Chuong5.Vixmo.pdf Slide bài giảng Sinh học được trình bày rõ ràng, hình ảnh trực quan và nội dung súc tích

“Bài giảng được thiết kế công phu, hệ thống hóa kiến thức Sinh học một cách khoa học, logic và dễ tiếp cận. Các slide minh họa trực quan, hình ảnh sinh động giúp người học nắm vững khái niệm cốt lõi và liên hệ thực tiễn. Nội dung vừa đảm bảo tính chính xác học thuật, vừa khơi gợi tư duy phản biện, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo hứng thú cho sinh viên.”

1. CHƯƠNG 5
PHÂN LOẠI VĨ MÔ
•Nội dung & nhiệm vụ của PL. Vĩ Mô.
•Thứ hạng Phân loại bậc cao & Taxon bậc
cao
•Hệ thống phân loại sinh vật
•Thang phân loại sinh vật (Thang Linnê)
•Đặc điểm phân loại
1

2. PHÂN LOẠI VĨ MÔ (tiếp)
•Nội dung và nhiệm vụ của phân loại vĩ mô.
•Tập hợp các nhóm loài, nhóm các taxon giống nhau
được xem là có chung một tổ tiên gần nhất thành các
taxon bậc cao dần từ giống/chi(genus) đến ngành
(phylum), trên cơ sở phân tích mức độ giống nhau
và quan hệ nguồn gốc giữa các loài, các nhóm loài.
•Đặt tên khoa học cho các taxon.
•Sắp xếp các taxon vào các vị trí thích đáng trong hệ
thống phân loại sinh vật theo thang phân loại sinh vật
2

3. Thang ph©n lo¹i sinh vËt (thang Linnª)
•Linnê là người đề xuất và là người đầu tiên sử dụng
thang phân loại động vật gồm 5 bậc:
•CLASSIS (LỚP); ORDO (BỘ); GENUS (GIỐNG);
SPECIES (LOÀI) & VARIETAS (THỨ).
•Thang Linnê được bổ sung thêm hai bậc: Ngành
(phylum) (giữa Lớp và Giới) và Họ (Family) (giữa ordo
và genus) loại bỏ varietas. Như vậy thang PLĐV có 7
bậc bắt buộc.
•KINGDOM (GIỚI) PHYLUM (NGÀNH); CLASS (LỚP) ;
ORDO (BỘ); FAMILY (HỌ) ; GIỐNG (GENUS); LOÀI
(SPECIES)
3

4. Thang ph©n lo¹i sinh vËt (thang Linnª)
❖Gi÷a7bËcchÝnhlµc¸cbËcb¾tbuéccßnthªmc¸cbËc
phô.vÝdô
Tænghä(Superfamily)
Hä(Family)
Ph©nhä(Subfamily)
....................
❖Thangph©nlo¹i®éngvËtVarietastrỨíc®©ylµbËcb¾t
buéc,hiÖnnaylo¹ibávµthaythÕb»ngsubspecies(ph©n
loµi),
4

5. Thang bậc phân loại
1.Giới(Kingdom)
2.Ngành (Phylum)
3.Phân ngành (Subphylum)
4.Liên lớp (Supperclass)
5.Lớp (Class)
6.Phân lớp (Subclass)
7.Cohort
8.Liên bộ (Supperoder)
5

6. 9. Bộ (Order)
10. Phân bộ (Suborder)
11. Liên họ (Supperfamily) - oidae
12. Họ (Family) – idea
13. Phân họ (Subfamily) – inae
14. Tộc (tribe) – ini
15. Giống (genus)
16. Phân giống (Subgenus)
17. Loài (Species)
18. Phân loài (Subspecies)
6

7. Thang ph©n lo¹i ®éng vËt
Canis lupus -Chã sãi
Animalia
Chordata
Mamalia
Carnivora
Canidae
Canis
lupus
®éng vËt
Gi©y sèng
Cãvó
¡nthÞtsèng
Chã
Chã
sãi
Giíi (Kingdom)
Ngµnh (Phylum)
Líp (Class)
Bé (Order)
Hä (Family)
Gièng (Genus)
Loµi (Species)
7
Apis cerana -Ong mËt
Animalia
Arthropoda
Insecta
Hymenoptera
Apidae
Apis
cerana
®«ng vËt
Ch©n khíp
C«ntrïng
C¸nhmµng
OngmËt
Ong mËt
Ong mËt

8. BËc ph©n lo¹i & c¸ctaxon bËc trªn loµi.
Thøh¹ngph©nlo¹ibËccao(highercategories)lµ
cÊpbËc®ÓxÕps¾ptÊtc¶c¸ctaxonbËccao®îc
x¸c®ÞnhëcïngbËccñathangph©nlo¹isinhvËt.
(Mayr,1999).
8

9. C¸c taxon bËc cao
gièng (genus)
•Gièng lµ bËc ph©n lo¹i b¾t buéc thÊp nhÊt trong tÊt c¶ c¸c
bËc ph©n lo¹i trªn loµi ®îc x¸c ®Þnh b»ng sè liÖu so s¸nh.
Giống là thứ hạng phân loại gồm 1 loài hoặc một nhóm loài đơn phát
sinh tách biệt với các taxon khác cùng cấp bởi sự ngắt quãng rõ
ràng.
•Trong thùc hµnh ph©n lo¹i khuyÕn c¸o: ®é lín cña kho¶ng
c¸ch ph©n lo¹i tû lÖ nghÞch víi ®é lín cña gièng.
9

10. C¸c taxon bËc cao
•Kh«ng cã tiªu chuÈn hoµn toµn kh¸ch quan ®Ó ®Þnh ®Þnh
c¸c taxon bËc cao tõ gièng trë lªn, nªn còng kh«ng cã ®Þnh
nghÜa hoµn toµn kh¸ch quan, mµ chØ cã ®Þnh nghÜa thùc
nghiÖm cho giống
§Æc ®iÓm cña gièng.
Kh«ng tån t¹i nh÷ng ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i ®Æc biÖt quy ®Þnh
®Æc trng cña gièng. Linnaeus, (1737) : “ chÝnh b¶n th©n
gièng sinh ra c¸c ®Æc ®iÓm, kh«ng ph¶i ®Æc ®iÓm sinh ra
gièng”.

10

11. C¸c taxon bËc cao (tiÕp)
ý nghÜa cña gièng.
Mçi gièng gåm nh÷ng loµi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung gièng
nhau vµ lµ con ch¸u cña mét tæ tiªn chung gÇn nhÊt, v×
vËy: mçi gièng lµ mét ®¬n vÞ ph¸t sinh chñng lo¹i
(phylogenetic unite).
Mçi gièng bao gåm nh÷ng loµi cã cïng kiÓu thÝch nghi víi
®iÒu kiÖn sèng ®Æc trng v× vËy mçi gièng lµ mét ®¬n vÞ sinh
th¸i.
11

12. KiÓu thÝch nghi nhiÒu hưíng cña chim sÎ ë ®¶o Gal¸pagos
(theo Lach, 1947)
12
Certhidea
olovacea
D¹ng chim chÝch
G. scanden
G. magnirostris
G. fuliginosa
Camarhynchus
se c©y
G. fortis
SÎ sèng díi ®Êt
C. crassirostris
¨n thùc vËt
¨n c«n trïng
Dang gâ kiÕn
Cactospiza pallida
C. heliobates
C. parvulus
C. pauper
C. psittacula
Geospiza
G. conirostris
¨n x¬ng rång
G. difficilis
t« tiªn
cña chim sÎ
Pinaroloxias
inonota

13. Leptophlebiidae
Genus Choroterpes Eaton, 1881
Genus Choroterpides Ulmer, 1939
Genus Habrophlebiodes Ulmer, 1920
Genus Isca Gilles, 1951
Genus Thraulus Eaton, 1881
Polymitarcyidae
Genus Ephoron Williamson, 1802
Genus Polyplocia Lestage, 1921
Genus Povilla Navás, 1912
Potamanthidae
Genus Potamanthus Pictet, 1843
Genus Rhoenanthus Eaton, 1881
Ephemeridae
Genus Eatonigenia, Ulmer, 1939
Genus Ephemera Linnaues, 1758

14. Ephemerellidae
Genus Cincticostella Allen, 1971
Genus Crinitella Allen and Edmunds, 1963
Genus Drunella Needham, 1905
Genus Eburella Kang and Yang, 1995
Genus Ephacerella Paclt, 1994
Genus Serratella Edmund, 1959
Genus Torleya Lestage, 1917
Astremerellidae
Genus Vietnamella Tshernova, 1972
Teloganellidae
Genus Teloganella Ulmer, 1939
Teloganodidae
Genus Teloganodes, Eaton, 1858

15. Caenidae
Genus Brachycercus Curtis, 1834
Genus Caenis Stephen, 1835
Genus Caenoculis Soldán, 1986
Genus Clypeocaenis Soldán, 1978
Prosopistomatidae
Genus Prosopistoma Latraelle, 1883
Neoephemeridae
Genus Potamanthellus Lestage, 1931
Isonychiidae
Genus Isonychia, Eaton, 1871

16. Heptageniidae
Genus Afronurus Lestage, 1924
Genus Asionurus Braasch and Soldán, 1986
Genus Compsoneuria Eaton, 1881
Genus Ecdyonurus Eaton, 1868
Genus Epeorus Eaton, 1881
Genus Iron Eaton, 1883
Genus Paegniodes Eaton, 1881
Genus Rhithrogena Eaton, 1881
Genus Rhithrogeniella Ulmer, 1939
Genus Thalerosphyrus Eaton, 1881
Genus Trichogenia Braasch and Soldán, 1988

17. Baetidae
Genus Acentrella Bengtson, 1912
Genus Baetiella Uéno, 1931
Genus Baetis Leach, 1815
Genus Centroptella Braasch and Soldán, 1980
Genus Cloeon Leach, 1815
Genus Heterocloeon McDunnough, 1925
Genus Labiobaetis Novikova and Kluge, 1987
Genus Nigrobaetis Kazlauskas, 1987
Genus Platybaetis Müller-Liebenau, 1980
Genus Procloeon Bengtsson, 1915

18. C¸c taxon bËc cao (tiÕp)
Hä (family)
•Không có tiêu chuẩn hoàn toàn khách quan để xác
định các taxon bậc cao, nên không có định nghĩa
hoàn toàn khách quan,mà chỉ có định nghĩa thực
nghiệm cho các taxon bậc cao trong đó có HỌ:
•Họ là bậc phân loại của một taxon bao gồm một
giống hoặc một nhóm giống có quan hệ họ hàng.
•Cũngnhưđốivớigiống,trongthựchànhphânloại
khuyếnnghị:độlớncủakhoảngcáchphânloạitỷ
lệnghịchvớiđộlớncủaHọ
18

19. C¸c taxon bËc cao (tiÕp)
•Thông thường, các họ động vật được xác định bằng
những đặc điểm thích nghi phù hợp với một vùng
thích nghi đặc trưng, ví dụ: các loài chim gõ kiến,
họ Picidae; các loài bọ lá thuộc họ Chrysomelidae;
các loài xen tóc thuộc họ Cerambycidae...
•Vùng thích nghi càng đặc trưng, thì khoảng cách
phân loại giữa các họ càng lớn.
•Họ là bậc phân loại rất tiện ích trong thực nghiệm.
mỗi taxon bậc họ thường có những đặc điểm thích
nghi đặc trưng, có thể dễ dàng nhận biết và phân
biệt chỉ qua những quan sát đầu tiên.
19

20. C¸c taxon bËc cao (tiÕp)
•HÇu hÕt hoÆc toµn bé c¸c loµi trong mét hä cô thÓ, thêng
chiÕm c¸c æ sinh th¸i gièng nhau trong mét quÇn x·.
VÝ dô: hä Ong mËt – Apidae, hä xÐn-tãc – Cerambycidae;
hä chim bãi c¸ - Alcedinidae;
•Theo thèng kª cña Perrie (1932), ®Õn cuèi thÕ kû 19, ®· cã
1.700 hä sinh vËt ®îc ghi nhËn. GÇn ®©y nhÊt cña Mayr ®·
ghi nh©n 6.200 hä ®éng vËt (bao gåm 5.600 hä Metazoa &
580 hä Protozoa).
• N¨m 1758 Linaeus míi chØ ghi nhËn 4.162 loµi sinh vËt
thuéc 312 gièng (genus).
•Quy ®Þnh vÒ c¸ch gäi tªn liªn hä, hä, ph©n hä)
20

21. Leptophlebiidae
Habrophlebiodes

22. Gratia
Leptophlebiidae
Thraulus bishopi

23. Polymitarcyidae
Polyplocia orientalis

24. Gratia
Polymitarcyidae
Povilla (Languidipes) corporaali

25. Potamanthidae
Rhoenanthus speciosus

26. Ephemeridae
Ephemera sp.

27. Ephemerellidae
Toleya

28. Austremerellidae
Vietnamella

29. Caenidae
Caenis sp.

30. Gratia
Caenidae
Caenis sp.1

31. Heptageniidae
Thalerosphyrus sp.

32. Gratia
Heptageniidae
Ecdyonurus sp.1

33. Baetidae
Platybaetis

34. Baetidae

35. Gratia
Baetidae
Cloeon sp.1

36. Gratia
Baetidae
Cloeon sp.2

37. CÁC TAXON BẬC CAO (tiếp)
•Bộ (Order); Lớp (Classes) & Ngành (Phyla).
•Mỗi taxon bậc cao trên họ đại diện cho một
nhánh tiến hoá
•Những đặc điểm thích nghi của các nhóm loài
là cơ sở để xác định các taxon bậc họ, nhưng
rất ít tác dụng trong việc xác định các đơn vị
bậc cao trên họ.
•Ngọai trừ những nhóm có kiểu thích nghi đặc
biệt như bộ Bọ chét –Siphonaptera; bộ Dơi –
Chiroptera ; bộ Chim cánh cụt –Impennis....
37

38. 38
Protura
Collembola
Diplura
Mycrocoryphila
Thysanura
Ephemeroptera
Odonata
Grylloblattaria
Phasmida
Orthoptera
Mantodea
Blattaria
Isoptera
Dermaptera
Embiidina
Plecoptera
Zoraptera
Psocoptera
Phthiraptera
Hemiptera
Homoptera
Thysanoptera
Mecoptera
Siphonaptera
Neuroptera
Coleoptera
Strepsiptera
Diptera
Tricoptera
Lepidoptera
Hymenoptera
Holometabola
Hemipteroid
Orthopteroid
Paleoptera
Neoptera
Entognatha
Insecta
H×nh 1: ph¸t sinh chñng lo¹i cña hexapoda (Kristensen, 1981)

39. 39

40. 40

41. 41

42. 42
Musca
Musca domestica

43. 43
Pediculus

44. 44

45. 45
Coleoptera

46. 46
Papilio

47. 47
Ichneumon

48. 48

49. 49

50. CÁC TAXON BẬC CAO (tiếp)
•Hầu hết các taxon bậc cao trên họ của khu hệ
động vật hiện nay được xác định khá rõ ràng, với
khoảng cách phân loại lớn, giữa các taxon ít có
những dạng trung gian.
•Nhưng cũng có một số nhóm do đánh giá lại giá trị
phân loại của các đặc điểm phân loại dẫn đến việc
phân loại lại hoàn toàn như một vài nhóm động
vật không xương sống bậc thấp như Sán lông –
Turbbellaria và ngành chân khớp –Arthropoda...
•Theo thống kê gần đây, khu hệ đông vật hiện đã ghi
nhận 772 bộ; 144 lớp; 29 ngành.
50