Castelao - Cousas- libro completo (1).pdf

Libro completo, Cousas, de Castelao.

2. ACARÓNDANATUREZA
ÉNOINTREENQUEATERRA,prasedurmir,vaillevirandoascostasáluzeofumedastellas,mestoeleitoso,vaiseesparexandonofondodoval.Nonécousadeoutro
mundopintaroquevenosollos,queseráncomestospolosvermes;peronapaisaxehai
máiscousasquefitar,poisnaquelmuiñocantareirodousnamoradosdanseoprimeiro
bicoenaquelpazodocastiñeirosecooubeanoscans.

3. DENDEOADRODUNHAEIREXAollamosovalafundidonachoiva.Aiaugaquecaiafío
aplacaofumeazulcontraastellasbrilantesdunhachouza.Oscamiñosestáncubertosde
lamaeunvendedordecobertorespasacabaleironasúabestaferrada.Velahíocadro
dunpintor;peroaíndahaimáisnapaisaxe,poistocanamortonocampanariodaeirexae
osonétanamarguradocomasebatesenacampácoamesmacabezadomortoenon
adiviñamosencálcasadolugarhaidesgraciaporquetodas,todas,estántristes.
NOITEDELUAR.Naveiradunhaencrucilladadeleendauncruceirotenarrentesdesía
mesadepedraondepousanosmortosparabotarlleoresponso;porentreospiñeiros
amóstrasearíamaina;alúaestápenduradadaponladunpino.Opintortenqueevocar
algomáisqueunhavisión,poisnamesadepedradocruceiro,aquelamesmatardiña,
pousaronocorpomortodunrapazqueveudoservicio;poraquelacongostravaiun
estudantedecregocavilandonamozadopanoroxoquelleroubóuavocación.Eao
lonxecantanunalalá.
MAÑANCIÑADEDOMINGO.OsmontesdelonxeteñenazuresdePatinir;asxestaseos
toxospoñenassúasmotiñasmarelasnadivinasinfoníaverdedapaisaxe.Moitascousas
máistenapaisaxeparaunartista,poisnunhaponladaquelamaceiraomelrodeGuerra
Xunqueira,«lucidíoexovial»aínda,agardapoloabadedaaldeaparadarlleos«bons
días»;chovéuonte;ascampásdaeirexarepenicanunhamuiñeiraepoloscarreirosdas
veigasdacoláembaixoasformiguiñasnegraseroxasveñenámisa.
OTEMPOENGALANÓU cunhatonadeouroeprataovellocastelofeudal;osesclavas
dofiscosachanomillonasleiras;antreossalgueirossombrizosdo
fondodovalavístaseafoucedorío.Osolbatenolombodaterra.Todoestádisposto
parapintar,porquetodoéregalíadosollos;peronapaisaxehaimáis.Hoxeévísperade
SanXohán,arrecendeacolodenai,cantanosgriloseoventomornotrainosdelonxeo
sondunbombardino.Mañánlavarémonosconherbasarrecendentes.
ANOITECÍA.Asiluetanegradunpinodibuxábasenoazulescurodoceo.Todossabedes
quenaprimadeiraospinosbotanmilleirosdevelas,collendoeisíoaspeitodecandieiros
xigantes.¡Cántasvecessentimosdesexosdealcenderasvelasdospinos!Poisben;
pertodomeupinoacertóuapasaroViáticoaldeán(ocrego,dousrapaces,catro
mulleriñasquevanrezando)e¡oumiragre!oirmánpino,sentindoomomentorelixiosoe
enhomenaxeáSagradaforma,alcendéuassúasvelas,queestiveronacesasnamentras
oViáticononseperdéunarevoltadocamiño.
UNDÍADENADAL,ollandounhapaisaxequeimitabaunNacimento,decatéimedeque
haimáisfermosuranasfroliñasdoscamposquenasfrolesdexardín.Asfroliñas
ventureirasquenacennoscamposparecencreadaspoloBoscoouporBreughelovello,

4. namentrasqueasfrolesfoulentasdexardínsemellanosencoirosmanteigososde
Rubens.Dendeentóneuquixenserunventureirodasletras.
CHÁMANLLEA''MARQUESIÑA''eosseuspeíñosendexamáissecalzaron.
Vaiáfonte,depelicapatacasechámanlleaMarquesiña.
Nonfoiáescolapornonterchambraquepór,echámanlleaMarquesiña.
Nonprobóumáislambetadasqueunhapedradezucre,echámanlleaMarquesiña.
AsúanaiétanprobequetraballadexornaleiranacasadoMarqués.¡E

5. aíndallechamanaMarquesiña!
ONDEHAIUNCRUCEIROhoubosempreunpecado,ecadacruceiroéunhaoraciónde
pedraquefixobaixarunperdóndoCeo,poloarrepentimentodequenopagóuepolo
gransentimentodequenofixo.
¿Tedesreparadonosnososcruceirosaldeáns?Poisreparade.
AVirxedasAngustias,enclavadanoreversodemoitascrucesdepedra,nonéaPiedá
dosescultores;éaPiedadecreadapoloscanteiros.

6. Osnososcanteiros,deixándoselevarpolosentimento,nonpodíanmaxinarunhomeno
colodanai.
Paraosartistascanteiros,Xesucristosempréépequeno,sempreéoNeno,porqueéo
Fillo,eosfillossempresomospequenosnoscolosdasnosasnais.
Reparadenoscruceirosedescubriredesmoitostesouros.
O"RIFANTE"ERAUNMARIÑEIROqueganabapesosamoreasequenasúabulsa
gardábansetalmentecomoauganunhapeneira.EnterraoRifantenontiñacaletre
ningún;encantopoñíaopénoseubarcotrocábasenunsabio.Tiñamoitosfillosemoitos
netosetodosagastarporqueomardabaparatodo.
Ninguénllenegóuocretodebópatrónedebócristianoquetiña;máisásvecesparecía
tertratoscodemo.Habíandelargaroaparellooutrosmariñeirosenonhabíandecoller
ren;chegabaoRifanteecollíaunhafarturadepeixe.
ORifanteerafarturentodeseu.EstandoapiquedemorrerafogadoofrecéuseaNosa
Señoraeregalóulleunmantodeseismilreás,ademáisdamisacantada,música,
foguetes,traxesnovosecomidaafartar.
ORifantetiñafenasúafada.Unhavezenfermóuseefixodepatrónofillomáisvello.En

7. cantovolvéudomar,ofilloachegóuseaoleitodopaietatexandodemedocontóulleque
oaparelloquedaratrabadonunhaspedras.ORifantedixosimplesmente:-«Nonteñas
medo,Ramón;omarlevóuno,omardaráparaoutro».
Edespóiscalóueviróusecaraaparede.
¡QuéconfianzatiñaoRifantenomar!
Perotantafarturaminguóudesúpetoeafamefoientrandoentodososfogares.Tal
acontecéucandoastraíñasmataronoxeito.
ORifanteaparecéuundíadiantedomeupai,amigoseudendenenoseademáis
conselleiro.
-¿Sabesunhacousa?-dixo-.Haifame¡fame!nacasadoRifante.Tixasabesquenunca
pedínnadaaninguén;mais,agoraveñopetarnatúaportaparaquemeemprestesmil
reás.Querobotarlleunbalcónnovoámiñacasa¿sabes?,easíaxentequevexaque
andoenobranonpensaráqueosmeusnonteñenquelevaráboca.
Meupai,quepercorréumoitomundoaseguróullequeafamecúraseconpan;maiso
Rifantepúxosetesoevolvéuafalar.
-Avergonzaépiorqueafame.
Eseguromeupaidenonconvencerenterraaunhomequesomentestenintelixenciano
mar,abréuagabetaecolléumilreás;perooRifanteatallóuno:
-Non,agoranonmosdeas;xaviréiporeles.
Nanoitedaqueldíavelahíquesesintéuunhatropananosacasa.EraoRifantequeviña
coamuller,osfillos,osxenros,asnoraseosnetostodosenprocuradosmilreás.
ApatuleadoRifanteenchéuacasatodaedabamedopensarcómoformaríanroda
demandandopanaoseupatriarca.
ORifante,coagorraencachadaatéasorellas,pidéulleoscartosameupai,eaorecibilos
dassúasmansdescubréuserelixiosamenteeamostrándollosatodosdixocon
solenidade:
Miñamulleremeusfillos:Semorroxasabedesqueselledebencincoentapesosaiste
home.
Esendeciroutraverbatapóuacabezaefoisediantedetodos,escaleiraabaixo.

8. CAMIÑOESQUECIDOquexanonvaianingures.Uncamiñocalzadodepedra,inzado
desilvasensarilladasedeortigasarnales,queseperdenabocamouradunhacongostra.
Eusempreperguntabaámiñaaboa:¿Óndevaidaravereavella?Emiñaaboa
respondíameconcertomisterio:Nonvaianingures,meumeniño.
Aquelavereavellaturrabapormín,ecandomefixenhomearrisquéimeapasala.Emais
aladamedoñentacongostratopéimecunhaaldeasenxente.
Casalesdeboapedra,lagaresquelembranfartura,travesapodrecidas,moreasdetella;
todovaiamortaxadoconedras,silvaseloureiros,eporribadeaquelavizosavexetación
asfollasamarelasevermellasdunhaviñasenfroito.
Debaixodunhanogueirasecasentéimeadebullarsentimentosqueaíndahoxeestánalí
enespera...
Candovolvínácasaescoitéidemiñaaboaahestoriadaaldeaesquecida.-Foiqueosdolugar,armadosladróns,roubaronomosteirodeArmenteira.
Agardandoointredorepartodariquezaocapitánenterróunaensitiosegredo;maisao
seguintedíaocapitánaparecéumortonoseuleitoenuncamáissesoupodotesouro.

9. Dendeaquelatodasforondesgracias.Morríanasxugadas,merábanseosfroitos,morrían
entangarañadososrapaces,secábanseasfontes.Paraescorrentaromalfadoergueron
cruceirosaeito.
Denadavaléunada.Norematesóuposetodoeaíndahoxeolugarestáilladodasxentes
deben.
NANOITEDADERRADEIRAnovenadedifuntosaEirexaestabainzadademedos.
Encadavelaescentilabaunhaánimaeasánimasquenoncabíannasvelasacesas
acochábansenoscurrunchossombrizosedendealífitabanaosrapacesefacíanlles
carantoñas.
Cadaluzqueosancristánmatabaeraunhaánimaacesaquesedesfacíaenfíosdefume
etodossentíamosobafodasánimasencadavelaquemorría
Dendeentónocheirodaceratraimealembranzadosmedosdaquelanoite.
Oabadecantabaoresponsodiantedunhacaixacheadeósosenointredefinaro
«paternóster»dabacomenzoopranto.
Catrohomesadiantábanseapartandomulleresenloquecidasdedoorecunhaman
erguíanoataúdeecoaoutraempuñabanunhafacha.
Aprocesióntiñarematenoosariodoadro.Oscatrohomeslevabanoataúdependurado

10. arrentesdochaneafachadeitadapingandoceraporribadosósos.Detrásseguíao
enxamiodemulleresceibandolaídosabrouxadores,moitomáisarrepiantesqueosdo
prantonunenterrodeafogados.Eseasmullerescarpíanos
homesesbagullabancalados.
Naquelaprocesióntodostiñanporquénchoraretodoschoraban.
EaíndachorabaBaltasara,unharapazacriadapolacaridádetodosqueapareceradentro
dunqueipo,acarónduncruceiro,quenontiñapaininnai,ninporquénchorar:maisela
foicollidapoloandaciodoprantoetaménsedesfacíacarpindocontodososfolgos.
Camiñodascasasunhaveciñainquiréudarapaza:
-¿Porquénchorabas,Baltasara?
Eeladixo,saloucando:
-¿Ononterporquénchorarparécellepequenadesgracia,señora?
APONTEVELLAXANONREXEcosamoreseastraxediasquelevanolomboe
calqueradíaamañeceafundida.
Seapontevellafalase,atestiguarpodíaoquevoucontarvos.
Eraunharapazabrancaebonitacomounhafilladerei.Polasúaendeblezaeoseuporte
fidalgofixéronacostureiraetodososanoitecerespasabapolapontevellaecruzábase

11. semprecoestudantedecrego.
-Boastardes,Rosa.
-Boastardes,Pedro.
Elaviñadacostura;eltornabadolatín.Eolláronsedepasadatantasvecesnapontevella
quecandoPedroentróunoSeminarioxalevabaunamornopeito.
OinvernofoiseePedrochegóudoestudoeviñaardendoporveraRosa.Onamorado
sentábasetodososanoiteceresnapontevella,enespera...
Acostureirabrancaebonitaxanonandabanacosturaeaotopárensenalgúncamiñoela
agachabaacaranoseupanoeelpoñíaseamorrer.
UndíaPedroescoitóu,cocorazóntrubado,unhaconversanaponte.
-Aquelacariñatanfeitatrocóusenunhacarantoñaqueponmedo.Xaseupaiviñade
xentesmarcadasconcruznolibrodaparroquia,equenonpensenencurala...Oqueche
tenaprobiñaRosaéomaldeSanLázaro...
AnoitedaqueldíapechóuseparaPedrocomasesepechasentodasasportasdomundo.
Agoraéunabademoivelloemoisantiño,quesesentamoitosanoiteceresnapontevella
arepartirobendasúasantidadeentodososquepasan.
NOESCUROCALETREdeMartiñobuléusempreunvermedeluz.Martiñoarelabaser
donodocampanariodaeirexa.

12. Crióuseaorabodosancristánparaganarasúavountadeemedrando,medrando,chegóu
asineiro,porqueMartiñoeraparvoedáballeportanguerascampás.
Nosprimeiros,Martiñoescorrentabarapaces.Despóisaportadocampanario,decote
aberta,aparecéucuntarabelo.Dealíapouco,Martiñopúxolleunferrolloemetéuse
dentro.
FoiasícomoMartiñoentróusolermiñamenteenposesióndocampanariodaeirexaefixo
dilasúacasaedascampásaferramentaconquetraballabaparasí.
Osrapacesendexamáislleconcedemosodereitodemandarnocampanarioe
disputámoslloconxenreiraeconmedo,poisquenllefacíaunhapagáballedúascando
entrabanaeirexa,queviñasendoarateiraondeMartiñoatrapabarapaces.
Adoecidoscomoestabamosporrubiraocampanario,onosomaxínnonacougaba
maquinandocousas.Undíainventamostanboaiñormaquelogramosentrar.Ninqué
decirtenquenaCasadoprobeMartiñonondeixamoscousaenteiraninsan.Efoientón
candoMartiñocomenzóuaengaiolarnosprasevingar.
SentadosaplannoadrocontábanosMartiño,convozmedoñenta,ascousas
acontecidasnocampanario,candoasánimasdaSantaCompañapasaronporribado
seupeito,candounhanoiterepinicaronascampásefoiverquénastanguíaerecibéu
unhalabazada...NósnonbulíamosescoitandoaparvadososcontosdeMartiño,ecando
anoitepechabamorríamosdemedo.
AvinganzadeMartiñofoitalqueaíndahoxeeuestóunapadecendonestesmedosque
medan.

13. AÍNDAEUNONNASCERAemiñanaierapequena.Nabocanoitedundíamornodeabril
asxentesdamiñavilaollaronunharaioladeluzqueviñadomar,batendonocampanario
daeirexacomounharaioladesolcoladaporunhafendadasnubes;perononeradesol
nindeluarnindecousasemellante.Aquiloeraunhaluzdelóstregos,botadaporunollo
vixiante,quecacheaalgo,deténdosedetempoentemponocampanariodaeirexapara
saberahoraeseguirdispóistraballando.
Asxentesacudíanengreasdendetodososcabosdavilaeplantábansenapraza,todos
caladiñoscomapetos.Chantadosospésnochanseguíancosollosomovimentodaluz;
alentabanamodoeoscorazónspetabanforte.
Xanoitepechadachegóuomédico,homedemoitocretocentífico,etodosfóronseail
agardandoquedasúabocasaíseaverdade.Omédicoollóualuz,enrugóuanarís,
erguéuoshombreirosedixoconcaradepoucosamigos:
-Eunoncoñezoistefenómeno.
Nuncataldixera.Unhamullerformulóununchíodedeloromedodetodos.Easxentes
enlouquecidasespalláronsepolasrúasberrando:¡Queseacabaomundo!¡Queseacaba
omundo!
Unscorríanconsacosdepanaolomboendereituradomonte,outros
axionllábansenoscruceiroserezaban.Osneniñoslevadospolasnaiscarpíancontodos
osfolgos;osvellospedíanconfesión.
Osladrónsrestituíanoroubadooudeclarabanoroubo;oscalumniadoresapreixabana
roupadassúasvítimaspedindoperdón.Diantedamortetodosselaiabandosseus
pecados.

14. Earreoseguíanresoandonanoite,comocantosdegalo,osberrosarrepiantes:¡Quese
acabaomundo!¡Queseacabaomundo!
Ovelloabadenondabaabastoconfesandopecadores,ecansoxa,determinóubenzoara
todoseabsolvelos,porqueamorteestabapertoenonhabíatempoqueperder.
NestochegóuRamón,omozomáisfortedavila,traendodamanámozadosseus
amores.Aparelladenamoradosfurabannaxentecomounhapuntadeferroedispóisde
moitotraballopresentáronsediantedoabadeecaeronaosseuspés.
-Cásenos,señor,cásenos,queestamosvivindoenpecadomortal.
Ecandoaíndanonremataradeabenzoalosoabade,escoitóuseunhavozquedecía:
-¡Nonteñadesmedoningún,queéluzeléutricadaescoadrainglesa!¡Nonteñadesmedo
queéluzeléutrica!
Eraodonodafábricadesalazón,queviñacorrendocunfarolnaman.Ramóne
Micaleaxanonvivíanenpecadoecolleronvergonzadiantedaxente.

15. NACOVADOSCARCAMÁNS vive-segúncontan-unhadonaencantadaquevena
peitearsedemañáncedonaspedrasdaveiramar,eeugustabadeirmatarotempo
naquelamedoñentasoedade,agardandoquecalqueradíaaparecesediantedosmeus
ollosafremosuraquetantosmariñeirosollaran.Eenaxexodadonaencantadapaséidías
edíassentadonocurutodamesmapedra.
Funesquecéndomedoencantoeafíxenmeásoedademedoñentaeaobruidodasondasdomar.Aíndalevonosouvidososondasondasqueescachabannaspedrasea
respostaquefacíannofondodacovadoscarcamáns.
Osmeusollospoucasvecesesculcabannaslonxanías:pousábansemellornofondodas

16. augas,ondeeupodíaavistaromundoquecrióumitosnomaxínpopular.
Nonseiporqué;maiseusempredetiñaomeuollarnunhapedraredondacomoun
cráneo,todacubertadeargazoverde.Easmiñasvisitasxanontiñanoutroouxetoque
ollarapedraredonda.
Undíademareasvivastantodevalóuomarqueapedrabotóuforadasaugasoseu
curupeteenuncatantoseasemellóuauncráneocubertodecabelosverdes.Candounha
ondasolagabaapedraopelodesfiañábasedebaixodomar,aboiandocomoocabelo
dunhamullerafogada.Norecuardasondasapedrasaíadasaugaseocabelo
aplacábaseeentónaparecíapeiteadaconraiaaomedio,talmentecomounhacabezade
muller.
Moitasvecesolléicómoasondasdomarxogabancocabeloverdeeosmeusollos
encantadosnonsefartabanendexamáis.
Nunserándebrétemadéronmetentaciónsdecollerapedraedesfacerlleoscabelospara
daracougoaomeuesprito.
Arriscándomemoitopudenchegarpertiñodapedraredondaealongandoobrazoapañéi
oscabeloseturréiporelesparariba.
Apedraeraleviáneerquinanoairecomounverdugoqueamostraunhacabezacortada.
Candomelembroaíndasintounarrufionascostas.Oqueeutiñapenduradopolos
cabelosnoneraunhapedra,non:era...¡unhacaveirahumán!
Cicáisacaveiradadonaencantada,quedebéumorrer,porquexafaimoitotempoque
nonvenpeitearsedemañáncedonaspedrasdaveiramar.

17. I
CANDOEUERARAPAZchegóuRamónCarballo;viñaconchaquetadetarazonaforrada
debaetavermellaeunhagorraconviseradecarei,comoveñenosquevananavegar.
Taméntraíaopeitotatuado,quebenllemiréieuunpaxarocunhacartanopeteiroeoseu
nomedebaixo.
LémbromequeRamónCarballofoiaBuenosAiresevolvéusencartos.Logofoiá
Habanaenontrouxodiñeiro.DespóisfoiaNewYorkevolvéutanprobecomofora.
RamónCarballoaíndafoianonsesabeóndeenonvolvéumáis.
II
Eiquícompríaescribirunhanovela;peroeusonhomedebenenondebocontraroque
nonsei.Peronovelahaina.
III
M.Lavaletganaoseupanvendendorestoshumáns.M.Lavaletéunhomearrepiante:
ollosroxosdevidro,cabelosmortosdepelucavella,regossecosdesuorluxadonatesta,
friaxedeternasmansenosbeizosasustanciademoitosvenenos.
IstehomevivenoterceiropisodunharúaestreitadeParís.
Undíachaméicoscotelosáportaeentréi...Unhasalacheadeósoshumáns,algúns
aíndafrescos,compoñíaocomercioparamédicos.Nasaladecuriosités,para
cosmopolitas,habíamoitascousas:unfetomomificadoollándoseoembigo,unhacaveira
degorilacoasúacrestadecascoguerreiro,apelexadacabezadunchinoparasere
colocadanunhaarmaduradeescaiola.

18. CandoM.Lavaletsoupoqueeuerapintoramostróumeunhagrancoleicióndecoiros
humánstatuadosecurtidosparafacerpetacas,carteiras...
Undoscoiroseradopeitodunhome,representandounpaxarocunhacartanopeteiroe
debaixododeseñocampabaistenome:RamónCarballo.
OALQUILADORNONTENmáisbenqueunfaco,unhaalbardaeunhacorte,eninguén
adeviñacómopodemanterofaco.Candoreparonabestadoalquilador,naprobebesta
detodos,lémbromedunhagaivotadesplumada.Aquelanimaliño,apiquededexenerar
enburro,trenqueleapolaveiradoscamiños,arrentedassilveiras,equenfagaunviaxe,
cabaleiroentalbestaferrada,seguirádispóisapéorestodasúavida.
Naprobebestadoalquiladorasubíaovento.
Candoalgúncabaloforasteirocaidepousadanacortedoalquilador,oquenadapodedar
porquenadaten,perguntaconmoitoaqueldepousadeiroabastecido:
-¿Quéqueresquechebote,cabalo?¿Bótochetrebo,alcacén,serradela...ouque?O
alquiladornonémesmamenteunladrón,peropeliscanoalleo.Unhanoitedeluarvelahío

19. alquiladorarmadodefouceedecestaendereiturado
cimeterio.Echegandodiantedovaladoguindóucoacestadentroepúxoseagabearpola
paredearriba.Nestoouvíuqueacestacaíanocamiño...Oalquiladorsintéudesexosde
botaracorrer;perocontívosepoloamordofacoqueagardabanacorte.Armóusede
carraxeecollendoacestaguindóunadenovodentrodocimeterio...Nonpasaranadiña
detempocandoollóuqueacestavolvíapoloaireecaíaoutravoltanocamiño.
Cestaadentroecestaafora,asíalúapercorréudúasbrazadasdeceo.
Oalquiladornunintredearriscamentotrabóuafoucecosdentesegabeóupolaspedras
arribadispostoaencararsecomortoquelletirabacoacesta.Candosepuxoacabalodo
valadoosseusollostoparoncoacararisoñadoseucompradeFurricaquetamén
apañabaherbanocimeterioporquetaméneraalquilador.
Eosdouscompadresceibaronunhagargallada.
DOUSVELLOSQUETAMÉNtiveronmocedade,quesecoñeceronnunbaile,quelogose
casaronporamorequevivironamándosetotalmente.Dousvellos,semprexuntose
semprecalados,quevivenescoitandoorechouchíodunxílgaroengaiolado.Senfillose
senamistades.Soios.
Antonteleváronlleoviáticoaovelloeontemorréu.Acompañeiradosseusdíasvistéuno,

20. afeitóunoepúxolleasmansencruz.
Hoxeentraroncatrohomesesacaronacaixalongaondevaiomorto.Avellasaíuáporta
dacasaecoavozamorosadosdíasdemocedadedespidéusedoseucompañeiro:
-¡Deicalogo,Eleuteiro!
Eosveciñosqueacudiranaoespeutáculotaparónseasbocasrironcosventres.A
despedidadavellafoirolandoechegóuaoCasinoeodeicalogoEleuterioxase
convirtéuenmotivoderisa.
Todos,todos,serironeninguénsedecataconquédeloravellanamoradachamarápola
mortenestanoitedeinverno.
TODOSCANTOSSABÍANALGOdahistoriadavilaenqueeunacín,xarepousan
debaixodosterróns.AsiñaSinforosaeraunhavelliñaquetodososdíaspasabaomar,
porqueeramandadeiradeoficio,comoxaforasúanaiesúaaboaecicáistodasassúas
devanceiras,dendequeosdabandadeacátiveroncomerciocosdabandadealá.Era
honradaouparecíaselo,poisvivíadoseucretodemullerdeben.Engaioleiraefaladora
contodos,tiñasempre,paraaxentefidalga,uncarabelnasúabocachuchada.Asiña
Sinforosasabíatodasastraxediasdomarnaquelatravesía.
Nosdíasdetemporuín,candofungaoventonascordaseossalseirosbarrenacuberta
dobarco,asiñaSinforosametíaseensíerezabapolasúaialma.

21. NosdíasmainosasiñaSinforosarezabapolosafogados.Obarcoíaandandocaraa
bandadealáeamandadeiraíarezandosempre.
-UnpadrenuestriñopoloXandeCodesoquemorréuafogadoundíadaCandelaria.
-UnhasalvepordoñaRosaFaxardoquesebotóuaafogarnapuntadaFalcoeira.
-Unpadrenuestriño,unhasalveeunhaavemaríapolascatrofillasdoBeluricoque
morrerondevoltadomercado.
-UnhasalveporRamónCollazoqueolevóuuncóngaroenuncamáisaparecéu.
Asíseguíarezando,rezandosempre,portodoscantosmorreronnaquelcamiñodomar.A
vellamandadeiragardabanamemoriaosnomesdosafogadoseasdatasdastraxedias.
UndíareparéiqueasiñaSinforosarezóuporunrapaciñoquemorréuenTronco,e
perguntéille:
-¿QuénfoiorapaciñoquemorréuenTronco,siñaSinforosa?
Eelarespondéume:
-Nonosei,meuamantiño,iseafogadononédomeutempo,poisxarezabaporila
difuntademiñaaboa,quenoCeoestea.
AsiñaSinforosamorréuxa,edetantastraxediasnonquedanmáisquetresoucatro
crucesdemadeirachantadasnaspedrasdeveiramar.AvellamandarleiralevóuaoAlén
ahestoriadetodososafogadosdavilaenqueeunacín.
Unhavezqueatraveséiomarsentíndentrodomeupeitoovaleirodetantoesquecimento
eennomedetodososafogadospreguéi:
UnpadrenuestriñopolasiñaSinforosa.

22. AÍNDAEUERAMÉDICOruralerubíaporuncamiñodaserra.Oscasalesestabanlonxe,
osalboredostaméneporalínonhabíamáisquetoxosepedras.
Nocurutoavistéiafiguradunhamullerquemechamabacoaman,eopetrucioque
camiñabadepardomeucabalocontóume:
-¡Malpocadiña!Chámanlleatoladomonte.Eraunharapazabenasisadaebonitacoma
unsoledinquefoiunhameigaquenaenfeitizóuedispóisdeperderoxuiciotívolleun
filloecontanquefoidodemo...
Porribadatoladomontevoabaunmiñato.

23. ERAUNBARBEIRODESÁBADOqueamabaoslibrosquenonentendíaegustabade
lélostodosenteiros.
Unhaveztopéinocoatestapousadanasmans,aoxeitodunpensador,edíxome:-
Estóuprofundando.
Edendeentón,pramin,haihomesqueprofundan.
Otalbarbeirodesábadopasóupolavidacossentidosreviradoscaraasúaiñorancia,
traballandoacarónduncompañeiroquetiñaossentidosabertosaomundo.
Ensumíasearreodentrodesímesmoparaprofundarnosmisteriosdaoutravidae
semprerematabalaiándose:
-Nonpodoprofundarmáisporquenonseilatín.
Undíaposóuosollosnomar-endexamáisreparabaencousasmiudas-edispóisdeter
profundadounboretrincodetempodeitóunaorelladoseucompañeiroistafrase:
-Omar¿sabes?Omar...¡éunfenómeno!
Oprobebarbeirodesábadoasombrabaatodoscoasúasabencia...Unhavezpúxose
serio,comounfradedepau,easeguróulleaocompañeiro:
-Euteñoquemorrereteñoqueserxuzgado,pesequemepese,¿sabes?
Edecíaosoletreandoopesequemepese.

24. Asmáisvecesobarbeirodesábadodubidabadispóisdeprofundarencousasdooutro
mundo.
Oprobebarbeirodesábadomorréuepuxérononunhacaixadepinoeoseucompañeiro
foiaveloebotóuunhabágoa.
Eunhamuller,dasquefacíanopranto,decía:
-¡Agoraxanonprofundas!¡Agoranonprofundasporquexaosabestodo!
AÍNDAESTÁNOAREALaosamentadobarco,comounhaespiñadepeixexigante
cuspidapolomar.
Candononhabíatantoprogresoosnenosenredabanconbarquiñosdecortiza,
afacéndoseaserenmariñeirosecandochegabanavellosenredabancunbarco
verdadeiro,paranondecatarsedasúainutilidade.
Osdocevellosmáisvellosdavilatiñansempreunbarcoeunaparelloparaenredar.
AlcumábanseapóstolosporquenosOficiosdeSemanaSantalaváballesospésoseñor
abade.
Nosdíasmormosdesollargabanoaparello.Eunondigoquecollesenpeixeparavender;
maisalgunhasvecespescabanparaunhacaldeiradaeentónenchíansedefachenda.
Asxentesaventurábanseapronosticarobotempoconistedito:mañánpodeiraomaro
aparellodosapóstolos.Enonhabíanadaquemagoasemáisaosprobesvellosdoseu

25. corazón.
Dabaxenioveloscamiñarenringleiralevandooaparelloaolombo.
Candoselleslembrabaasúaprobezaconcalqueraben,agradecíanocondinidade:
-Tantobencomonosfasquechefaganaticandocheguesavello.
Todostíñamosreparoenpousaruncodelodeboroanassúasmans,comosefaiáxente
terrestrequepreganasportas.Aesmolaéboaparaosqueestánafeitosarecibila;un
mariñeiroquechegaaprobeporchegaravello,morreríadevergoñacandosentiseno
lomboopesodasfolicaslimosneiras.
Oprogresotrouxoriquezasetrouxofames.Osapóstolosforonmorrendoeosvellosde
hoxeendíaandanapedirpolasportasdosricosqueteñenbarcosenonvanaomar.
CANDOBIEITOQUEDÓUORFOdepaienaichegóudasAméricasunparenteelevouno
consigo.
Navísperadeemprenderoviaxecolléuocamiñodomonteealáenriba,nocurutode
todo,deixóubenagachadounichaviño.Foiaideasentimentaldunnenodedoceanos...
Dispóis,nasPampasarxentinas,apurráronlletodososcans,candoaíndanonsabía
gobernarsenasoedadedoscampossencamiños.Emoitopadecéuparadeprendera
encararsecoshomes,rillandoasganasdechorar.
AtrocodeanacosdoespíritoBieitoconquiréuunsentidonovoetraballandosenacougo

26. ganóuriquezasdabondo.Casóuse,nascéronllefilloseprendéuseenterraallea.
Ostrafegosdasúavidanonllederanlecerparalembranzassentimentaesefoiaocabo
detrintaanosdeloitacandoBieitoalentóuforteepudovirarsecaraopasado.Eneste
puntoamorriñametéusellenacaixadopeito.
Cacheandonoscurrunchosdamemoriaasfarraspiñasesquecidasdoseuledo
vivirdeneno,Bieitosemprerematabapensandonoichaviñoquedeixaragardadono
curutodomonte.Enonpodendovivirmáistemposenvisitaroseidosnativosmetéuse
nunbarcoechegóuáTerra.
Asverbasesquecidasdonosofalar,omusgo,oscouselos,osfieitosetodasascousas
queíatopandonocamiñoenchíandelediciaoseucorazón.Candochegóuaocurutodo
monteosollosrevíanllefelicidade.Nomesmositioenqueodeixaraencontróuoichaviño,
enonhaiparolasnomundoquepoidandarvosideadaemocióndeBieitonaquelintre.
Dispóismarchóusecabodosfillos.
AgoraBieitotenunichaviñopenduradonasúaleontinadeouroetenunhamágoana
uchadopeito.
EUNONTEÑOMÁGOAdopicariñoquemiraconollosencalmadosdeboicandoos
automóvilespasanpolasúaporta.Eunonteñodordopicariñoquenoncorredetrásdos

27. automóviles.Famequepaseopicariño,sempreseráfeliz.
Euteñomágoadorapazquesinteformigueirosnospéscandoosautomóvilespasanpola
súaporta.Euteñodordopícaroquecorredetrásdosautomóviles.Osrapacesinquedos
queandanprobandoassúasforzasentodasasmáquinasnonencheranosseusanceios
defelicidade.
Osrapacesdamiñaterracorrensempredetrásdosautomóviles.
SIEUFOSEAUTORescribiríaunhapezaendouslances.Aobriñaduraríadezminutos
nadamáis.
LANCEPRIMEIRO
Érgueseopanoeapareceunhacortealdeán.Enribadoestrumehaiunhavacamorta.Ao
redordavacahaiunhavellavelliña,unhamulleravellentada,unhamozagarrida,dúas
rapaciñasbonitas,unvellopetrucioetresnenosloiros.Todoschoranafíoeenxoitanos
olloscoasmans.Todosfanoprantoedincousastristesquefanrir,ditospaifocosde
xenteslabregas,angurentasecobizosas,quepensanqueamortedunhavacaéunha
grandisgracia.Oprantodebeterunhagraciachoqueira,praqueestoupenderisaosdo
patiodebutacas.

28. Ecandosefartanderirosseñoritosbaixaráopano.
LANCESEGUNDO
Érgueseopanoeapareceunestradoelegante,adobiadoconmoitoseñorío.Enriba
dunhamesadepésferradosdebronce,haiunhabandexadeprata,enribadabandexa
haiunhaalmofadadedamasco,enribadaalmofadahaiunhacadeliñamorta.Acadela
mortasemellaráunhafolerpadeneve.Aoseuredorchoraunhafidalgonaedúas
fidalguiñasnovas.Todaselasfanoprantoeenxoitanasbágoasconpaniñosdeencaixe.
Todasvandicindo,unhaaunha,asmesmasparvadasquedixeronoslabregosdianteda
vacamorta,ditostristesquefanrir,porqueamortedunhacadelanonéparatanto.
Ecandoaxentedogaliñeirosefartederiracachón,baixaráopanomoiamodiño.

29. FOIPORSEGUIROSMANDADOS dunamorverdadeiroquedeixóuasúaterraea
súanai:unhaterraverdeefarturenta,unhanaivellaecega.
NosprimeirostemposdoñaCarmenvivéuledapolaesperanzadoretorno;dispóisa
seguranzademorrernodesterrodeixóunaabraiada.Dendeentónaprobeseñoravive

30. semprelonxedopresente,asolagadaensaudades,cunhadocetristuranasurrisa;nos
ollosainquedanzadosxordosenasmansseñorilesadúbidadoscegos.Aboaseñora
enraizóuseenterraalleaemorrerádoaiquellequedóu.
Nosprimeirostempos,candoafidelnamoradachorabaetiñaesperanzas,recibéuse
unhacartadoloitoeoseuhomerachóuna.Dispóisrecibíronsecartasdementira,queun
curmánmandabadetempoentempoporencargodohomededoñaCarmen.
-XavesoquedidetúanaiocurmánRoque¿eh?
-Sí,sí,parecemiragre.
ERoqueseguíadicindoqueavellavivía,eavellapasóudosoitenta,dosnoventa,dos
cenanos...¡Osvellosdoutrotempodurantanto!...PeroundíaocurmánRoquemorréu
develloexanonviñeronmáiscartas.
DoñaCarmenchorabacomanosprimeirostemposeoseuhomedesfacíaseen
agarimos,enonpodendoxagardarunhamentiratangrande,díxolleunhanoitepoñendo
moitoamornasverbas:
-Perdón,Carmela.Choracantoqueiras,muller,porqueatúanaimorréu;morréufaihoxe
trintaecincoanos.

31. CHEGÓUDASAMÉRICASUNHOMERICOetrouxoconsigounnegriñocubano,
comaquentraiunhamona,unpapagaio,unfonógrafo...
Onegriñofoimedrandonaaldea,ondedeprendeuafalarconenxebreza,apuntear
muiñeiras,abotaraturuxosabrouxadores.

32. UndíamorréuohomericoePanchitotrocóudeamoparaganaropan.Cotempofíxose
mozocomprido,senmáischatasqueasúacoor...Aíndaqueeranegrocomaopote,tiña
graciadabondoparafacersequererdetodos.Endomingado,conuncaravelenribada
orellaeunhaponlademalvanachaqueta,parescíatalmenteunmozodasfestas.
Unhanoitedeestrelasxurdéunoseumaxínaideadesaírpolomundoácatade
riquezas.TaménPanchitosintéu,comotodososmozosdaaldea,osanceiosdeemigrar.
Eunhamañándemoitatristuragabeóupolasescaleirasduntrasatlántico.
PanchitoíacamiñodaHabanaeosseusollosmolladosebrilantesesculcabannomaras
terrasdeixadaspolapopa.
NunharúadaHabanaonegroPanchitotropezóucunhomedasúaaldeaeconfesóulle
saloucando:
-Ai,eunonmeafagonestaterradetantosol;eunonmeafagoconestaxente.¡Eu
morro!
Panchitoretornóuáaldea.Chegóuprobeeendeble;perotrouxomoitafarturanocorazón.
Taméntrouxounsombreirodepallaemáisuntraxebranco...

33. ESAFIESTRANONÉUNOLLOdacasa,comosonasfiestras,poiselasomentessirve
paraquetomearaxeiradosoluncego,ocegoquesefixoricoacantarcantigasde
rexoubacabodasempanadasarrecendentes.
AsvexigasquepetiscaronosollosdocegoforonunbendoNosoSeñor.Nonfoicegode
pedirpolasportas;nintampoucocegodecibdade,quechoranoviolín,escorregando
devagariñopolascordasundedochuchandodefame.Foisimplementesuncegode
romería,unpillastrón,unmoinante.
Candoquerlembraralgunhacousadasúalongavidacomenzasempreamostrandoaquel
canteiroridorquetenchantado,comomembrodeportelo,nassúasenxibasbermellas,
dispóisceibaunharisadadetrunfador.
-FoipoloSanMartiño.
Ocegoquemorneaaosol,comoungato,nafiestra,forentóucosollospechadostodas
cantasregalíashainaterra.Candoeuovinxaeramoivelliñoexadabasantosconsellos
ámocedade.Vivíanoseudunhafamilialabrega,conboacamae
boascuncasdecaldo.

34. Contanqueocegochamóuporunhaboamullereamostróullemoitasonzasdeouro,que
faiscabanaosol,edíxollepanxoleiro:
-Simelevasesamorrernatúacasaparatiseríanosmeustesouros.Ea
mullerlevóunocomaquenlevaunsanto.
Ocegomorréueagoracontanqueasonzasrecortadasquegardabaarrentesdecoiro
erancachosdemetaldourado...
Foiaderradeirafalcatruadadocego.
AVELLANONPARAdegabarasúafelicidade.
-EstarapazabaixóudoCeoparalediciadamiñavellez.UnanxoquememandóuoNoso
Señor.Unhafroliñabonitaquenascéudomeucorpodeterra.¡Ai,quéseríademin,soia
nomundo,senagarimodeninguén!
Avellasiguedebullandogabanzas.

35. -Estamiñafillaéunhasanta,porqueassúasmanciñasmiragreirassabenesvaerdoores
ecurarferidas.Elaenchéudeluzamiñanoiteefixoquenceramiñavellez.¡Quéseríade
min,orfiñadetodo,amorreresterricadanuncamiñocalquera!
Avellasigueasúaladaíñadegabanzas.
-Omeucorpoperdéuosseusremos,perovelahíestánrexosefortesosremosdamiña
rapaza.Candocansaronosmeusbrazostraballaronosbrazosdela.Cando
asxiadasembazaronosvidrosdasmiñasfiestraseuaíndavexocamiñospolosollos
limposdamiñafilla.¡Ai,quéseríademin!
Dosbeizoschuchadosdavellavansaíndoparolasacesasdecontentamento.
-Elaeramiñafillaeagoraémiñanai.¡Quéseríademinsenestanaiciñaqueme
agarima!¡Ai,ecandoeumorrateréiquénpregueporminaoCeo!
Avellasiguearreogabandoasúafelicidade.
Undíapreguntéilleávella:
-¿Quénfoiopaidasúafilla?
Evellarespondéume:
-Nonseicómosechamaba;pero...¡abenzoadosexaoseunome!

36. MANTERUNANIMALPARACOMELOnonestáben,aíndaquetroquemosasúacarne
nanosapropiacarne;peromanterconagarimounanimalparalevalodespóisáfeira,
parecemeunhamostradaruindadehumán.
¡Undíadefeira!Diñeiro,xuramentosfalsos,meterburroporcabalo,comidascon
pimento,panreseso,viñocativo,tabernasacuguladas...Aledabullangadasfeirasétan
mintireiracomosonascarantoñasdoantroido,poisdebaixodalediciahaitristuranosque
vendenemedonosquemercan.Odíadefeiratodosvanderapososeninguénlevao
corazónnopeito,porquetodoscoidanqueaxentedebenperdediñeironostratos.
Ochorardoscabirtos,queselaiancomafidalguiñosesmirriados,podeferiropeitodun
homeendeble;onoxentocarpirdosporcos,queberranporcalqueracousa,abrouxaos
nososouvidosedesfáitodacompasión.Polarúavanpasando,norematedafeira,os
regueirosdadoranimal;peronasfeirashaialgomáis.
Oshomesandanaoseuenonreparannaoutrador,nadorhumánquesintenos
animalesdeDeus.Asprobesvacasendoudecidasquechamanpolosfillos,osprobes
puchosquevanaomatadeirochamandopolasnais...
Euqueroquetodosseipanisteconto:
Unhavezhabíadousboisquexaeranmoivelliñosequetraballaranxuntostodaasúa
vida.Oamovendéunosparamataretiveronquearredarseparasempre...Edinqueno
intredadespedidadíxolleunaooutro:

37. -Adéus,meucompañeiro,edeicaafeiradeSoutomaor.
(NafeiradeSoutomaorhabíamercadodecoiros).
XAVANALÁMOITOSANOSeaíndahoxeteñoremorsos.
Nonhabíaantroidoquedeixasendevirámiñacasadúasmáscaraschoqueiras.Sempre
osdousmesmosesterqueiros,coasmesmascaretas,cosmesmostraxes,cosmesmos
ditos.Elessabíanunsegredoamorosodamiñamocedadeetodososanosviñan
chantarmonacaracoasmesmasverbas,coasmesmasgargalladaspaifocas.
Asdúasmáscarasbatíanochamadordamiñaportatodososdomingosdeantroido.
Xustamentetodososanos,nomesmodíaeámesmahora.Euadoecíapordescubrilos;
peroendexamáislogréinintansiqueraunhasospeitaguiadora.Eleschamaban,
entraban,bruabanomeusegredo,ríanacachónelogofuxíandeixándomealporizadode
carraxe.
Unanoconvidéinosconaugardente...epúxenllesdiantedesíunhagarrafacheade
purganteLeroy(meiciñaqueagoraxanonseestila).Oschoqueiroscheirarono
augardente,probáronoconsospeita,baduaronalgúnschistesámiñaconta,arrombaron

38. asgorxasepoucoapoucoforonenviandoagarrafaenteira!demodoqueacadaun
cadróulledetomarquincepurgas,polabaixa.¡Íanbenservidososmalpocados!
Omeudivertimentoduróupouco.Axiñadesemarcharencomenzaronosremorsosarillar
namiñaconciencia.Euerauncriminaleosuorfríodoarrepentimentocorríamepolo
corpo.Eusaíndacasaenprocuradoschoqueiros.Cacheéitabernasebailesdetrancae
asmáscarasnonapareceron;perguntéiamoitaxenteeninguénsoupodarmerazón
deles.Amañanciñadolunscolléumeaíndanarúa,todoapouvigado,enprecurados
choqueiros...
Endexamáisvolvínavélosdiantedemin.¡Endexamáis!Equedóumeunremorso
tremendo,porque...¿morrerían?
OVELLOSARAMAGUIÑO PASÓUavidacacheandotesouros.Coapacenciadun

39. xogadordeloteríaovelloSaramaguiñorexistrabaocampodafeira,dispóisdafeira,eo
campodaromería,dispóisdafesta.¡Cántosvaladosescudrumóuenprocuradaolade
onzasrecortadas!Ai,oprobeSaramaguiñomorréusinatoparotesourodegoirado,enos
derradeirosdíasdasúavidabaixábaseparaapañardochanascousasredondasou
brilantesenquebatíanosseusollospitoñentos.
OSaramaguiñofoiunhomedeboafeenafolicadospecadosnonlevóumáisque
mentiras,unhasmentirasgrandescomacontosdenenos.
-Unhavez-contaba-chegóuaescoadrainglesaevelahímevoueupolanoiteacachear
oareal,porquecandohaiescoadranaríaomarcuspecousasboas.Ja,ja,ja.Evaisee
unhaveznodevalodamareaquedóunaveiramarunhacaixamoilonga.Evaiseefuneu
ecanguéinaaolombo.Ja,ja,ja.Acondanadapesabatantoquemederreabadetodo;
peroeusaquéiforzasdenonseióndeelogréichegarconeladiantedamiñaporta.Ja,ja,
ja.Evaiseechameipolamiñamuller:¡Abre,Xoana,quetraiountesouro!¡Abre
deseguida,muller,quexasomosricos!Ja,ja,ja.Euxemíacontodososfolgosollandoa
caixaquegardabatantobencobizado,ecandobaixóuamiñaXoanacollemosacaixae
metémolanacasa.Ja,ja,ja.Mintiríasinondixesequefoiointremáisfelizdamiñavida.
Evaiseedispóisabrimosacaixaecomoatoparatopamos...¿sabedesoqué?,pois...un
inglésmorto.Ja,ja,ja.

40. SEMELLANTE AUNFRADEDEMADEIRAmalpintada;tiñaunnarizbermello,de
antroido,eunhacalvaesvaída,dedifuntoreseso,enonsabíaunporóndetomalopara
moufarsedasúacativeza.Malasisadocomaossinos,querepenicancontoleríadefesta
elogotaxenamorto.Tanamigodebeberquesendopequenofoiseaoaugardentedun
feto,queeratíoseu,edeixóunosequiñodetodo.Paraganaravidachegóuaoubear
comauncannotempodasuvas.
Perocertodíatopóusecunhamullernuncamiñoderomería.Amulleríadepromesa,cun
faroliñonaman.Falóulle,namoróuna,ecasáronsedeseguida.
Elaéunananuxo,quegañadiñeironosmercados,comoregateiraderoupavella.El
fíxoseborrachodesolenidade.Eosdousxuntossonarisadopobonosdomingosedías
degardar.
Compredecirvosquetiveronunfillotanfortedecorpoedealma,tan
desemellantedosseuspais,queparecíaunnenoroubado.Onenomedróuefíxosehome
deproveitoelargóuparafora.
Opaiandadecindo:
-Nonvolveporquecomoanaiéasí...
Eanaiandadecindo:
-Nonvolveporquecomoopaiéasí...
Peroeuseiquenonvolveporqueaíndanonédabondoricoparamatarasrisasdosque
semoufandosseuspais;quecondiñeiropódesechegaraExcelentísimoseñor,segúnxa
tenpasadoeaíndapasará.
OBURRONONBULÍANINCHISCO:tiñaosollosabertos,enfiadosnochan,epolas
trazasoburrocavilabadefirme,asolagadonassúascavilacións.Euenfiéiosmeusollos

41. noburroetaménmepuxenacavilar,esquecidodemínmesmo;ensumíndomenos
adentrosdabesta,esenfacermecargoosmeuspensamentoseranosdoburro.
Oshomesnonquerenserburros;quixeranentroquesserenleóns,tigres,lobos...,
xustamenteporqueoshomessonmáisburrosqueleóns,quetigres,quelobos...porisoa
verba«burro»éunalcumealdraxanteparaeles.
Omeulomborexeconcalquerahomeesecomasíoshomesprefirenuncabalo,un
elefante...calquerabestamáisgrandequeeles,demodoqueninguénpoidadecir:
«velahívandous».Nonnosaprecian,porqueollanennósasvirtudesdoshomesdeben.
Somosamigosdosprobes,amparodosmendicantes;temoslevadonolomboaNoso
SeñoreSanFranciscodeAsís:perononlevamosningúnguerreiro.
Apazvirácandooshomestodosqueiranserburros.
Chegaronanegamoscaletreporqueandabamospolaveiradoscamiños.¡Parvos!Un
burropodemorrerasesinadoporunauto;perounburrononcaidebaixodunauto,como
caenoscanseasgaliñas...Nóspresentíamosachegadadosautosdenantesde
inventalosodemodoinferno.
Nistepuntovolvínenmin.

42. AMIGOMEU:
Eueracismadorepensatibreaquenamortegadañaaxexabacosdentesarregañados.
Nointredepecharosollos,paramedurmire,undediñodeóso,oumáisbendemarfil,
petabaleviánnamiñatestaeomedofacíaesplosiónenmin.Todasasnoites.
Eumorríamedocorazóneosmédicosnonmedecíanaverdade,porquecicáisomeu
malnontiñacura.Visitéiuneoutroeoutromáis,etodosmedixeronomesmo:Nonten
nada.Peroeusentíaomeucorazóndebatersenasúagaiola,comaunpaxaroentolecido
esomentescandoeuficabaquediño,senbulirninchisco,
durmíaopaxarodomeupeito.
Nointreenqueosmédicosmedicíannontennadaeusempreavistéinosseusollosa
pintiñaescentilantedamentiraedabulra,eundíaesgotóuseamiñapacenciaecuspinlle
nacaraaoespecialista...

43. DendeentóneuvivonoManicomio.
FaipoucotempoentróunestaCasaunmédicoeminente,queanqueestátoloconserva
enteiraasúasabencia,econsultéimeconel.Omeucompañeiroensaminóumebenede
rematedíxomesinchiscodemintiranosollos:
Tinontesnadanocorazón;tiestástoloenadamáis.
Agoraeuxaseiqueteñosanomeucorazón,porqueosmédicostolosnonmintenninse
bulrandosenfermos.Pero...teñounhadúbidaquemearrepía.
Omeucompañeirodixoqueestóutolo,eagoracomprequeti,queandassolto,consultes
omeucasocunabogadoequechedigasiunmédicotolotendereitoasaberdetolerías.
MoitasapertasdeteuamigoX.
P.D.-Contéstameaxiñaporquequerosabersiestóutoloounon.

44. NUNHAEIREXADAMONTAÑAeuvinunhacaveiradecristiánfacendodepetodas
ánimas.Tiñaunhafendanofrondaleporalídecorríanoscartosdosbosfeligreses.
Unhacaveiradesacristía,sobadapormansluxadasdeceraedeaceite,comolombode
misalantigo,comapelexodepandeirovello.Recollendodiñeiroparabendasalmiñasdo
purgatorio,levabamoitosanosdeservicioaprobecaveirahumán.
Agoraeuvoucontarvosunhacousa.
Euseino,porqueosei,queacaveirafoidunhomequeroubabacontodaalegalidade
aproveitándosedunhasleisesqueogardabandaxusticiadonosomundo.
Oladroeiro,agora,nomundodaverdade,estácondenadoarecibirenribadasúaalmaos
cartosqueroubóu,canacan,cadelaacadela.Tenaialmasentadanasillaturcado

45. esfenoidesecadapezadediñeiroquellebotanéunfungueirazoquerecibenolombo.
Arrepíadepensarentantador.Oladrónxavaibencastigado;peroaíndadeberecibir
coarentaesetemilreásenpezasdecobre.
Euseinoporque...
OFILLODEROSENDOANDABAABOIADOpolasrúasamostrandoasúafacianaalbeira
demozomalmantido.Asletrasquedeprenderanonerandabondoparavivirdotraballo
datestaeoseñoríoconqueridononlledeixabavivirdotraballodasmáns.Botaratres
anosdebachilleratoexanonpodíatraballar...Eaforzade

46. pitillosregaladosfoimatandoacobizadeoutrasregalíasdamocedade.
OfillodeRosendoxunguéuseaunhamuller,vella,gordaerica,porquediantedesínon
aviscabamáisqueopandaesclavitude.¡Grandesgracia!Porquehaialgopeorque
traballarparanonmorrerdefameeécasarseparapodercomertodososdías.
OfillodeRosendofoiaocasourocomovaiunmeniñoaunhacestademelindres,sen
decatarsedasúadesgracia,porqueaíndanonsefixeracargodequealediciadecomer
confametenoseurematenafarturaeocasoirononotenmáisquenamorte.
OfillodeRosendofíxosedonodealgúnspesosnasvísperasdocasamentoecandose
casóulevabaoitodécimosdeloteríanospetosdoseutraxenovo.
EcandoofillodeRosendoxaestabaencaradocoasúadesgraciachegóualoteríae
púxollenasmansunhacheademilesdepesos,quenonerandasúamuller,queeran
seusmesmamente,porquedecertoxaoslevabaconsigocandofoiáeirexa...
AsortechegóutardeeagoraofillodoRosendoandasempreaparelladocoasúamuller,
queéoseudrama.

47. DONFROITOSONONVAlpoloscamiñosquelevanáverdade,porquesospeitaquea
verdadetensemellanzascoamorte.Desqueoshomesdoseutempoforonacedándose
polaesperencia,donFroitosoviróulleascostasefíxosecompañeirodosmozos.Ungran
optimista.Odíaqueassúaspernasxanonrexancoseucorpochamaránasportasdos
médicos,ecandofiquevaradonoscobertoresaíndaagardaráporunmiragredacencia.
Todomenosfacersecargodasúavellez.
DonFroitosoéunhomedosqueretrasanorelópararetrasarotempoepechaosolloscandoquerquenonovexan.Todomaxinacióndefidalguía,vivenoseuderradeiro
esforzodegalán.Ungaláncomprementeirodebarbasdeliñoecaravelesnobico.
Ofidalgobarbuzántenoespíritolimpocomounhaestrela.Certodíadixeneuqueas
monxasdosconventoserancativasevellasedonFroitosofitóumeferamenteefíxome
calar,porqueparaestevellogalánaíndasonverdadestodasasfermosasmintirasdo

48. romanticismo.
DonFroitosofoiaunbailedoantroidopasadoealítopóusecunhacriadadisfrazada.
Tratóunaconmoitacortesía,senchiscoderuínintención,serverbaslixoxas,como
compretratarásmulleres...DonFroitosoemparellóucoacandongaexuntosentraronnun
apartamento,ealíovellocomenzóuarecitarpoesíasdeBécquer,queacriadaescoitóua
rir,arir...Dispóisovellopidéuchampán,champándomellor.Epasadasdúashorasa
criadasintéuquellevoabanosmiolos,ecolléndoseadonFroitosodixoconaflición:
-¡Ai!quémalmesentóuaquelviñoblancocongaseosa!
PerodonFroitosovolveráarecitarpoesíaseapedirchampánnosbailesdetranca.
ESTAMOREADEPEDRASETELLAS,delatastomadasetáboaspodres,quesemella
uncortelloabataido,foiotoboenquevivéumoitosanosavellaFanchuca.
Estafigueiradeponlasensarilladasfoioamparodavivenda.Osfigosninguéndegoraba
comelosporquesabíanámiseria.
AvellaFanchucapregabadeportaenporta,alácandonasnosasaldeashabíamáis
farturadepanquedediñeiro.Aíndaeranotempoenquecadaesmolarecibíaunbicode
quenadabaeoutrobicodequenacollía;porqueasesmolasnonerancachosdecobre
acuñado,queerancodelosdepanouespigasdemillo.
AsiñaFanchuca,porsertanprobeetanvellaeporestartanpertodamorte,ía
tornándoseterraexaseconfundíadelonxecoalamadoscamiños.Maisavella

49. Fanchucasabíaremozarseodíadafestaprendendonaroupamoitosremendiños
bonitos:adobíosdasúaprobeza,queosoleachoivadetodooanoíantrocandoen
novosfarraposterroeiros.
AvellaFanchucacontabamáisdecatrovecesvinteanoseportabanasroupasos
remendiñosdetodasasfestas,talmentecomolevanasplumasospaxaroscativos.
AprimeiramostradeprobezaquefitaronosmeusollosfoiasiñaFanchucaedende
aquelaviventanaparelladasnamiñamemoriaavellezeamiseriaque
aíndahoxetodososvellosenrugadiñosparécenmeprobesdepedirpolasportas.
DENDEAFIESTRADATORREacondesiñatenosseusolloschorososenfiadosna
derradeirarevoltadocamiño,porondeundíafuxéuasúalediciadenamorada.Coverme
dosciumesrillándolleocorazónacondesiñavaimorrendopouquiñoapouconafiestrada
torre.
Epasandíasemeseseanos,esculcandonocamiñoavoltadoseuamor.Enunseránde
pensamentosvelaíños,relembrandoaquelbicoquesederonafurto,acondesiñabelida
morréusedeamor.
Velahícómocantanasxentesamortedanamorada.
Estesartegoencerradendehaicentosdeanosascinzasdamalfadadacondesiña,ea
lendaquesecontadevellosemozoscolléupulosentimentalnomoimentodepedra,
huchamisteriosaparatodososespíritosrománticos.

50. Unhavezfoiabertopolosintelectualesdavilaedentroatoparonósos,retrincosdelenzo,
póe...carabuñasdecereixasparaencherdúascuncas.
Porcertoqueomédico,homedemoitosanteollosedemoitacaspanachaqueta,díxolle
aoboticario:
-Acondesiñadoquemorréufoidunhaenchentedecereixas...Hai
homesquenonsabencalar.
ESERAPAZSAÍDODASMIÑASlembranzasdeneno,foiuncompañeirodaescola,gran

51. enemigodegatosecapitánarriscadodetodososrillotes.Eunonpodoesquecercómose
ríaestoupandoapedradasosventresinfladosdoscansmortos.
Unhavezonosodestemidocompañeirolevóunosdiantedachouzadunhamendicantee
díxonosmoiafouto:
-Idesverquérisa.
Dispóisdestellóuunanacodotelladoemetéusedentrodachouza.Axiña
comenzaronasaír,lanzadosporunhabufarda,oscodelosdepaneasespigasdemillo,
esmolasqueavellamendicanteacarrexaracomounhaformiganaqueloutonofarturento.
Dispóisorilloteaparecéunotelladoarir,arir...
Osporcoseasgaliñastiveronfestaeosrapacesdaescolaollábamoscosollos
arregalados,comaquenaviscaunsacrilexo.Todososrapacesficamosquedos,ecando
orillotereparóuquetiñamosoánimoengruñadodíxonosparaamainarosescruposde
concencia:
-Totalavellanonmercanada,quellodantodo.
Aquelrapazagoraéunseñordesonaedecreto,donodemoitosmillóns,amodemoita
xenteedemoitoscomerciosalánasAméricas.
QueiraoCeoquenonretorne.

52. OSEÑORANTÓNVIVÍAcandomeuabóeramozo.
OSeñorAntónfoiunpintordemoitasona,edasúaartesaníaquedaronprobasabarullo.
OseñorAntónpintabatodoconlindascoores,tapandomadeirasepedrascomaseas
vestisecontraxesdefesta.OseñorAntóncoidabaquetodasascousasestabanencoiras
candononestabanpintadas,epoucoapoucofoipintandotodo,todo...convertindoa
pedraenmadeiraeamadeiraenpedra,paraqueasxentespasmasen.¿Pensasqueé
pedra?Poisnon,señor,queémadeira.¿Pensasqueémadeira?Poisnon,señor,queé
pedra.EvelahíoengadoartísticodoseñorAntón.
Assúasmelloresobrassonunsgardacivilesrecortadosentáboasquehaino
moimentodeSemánSantaeuncadrodealmiñasquetenotumbodosdifuntos,ondedin
quepuxoaovelloabadepintiparado;perooseñorAntónvivíadefacerretratos.
¿QuecómofacíaretratososeñorAntón?

53. Estandodiantedunxerrodeviñotintovelahíchegaunhamulleremáisunhanena.A
mullerdilleaoseñorAntón.
-Euestimaríallemesmamentequefixeseunretratodapicariña,porqueomeuhomeestá
fora¿sabe?equeríallomandar.
OseñorAntónguindaunhaolladaenribadanena,dispóispóusalleunhamannacabeza
ebambéallaparaensaminarllebenocarizedeseguidaarrédaseunhamigallapara
medilacosolloschiscos.Deremateapreixaoqueixocoamanerespóndelleámuller:
-Osábadoquevenpodesvirpoloretrato.
AsífacíaretratososeñorAntóncandononhabíafotografos,edisquetodosllesaían
pintiparados.
UNHARÚANUNPORTOLONXANO donorte.Astabernasestánacuguladasde
mariñeirosebotanpolassúasportasobafoquentedosborrachos.Xentesdetodasas
castesdomundo,cantigasagorxarachada,músicadepianolaschocas,moitofedora

54. sebo...
Unmariñeiroquefalafrancéstropezacunmariñeiroquefalainglés.Osdousfanse
promesasdegranamistade,cadaunnoseufalar.Esenentendersecamiñanxuntos,
collidosdobrazo,servíndosemutuamentedepuntales.
Omariñeiroquefalafrancésemáisomariñeiroquefalainglésentrannunhataberna
servidaporunhomegordo.Querenperderosentidoxuntos,paraserenmáisamigos.
¡Quénsabesedespóisdebenborrachospoderánentenderse!
Ecandoomariñeiroquefalainglésxanonrexecoseucorpocomenzaacantar:
Lanchiñaquevasenvela;
levaspanoserefaixos
paraamiñaManoela.
Omariñeiroquefalafrancés,arregalaosollos,abrázaseaocompañeiro,ecomenza
taménacantar:
Lanchiñaquevasenvela;
levaspanoserefaixos
paraamiñaManoela.
¡¡A-iu-jú-jú!!Osdousmariñeiroserangalegos.
Otaberneiro,gordocomaunaflamengodecaste,veusaíraosdousmariñeirosda
tabernaepolasúafacianabermellaescorregaronasbágoas.Edispóisdixoparasínun
laídosaudoso:
¡Lanchiñaquevasenvela!
Taménotaberneiroeragalego.

55. NOMARHABÍAUNAFOGADOeavilamariñeiraensumírasenosilenzoenatristura.
Amainaraovento,acougaraomar,trunfaraosolnoCeo.Eavilanonacordabanin
quencía,comaseaíndafosenoite,comasiasxentesmariñeirasrefusasenas
regalíasdeDeus.Aluzdodíaembazadapolasanguriasdatraxedia.
NomarencalmadoíaneviñanosbarcosenprocuradocorpodeRamón.Naeirexada
vilaunhamullereunrapaciñochorabandiantedoCristomiragreiro.

56. Eisídecorreronoitodíasnosilenzoenatristura.
EunhamañánatracóuaopeirándaribeiraobarcoqueportabaocorpodeRamón.
Avilachoróudexeitoarrepiante,econmostrasdefondodorsoterraronnoadrodaeirexa
ocorpodoafogado.
EcandoRamónficóunacompañadetodososmortosdafeligresía,avilaalentóuforte,
revivéuconesperanza,easxentesvolveronacantarnoseutraballocotián.
Aterranonquerperderocorpoquenosemprestaeosmariñeirostaménobedecenaos
seusmandados,porquetaménsondeterra.Seeisínonfose,¡quémillorleitoparaun
mariñeiroqueofondodomar!

57. OPAIDEMIGUELIÑOCHEGABADASAMÉRICASeorapaznoncabíadegozonoseu
traxefesteiro.Migueliñosabíacosollospechadoscómoeraoseupai;perodenantesde

58. saírdacasabotóulleunhaolladaaoretrato.
Osamericanosxaestabandesembarcando.Migueliñoeasúanaiagardabannopeirán
doporto.Ocorazóndorapazbatíallenatáboadopeitoeosseusollosesculcabannas
greas,enprocuradopaiensoñado.
Desúpetoavistóunodelonxe.Eraomesmodoretrato,ouaíndamellorportado,e
Migueliñosintéuporilungrandeamorecantomáisseachegabaoamericano,máis
cobizasentíaorapazporenchelodebicos.Ai,oamericanopasóudelargosenmirar
paraninguén,eMigueliñodeixóudequerelo.
Agorasí,agorasíqueoera.Migueliñoavistóuoutrohomemoibentraxeadoeocorazón
dáballequeaqueleraoseupai.Orapazdebecíaseporbicaloafartar.¡Tiñaunportede
tantoseñorío!Ai,oamericanopasóudelargoenintansiquerareparóuqueoseguíanos
ollosangurentosdunneno.
Migueliñoescolléuasímoitospaisquenonoeraneatodosquixotolamente.
Ecandoesculcabaconmáisanguriafíxosecargodequeunhomeestabaabrazandoa
súanai.Eraunhomequenonseparecíaaoretrato;unhomemoiflaco,metidonuntraxe
moifloxo;unhomedecera,coasorellasforadocacho,cosollosencoveirados,tusindo...
AquelsíqueeraopaideMigueliño.