BG.CH-D Nhiet. 1203 404-2 40204845 2..ppt

hên xui may rủi

1. ®iÒu hoµ th©n nhiÖt
-§HTN ( §N ) lµ chøc n¨ng gi÷ cho nhiÖt ®é
c¬ thÓ "h»ng ®Þnh” trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é
m«i tr
­êng thay ®æi.
- NhiÖt ®é c¬ thÓ (TN) thay ®æi ho¹t
®éng cña c¸c c¬ quan bÞ thay ®æi. Khi bÞ bÖnh
(nhÊt lµ nhiÔm khuÈn)TN thay ®æi. Theo dâi
TNchÈn ®o¸n, theo dâi, tiªn l
­îng ®iÒu trÞ
bÖnh.
- N
­íc ta cã khÝ hËu nãng Èm (hÌ), kh« l¹nh
(®«ng)cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p chèng nãng vµ
chèng l¹nh cã hiÖu qu¶ (®Æc biÖt ®èi víi bé
®éi).

2. 1. H»ng nhiÖt vµ biÕn
nhiÖt
• §V bËc thÊp ch
­a cã c¬ quan §N
TN
biÕn ®æi theo nhiÖt ®é m«i tr
­êng
(§V
biÕn nhiÖt, §V m¸u l¹nh). Ng
­êi vµ §V
bËc cao cã TN t
­¬ng ®èi h»ng ®Þnh

mÆc dï nhiÖt ®é m«i tr
­êng biÕn ®æi
(§V h»ng nhiÖt, §V m¸u nãng).
• H»ng nhiÖt ë §V m¸u nãng lµ yÕu tè
quan träng ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng
cña c¸c enzymP¦ ho¸ sinh æn ®Þnh.

3. 2. Th©n nhiÖt
TN lµ do qu¸ chuyÓn ho¸ vËt
chÊt t¹o ra. Ng
­êi ta chia TN ra lµm
2 lo¹i: nhiÖt ®é ngo¹i vi vµ nhiÖt
®é trung t©m. TN lµ chØ nhiÖt
®é trung t©m cña c¬ thÓ.

4. 2.1. NhiÖt ®é trung t©m.
- N§TT©m, gäi lµ N§ "lâi”, lµ N§ cña c¸c c¬
quan néi t¹ng: tim ,phæi, gan, thËn, d¹ dµy,
ruét... ë s©u bªn trong c¬ thÓ Ýt mÊt nhiÖt.
V× vËy N§TT©m lu«n cao , æn ®Þnh vµ còng
Ýt chÞu ¶nh h
­ëng cña N§ m«i tr­êng.
N§TT©m ¶nh h
­ëng trùc tiÕp tíi hÖ thèng
enzym vµ c¸c P¦ ho¸ sinh.
- Th
­êng ®o N§TT©m ë:
trùc trµng (36
0
5-37
0
5),
d
­íi l­ìi
(thÊp h¬n trùc trµng 0
0
5), hè n¸ch (thÊp
h¬n trùc trµng 0
0
6-1
0
C) th
­êng ®­îc dïng nhÊt.
Th«ng th
­êng N§ hè n¸ch b»ng 36
0
2-36
0
9 (cho
tiÖn ng
­êi ta hay lÊy trung b×nh lµ 37
0
C).

5. 2.2. NhiÖt ®é ngo¹i vi
- Lµ N§ ë phÇn da c¬ thÓ, hay N§ "vá", thÊp
h¬n N§TT, Ýt ¶nh h
­ëng tíi chuyÓn ho¸ vËt chÊt,
dao ®éng theo N§ m«i tr
­êng.
- N§ ë c¸c vïng da lµ kh¸c nhau: cao ë th©n
m×nh®Çu; thÊp ë chi®Çu chi. Mïa ®«ng, N§
da ®Çu ngãn ch©n cã thÓ b»ng N§ m«i tr
­êng.
- N§ da th
­êng ®­îc dïng ®Ó nghiªn cøu
trong y häc lao ®éng. Burton ®· ®
­a ra kh¸i niÖm
N§ da trung b×nh (T
0
dtb):
T
0
dtb = (T
0
da ngùc x 0,5) + (T
0
da c¼ng
ch©n x 0,36) + (T
0
da c¼ng tay x 0,14).Trong
®ã: 0,5; 0,36; 0,14 lµ hÖ sè chØ phÇn diÖn tÝch
da: th©n, chi d
­íi, chi trªn so víi toµn c¬ thÓ.

6. 2.3. Dao ®éng b×nh th
­êng cña th©n nhiÖt
- Dao ®éng trong ngµy: 0,5 - 0,7
0
C (thÊp:
2-4 giê s¸ng, cao :13-15 giê chiÒu).
- Ngñ thÊp h¬n thøc.
- Khi nãng, sau ¨n, sau lao ®éng: t¨ng 1-
2
0
C.
- ë phô n÷, 1/2 sau CKKN nhiÖt ®é t¨ng
0,3-0,5
0
C.
- Giíi h¹n nhiÖt ®é th©n thÓ : 25
0
-42
0
C.
<25
0
C vµ >42
0
C: chÕt.
- Sù æn ®Þnh th©n nhiÖt nhê 2 qu¸ tr×nh
: SN vµ TN.

7. 3. Qu¸ tr×nh sinh nhiÖt
3.1. ChuyÓn ho¸ vËt chÊt
- Oxhvc trong c¬ thÓ lµ nguån SN c¬ b¶n:
gan, th©n, èng tiªu ho¸ sinh nhiÖt nhiÒu
nhÊt. Chvc ë gan chiÕm 20-30%, co nhiÖt
®é cao nhÊt: 37,8
0
-38
0
C.
- HÖ giao c¶m, T3, T4, glucocorticoid,
progesteron, catecholamin: lµm t¨ng
ch t¨ng SN
- SN lµ th
­êng xuyªn, nh­ng t¨ng ë m«i tr­
êng l¹nh vµ gi¶m ë m«i tr
­êng nãng.

8. 3.2. Co c¬
- Co c¬, ho¸ n¨ngc¬ n¨ng vµ nhiÖt
n¨ng, (75% n¨ng l
­îng sinh ra d­íi d¹ng
nhiÖt). Khi co c¬, chvc còng t¨ngcµng
t¨ng SN.
- C¬ thÓ bÊt ®éng nh
­ng c¨ng c¬ th× SN
t¨ng 10% so víi khi c¬ ë tr¹ng th¸i gi·n.
Khi lao ®éng nÆng, tiªu hao n¨ng l
­îng
400-500% so víi lóc nghØ nªn t¨ng SN
rÊt m¹nh.
- Run c¬ do l¹nh, SN t¨ng tíi 20% so víi
lóc yªn nghØ. §©y lµ PX t¨ng SN ®Ó
chèng l¹nh rÊt hiÖu qu¶.

9. 4. Qu¸ tr×nh th¶i nhiÖt
§Ó gi÷ cho TN kh«ng bÞ thay ®æi,
vÒ nguyªn t¾c nhiÖt sinh ra bao nhiªu
ph¶i ®
­îc th¶i ra khái c¬ thÓ bÊy nhiªu.
Sù to¶ nhiÖt phô thuéc nhiÒu vµo 2
yÕu tè: líp c¸ch nhiÖt vµ hÖ to¶ nhiÖt
cña da.

10. 4.1. Líp c¸ch nhiÖt vµ hÖ to¶ nhiÖt cña da.
- Líp c¸ch nhiÖt bao gåm da vµ c¸c
m« dd (m« mì). M« mì dd dÉn nhiÖt
thÊp nªn c¸ch nhiÖt tèt. Phô n÷ cã líp
mì dd dµy h¬nc¸ch nhiÖt tèt h¬n
nam .
- HÖ to¶ nhiÖt cña da tù ®iÒu
chØnh linh ho¹t sù truyÒn nhiÖt tõ
"vïng lâi" vµ "vïng vá “ c¬ thÓ. §©y lµ
qtr §H dßng m¸u qua hÖ m¹ch dd:
t¨ng hay gi¶m theo nhu cÇu th¶i hay
gi÷ nhiÖt cho c¬ thÓ.

11. Dd cã c¸c bói tÜnh m¹ch n«ng, s©u ë
ch©n b× n«ng, s©u (quanh nang l«ng,
tuyÕn må h«i, tuyÕn b·). Gi÷a hÖ m¹ch
n«ng-s©u cã c¸c nh¸nh nèi ®éng - tÜnh
m¹ch . Khi nh¸nh nèi më, m¸u kh«ng qua bói
tÜnh m¹ch n«ng mµ dån vÒ bói tÜnh m¹ch
s©ubÒ dµy líp da c¸ch nhiÖt t¨ngnhiÖt
truyÒn tõ "lâi" ra "vá" gi¶mh¹n chÕ th¶i
nhiÖt. Khi nh¸nh nèi ®ãng (co)m¸u qua
bói tÜnh m¹ch n«ng t¨ng, nhiÖt truyÒn
tõ "lâi" ra "vá" t¨ngt¨ng th¶i nhiÖt.
§iÒu hoµ l
­îng m¸u qua da nhê hÖ thÇn
kinh giao c¶m.

12. 4.2. Th¶i nhiÖt b»ng truyÒn nhiÖt
- TruyÒn nhiÖt bøc x¹: nhiÖt tõ vËt cã nhiÖt
®é cao sang vËt nhiÖt ®é thÊp mµ kh«ng
tiÕp xóc trùc tiÕp.
Mµu tr¾ng ph¶n chiÕu tia bøc x¹, mµu
®en hÊp thô 100% tia bøc x¹ nhiÖt cña mÆt
trêi.
- DÉn truyÒn nhiÖt: lµ truyÒn nhiÖt trùc
tiÕp khi tiÕp xóc trùc tiÕp víi vËt ®ã.
Kh«ng khÝ, v¶i dÉn nhiÖt kÐm t¹o líp
ng¨n c¸ch sù to¶ nhiÖt c¬ thÓ.
- TruyÒn nhiÖt ®èi l
­u:
khi c¬ thÓ tiÕp xóc
víi kh«ng khÝ hoÆc n
­íc cã nhiÖt ®é thÊp
h¬n nhiÖt ®é da vµ lu«n chuyÓn ®éng t¹o
nªn dßng ®èi l­u.

13. TruyÒn nhiÖt ®èi l
­u phô thuéc
vµo diÖn tÝch da vµ tèc ®é l
­u
chuyÓn (giã)cã t¸c dông th¶i nhiÖt
®èi l
­u m¹nh. C¬ thÓ ng©m m×nh
trong n
­íc
truyÒn nhiÖt ®èi l
­u
nhanh h¬n nhiÒu so víi kh«ng
khÝdÔ c¶m l¹nh.
*Ba h×nh thøc th¶i nhiÖt nªu
trªn chØ thùc hiÖn ®
­îc khi nhiÖt ®é
da lín h¬n nhiÖt ®é m«i tr
­êng.
NÕu
nhiÖt ®é m«i tr
­êng >34
0
C th× c¬ thÓ
rÊt cã thÓ l¹i nhËn nhiÖt tõ m«i tr
­
êng.

14. 4.3. Th¶i nhiÖt b»ng ®
­êng bèc h¬i n­íc
- Bèc h¬i n
­íc lµ ®­êng th¶i nhiÖt hiÖu qu¶
nhÊt, ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi nhiÖt ®é m«i
tr
­êng nãng.
- 1 gam H
2O tõ láng thµnh h¬i: lÊy ®i 0,58
KCal.
(c¬ thÓ th¶i 400-500KCal/24h), t
­¬ng ®­¬ng víi
th¶i 700-900ml H
2O, (300-350ml qua ®
­êng h«
hÊp; 400-600ml qua da).
+ Bèc h¬i n
­íc qua ®­êng h« hÊp:
th«ng
khÝ phæi t¨ngbèc h¬i n
­íc t¨ng. Con ®­êng
nµy Ýt cã ý nghÜa chèng nãng ®èi víi ng
­êi.

15. + Bèc h¬i n
­íc qua da: lµ h¬i n­íc qua kÏ c¸c tÕ
bµo qua bµi tiÕt må h«i.
Kho¶ng 2 triÖu tuyÕn må h«i ë bÒ mÆt da
(trõ m«i, sinh dôc). TuyÕn cã 2 phÇn: phÇn bói ë
ch©n b×: bµi tiÕt; phÇn èng kh«ng bµi tiÕt,
xuyªn qua ch©n b×, biÓu b× råi më ra ë bÒ mÆt
da .
PhÇn bói bµi tiÕt dÞch ®Çu, gièng n
­íc tiÓu
®Çu. Khi dÞch ®Çu qua èng dÉn, phÇn lín Na
+
, Cl
-

®
­îc t¸i hÊp thu.
Ho¹t ®éng cña tuyÕn ®
­îc hÖ thÇn
kinh giao c¶m vµ c¸c yÕu tè thÓ dÞch ®iÒu hoµ.
Sîi giao c¶m chi phèi må h«i tiÕt
Acetylcholin, catecholamin còng kÝch thÝch bµi
tiÕt må h«i. C¸c hormon: minerocorticoid lµm
t¨ng t¸i hÊp thu Na
+
, Cl
-
, t¨ng ®µo th¶i K
+
. Mét sè
chÊt: pilocarpin, cholin, eserin, prostigmin lµm
t¨ng bµi tiÕt må h«i. atropin lµm øc chÕ bµi tiÕt
må h«i.

16. - Sù bµi tiÕt må h«iliªn quan tíi c¬
chÕ thÝch nghi. Ng
­êi xø nãng mÊt Ýt må
h«i, vµ må h«i cã hµm l
­îng Na
+
thÊp h¬n
ng
­êi xø l¹nh.
Ng
­êi ®· ®­îc rÌn luyÖn
thÝch
nghi nãng th× bµi tiÕt må h«i Ýt vµ hµm l
­
îng Na
+
thÊp h¬n ng
­êi ch­a rÌn luyÖn.
Theo Dubois Reymond : khi nhiÖt ®é
kh«ng khÝ 20
0
C, lóc nghØ c¬ thÓ th¶i
100KCal/h (bøc x¹ 66%; bèc h¬i 19%, dÉn
truyÒn vµ ®èi l
­u 15%), ë ®iÒu kiÖn nµy
sau khi thi ®Êu TTtæng nhiÖt th¶i 600
KCal/h (bèc h¬i n
­íc 75%, bøc x¹ 12%, ®èi l­
u vµ dÉn truyÒn 13%).

17. - Khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ >35
0
C: th¶i
nhiÖt chØ cßn con ®
­êng bèc h¬i n­íc.
NÕu c¬
thÓ s¶n xuÊt 2400-2800KCal/24h ®Ó duy tr×
nhiÖt ®é c¬ thÓ th× ph¶i bèc h¬i 4,5 lÝt n
­íc qua
da. Khi lao ®éng trong m«i tr
­êng nãng, lao
®éng nÆng nhäc, cã thÓ bµi tiÕt 3,4 l må
h«i/1h.
- Sù bèc h¬i phô thuéc quan träng nhÊt
vµo ®é Èm kh«ng khÝ. §é Èm kh«ng khÝ cao
må h«i khã bèc h¬ithµnh giät trªn da vµ r¬i
®i (kh«ng kÞp bèc h¬i) c¬ thÓ rÊt khã chÞu
lao ®éng nhanh mÖt. QuÇn ¸o da, nilon, cao su,
v¶i dµy, xèp c¶n trë bèc h¬i n
­íc do kh«ng khÝ
gi÷a da vµ quÇn ¸o b·o hoµ h¬i n
­íc.
Giã lµm cho bèc h¬i n
­íc t¨ng.

18. 5. §iÒu hoµ th©n nhiÖt
C¬ thÓ duy tr× æn nhiÖt 37
0
C khi nhiÖt
®é m«i tr
­êng dao ®éng -50
0
C  +50
0
C lµ nhê
c¬ chÕ ®iÒu hoµ nhiÖt.
5.1. Thô c¶m thÓ nhiÖt
- TCT ngo¹i vi ë da vµ c¸c m« s©u: Ruffini
(nãng), Krauss (l¹nh). TCT l¹nh nhiÒu h¬n nãng:
10 lÇn nhËn kÝch thÝch N§ kh«ng khÝ.
- TCT thµnh m¹ch vµ TKTW (TS, RF th©n
n·o, hypothalamus), nhËn c¶m sù thay ®æi N§
dßng m¸u. TCT vïng d
­íi ®åi
cßn ®
­îc
gäi lµ c¬
quan ph¸t hiÖn nhiÖt (detector).

19. 5.2. §
­êng dÉn truyÒn c¶m gi¸c nhiÖt
- Xung ®éng theo sîi c¶m gi¸c
rÔ sau TS b¾t chÐo cét sèng sang
bªn ®èi diÖn bã cung
thalamusVN·o. Trªn ®
­êng ®i cho
nh¸nh vµo TKhu §N ë hypothalamus
vµ RF.
- Xung ®éng tõ TKTW trùc tiÕp
tíi TKhu §N.

20. 5.3. Trung khu ®iÒu nhiÖt
TK§N vïng d/® tiÕp nhËn, ph©n tÝch®h` SN,
TN.
- PhÇn tr
­íc vïng d/®
®h` qtr` TN (chèng nãng):
g©y gi·n m¹ch, ra må h«i.
- PhÇn sau vïng d/®:®h` qtr` SN (chèng l¹nh):
co m¹ch, t¨ng chuyÓn ho¸, t¨ng glucose m¸u,
run...
Ng
­êi ta cho r»ng phÇn sau vïng d® lµ n¬i
tÝch hîp (integration) c¸c tÝn hiÖu tõ ngo¹i vi vµ
tõ phÇn tr
­íc vïng d® tíi.
§a sè VK, VR t¸c ®éng vµ TK§Nsèt.
NhiÒu thuèc ®iÒu trÞ sèt còng t¸c dông vµo
TK§N. VN·o: c¶m nhËn ®
­îc nãng, l¹nh
®h`b»ng
H§éng cã ý yhøc¨n, mÆc, ë, ®i l¹ichèng nãng
vµ chèng l¹nh.

21. 5.4. §
­êng dÉn truyÒn ly t©m.
- D©y TK giao c¶m vµ phã giao
c¶m®h` SN vµ TN.
-TKhu §NTS : run.
- Hormon d®hormon t.yªnhormon
th.thËn, gi¸p tr¹ng...®h` SN vµ TN.
5.5. C¬ quan thùc hiÖn.
- TÊt c¶ c¸c tÕ bµo cña c¬ thÓ, ®Æc
biÖt lµ gan, c¬, tuyÕn må h«i, m¹ch m¸u
da, hÖ h« hÊp.
- TÕ bµo tuyÕn néi tiÕtbµi tiÕt
hormon.

22. 6. C¬ chÕ chèng nãng
Khi vËn c¬ m¹nh, lµm viÖc trong m«i tr
­êng
N§ caoc¬ thÓ chèng nãng: t¨ng TN, gi¶m SN.
6.1. T¨ng bµi tiÕt må h«i
- Th©nN chØ t¨ng 0,2
0
CKth TK§Nb.
tiÕt må h«i. Lao ®éng trong m«i tr
­êng nãng
b.tiÕt 3,5 l må h«i/1h, 8h lao ®éng bµi tiÕt 10-
12 l må h«i. Do mÊt n
­íc qua ®­êng må h«i qu¸
línmÊt Na
+
rèi lo¹n c©n b»ng n
­íc-®iÖn
gi¶ichuét rót, co giËt.
- T¨ng g¸nh nhiÖttuyÕn må h«i cßn gi¶i
phãng c¸c chÊt ho¸ häct¸c ®éng vµ m«
x.quanh gi¶i phãng bradykiningi·n m¹ch,
t¨ng b. tiÕt må h«i, t¨ng TN.

23. 6.2. Gi·n m¹ch th¶i nhiÖt
- B. th
­êng
khèi l
­îng m¸u qua da 5-10% l. l­îng tim
(200-300ml/m
2
da/min).
- Khi c¬ thÓ t¨ng g¸nh nhiÖtm¹ch d. da gi·n
th× cã tíi 3,5-4l må h«i/m
2
da/minnhiÖt vïng
lâivïng váTN ra ngoµi + b.tiÕt må h«i.

24. 6.3. T¨ng th«ng khÝ th¶i nhiÖt
Mét sè §V cã Ýt tuyÕn må h«i (chã, tr©u) hoÆc cã
nhiÒu l«ng nªn th¶i nhiÖt b»ng t¨ng th«ng khÝ. TKhu
t¨ng th«ng khÝ vïng d® cã ®
­êng liªn hÖ víi TK
Pneumotaxic. Khi N§ t¨ng TK nµy bÞ k.thÝch thë
nhanh vµ n«ngt¨ng l
­u chuyÓn dßng khÝ trªn ®­êng
thët¨ng bèc h¬i n
­íc chø kh«ng lµm t¨ng th«ng khÝ
PNkh«ng rèi lo¹n c©n b»ng acid-base.
ë ng
­êi vai trß nµy kh«ng ®¸ng kÓ,
chØ cã ý nghÜa
khi lao ®éng trong m«i tr
­êng nãng Èm cao do q.tr×nh
bèc h¬i n
­íc qua da bÞ c¶n trë.
6.4. Gi¶m sinh nhiÖt.
Gi¶m b.tiÕt catecholamin, T3- T4, gi¶m
tiªu ho¸ vµ hÊp thu do cã c¶m gi¸c mÖt, ch¸n
¨n, gi¶m ho¹t ®éng c¬.

25. 7. C¬ chÕ chèng l¹nh
Trong m«i tr
­êng N§ thÊp
t¨ng SN, gi¶m
TN (chèng l¹nh).
7.1. T¨ng sinh nhiÖt
- Vïng d® bÞ k.thÝchHP giao c¶m
t¨ng adrenalin, T3, T4t¨ng glucose
m¸ut¨ng oxy ho¸t¨ng tæng hîp ATP.
- Run c¬ do PX l¹nh: TK ë vïng dd
(phÇn sau) tuû sèngrun.

26. 7.2. Gi¶m th¶i nhiÖt
- TK giao c¶mco m¹ch dat¨ng bÒ
dµy c¸ch nhiÖtgi¶m chuyÓn nhiÖt tõ
vïng lâi ra vïng vági¶m TN.
Gi¶m b. tiÕt må h«i vµ bèc h¬i n
­íc qua
dagi¶m TN.
- Dùng ch©n l«ngt¨ng bÒ dµy líp
l«ng c¸ch nhiÖt (§V). ë ng
­êi: l¹nh
sën da
gµ (kh«ng t¸c dông v× kh«ng cã l«ng dµi
vµ dµy) vÕt tÝch PX cßn sãt l¹i cña §V.
- MÆc quÇn ¸o Êm, che kÝn, nhµ kÝn,
cã m¸y s
­ëi Êm kh«ng khÝ...

27. 8. Møc chuÈn cña c¬ chÕ ®iÒu hoµ
nhiÖt
vïng d
­íi ®åi
- Møc chuÈn (set point) ë TK§N vïng d®:
b.th
­êng vïng d® ®¹t
møc tíi h¹n 37,1
0
C SN
chØ cßn møc c¬ së, q. tr×nh TN b¾t ®Çu t¨ng.
- Khi N§ c¬ thÓ >37,1
0
C b. tiÕt må h«i.
TN > SNæn nhiÖt.
- Khi N§ c¬ thÓ <37,1
0
C t¨ng SN (run c¬).
SN > TNæn nhiÖt.
- Giíi h¹n 37,1
0
C gäi lµ møc chuÈn. Møc
chuÈn kh«ng cè ®Þnh mµ phô thuéc vµo N§ da
vµ N§ c¬ quan néi t¹ng.
N§ da t¨ngmøc chuÈn thÊp.
N§ da gi¶mmøc chuÈn cao (rÊt linh
ho¹t).

28. 9. Rèi lo¹n ®iÒu hoµ nhiÖt
9.1. Sèt
- TK§N tæn th
­¬ng do u, bÞ k. thÝch
do VK, VR, ho¸
chÊt, tæ chøc tæn th
­¬ng
(c¸c chÊt g©y sèt), m«i tr
­êng
qu¸ nãngmøc chuÈn t¨ng h¬n b.th
­êng
t¨ng SNt¨ng
N§ c¬ thÓsèt.
- Nay ng
­êi ta ®Ò cËp tíi chÊt g©y sèt (pyrogens)
néi sinh: interleukin-1 (N, §TB, L b. tiÕt sau khi thùc bµo
VK ). Interleukin-1 t¨ngprostaglandin t¨ng k.thÝch
vïng d® g©y sèt( aspirin ¦C tæng hîp prostaglandinh¹
sèt).
- Khi sèt, thÊy l¹nh, co m¹ch da, næi gai èc, run c¬,
t¨ng adrenalin. Khi N§ ®¹t møc chuÈn míing
­êi bÖnh
kh«ng thÊy l¹nh n÷a.
T¸c nh©n g©y sèt kh«ng cßnmøc chuÈn vÒ b×nh th
­
êngg©y PX chèng nãng: gi·n m¹ch, t¨ng bµi tiÕt må
h«i.

29. 9.2. Say nãng, say n¾ng
Lao ®éng nÆng trong m«i tr
­êng nãng Èm cao,
hoÆc trêi qu¸ nãng v
­ît giíi h¹n §N th©n
N§ c¬ thÓ
t¨ng. NÕu N§ m«i tr
­êng 34
0
C vµ ®é Èm 100%®· cã
thÓ t¨ng th©n nhiÖt.
Khi N§ c¬ thÓ 41,5
0
C-42
0
C: bÞ say nãng, gi·n
m¹ch ngo¹i vida ®á, nãng bõng, ng©y ngÊt, cho¸ng
v¸ngmª s¶ng, bÊt tØnhsèc.
9.3. C¶m l¹nh
N§ c¬ thÓ d
­íi hoÆc b»ng 35
0
C ®Õn 29-
30
0
C kh«ng cßn hiÖu lùc §N: run c¬, co m¹ch
ngo¹i vida t¸i nhîtN§ tiÕp tôc gi¶mgi¶m
chuyÓn ho¸, nhÞp tim, huyÕt ¸p da l¹nh
cãngmÊt c¶m gi¸c, h«n mª ®Çu ngãn ch©n
ngãn tay bÞ ®«ng cøngtæn th
­¬ng m«.

30. 9.4. H¹ nhiÖt nh©n t¹o
N§ c¬ thÓ h¹ 30-32
0
CchuyÓn ho¸ vµ
nhu cÇu oxy gi¶msù biÕn ®æi sinh lý
kh«ng cã g× nghiªm trängc¬ thÓ t¨ng
søc chÞu ®ùng víi phÉu thuËt vµ thêi
gian ngõng tim.
H¹ nhiÖt toµn th©n: thuèc an thÇn
øc chÕ TKhu §N vïng d/® sau ®ã tiÕn
hµnh h¹ nhiÖt c¬ thÓ. Còng cã thÓ h¹
nhiÖt bé phËn b»ng c¸ch truyÒn huyÕt
thanh l¹nh qua c¬ quan phÉu thuËt.

31. chuyÓn ho¸ n¨ng l
­îng
Ho¹t ®éng sèng lµ mét qu¸ tr×nh
chuyÓn hãa vËt chÊt liªn tôc, cã tiªu tèn
n¨ng l
­îng.
Nguån n¨ng l
­îng cña c¬ thÓ
do dÞ ho¸ chÊt h÷u c¬, gi¶i phãng thÕ
n¨ng hãa häc thµnh c¸c d¹ng n¨ng l
­îng:
nhiÖt n¨ng, c«ng n¨ng, ®iÖn n¨ng vµ
mét phÇn dù tr÷ trong c¸c d©y nèi cao
n¨ng, vÝ dô nh
­
ATP.

32. 1. Kh¸i niÖm vÒ n¨ng l
­îng vµ c¸c d¹ng n¨ng
l
­îng cña c¬ thÓ
1.1. Kh¸i niÖm vÒ n¨ng l
­îng
• - Trong c¬ thÓ n¨ng l
­îng
kh«ng tù sinh ra, kh«ng
tù mÊt ®i, nã chØ chuyÓn tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c (§L
b¶o toµn n¨ng l
­îng).
- Tæng n¨ng l
­îng cña vËt thÓ gåm 2 phÇn:
®éng
n¨ng lµ n¨ng l
­îng liªn quan víi
vËt thÓ ®ang chuyÓn
®éng vµ thÕ n¨ng lµ n¨ng l
­îng liªn quan
vÞ trÝ hoÆc
cÊu tróc vËt thÓ. ThÕ n¨ng gi¶i phãng®éng n¨ng vµ
lµm vËt thÓ chuyÓn ®éng.
- N¨ng l
­îng cña c¬ thÓ lÊy tõ ho¸ n¨ng cña thøc ¨n
qua qu¸ tr×nh biÕn ®æic¸c d¹ng n¨ng l
­îng kh¸c cÇn
thiÕt cho ho¹t ®éng sèng.
- N¨ng l
­îng bÞ tiªu hao
, ë bÊt kú d¹ng nµo, cuèi
cïng ®Òu th¶i ra ngoµi d
­íi d¹ng nhiÖt n¨ng.

33. 1.2. C¸c d¹ng n¨ng l
­îng
- NhiÖt n¨ng: duy tr× th©n nhiÖt h»ng ®Þnh ,
nhê vËy mµ c¸c ph¶n øng ho¸ sinh diÔn ra b×nh th
­êng.
PhÇn nhiÖt n¨ng d
­ thõa th¶i ra ngoµi b»ng qu¸ tr×nh
th¶i nhiÖt.
- §éng n¨ng (c¬ n¨ng): di chuyÓn vËt chÊt nh
­
ho¹t
®éng tim, vËn chuyÓn m¸u, h« hÊp, tiªu ho¸, vËn c¬, vËn
chuyÓn vËt chÊt qua mµng, ho¹t ®éng bµi tiÕt vµ sù
tæng hîp vËt chÊt cña tÕ bµo.
- §iÖn n¨ng: do dßng ion chuyÓn ®éng qua
mµng, t¹o ®iÖn thÕ yªn nghØ, ho¹t ®éng,... khö
cùcHPt¹o xung th. kinh.
- Ho¸ n¨ng: n¨ng l
­îng tÝch luü trong c¸c liªn kÕt
ho¸ häc cña vËt chÊtlµm cho vËt chÊt cã h×nh d¹ng vµ
cÊu tróc nhÊt ®Þnh. Ho¸ n¨ng trong c¬ thÓ lµ tõ P, L, G.
Ho¸ n¨ng cßn tån t¹i trong c¸c hîp chÊt cao n¨ng, quan
träng nhÊt lµ ATP råi ®Õn creatininphosphat.

34. Vai trß cña ATP.
+ ChÊt cung cÊp n¨ng l
­îng trùc tiÕp cho tÕ bµo. ChØ
cã th«ng qua ATP tÕ bµo míi sö dông ®
­îc n¨ng l­îng ho¸
häc chøa trong cÊu tróc ph©n tö c¸c hîp chÊt h÷u c¬.
+ ATP cã chøa mét liªn kÕt nghÌo n¨ng l
­îng
vµ 2 liªn
kÕt giµu n¨ng l
­îng
®ã lµ liªn kÕt pirophosphat. Khi bÞ
thuû ph©n mét liªn kÕt phosphat, ATPADP vµ gi¶i
phãng 1200 calori.
+ Ng
­îc l¹i khi
oxy hãa v/c h÷u c¬, phÇn lín n¨ng l
­îng
gi¶i phãng ra ®
­îc dù tr÷ trong liªn kÕt cao n¨ng nhê sù
t¹o
thµnh ATP tõ ADP.
+ Tæng n¨ng l
­îng trong ATP cña mçi tÕ bµo chØ ®ñ
dïng cho tÕ bµo ®ã trong mét vµi gi©y. Do ®ã mçi khi
ADP ®
­îc t¹o ra th× nhanh chãng t¸i tæng hîp ATP trë l¹i nhê
c¸c ph¶n øng gi¶i phãng n¨ng l
­îng tõ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ (P,
L, G).

35. vai trß cña creatinphosphaT.
+ Còng lµ chÊt cã liªn kÕt cao n¨ng nh
­
ng n¨ng l
­îng tõ creatinphosphat
kh«ng
cung cÊp trùc tiÕp cho tÕ bµo sö dông mµ
ph¶i chuyÓn qua ATP.
+ Ngay khi ATP bÞ sö dông n¨ng l
­îng
th× ADP ngay lËp tøc nhËn n¨ng l
­îng tõ
creatinphosphatATP.

36. 2. N¨ng l
­îng tiªu hao
2.1. ChuyÓn ho¸ c¬ së
- §N: CHCS lµ møc tiªu hao n¨ng l
­îng tèi
thiÓu cho c¬ thÓ trong §KCS.
- §KCS: nghØ ng¬i hoµn toµn, thøc tØnh,
kh«ng vËn c¬, kh«ng tiªu ho¸ vµ kh«ng §N.
+ NghØ ng¬i hoµn toµn: nghØ tr
­íc khi ®o 30
phót, gi·n c¬ , kh«ng dïng thuèc kÝch thÝch,
+ Kh«ng tiªu ho¸: nhÞn ¨n 12h tr
­íc ®o, tèi
h«m tr
­íc ¨n ch¸o ®­êng.
+ Kh«ng ®iÒu nhiÖt: phßng ®o nhiÖt ®é 22-
25
0
C. Trong ®iÒu kiÖn trªn, c¬ thÓ cÇn n¨ng l
­îng
®ñ ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng chøc n¨ng c¬ së:
chuyÓn ho¸ tÕ bµo, h« hÊp, tuÇn hoµn , bµi tiÕt,
duy tr× th©n nhiÖt vµ tr
­¬ng lùc c¬.

37. Ngñ, CH cßn thÊp h¬n møc c¬ së 8-
10%.
- §¬n vÞ ®o:KCal/m
2
/h.
Ng
­êi tr­ëng thµnh: 39-40 KCal/m
2
/h.
- Thay ®æi CHCS theo giíi, tuæi, vïng.
Thay ®æi theo bÖnh lý tuyÕn gi¸p,
sèt, ®ãi ¨n...
- Ph
­¬ng ph¸p ®o:
ph
­¬ng ph¸p h« hÊp
vßng kÝn, x¸c ®Þnh V O
2 bÞ tiªu hao trong
1h ë ®.kiÖn phong ®o råi qui vÒ ®iÒu
kiÖn chuÈn (0
0
C, 760mmHg). Gi¸ trÞ nhiÖt l
­
îng cña O
2 lµ 4,825 KCal (chÕ ®é ¨n hèn
hîp). DiÖn tÝch th©n thÓ (m
2
) theo c«ng
thøc cña Dubois (theo chiÒu cao, can
nang).

38. 2.2. ChuyÓn ho¸ trong lao ®éng
- VËn c¬ trong lao ®éng.
+ CHL§>CHCS. NLd¹ng ho¸ n¨ng thµnh c«ng
n¨ng vµ nhiÖt n¨ng.
+ NÕu c¬ co ®¼ng tr
­¬ng, c«ng chØ ®¹t 20-25%.
C¬ co ®¼ng tr
­êng, toµn bé n¨ng l­îng tiªu hao d­íi
d¹ng nhiÖt, mµ kh«ng sinh c«ng.
+ Th
­êng cã sù kÕt hîp c¶ hai d¹ng co c¬.
- C¸c yÕu tè ¶nh h
­ëng.
+C
­êng ®é vËn c¬
tiªu hao n¨ng l
­îng t¨ng.
VÝ dô: §KCS:40KCal/m
2
/h.
Ngåi yªn: 50KCal/m
2
/h. §i chËm: 100KCal/m
2
/h.
§i nhanh: 180KCal/m
2
/h.
Ch¹y chËm: 295KCal/m
2
/h.
Ch¹y nhanh:400KCal/m
2
/h.

39. + T
­ thÕ L§
tho¶i m¸i, thao t¸c hîp lýtiªu hao
n¨ng l
­îng Ýt h¬n t­ thÕ gß bã, thao t¸c ®¬n ®iÖu,
kh«ng linh ho¹t (c«ng cô lao ®éng + t©m lý lao
®éng thÝch hîp).
+ Thao t¸c thuÇn thôc th× tiªu hao n¨ng l
­îng
Ýt h¬n lµ cã nh÷ng ®éng t¸c thõa (lµnh nghÒ ).
+ Dùa vµo tiªu hao n¨ng l
­îng
, chia c¸c nhãm
L§ sau:
L§ nhÑ, tiªu hao: 1200-1500KCal/8h L§.
L§ võa, tiªu hao: 1600-2000KCal/8h L§.
L§ nÆng, tiªu hao:2100-3000KCal/8h L§.
L§ rÊt nÆng, tiªu hao:>3000KCal/8h L§.
(møc tiªu hao ë n÷ ®
­îc tÝnh thÊp h¬n nam
cïng lo¹i: 20-30%).

40. 2.3. Tiªu hao n¨ng l
­îng do tiªu ho¸
¡n, bµi tiÕt, tiªu ho¸, hÊp thu .tiªu hao mét
sè n¨ng l
­îng,
®ã lµ t¸c dông ®éng lùc ®Æc hiÖu
cña thøc ¨n (SDA) . Tuú V/C mµ SDA kh¸c nhau,
tÝnh = % so víi tiªu hao tr
­íc khi ¨n.
Víi protein
SDA lµ 30%, lipid lµ 4%, glucid lµ 6%, chÕ ®é ¨n
hçn hîp lµ 10%. §Ó cã tiªu hao n¨ng l
­îng ®óng,
cÇn ph¶i trõ SDA.
2.4. Tiªu hao n¨ng l
­îng do ®iÒu nhiÖt
§Ó gi÷ N§ th©n thÓ h»ng ®Þnh c¬ thÓ
ph¶i tiªu hao n¨ng l
­îng ®Ó chèng l¹nh hoÆc
chèng nãng.
TÊt c¶ 4 lo¹i tiªu hao n¨ng l
­îng trªn ®©y lµ
cÇn thiÕt cho c¬ thÓ tån t¹i (kh«ng lµm t¨ng
träng vµ sinh s¶n). V× vËy cßn gäi lµ n¨ng l
­îng
tiªu hao duy tr× c¬ thÓ.

41. 2.5. Tiªu hao n¨ng l
­îng cho ph¸t
triÓn vµ sinh s¶n
ë c¬ thÓ ®ang ph. triÓn, ng
­êi tr­ëng
thµnh, ng
­êi
håi phôc bÖnh, khi rÌn luyÖn
thÓ lùc... vÉn cã phÇn n¨ng l
­îng bÞ tiªu
hao.
TrÎ em t¨ng träng 1g th× cÇn 5 KCal.
Ng
­êi lín t¨ng träng 1g th× cÇn 4 KCal
.
Toµn bé n¨ng l
­îng cho ph¸t triÓn

b×nh th
­êng:
80.000 KCal.
Nu«i con b»ng s÷a mÑ cÇn:
500KCal/24h, cho 500-600ml s÷a/24h.

42. 3. Nguyªn t¾c ®o tiªu hao
n¨ng l
­îng
N¨ng l
­îng dï tiªu hao bÊt kú d¹ng
g× còng ®Òu ph¶i th¶i ra ngoµi d
­íi
d¹ng nhiÖt. §¬n vÞ ®o lµ calari, lµ
nhiÖt l
­îng cÇn ®Ó n©ng 1g n­íc tõ
15
0
C lªn 16
0
C.
Trong y häc th
­êng dïng:
KCal = 1000Cal.

43. 3.1. Ph
­¬ng ph¸p ®o nhiÖt l­îng trùc tiÕp
§o nhiÖt l
­îng
trùc tiÕp ng
­êi ta dïng
phßng nhiÖt l
­îng kÕ.
§©y lµ mét phßng kÝn
(n¹p O
2
, hót hÕt CO
2
vµ h¬i H
2
O). §èi t
­îng lµm
viÖc trong phßng nhiÒu giê, nhiÖt to¶ ra ®·
lµm nãng dßng n
­íc ch¶y qua phßng vµ ®­îc
tÝnh:
Q = V(t
1
-t
2
)C
* V: thÓ tÝch n
­íc tõ fßng ch¶y ra
* t
1
- t
2
: chªnh lÖch nhiÖt ®é cña dßng n
­íc
ch¶y vµo vµ ch¶y ra.
* C: nhiÖt dung cña n
­íc.
Ph
­¬ng ph¸p nµy rÊt chuÈn x¸c nh­ng cång
kÒnh, phøc t¹p.

44. 3.2. Ph
­¬ng ph¸p ®o nhiÖt l­îng gi¸n tiÕp
qua th«ng sè h« hÊp

45. Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ vËt chÊt, O
2
bÞ
tiªu hao, CO
2 ®
­îc gi¶i phãng.
Dùa vµo V-O
2
bÞ tiªu hao, V-CO
2 ®
­îc gi¶i phãng
vµ GTNL
cña O
2 ta tÝnh ®
­îc n¨ng l­îng tiªu hao:
Q= V.J (V: thÓ tÝch O
2
bÞ tiªu hao;J: GTNL
cña O
2)
- Ph
­¬ng ph¸p ®o vßng më.
§èi t
­îng ®eo tói Douglas, khi HV lµ
khÝ trêi, khÝ TR th× chøa vµo tói, mòi ®
­îc
kÑp l¹i. §èi t
­îng lao ®éng 6 hay 10 min, lÊy
khÝ TR tõ tói ®Ó x¸c ®Þnh V, thµnh phÇn
khÝ vµ so s¸nh víi thµnh phÇn khÝ HV ta
sÏ tÝnh ®
­îc V O
2 bÞ tiªu thô. Tõ ®ã ta tÝnh
®
­îc n¨ng l­îng mµ ®èi t­îng tiªu hao
.

46. VÝ dô: trong 10min, V thë ra lµ 100l, thµnh
phÇn khÝ thë ra vµ hÝt vµo lµ:
Thµnh phÇn HÝt vµo Thë ra
O
2
20% 16%
CO
2
0% 4%
VO
2
tiªu thô trong 10min lµ: (20%-16%).
100l = 4l
VCO
2 ®µo th¶i trong 10min lµ: (4%-0%).
100l = 4l.
TSHH =4/4 = 1GTNL cña O
2
= 5,047 KCal.
N¨ng l
­îng Q = 4 x 5,047 = 20,18KCal.
PP nµy ®¬n gi¶n, gän nhÑ nªn ®
­îc dïng ®o
CHL§, song kh«ng ®o ®
­îc nhiÒu ®èi t­îng.

47. - Ph
­¬ng ph¸p ®o vßng kÝn

§èi t
­îng hÝt vµo vµ thë ra trong mét
m¸y cã l
­u th«ng khÝ hoµn toµn kÝn, mòi
®
­îc kÑp l¹i.
O
2 th
­êng xuyªn ®­îc n¹p vµo trong lóc
thë, cßn CO
2 vµ h¬i n
­íc cña khÝ thë ra ®­
îc v«i s«da hÊp thô hÕt. Th
­êng cho ®èi t­
îng thë 6 hoÆc 10min. TÝnh ®
­îc V O
2 bÞ
tiªu hao trªn m¸y ghi.
PP nµy kh«ng tÝnh ®
­îc TSHH, v× vËy
th
­êng
chØ ®Ó ®o CHCS, vµ lÊy GTNL cña
O
2 = 4,825KCal cho chÕ ®é ¨n hçn hîp cã
TSHH = 0,83 .

48. 3.3. Ph
­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp qua th«ng sè thøc
¨n
Theo ph
­¬ng ph¸p nµy, ph¶i x¸c ®Þnh
khÈu phÇn ¨n : P, L, G, ®
­a vµo c¬ thÓ trõ
®i phÇn thøc ¨n kh«ng tiªu ho¸ hÕt, ®µo
th¶i ra ngoµi theo ph©n, ta tÝnh ®
­îc l­îng
thøc ¨n bÞ tiªu hao, råi nh©n víi hÖ sè
nhiÖt cña thøc ¨n, th× x¸c ®Þnh ®
­îc n¨ng l­
îng bÞ tiªu hao (tra b¶ng ).
Ph
­¬ng ph¸p nµy kh«ng lµm ¶nh h­ëng
tíi sinh ho¹t cña ®èi t
­îng vµ cã thÓ theo
dâi ®
­îc sè ®«ng
nh
­ng kü thuËt phøc t¹p vµ
®é chÝnh x¸c kh«ng cao .

49. 3.4. TSHH vµ GTNL cña O
2
Muèn x¸c ®Þnh n¨ng l
­îng tiªu hao theo ph­
¬ng ph¸p h« hÊp ph¶i tÝnh ®
­îc TSHH vµ GTNL
cña O
2.
- TSHH lµ tû lÖ V CO
2
th¶i ra vµ V O
2
bÞ tiªu
thô trong cïng mét thêi gian. Mçi chÊt h÷u c¬ cã
TSHH kh¸c nhau: Víi glucid, TSHH = 1,000.
Víi lipid, TSHH = 0,703.
Víi protid, TSHH = 0,800.
- GTNL cña O
2 lµ nhiÖt l
­îng gi¶i phãng khi
dïng hÕt 1l O
2 ®Ó chuyÓn ho¸ mét chÊt thµnh
CO
2 +H
2O. ChÊt kh¸c nhau, cã gi¸ trÞ NLO
2 kh¸c
nhau.
Tõ nghiªn cøu, ng
­êi ta ®· lËp b¶ng:
+ Gi¸ trÞ nhiÖt l
­îng cña O
2 ®èi víi G, L, P.
+ T
­¬ng quan gi÷a TSHH vµ GTNL cña O
2.

50. 4. §iÒu hoµ CHNL
4.1. §iÒu hoµ CHNL ë møc tÕ bµo
- Phô thuéc vµo hµm l
­îng ATP vµ
ADP.
- TÕ bµo kh«ng ho¹t ®éng: hµm l
­
îng ATP t¨ng, ADP gi¶m; P¦ sinh
n¨ng l
­îng gi¶m.
- TÕ bµo ho¹t ®éng: hµm l
­îng
ATP gi¶m; ADP t¨ngc¸c enzym oxy
ho¸ t¹o n¨ng l
­îng t¨ng
t¸i lËp ATP.

51. 4.2. §iÒu hßa CHNL ë møc c¬ thÓ
C¸c hormon:
- T3, T4: oxy ho¸ vµ phosphoryl ho¸ ë hÇu
hÕt c¸c tÕ bµo va m«.
- Adrenalin, glucagon, GH, glucocorticoid
t¨ngt¨ng ph©n gi¶i glycogenglucose.
- insulin t¨ng vËn chuyÓn glucose vµo
trong tÕ bµo t¨ng sö dông glucose.
-Testosteron, estrogen, progesteron: t¨ng
CHCS, t¨ng ®ång ho¸ protein.
- KÝch thÝch giao c¶m t¨ng chuyÓn ho¸.
KÝch thÝch phã giao c¶m gi¶m chuyÓn
ho¸.

52. 5. Nhu cÇu n¨ng l
­îng
- N¨ng l
­îng ®­a vµo <
n¨ng l
­îng tiªu
hao: c©n b¨ng n¨ng l
­îng ©m ( gÇy, lao
®éng kÐm, mÖt mái).
N¨ng l
­îng ®­a vµo >
n¨ng l
­îng tiªu
hao: c©n b»ng n¨ng l
­îng d­¬ng ( t¨ng
träng, bÐo).
NÕu n¨ng l
­îng qu¸ thõa
bÐo ph×.
- Nhu cÇu n¨ng l
­îng: phô thuéc vµo
tuæi, giíi, lo¹i lao ®éng.
- Ng
­êi tr­ëng thµnh, L§ vµ sinh ho¹t
BT, sè n¨ng l
­îng tiªu hao 24h nh­ sau:

53. 8h ngñ: 450KCal
8h sinh ho¹t: 750KCal = 2400KCal
8h lao ®éng:1200KCal
- Tuú møc ®é L§chÕ ®é dinh d
­ìng kh¸c nhau .
- L§ qu©n sù: nhu cÇu n¨ng l
­îng còng kh¸c nhau
- N¨ng l
­äng lÊy tõ thøc ¨n : P, L, G. NÕu 1 ngµy
cÇn 3000 KCal th× G: 400-500g (70%), lipid: 90-
110g (15-20%, trong ®ã 1/2 lµ lipid cã nguån gèc
®éng vËt), protid: 80-100g (10-15%, trong ®ã 1/3
protid cã nguån gèc ®éng vËt, tèi thiÓu
protid/24h lµ 30g).
- C¸c vËt chÊt kh¸c nh
­ n­íc, kho¸ng, vitamin
(nhÊt lµ
vitamin C). V× vËy khÈu phÇn ¨n, ngoµi cung cÊp
®ñ calori cßn ph¶i c©n ®èi ®ñ c¸c chÊt kh¸c.