Formulazio Ez Organikoa

1. TXINGUDI BHI
DBH 4
hy

2. Formulazio ez Formulazio ez
organikoaorganikoa
Kimika 3.ebaluaketa 2.helburua (3.2)Kimika 3.ebaluaketa 2.helburua (3.2)
Txingudi BHITxingudi BHI
FISIKA-KIMIKA DBH 4FISIKA-KIMIKA DBH 4
Paz Garcia BehobidePaz Garcia Behobide

3. MATERIAREN SAILKAPENAMATERIAREN SAILKAPENA
MATERIAREN
SAILKAPENA
SUBSTANTZIA
PURUAK
NAHASKETAK
SINPLEAK EDO
ELEMENTUAK
(FORMULAZIOAN)
He; O
2
;S
8
KONPOSATUAK
(FORMULAZIOAN)
H
2O; NaCl
HOMOGENEOAK
EDO
DISOLUZIOAK
NaCl+ H
2
O
HETEROGENEOAK
Hondarra+ura
Metodo fisikoekin
Osagaiak
separatzen dira.
•Distilazioa
• kristalizazioa…
Metodo fisikoekin
Osagaiak
separatzen dira.
•Imanazioa
•Filtrazioa……
Ez da posible
separatzea
Metodo kimikoekin
Separatzen dira
elementuak lortuz
•Elektrolisia

4. Formulazio ez organikoaFormulazio ez organikoa
•Konposatu ez organikoak adierazten dira formulekin, bertan
parte hartzen dutenen sinboloak eta zer proportziotan
dauden(zenbakiekin)konposatuan adierazten da.
•Adibidez: H
2
SO
4
Azido sulfurikoa
•Formulaz aparte jakin behar dugu nola izendatu.
Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira:
TRADIZIONALA
STOCK
SISTEMATIKOA

5. •IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE
internazionala. Hemen jartzen dira jarraitu behar
ditugun arauak konposatuak izendatzeko eta
formulatzeko.
•FORMULA ENPIRIKOA: Adierazpide
honetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatu
kimikoa osatzen duten elementuak eta bertan
dauden atomoen arteko erlazio minimoa
adierazten dira.
•ADIBIDEZ: N
2
O
4
NO
2

C
4
H
10
C
2
H
5

6. •OXIDAZIO ZENBAKIA:
eratzen dagoen konposatu guztia ioi positibo eta
negatiboez osatuta balego elementu horren atomo
batek izango lukeen karga elektrikoa da.
•Adibidez: Oxigenoa -2
Hidrogeno +1; -1
Metalak: positiboak ( elektroiak askatzeko joera)
•IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen
da eta elektronegatiboa atzean NaCl; CaO.

7. ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN
1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A

 Metalak
 
·Ez metalak ( Negritan daudenak, eskaileratik gora daudenak
·Metalak (*) ; Metaloideak (Ge; Sb; )
RaFr
RnAtPoBiPb*TlBaCs
XeITeSbSn*InSrRb
KrBrSeAsGeGaCaK
ArClSPSiAl*MgNa
NeFO (beti
2-)
NCBBeLi
0
He
7+
5+
3+
1+;-1
6+
4+
2+;-2
5+
3+;-3
1+
4+; -4
2+
3+; -3
Transizioko
metalak
·Fe,Co,Ni:2+,3+
·Cu,Hg: 1+,2+
·Zn,Cd: 2+
·Pd,Pt: 2+,4+
·Ag: 1+
·Au: 1+,3+
Bereziak
·Cr*: 2+,3+,6+
·Mn*: 2+,4+,
6+,7+
2+1+

H
(1+ eta 1-)

8. Elementuak egitura Elementuak egitura
molekularrarekinmolekularrarekin
•KASU HONETAN MANTENTZEN DA
ELEMENTUAREN IZENA
•S
8
: sufrea
•O
2
: oxigenoa
•O
3
: ozonoa ( izen propioa,bereizteko
oxigenotik))

9. OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK
•OXIGENOA+METALA edo EZ METALA
•Bi kasuetan bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki
positiboak erabiltzen dituzte.Oxigenoak -2 erabiltzen du eta.

X
n+
+

O
-2
X
2
O
n
“Zenbakiak trukatzen dira eta azpindize moduan kokatzen
dira ikurrik gabe”
•
Posiblea bada sinplifikatzen

dira

•
ADIBIDEZ

Fe
3+
+ O
-2
Fe
2O
3
Cl
7-
+ O
-2
Cl
2
O
7

Ca
2+
+ O
-2
Ca
2
O
2
CaO

10. OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK
•Nola izendatu?
•Tradizionala: Metalak direnean OXIDO hitza eta
gero metalaren izenaren erroa + -oso( balentziarik txikiena)
edo –iko atzizkiak (oxi.zenbakirik handiena edo bakarra
duenean). ADIBIDEZ :
CaO oxido kaltzikoa
Fe
2
O
3
oxido ferrikoa
•Ez Metalak:ANHIDRIDO hitza eta gero ez metalaren
izenaren erroa gehi hurrengo atzizkiak(oxidazio zenbakirik
txikienetatik handienetara):
-Hipo……-oso
-…………. -oso
-………… -iko
-Per ……-iko

ADIBIDEZ: Cl
2
O
7
Anhidrido perklorikoa
3,4
Taldeko-
ak
5,6
Taldeko-
ak
7 taldekoak

11. OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK
•STOCK: metalentzat eta ez metalentzat berdina da:
•Metala edo ez metalaren izena (metala edo ez metalaren
oxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)oxido
hitza.Adibidez: Fe
2
O
3
burdina
(III)
oxidoa
Cl
2
O
7
kloroa
(VII)
oxidoa
•Sistematikoa: Berriro berdina da bientzat, honetan
kontuan hartzen da bakoitzetik zenbat atomo dauden
molekulan.
•Aurrizki numerala+metala edo ez metalaren izena +
aurrizki numerala+oxido hitza. Adibidez: Fe
2
O
3

Diburdin trioxidoa eta Cl
2
O
7
Dikloro heptaoxidoa;
CaO(mono)kaltzio (mono)xidoa. ARIKETAK

Aurrizkiak:mono(1 opzionala da), di(2), tri(3),
tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……

12. Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak:
hidrogeno+metalakhidrogeno+metalak
•Hidrogenoa + metalak: oxidoekin bezala hiru
nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza erabili
beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.
Ca
+2
+H
-1
CaH
2
•
CaH
2
…… Hidruro kaltzikoa; Kaltzio hidruroa; Kaltzio dihidruroa.
•CuH ........ Hidruro kuprosoa ;Kobrea (I) hidruroa;
Kobre (mono)hidruroa.
•CuH
2
......... Hidruro kuprikoa ; Kobrea (II) hidruroa; Kobre dihidruroa.

13. Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak:
hidrogeno+ez metalakhidrogeno+ez metalak
•Hidrogeno + ez metalak: Bereizten dira bi multzo
ez metalaren arabera
a) .-6. eta 7. taldekoak: F,Cl,Br,I (-1); S,Se,Te (-2)
Ez metalak erabiltzen du bere oxidazio zenbaki negatibo bakarra

HIDRAZIDOAK : H
1+
+ N
-n
H
n
N
Azido ez metala + hidrikoa (TRADIZIONALA)
•HF ....... Azido fluorhidrikoa
•HCl ...... Azido klorhidrikoa
•H
2
S ...... Azido sulfhidrikoa
•H
2
Se .... Azido selenhidrikoa
Hidrogeno + ez metala + uroa (SISTEMATIKOA)
• HF ...... Hidrogeno fluoruroa
• HCl ..... Hidrogeno kloruroa
• H
2
S ..... Hidrogeno sulfuroa

14. Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak:
hidrogeno+ez metalakhidrogeno+ez metalak
b) .-3. eta 4.taldekoak:N,P,As,Sb,B (-3) ;
C,Si (-4)
•KONTUZ! HEMEN ORDENA ALDERANTZIZKOA DA eta izen
propioak hartzen dituzte normalean.
Tradizionala Sistematikoa
•NH
3 ........ Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa
•BH
3
......... Boranoa Boro trihidruroa
•AsH
3
....... Artsina Artseniko trihidruroa
•CH
4
......... Metanoa Karbono tetrahidruroa
•SbH
3 ........Estibina Antimonio trihidruroa
•SiH
4
.........Silanoa Silizio tetrahidruroa
•PH
3
......... Fosfina Fosforo trihidruroa (ARIKETAK)

15. HIDROXIDOAK:
•Metala +hidroxido taldea :
M
n+
+ (OH)
1-
M(OH)n
•Izendatzeko arauak, oxidoetan
erabili genituenak baina, oxido
hitzaren ordez HIDROXIDO hitza
erabiliko dugu

16. Nomenklaturak:
Tradizionala/Stock/Sistematikoa
•Fe(OH)
2
Hidroxido ferrosoa /Burdin(II) hidroxidoa/ (Mono) burdin
dihidroxidoa
•Fe(OH)
3
Hidroxido ferrikoa/ Burdin(III) hidroxidoa/ (Mono)
burdin trihidroxidoa
•AgOH Hidroxido argentikoa /Zilar (I) hidroxidoa /Zilarra
(mono)hidroxidoa
(NH
4) +: Amonio ioia ( ioi positiboa da, bost atomoz osatuta, baina
formulazioan alkalino bat izango balitz bezala funtziontzen du)
•NH
4OH : hidroxido amonikoa edo amonio hidroxidoa
(ARIKETAK)

17. GATZ BITARRAK
·HCl: azido klorhidrikoa/ Hidrogeno kloruroa
NaCl Sodio kloruroa
. Gatz bitarren jatorria azido-hidrikoa da. Hidrogenoaren
ordez metala agertzen da , honen ondorioz, ez
metalaren izena azidoan, gatzan ere, mantentzen da.Eta
gainera, gogoratu ez metalaren balentzia negatibo
bakarra izango dela konposatu hauetan.

·Metala (M
+n
)+ ez metala (E
-e
) GATZ NEUTROAK ( MeEn)
ADIBIDEZ: Na
+1
+ S
-2
Na
2
S
·EZ METALAK (7) F,Cl,Br;I (-1); (6) S,Se,Te (-2); (5) N,P,As,Sb (-3);
(4) C,Si (-4)

18. GATZ BITARRAK :Tradizionala
Ez metalaren izena-URO+metalaren izena (-oso edo iko)
•Metalaren oxidazio zenbaki bakarrarekin:
•NaCl .......... kloruro sodikoa
•Al
4Si
3 ........ Siluroa aluminikoa
•Metalaren oxidazio zenbaki bikoitzarekin:
•Fe
2
C.......... Karburo ferrosoa
•Fe
4
C
3
. ...... Karburo ferrikoa

19. GATZ BITARRAK :STOCK
•Metala (balentzia) + ez metala + uroa
•NaCl .......... Sodio kloruroa
•AlN ........... Aluminio nitruroa
•Al
4
Si
3
........ Aluminio siluroa
•Fe
2
C.......... Burdina (II) karburoa
•Fe
4
C
3
. ...... Burdina (III) karburoa

20. GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA
•Aurrizki numerala+Metala+ aurri+ez
metala+uroa
•NaCl .......... Sodio kloruroa
•AlN ........... Aluminio nitruroa
•Al
4
Si
3
........ Tetraaluminio trisiluroa
•Fe
2
C..........DiBurdin karburoa
•Fe
4
C
3
. ...... Tetraburdin trikarburoa
(ARIKETAK)

21. AZIDO OXOAZIDOAK:formulatzeko
• Anhidridoak (ez metala+oxigenoa) +ura ®
azido oxoazidoa HxNyOz
•EZ METALAK: 7.-F,Cl,Br;I (1,3,5,7);6.-S,Se,Te (2,4,6);
5.-N (1,3,5); 4.-C,Si (4); Cr (6) ; Mn(6,7)
Adibidez:
•Anhidrido bromosoa Br
2
O
3
+H
2
O ® Br
2
O
4
H
2
®
HBrO2 ® Azido bromosoa
• N
2
O
3
+ H
2
O ® H
2
N
2
O
4
® HNO
2
Azido nitrosoa

22. AZIDO OXOAZIDOAK
IZENDATZEKO:
•Anhidrido itzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez
metalaren izenaren erroa gehi dagokion atzizkia ( hipo-oso;
-oso; -iko; per-iko).
•Ez metalaren balentzia kalkulatu, jakiteko jatorrian
anhidridoa zein zen. Horretarako, kontuan hartuko dugu
konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren
oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla hurrenez hurren.
•Adibidez: 1+ x+ 2-
HNO
2

•Fosforoaren balentzia kalkulatzeko bi oxigeno daudenez
2x (-2)= -4; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 ,
balantzea geratuko da -4+x+1=0 beraz, x= +3 honen
ondorioz,” –oso” forma izango da. HNO
2
Azido nitrosoa
(ARIKETAK)

23. XO +H
2
O ----- H
2
XO
2
Az.hiposulfurosoa
S,Se,Te XO
2
+H
2
O --- H
2
XO
3
Az.sulfurosoa
(2+,4+,6+) XO
3
+H
2
O --- H
2
XO
4
Az. sulfuriko
HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik)
X
2
O+ H
2
O---- HXO Az.hipoklorosoa
Cl,Br,I X
2
O
3
+H
2
O--- -HXO
2
Az.klorosoa
(1+,3+,5+,7+) X
2
O
5
+H
2
O-----HXO
3
Az.klorikoa
X
2
O
7
+H
2
O-----HXO
4
Az.perklorikoa
6.TALDEA (S,Se,Te)7. TALDEA ( F (1-) ; Cl,Br,I)
N
2
O ----- H
2
N
2
O
2
--- HNO Az.hiponitrosoa
N N
2
O
3
+ H
2
O ---- H
2
N
2
O
4
--- HNO
2
Az.nitrosoa
N
2
O
5
---- H
2
N
2
O
6
--- HNO
3
Az.nitrikoa
5.TALDEA ( N*; P,As,Sb : 1+,3+,5+) eta 3. TALDEA ( B: 3+)
BEREZIAK DIRA, AURTEN EZ DITUGU AZTERTUKO
+H
2
O ---- HPO Az.metahipofosforoso
P
2
O +2H
2
O --- H
4
P
2
O
3
Az.pirohipofosforoso
+3 H
2
0 --- H
3
PO
2
Az.ortohipofosforoso
.-P,As,
Sb +H
2
O ---- HPO
2
Az.metafosforosoa
(1+,3+ P
2
O
3
+2 H
2
O---- H
4
P
2
O
5
Az.pirofosforosoa
5+) +3H
2
O --- H
3
PO
3
Az. ortofosforosoa
.-B(3+)
+H
2
O ----HPO
3
Az.metafosforikoa
P
2
O
5
+2H
2
O --- H
4
P
2
O
7
Az. pirofosforikoa
+3H
2
O--- H
3
PO
4
Az.ortofosforikoa
CO
2
+ H
2
O ----H
2
CO
3
Az. Karbonikoa
¨Kromoren azidoak Cr
6+
:
CrO
3
+ H
2
O --- H
2
CrO
4
Az.kromikoa
2CrO
3
+H
2
O --- H
2
Cr
2
O
7
Az.dikromikoa.
¨Manganesoren azidoak Mn
6+
, Mn
7+
MnO
3
+H
2
O --- --------- --- H
2
MnO
4
Az.manganikoa
Mn
2
O
7
+ H
2
O --- H
2
Mn
2
O
8
-- HMnO
4
Az.permanganikoa
4. TALDEA (C,Si (4+) )

24. OXIGATZAK
•OXIGATZAK ( TRADIZIONALA ETA ESTOCK)
AZIDO OXOAZIDOETAN METALEK HIDROGENOA ORDEZKATZEN
DUTE
a)S
6+
®H
2
SO
4
® (SO
4
)
2-
Þ Zn
2
(SO
4
)
2
® ZnSO
4

Zn ® (Zn)
2+

•b)Cl
5+
® HClO
3 ® (ClO
3)
1-
Þ Pb(ClO
3)
2
Pb ® (Pb)2+
•AZIDOA GATZA
•Azido hipo ..... osoa ® Hipo ..... ito + metala + osoa edo ikoa
•Azido ..... osoa ® ..... ito + metala + osoa edo ikoa
•Azido ..... ikoa ® ..... ato + metala + osoa edo ikoa
•Azido per ..... ikoa ® Per..... ato + metala + osoa edo ikoa
•Goiko adibideak : ZnSO
4
(Sulfato zinkikoa edo zink
sulfatoa); Pb(ClO
3
)
2
(Klorato plunbosoa)

25. OXIGATZAK:IZENDATZEKO
•a) Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi
bakoitzaren karga.(sinplifikatuta ez dagoenean)
•Ni
2
(SeO
3
)
3
: ® Ni
3+
+ (SeO
3
)
2-
® H
2
SeO
3

® Se
4+
®

Selenito nikelikoa

®jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan
ez metalaren balentzia kalkulatu.
®metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta
izena jarri (ARIKETAK)
•

26. OXIGATZAK:IZENDATZEKO
b) Formulatik zuzenean bereizten ez direnean ioien kargak
aukera bat baino gehiago dagoelako sinplifikatuta
dagoelako
•CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi
oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz,
aztertu behar dugu zeinek balioko duen:
aukerak ® CuClO edo Cu
2
(ClO)
2

•CuClO bada: (ClO)
1-
® HClO ® Cl
+1
Hipoklorito
Cu ® (Cu)
1+
kuprosoa
b) Cu
2 (ClO)
2 bada:(ClO)
2-
®H
2ClO ® Cl
0
ezinezkoa da.
Cu ® (Cu)
2+

Beste adibide bat:
•CuSO
4
® (SO
4
1+)
®HSO
4
® S
7+
ezinezkoa S (2,4,6)
• (Cu
1+)

CuSO
4
® (SO
4
2+)
®H
2
SO
4
®S
6+
baiezkoa S (6)
(Cu
2+)
Sulfato kuprosoa
(ARIKETAK)