Czy przepis prawa może być abuzywny?

Prezentacja na konferencję 50 lat KC. Błędna implementacja dyrektywy 1993/13/EWG i wypaczenia sensu regulacji w orzecznictwie SOKiK

1. Czy przepis prawa może być abuzywny ? dr Zbigniew Okoń „50 lat KC” / Kraków / 15-16 kwietnia 2014

2. N iedozwolone postanowienie umowne – pojęcie Klauzula generalna (art. 385[1] KC): Postanowienie umowne jest niedozwolone jeżeli kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy Reguła interpretacyjna (art. 385[3] KC): Lista klauzul „podejrzanych” o abuzywność , co do których istnieje domniemanie sprzeczności z dobrymi obyczajami

3. Rola reguły interpretacyjnej z art. 385[1] KC „ w przepisie tym chodzi o ułatwienie sądowi dociekań, czy rozważane in casu postanowienie wzorca kontraktowego stanowi postanowienie niedozwolone, to znaczy takie, które kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy” Wyrok SN z 3 lutego 2006 r ., sygn. I CK 297/ 05

4. Art. 385[3] pkt 15: W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności : [ …] zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia

5. „Bank może wypowiedzieć Umowę z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia i tylko z ważnych powodów, a w szczególności (… )” Sygn. XVII AmC 949/10, XVII AmC 3530/10 „ Bank może wypowiedzieć Umowę tylko z ważnych powodów, a w szczególności. . .” Sygn.: XVII AmC 1457/ 09, XVII Amc 1582/09, XVII AmC 1497/09, Akt XVII AmC 757/10 , XVII AmC 1645/10, XVII AmC 2136/10

6. „Umowa może zostać wypowiedziana przez Bank BGŻ z ważnych przyczyn, w przypadku: (…) wycofania Karty z oferty Banku BGŻ” Sygn. XVII AmC 3511/10 „Każda ze stron ma prawo rozwiązania umowy świadczenia usług [monitoringu obiektów] za wypowiedzeniem” Sygn. XVII AmC 2218/10

7. „ Apart zastrzega sobie prawo do zakończenia Programu w każdym czasie po upływie 30 dni, od ogłoszenia takiej informacji w salonach lub na stronie internetowej Apart ” Sygn. XVII AmC 7/ 10 „Organizator zastrzega sobie prawo (…) zakończenia Programu KARTA STAŁEGO KLIENTA w każdym momencie” Sygn .: XVII AmC 3694/ 12 , podobne: Akt XVII AmC 5/12, XVII AmC 4185/12

8. W odniesieniu do uprawnienia przedsiębiorcy do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony „nawet w przypadku przyznania w umowie konsumentowi takich samych uprawnień do jej wypowiadania, jakie zostały przyznane przedsiębiorcy, postanowienie to będzie podlegało ocenie z zastosowaniem domniemania, że jest ono postanowieniem niedozwolonym .” Wyrok SA w Warszawie z dnia 13 listopada 2012 r.VI ACa 801/12

9. Wnioski z orzecznictwa Zamieszczenie w umowie postanowienia przewidującego uprawnienie do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony bez podania przyczyn jest zawsze klauzulą niedozwoloną Dopuszczalne jest postanowienie przewidujące wypowiedzenie umowy zawartej na czas nieoznaczony tylko w przypadku enumeratywnego wyliczenia ważnych przyczyn Ważną przyczyną nie jest zakończenie świadczenia określonych usług (wycofanie ich z oferty)

10. Zobowiązania bezterminowe o charakterze ciągłym Podstawowa zasada - art. 365[1] KC: „zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu” Wyjątki wynikające jedynie z bezwzględnie obowiązujących lub semiimperarywnych przepisów szczególnych (np. 730 KC)

11. Zasada swobody umów nie może prowadzić do tworzenia stosunków obligacyjnych , które naruszają wolności ich podmiotów. Tę granicę narusza zobowiązanie, od którego nigdy nie byłoby można się uwolnić Dopuszczenie zobowiązań wiążących strony „wieczyście” prowadziłoby do zatarcia granicy pomiędzy prawami podmiotowymi bezwzględnymi a prawami względnymi Zapewnienie możliwości wypowiedzenia umowy tylko z przyczyn wskazanych w umowie nie jest wystarczające, bo w rzeczywistości przyczyny te mogą nigdy nie wystąpić

12. Zakończenie bezterminowej umowy zawartej z konsumentem Regulacja art. 385[1]-385[3] KC zakazuje jedynie zamieszczania określonych postanowień w umowie/wzorcu umownym Art. 385[3] pkt 15 nie wyłącza stosowania art. 365[1], 730, 919 § 2 KC – nadal dopuszczalne jest zakończenie stosunku obligacyjnego na tej podstawie W świetle orzecznictwa nie jest dopuszczalne dosłowne zacytowanie przepisu KC w umowie/wzorcu umownym

13. Czy takie rozwiązanie wymusza dyrektywa 93/13/ EWG? Dyrektywa do warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe zalicza: Warunki, których celem lub skutkiem jest umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony bez właściwego powiadomienia, chyba że istnieją ku temu poważne podstawy (załącznik, pkt 1 lit. g) Wyjątek w odniesieniu do usług finansowych: Dopuszczalność stosowania postanowień przewidujących uprawnienie do jednostronnego rozwiązania umowy (również zawartej na czas określony) bez wcześniejszego zawiadomienia , jeżeli istnieją ku temu uzasadnione powody, pod warunkiem że dostawca zobowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia drugiej strony umowy o rozwiązaniu umowy

14. Cel regulacji dyrektywy 93/13/EWG Celem dyrektywy nie jest ochrona „trwałości” umów na czas nieoznaczony zawartych przez konsumenta Celem dyrektywy jest zapewnienie konsumentowi odpowiedniego powiadomienia o rozwiązaniu umowy (okresu wypowiedzenia) Polska implementacja nie zapewnia konsumentom ochrony w tym zakresie

15. Orzecznictwo TS UE (1) Przy ocenie znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta należy oceniać „czy i, w odpowiednim przypadku, w jakim zakresie postanowienia umowne stawiają konsumenta w sytuacji gorszej niż ta przewidziana w obowiązujących przepisach krajowych” (sprawa C-415/ 11) „dyrektywa ma zastosowanie do klauzul ogólnych warunków włączonych do umów zawartych między przedsiębiorcą a konsumentem, które przejmują zasadę prawa krajowego mającą zastosowanie do innej kategorii umowy” (sprawa C‑92/ 11)

16. Orzecznictwo TS UE (2) „Sąd krajowy jest zobowiązany, gdy stosuje się przepisy krajowe […] w celu wykładni tych przepisów, o ile jest to możliwe, dokonywać ich interpretacji w świetle brzmienia i celu dyrektywy” ( sprawy połączone C-240/98 do C-244/98)

17. Wnioski W zakresie wypowiedzenia umowy zawartej z konsumentem przepisy KC nie zapewniają ochrony w obszarze wymaganym przez dyrektywę 93/13/EWG W obecnym kształcie art. 385[1] pkt 15 nieuzasadniony sposób utrudnia obrót Polskie sądy nie wykorzystują możliwości prowspólnotowej interpretacji prawa i ignorują dorobek orzecznictwa TS UE Niezbędne jest głębsze zainteresowanie nauki prawa regułami interpretacyjnymi z art. 385[3] KC

18. Instytut Allerhanda Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków www.allerhand.pl   [email protected] tel.: + 48 (12) 341 46 48 fax : + 48 (12) 444 73 41   Dane kontaktowe: dr Zbigniew Okoń m ail : [email protected] tel. kom : + 48 510 200 663 Prezentacja na WWW: www.slideshare.net / zbigniewokon