoat Briton ngunitsa
huliay natutoat nakalikhang sarilingestiloang
mgaPilipino kung kaya’tnagkaroonng mgalathala
tuladng Philippine Magazine at Philippine Free
Press.

18. PANAHON NG
HAPON

19. Sa panahonng pagsakopsaatinng mga
Haponay nagkaroonsilang malaking
ambagsapag-unladng sanaysayditosa
Pilipinas. Angkanilangpatakaranay “Pilipinas
para samgaPilipino.”
AngwikangTagalog naginawangwikang
pambansa. Ipinagbawalng mgaHapones
angpaggamitng Ingles at kinakailangan
Tagalog anggamitlalonasapagsulat. Ito
ay ikinatuwaat sinamantalang mga
Pilipino.
Nagsisulatsilasa
mgadahonng
magasingLiwayway
naangnilalamanay
iba’tibangakdang
pampanitikan

20. KASALUKUYANG
PANAHON

21. Sa kasalukuyangpanahon, nagingiba-
ibaangtemang mgasanaysayna
lumalabas. May mganakilalasamga
sanaysaynapambalitaan, tuladng kay
Barbara Gonzalez, Ceres Doyoat Jo-
Ann Maglipon.
Si Cristina Pantoja-Hidalgo namanay
nakilalasamgasanaysayukolsa
kanyangmgapaglalakbay, at sina
Doreen Fernandez
Alegre ay nagsulattungkolsa
pagkain.
SinaPaz Latorena, N.V.M
Gonzaleaat Ildefonso Santos
ay lumipatsapagsulatsa
wikangFilipino.
Nausodin angakdangpang-
talambuhayat mgasanaysay
ukolsamga
kontemporaryongisyutulad
ng HIV-AIDS.

22. Dahilnagbabagoangpanahon, umunladangpagsulat
ng sanaysaybunganarinng pagdaming maaring
magingpaksain. Hindi mananatilingganoon
lamangkalimitadoangpagsusulatat sulating
sanaysaykatuladng sapanahonnilaMontaigne,
Emerson, Hazlitt at Bacon. O kaya’ysapamaraannila
Padre de Castro, del Pilar, Bonifacio, Rizal, atbp.
Susulpotangmaraminganyong
pagpapahayagtulad
ng liham, lathalainsaperyodiko(editoryal),
komposisyonsaklase, panunudyo,
pananaliksik, pamumunaat pagpupuri.
Sa mganakaraang
dekada, naging
magandangpagkakataon
samgamakabagong
mananaysaysa
pagkatatagng Carlos
PalancaMemorial Awards
for Literature. Maramina
angnaparangalangmga
akdaat mananaysaysa
bawattaongnagdaansa
kategoryangFilipino-
Sanaysay

23. 1580
1597
1700
Nagsimulaangtinatawag
nasanaysaydahilsa
katipunanng mgapalagay
atdamdaminniMichel de
Montaigne isangPranses
napinamagatangEssais. Sa
mganakabasang Essais
ipinalagaynilanaang
Essaisay kinapapalooban
ng mgapagtatangka, mga
pagsubokat mga
pagsisikapng mgamay-
akda.
Nagsimulang
magsulatng mga
sanaysaysi
Francisco Bacon na
naglalamanng mga
saloobinat
kaisipangpunung-
punong buhay. Ito
angdahilanupang
kilalaninsiyabilang
“Amang Sanaysay
naNasusulatsa
Inlges“.
Kakauntilamangangmga
naisulatnasanaysay. Ngunit
maramingnaghangad
nasundanangmgayapakni
Bacon. Isa naritosiSir Thomas
IzaakWalton–sumulatng aklat
napinamagatangThe Compleat
Angler. Nagingpaksaniyaang
tungkolsapamimingwitat
pakikipagkaibigan.

24. 1800 1900
Sumiglasapagsulat
ng sanaysaysina
Richard Steele,
Joseph Addison,
Samuel Johnson,
Oliver Smith atb.
Patuloynanamulaklakang
paglaganapng sanaysay. Bukod
sapanitikanat
siningnagingmalaganapang
paksangpanlipunanat
panrelihiyon. Nanaluktoksa
panahongitoangpangalang
John Ruskin, Thomas Henry,
Huxley, Matthew Arnold atb.

25. JOHN DRYDEN
Angkanyangmga
opinyontungkolsa
panitikanat siningay
kinalugdangbasahinng
mganag papahalagasa
dalawangdisiplinang
nabanggit. Itinuturing
napinakamahusayna
sanaysayniDryden ang
An Essay of Dramatics
Poesy.
SIR THOMAS
BROWNE
Angpaksaniyaay
tungkolsamga
katutubong
kaugalian. Ito’y
masusiniyang
inilarawansa
ReligioMedici at
Urn Burial.

26. PRANSYA
Hindi masyadonglumaganapang
sanaysaysaPransyaang
sinilangangbansaniMontaigne.
Binigyanlangitong pansinnoong
ika-17 dantaonang-tinuturingna
GintongPanahonng Panitikang
Pranses. Angmgasanaysayna
isinulatniFrancois de
Rochefoulldcauldtungkolsamga
sawikainay mananaysayna
Pranses. Isa sanaimpluwensyahan
ay siVoltaire. Noongika-19 dantaon
sumikatangmgapangalangSainte
Beauve, Jules Lemaitre, Ferdinand
Brunetiere at Anatole France.
ESTADOS UNIDOS
NapatunayanangmgasanaysayniWashington
IrvingsaSketchBooknanailathalanoong1819ay
katuladngmgasanaysaynanaisulatngmga
mananaysaynaIngles.Nagkakaibalamangsaistilo
sapagkathigitnamatimpiangistiloniIrving.
NakilalarinangmgasanaysayninaRalphWaldo
Emerson,JohnBurroughs,atb.Atsinoanghindi
nakakikilalakayEdgarAllanPoenahindilamang
mahusaysamakata’tmanunulatkundiisaring
institusyonsalaranganngpagsulatngsanaysay.
Kinilalaringmahusaynamanunulatsapanahong
itosinaOliverWendellHolmesatJamesRussell.
Lumaganapdinsapanahongitoangdalawang
magasingnaglathatlangmgasanaysayngilang
pilingmanunulat,angTheAtlanticMonthlyatang
Harper’sMagazine.

27. Maraming
Salamat!