Fiqih dan Adab Islam dalam Berhutang.ppsx

pensiundengankarya 6 views 24 slides Oct 22, 2025
Slide 1
Slide 1 of 24
Slide 1
1
Slide 2
2
Slide 3
3
Slide 4
4
Slide 5
5
Slide 6
6
Slide 7
7
Slide 8
8
Slide 9
9
Slide 10
10
Slide 11
11
Slide 12
12
Slide 13
13
Slide 14
14
Slide 15
15
Slide 16
16
Slide 17
17
Slide 18
18
Slide 19
19
Slide 20
20
Slide 21
21
Slide 22
22
Slide 23
23
Slide 24
24

About This Presentation

Fiqih dan Adab dalam Berhutang


Slide Content

BERILMU SEBELUM
BERHUTANG

UTANG-PIUTANG
(QARDH)
PINJAM-MEMINJAM
(‘ARIYAH)
هلدب درب ءيشلا كيلمت
“Penyerahan kepemilikan suatu benda dengan
ketentuan dikembalikan gantinya kemudian.”
Contoh:
Pinjam telur ayam, kembali telur yang lain
Pinjam uang kembali uang dengan nomor seri yang
berbeda
ضوع لاب ةتقؤم ةعفنم كيلمت
“Menyerahkan kepemilikan manfaat (suatu
benda) dalam waktu tertentu tanpa imbalan.”
Contoh:
Pinjam motor, kembali motor yang sama
Pinjam tangga, kembali tangga sama

ANJURAN MEMBERI PINJAMAN
ملس و هيلع هللا ىلص يبنلا نأ دوعسم نبا نع
لاإ نيترم اضرق املسم ضرقي ملسم نم ام لاق
.ةرم اهتقدصك ناك
Artinya: Ibnu Mas’ud meriwayatkan bahwa Nabi SAW bersabda , “Tidaklah
seorang muslim yang meminjamkan muslim (lainnya) dua kali kecuali
yang satunya adalah (senilai) sedekah.” (HR. Ibnu Majjah)
تي أر ملس و هبلع هللا ىلص هللا لوسر لاق لاق كل ام نب سنأ نع
ضرقلاو اهلاثمأ رشعب ةقدصلا ابوتكم ةنجلا باب ىلع يب يرسأ ةليل
لاق ةقدصلا نم لضفأ ضرقلا ل اب ام ليربج اي تلقف رشع ةينامثب
ةجاح نم لاإ ضرقتسيلا ضرقتسملاو هدنع و لأسي لئاسلا نلأ.
Artinya: Anas bin Malik berkata bahwa Rasulullah bersabda,” aku melihat pada
waktu malam di-isra’kan, pada pintu surga tertulis: sedekah dibalas sepuluh kali
lipat dan qardh delapan belas kali. Aku bertanya, Wahai Jibril, mengapa qardh
lebih utama dari sedekah? Ia menjawab, karena peminta, meminta sesuatu
padahal ia punya, sedangkan yang meminjam tidak akan meminjam kecuali
karena keperluan.” (HR. Ibnu Majjah)
لاق ملسو هيلع هللا ىلص يبنلا نع ةريره يبأ نع
سفن اين دلا برك نم ةبرك ملسم نع سفن نم :
نمو ، ةمايقلا موي ب رك نم ةبرك هنع هللا
ايندلا ىف هيلع هللارسي ايندلا ىف رعسم ىلعرسي
هللا رتس ايندلا يف ملسم ىلع رتس نمو ، ةرخلأاو
يف دبعلا نوع يف هللاو ، ةرخلأاو ايندلا يف هيلع
.هيخأ نوع

ANJURAN MENGHINDARI UTANG
ملسو هيلع هللا ىلص يبنلا نأ اهنع هللا يضر ةشئاع نع

ِ
مَث
أْ
َمْلا َنِم َكِب ُذوُع
أَ
يِّن
إِ
َّمُهَّللا :ةلاصلا يف وعدي ناك

ِ
مَرْغَمْلا َنِم ُذيِعَتْسَت اَم َرَثْك
أَ
اَم : ٌلئِاَق ُهَل َلاَقَف .
ِ
مَرْغَمْلاَو

َفَلْخ
أَ
َف َدَعَوَو ، َبَذَكَف َثَّدَح َمِرَغ اَذ
إِ
َلُجَّرلا َّن
إِ
: َلاَقَف
Dari Aisyah r.a: bahwa Rasulullah berdo’a dalam shalat: “Ya Allah aku berlindung
kepadamu dari berbuat dosa dan terlilit hutang. Lalu ada seseorang yang bertanya:
“Mengapa anda banyak meminta perlindungan dari hutang, wahai Rasulullah?” Beliau
menjawab: “Sesungguhnya seseorang apabila sedang berhutang ketika dia berbicara
biasanya berdusta dan bila berjanji sering menyelisihinya.” (HR Bukhari Muslim)
ا
َنْيَت
أَ
َّمُث ،ُهاَّنَّفَكَو ُهاَنْطَّنَحَو ُهاَنْلَّسَغَف ،ٌلُجَر َيـِّفُوُت َلاَق ٍرِباَج ْنَع
: ا
َنْلُقَف ، ِهْيَلَع يِّلَصُي َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهللا ىَّلَص ِهللا َلْوُسَر ِهِب
،
ِناَراَنيِد : اَنْلُق ؟ٌنْيَد ِهْيَلَع
أَ
: َلاَق َّمُث ،ىًطُخ اَطَخَف ؟ِهْيَلَع يِّلَصُت
:
َةَداَتَق ْوُب
أَ
َلاَقَف ،ُهاَنْيَت
أَ
َف ،َةَداَتَق ْوُب
أَ
اـَمُهَلَّمَحَتَف َفَرَصْناَف

َّقِح
أُ
( :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهللا ىَّلَص ِهـّٰللا ُلْوُسَر َلاَقَف ،َّيَلَع ِناَراَنْيِّدلا

َلاَق َّمُث ِهْيَلَع ىَّلَصَف ،ْمَعَن :َلاَق )؟ُتِّيَمـْلا اـَمُهْنِم ئَ
ِرَبَو ُمْيِرَغْلا
،
ِ
سْم
أَ
َتاَم اـَمَّن
إِ
:َلاَقَف )؟ِناَراَنيِّدلا َلَعَف اَم( :
ٍ
مْوَيِب َكِلٰذ َدْعَب

ُلْوُسَر َلاَقَف ،اـَمُهُتْيَضَق ْدَقَل :َلاَقَف ،ِدَغْلا َنِم ِهْيَل
إِ
َداَعَف :َلاَق
)
ُهُدْلِج ِهْيَلَع ْتَدَرَب َنلْآا( : َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهللا ىَّلَص ِهـّٰللا
:
َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهَّللا ىَّلَص ِهَّللا ُلوُسَر َلاَق َلاَق َةَرْيَرُه يِب
أَ
ْنَعو
)
ُهْنَع ىَضْقُي ىَّتَح ِهِنْيَدِب ٌةَقَّلَعُم
ِ
نِمؤُْمْلا ُسْفَن(
“Dari Abu Hurairah r.a., Rasulullah ﷺ bersabda, “Jiwa seorang mukmin itu tertahan
oleh sebab utangnya sampai utang itu dilunasi.”

Adab Menghutangkan
•Menunggu sampai mampu
•Menagih dengan cara baik-baik
•Memutihkan utang

1. MENUNGGU SAMPAI MAMPU
ى
َل
إِ
ٌةَرِظَنَف ٍةَرْسُع وُذ َناَك ْن
إَِو
:ةرقبلا( ...
ٍةَرَسْيَم
280)
نم : لاق ملسو هيلع هللا ىلص يبنلا نع ةريره يبأ نع
ةبرك هنع هللا سفن اين دلا برك نم ةبرك ملسم نع سفن
ايندلا ىف رعسم ىلع رسي نمو ، ةمايقلا موي ب رك نم
ملسم ىلع رتس نمو ، ةرخلأاو ايندلا ىف هيلع هللا رسي
نوع يف هللاو ، ةرخلأاو ايندلا يف هيلع هللا رتس ايندلا يف
هيخأ نوع يف دبعلا.
Artinya: “Dari Abu Hurairah dari Nabi SAW, beliau bersabda: Barangsiapa yang
melepaskan dari seorang musli kesusahan dunia, maka Allah akan melepaskan
kesusahannya pada hari kiamat; dan barangsiapa yang memberikan
kemudahan kepada oarng yang sedang mengalami kesulitan di dunia, maka
Allah akan memberikan kemudahan kepadanya di dunia dan di akhirat; dan
barangsiapa yang menutupi ‘aib seorang muslim di dunia, maka Allah akn
menutupi ‘aibnya di dunia dan di akhirat; dan Allah akan senantiasa menolonh
hambanya, selama hamba itu menolong saudaranya.”
يبأ نع ،شمعلأا انربخأ ،ريمن نبا انثدح
هيلع هللا ىلص يبنلا نع ،ةديرب نع ،دواد
لك هل ناك ارسعم رظنأ نم« :لاق ملسو
هل ناك هلح دعب هرظنأ نمو ،ةقدص موي
»ةقدص موي لك يف هلثم

2. MEMUTIHKAN UTANG

ٍةَرَسْيَم ىَل
إِ
ٌةَرِظَنَف ٍةَرْسُع وُذ َناَك ْن
إَِو

ْمُكَل ٌرْيَخ اوُقَّدَصَت ْن
أَ
َو

َنوُمَلْعَت ْمُتْنُك ْن
إِ
:ةرقبلا(280)

2. MEMUTIHKAN UTANG

َبيِص
أُ
:َلاَق ،ِّي
ِ
رْدُخْلا ٍديِعَس يِب
أَ
ْنَع

ُهللا ىَّلَص ِهللا ِلوُسَر ِدْهَع ىَلَع ٌلُجَر

َرُثَكَف ،اَهَعاَتْبا
ٍ
راَمِث يِف َمَّلَسَو ِهْيَلَع

ُهللا ىَّلَص ِهللا ُلوُسَر َلاَقَف :َلاَق ،ُهُنْيَد
:
َلاَق " ِهْيَلَع اوُقَّدَصَت " :َمَّلَسَو ِهْيَلَع

َءاَفَو َكِلَذ ْغُلْبَي ْمَلَف ِهْيَلَع ُساَّنلا َقَّدَصَتَف

ِهْيَلَع ُهللا ىَّلَص ُّيِبَّنلا َلاَقَف ،ِهِنْيَد

ْمُكَل َسْيَلَو ،ْمُتْدَجَو اَم اوُذُخ " :َمَّلَسَو
َ
كِلَذ لَّا
إِ

2. MEMUTIHKAN UTANG
،
ِ
رَسَيْلا يِب
أَ
ْنَع
ٍ
سْيَق
ِ
نْب َةَلَظْنَح ْنَع

ِهْيَلَع ُهَّللا ىَّلَص ِهَّللا ِلوُسَر ِبِحاَص

ُهَّللا ىَّلَص ِهَّللا ُلوُسَر َلاَق :َلاَق َمَّلَسَو
ي
ِف ُهَّللا ُهَّلِظُي ْن
أَ
َّبَح
أَ
ْنَم :َمَّلَسَو ِهْيَلَع
ُ
هَل ْعَضَيَل ْو
أَ
اًرِسْعُم ْرِظْنُيْلَف ،ِهِّلِظ

3. MENAGIH DENGAN BAIK-BAIK

3. MENAGIH DENGAN BAIK-BAIK

َمُهْنَع ُهَّللا َيِضَر ِهَّللا ِدْبَع
ِ
نْب
ِ
رِباَج ْنَع
،
َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهللا ىَّلَص ِهَّللا َلوُسَر َّن
أَ
،
َعاَب اَذ
إِ
اًحْمَس لًا
ُجَر ُهَّللا َمِحَر« :َلاَق
حيحص( »ى
َضَتْقا اَذ
إَِو ،ىَرَتْشا اَذ
إَِو
)يراخبلا

Adab Berhutang
•Yakin mampu bayar
•Membayar dengan yang lebih baik
•Tidak menunda pembayaran
•Mencatat utang

1. YAKIN BISA BAYAR

ِهْيَلَع ُهللا ىَّلَص ِهللا َلوُسَر َّن
أَ
،َةَرْيَرُه يِب
أَ
ْنَع
،ا
َهَءاَد
أَ
ُديِرُي
ِ
ساَّنلا َلاَوْم
أَ
َذَخ
أَ
ْنَم " :َلاَق ،َمَّلَسَو

ُهللا ُهَفَلْت
أَ
،اَهَفلَا
ْت
إِ
ُديِرُي اَهَذَخ
أَ
ْنَمَو ،ُهْنَع ُهللا اَهاَّد
أَ
"
َّلَجَو َّزَع
)يراخبلا هاور(

1. YAKIN BISA BAYAR
ى
َّلَص ِّيِبَّنلا
ِ
نَع ،ُهْنَع ُهَّللا َيِضَر َةَرْيَرُه يِب
أَ
ْنَع

َل
أَ
َس َليئِاَرْس
إِ
يِنَب ْنِم لًا
ُجَر َّن
أَ
« :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهللا
ا
َهَعَفَدَف ،ٍراَنيِد َفْل
أَ
ُهَفِلْسُي ْن
أَ
ِب َليئِاَرْس
إِ
يِنَب َضْعَب

َذَخ
أَ
َف ،اًبَكْرَم ْدِجَي ْمَلَف ،ِرْحَبلا يِف َجَرَخَف ِهْيَل
إِ
ا
َهِب ىَمَرَف ،ٍراَنيِد َفْل
أَ
اَهيِف َلَخْد
أَ
َف ،اَهَرَقَنَف ،ًةَبَشَخ
ا
َذ
إِ
َف ،ُهَفَلْس
أَ
َناَك يِذَّلا ُلُجَّرلا َجَرَخَف ،ِرْحَبلا يِف
»ا
ًبَطَح ِهِلْه
لِأَ
اَهَذَخ
أَ
َف ،ِةَبَشَخلاِب
)يراخبلا حيحص(

2. MEMBAYAR DENGAN YANG LEBIH BAIK
اركب ملسو هيلع هللا ىلص يبنلا فلتسا : لاق عفار يبأ نع
ينإ : تلقف ، هركب لجرلا يضقأ نأ ينرمأف ةقدصلا لبإ هتءاجف
نم ن
إف هايإ هطعأ : لاقف ايعابر ارايخ لامج لاإ لبلإا يف دجأ مل
ءاضق مهنسحأ سانلا ريخ.
Dari Abu Rafi’ ia berkata: “Nabi berhutang seekor unta perawan, kemudian datanglah
unta hasil zakat. Lalu Nabi memerintahkan kepada saya untuk membayar kepada laki-
laki pemberi utang dengan unta yang sama (perawan). Saya berkata: ‘Saya tidak
menemukan di dalam untu-unta hasil zakat itu kecuali unta yang berumur enam masuk
tujuh tahun.’ Nabi kemudian bersabda: ‘Berikan saja unta tersebut, karena sebaik-baik
manusia itu adalah orang yang paling baik dalam membayar utang.” (HR. Muslim)

2. MEMBAYAR DENGAN YANG LEBIH BAIK
هللا ىلص يبنلا تيتأ لاق هللا دبع نب رباج نع
نيد هيلع يل ناكو دجسملا يف وهو ملسو هيلع
)هيلع قفتم( يندازو يناضقف

Kelebihan atas
Pinjaman
Tambahan atas pinjaman
yang disyaratkan
Tambahan atas pinjaman
tanpa syarat
Memberikan hadiah
sebelum melunasi
hutang
طرش ضرق لكو :ةمادق نبا لاق
فلاخ ريغب مارح وهف هديزي نأ هيف
تيتأ لاق هللا دبع نب رباج نع
يف وهو ملسو هيلع هللا ىلص يبنلا
نيد هيلع يل ناكو دجسملا
)هيلع قفتم( يندازو يناضقف
هللا ىلص هللا لوسر نأ عفار يبأ نع
، اركب لجر نم فلستسا ملسو هيلع
رمأف ، ةقدصلا لبإ نم لبإ هيلع تمدقف
هيلإ عجرف ، هركب لجرلا يضقي نأ عفار ابأ
ارايخ لاإ اهيف دجأ ام : لاقف عفار وبأ
سانلا رايخ ن
إف هايإ هطعأ : لاقف ، ايعابر
)ملسم( ءاضق مهنسحأ
:لجأ ىلإ ضرقلا يف رمع نبا لاق
نم لضفأ ىطعأ نإو هب سأب لا
طرتشي مل ام همهارد
ِهْيَلَع ُهَّللا ىَّلَص ِّيِبَّنلا ْنَع
ٍ
سَن
أَ
ْنَع

لَاَف ْمُكُدَح
أَ
َضَرْق
أَ
اَذإ : َلاَق َمَّلَسَو
يف يراخبلا هاور( .
ًةَّيِدَه ْذُخ
أْ
َي
)هخيرات
ضرقي انم لجرلا كلام نب سنأ نع
لاق لاق ؟هل يدهيف لاملا هاخأ
اضرق مكدحأ ضرقأ اذإ هللا لوسر
لاف ةبادلا ىلع هلمح وأ هل ىدهأف
ىرج نوكي نأ لاإ . هلبقي لاو اهبكري
نبل هجرخأ( كلذ لبق هنيبو هنيب
)هجام

Kelebihan atas
Pinjaman
Benda
Nilai guna/jasa
Maknawi
Uang, barang berharga, dll
Hak menempati rumah, menaiki
mobil, jasa mencucikan baju, dll.
Do’a, Meraih kedudukan (syafa’ah)

3. TIDAK MENUNDA PEMBAYARAN
هيلع هللا ىلص
ِهللا َلوُسَر َّن
أَ
؛َةَرْيَرُه يِب
أَ
ْنَع

ْمُكُدَح
أَ
َعِبْت
أُ
اَذ
إَِو .ٌمْلُظ ِّيِنَغْلا ُلْطَم :َلاَق ،ملسو
ْ
عِبَّتَيْلَف ،ئٍِلَم ىَلَع

Hukuman telat bayar hutang dalam pandangan syariah
Telat bayar
hutang
Tak mampu
Mampu

ٌةَرِظَنَف ٍةَرْسُع وُذ َناَك ن
إَِو{
:ةرقبلا( }...
ٍةَرَسْيَم ىَل
إِ
280)

ُّلِحُي دـِجاولا ُّيَل" :ثيدح
هاور "ه
َضرِعو هـتبوقع
يراخبلا

1.Sanksi yang disebut dalam fatwa ini adalah sanksi yang dikenakan LKS
kepada nasabah yang mampu membayar , tetapi menunda-nunda
pembayaran dengan disengaja.
2.Nasabah yang tidak/belum mampu membayar disebabkan force majeur
tidak boleh dikenakan sanksi.
3.Nasabah mampu yang menunda-nunda pembayaran dan/atau tidak
mempunyai kemauan dan itikad baik untuk membayar hutangnya boleh
dikenakan sanksi.
4.Sanksi didasarkan pada prinsip ta'zir, yaitu bertujuan agar nasabah lebih
disiplin dalam melaksanakan kewajibannya.
5.Sanksi dapat berupa denda sejumlah uang yang besarnya ditentukan
atas dasar kesepakatan dan dibuat saat akad ditandatangani.
6.Dana yang berasal dari denda diperuntukkan sebagai dana sosial.
Ketentuan Murabahah Bank Syariah DSN MUI:
Denda telat bayar

4. MENCATAT UTANG
ى
ًّمَـسُم ٍـلَج
أَ
ىَل
إِ

ٍ
ـنْيَدِب ْـمُتْنَياَدَت اَذ
إِ
اوُنَمآ َنيِذَّلا اـَهُّي
أَ
اَي
ُ
cهوُبُتْكاَف

ا
ـَمَك َـبُتْكَي ْـن
أَ
ٌـبِتاَك َـب
أْ
َي لَا
َو ِـلْدَعْلاِب ٌـبِتاَك ْـمُكَنْيَب ْـبُتْكَيْلَو

ُـهَّبَر َـهَّللا
ِ
ـقَّتَيْلَو ـُّقَحْلا ِـهْيَلَع يِذَّلا ِـلِلْمُيْلَو ْـبُتْكَيْلَف ُـهَّللا ُـهَمَّلَع

ْو
أَ
اًهيِفَـس ـُّقَحْلا ِـهْيَلَع يِذَّلا َـناَك ْـن
إِ
َف ائًْيَش ُـهْنِم ْـسَخْبَي لَا
َو

ِــلْدَعْلاِب ُــهُّيِلَو ْــلِلْمُيْلَف َوُه ــَّلِمُي ْــن
أَ
ُعيِطَتْــسَي لَا ْو
أَ
اــًفيِعَض

ٌـلُجَرَف
ِ
ـنْيَلُجَر اـَنوُكَي ْـمَل ْـن
إِ
َف ْـمُكِلاَجِر ْـنِم
ِ
ـنْيَدي
ِ
هَش اوُد
ِ
هْشَتْـساَو

َرِّكَذُتَف اـَمُهاَدْح
إِ
ـَّلِضَت ْـن
أَ
ِـءاَدَهُّشلا َـنِم َـنْوَضْرَت ْـنَّمِم ِـناَت
أَ
َرْماَو

ْـن
أَ
اوُم
أَ
ْـسَت لَا
َو اوُعُد اـَم اَذ
إِ
ُـءاَدَهُّشلا َـب
أْ
َي لَا
َو ىَرْخ
لْأُ
ا اـَمُهاَدْح
إِ

ُـمَوْق
أَ
َو ِـهَّللا َدْنِع ُطَـسْق
أَ
ْـمُكِلَذ ِـهِلَج
أَ
ىـَل
إِ
اًريِبَك ْو
أَ
اًريِغَـص ُـهوُبُتْكَت
ًــةَرِضاَح ًــةَراَجِت َــنوُكَت ْــن
أَ
لَّا
إِ
اوُباَتْرَت لَّاأَ
ىــَنْد
أَ
َو ِــةَداَهَّشلِل
ا
َذ
إِ
اوُد
ِ
هْش
أَ
َو اـَهوُبُتْكَت لَّاأَ
ٌـحاَنُج ْـمُكْيَلَع َـسْيَلَف ْـمُكَنْيَب اـَهَنوُريِدُت
ْـمُكِب ٌقوُـسُف ُـهَّن
إِ
َف اوُلَعْفَت ْـن
إَِو ٌدي
ِ
هَش لَا
َو ٌـبِتاَك َّراَضُي لَا
َو ْـمُتْعَياَبَت
(
ٌميِلَع ٍءْيَش ِّلُكِب ُهَّللاَو ُهَّللا ُمُكُمِّلَعُيَو َهَّللا اوُقَّتاَو
282 )

4. MENCATAT UTANG
ى
َّلَص ِّيِبَّنلا
ِ
نَع ،ُهْنَع ُهَّللا َيِضَر ِّيِرَعْش
لْأَ
ا ىَسوُم يِب
أَ
ْنَع
:
ْمُهَل ُباَجَتْسُي لَاَف َهَّللا َنوُعْدَي ٌةَثلَاَث " :َلاَق َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُهللا

َناَك ٌلُجَرَو ،اَهْقِّلَطُي ْمَلَف
ِ
قُلُخْلا َةئَِّيَس ٌة
أَ
َرْما ُهَتْحَت ْتَناَك ٌلُجَر

ُهَلاَم اًهيِفَس ىَتآ ٌلُجَرَو ،ِهْيَلَع ْد
ِ
هْشُي ْمَلَف ٌلاَم ٍلُجَر ىَلَع ُهَل
}
ْمُكَلاَوْم
أَ
َءاَهَفُّسلا اوُتؤُْت لَا
َو{ َّلَجَو َّزَع ُهَّللا َلاَق ْدَقَو
:ءاسنلا[5]
صيخلت نم - قيلعتلا[ »
ُهاَجِرْخُي ْمَلَو
ِ
نْيَخْيَّشلا ِطْرَش ىَلَع ٌحيِحَص ٌثيِدَح اَذَه«
]يبهذلا
Tags