Het Sieraad, Amsterdam

1. 56 architectenweb magazine nummer 9 - april 2007 57
Echte schoonheid zit van binnen
Op een markante hoek aan het water in het Amsterdamse stadsdeel De Baarsjes staat
al ruim tachtig jaar een even markant gebouw. Recentelijk is de Vierde Ambachtschool
door O-III architecten in samenwerking met IAA Architecten vakkundig omgetoverd tot
het glazen hart van de wijk. Genomineerd voor de Nationale Renovatie Prijs 2007: Het
Sieraad.
Door | Marjoleine van Schaik fotografie | Luuk Kramer, Jeroen Musch
Het Sieraad te Amsterdam door O-III architecten
situatie
Jeroen Musch

2. 58 architectenweb magazine
Vanuit de lucht is de bijzondere ligging van Het Sieraad goed te zien
59nummer 9 - april 2007
waarin verschillende educatieve en sociale functies onder-
dak zouden vinden. Het ROC huurde de onderwijsruimten
en zou de school gaan delen met startende ondernemers,
een restaurant en kunstenaarsateliers. De creatieve toon
werd gezet door de Academie voor Musicaltheater van
Frank Sanders, die inmiddels kleur en geluid geeft aan een
deel van de eerste verdieping.
O-III architecten nam de uitdaging aan om binnen een
beperkt budget met nog beperktere ontwerpvrijheid – het
betreft hier tenslotte een Rijksmonument – het verwaar-
loosde gebouw van buiten naar binnen om te toveren
tot praalstuk van de Baarsjes. De ingrepen van O-III zijn
allemaal in samenspraak met monumentenzorg uitge -
voerd. Een van de vereisten van Monumentenzorg was dat
de ingrepen van buitenaf slechts zeer beperkt mochten
zijn. Het exterieur werd met aandacht gerestaureerd in
Amsterdamse Schoolstijl, getuige de sierlijke smeedijzeren
gevelverlichting, stijlvolle belettering en vakkundig gerestau-
reerd beeldhouwwerk van Hildo Krop.
In het gebouw zelf zijn oud en nieuw gecombineerd en
heeft de oude schooltypologie met lange gangen een
modernere uitstraling gekregen. Het binnenplein tenslotte
is een geheel nieuwe ruimte, gevormd door oude muren
maar helemaal opgebouwd uit moderne materialen.
de vernieuwing zit in het hart
van het gebouw
Het Sieraad vanuit het zuidwesten gezien. Van buitenaf is de glazen kap niet zichtbaar.
D
e Vierde Ambachtschool of Edelsmedenschool
werd in 1924 opgeleverd als bekroning van een
grootschalige stadsuitbreiding in Amsterdam
West, de ring ’20-‘40. De locatie is opmerkelijk:
het gebouw ligt op een vijfhoekige kavel in de uiterste
zuidpunt van de Chassébuurt, onderdeel van stadsdeel De
Baarsjes. Van bovenaf is duidelijk te zien dat het gebouw de
kavel volgt in de vijfzijdige waaiervorm. De locatie wordt aan
drie zijden omsloten door het water van de Kostverlorenvaart,
de vierde ligt langs de drukke Postjesweg. De vijfde zijde is
de naar binnen afgeronde voorgevel, met daarin de entree;
deze wordt afgeschermd van de drukke weg door een plein-
tje met hoge platanen en een kleurrijke bloemenkraam.
Toen het pand in 2002 vrij kwam voor herbestemming
en de status van Rijksmonument kreeg, had stadsdeel
de Baarsjes grote plannen voor het monumentale pand
als een van de hoofdlocaties voor de sociale en eco-
nomische ontwikkeling in de wijk.
Woningbouwvereniging Ymere kocht
het pand en zette in samenwerking
met het ROC Amsterdam en het
stadsdeel de restauratie in gang. Het
idee was om van de Edelsmedenschool een ‘Community
College’ te maken, een multifunctioneel centrum in de wijk De hoofdentree met beeldhouwwerk van Hildo Krop
Mirande Phernambucq

3. 60 architectenweb magazine 61nummer 9 - april 2007
Gewoonlijk vernieuwt een pand zich in de loop der jaren
van buitenaf, maar bij het Sieraad is het juist andersom; de
vernieuwing zit in het hart van het gebouw.
Het gebouw is in lagen rondom het vijfhoekige open hart
gesitueerd. Het centrale trappenhuis bevindt zich in de
entreehal. Vanaf dit punt bestaat er de keuze om direct de
met ijzeren ornamenten bezette trap te beklimmen, langs
het moderne glaskunstwerk, of om toch een van de deuren
links of rechts door te gaan, die direct toegang bieden tot
de rondgaande gang op de begane grond. De lange gangen
volgen de vijfhoekige vorm van de kavel en het gebouw
en liggen gestapeld in drie verdiepingen rond het binnen-
plein. De lokalen, deels in gebruik als bedrijfsruimte voor
creatieve ondernemingen, liggen aan weerszijden van de
gangen en bieden ofwel zicht op het binnenplein, ofwel
uitzicht naar buiten.
In het gehele interieur dienen eenvoudig materiaalgebruik
en grijstinten als neutrale achtergrond; de inrichting en de
gebruikers zullen kleur en schittering aan de lange gangen
en lokalen geven. De klassieke ‘schoolsfeer’ is dankzij de
lange galmende gangen, de hoge plafonds en de paneel-
deuren nog steeds voelbaar, maar de eigentijdse toevoegin-
gen zijn open en eerlijk toegepast. De originele terazzovloe-
ren zijn waar mogelijk is hersteld, maar de vloerafwerking
in de gangen pretendeert niet ouder te zijn dan hij werkelijk
is – namelijk spiksplinternieuw. Ook de opvallende hoek-
verlichting en de vierkante lichtarmaturen die door het hele
gebouw hangen, zijn overduidelijk van onze tijd.
Vanuit de gang op de begane grond zijn verschillende brede
en smalle openingen naar het binnenplein gemaakt. Dat het
plein het domein is van het hier en nu, is prachtig verbeeld
in een kleine, onopvallende toegang tot het binnenplein, die
volledig uit staal bestaat en zich met kracht door de oude
muren lijkt te hebben gesneden. Zodra je de ouderwetse
schoolgangen verlaat en het binnenplein opstapt, is de sfeer
anders; open, licht en modern.
Het plein is bestraat met donkergrijze steen en ligt voor de
helft op dezelfde hoogte als de gangen op de begane grond.
Halverwege zakt het niveau in een royaal gebaar een paar
treden naar beneden, zodat de tweede helft ruim een meter
lager ligt. De uiterste randen zijn rondom nog een stukje
lager geplaatst, zodat de ramen van het souterrain en daar-
mee het niveau van het oorspronkelijke binnenhof zichtbaar
blijven – een eis van Monumentenzorg. De muren rondom
zijn van gele bak-
steen en de in klei-
nere ruiten onder-
verdeelde vensters,
zo typerend voor Amsterdamse Schoolarchitectuur, hebben
lichtgekleurde kozijnen. Waar ooit een glas-in-loodraam zat
en later de muur van een gymzaal, hangt een enorm glazen
kunstwerk van Niek Kemps. Het laat licht vanuit het bin-
nenplein door tot in het centrale trappenhuis en fungeert als
blikvanger op het plein.
Het plein is het domein van het hier
en nu
De volledig stalen doorgang naar het binnenplein
het dak
1 glazen kap
2 hoofdtrappenhuis
3 noodtrappenhuis
4 klaslokalen
5 koffiehoek
6 toiletten
7 bedrijfsruimtes
8 restaurant
9 binnenplein
10 keldertrap
11 hoofdentree
12 openbare ruimte
PROJECT BELICHT
|
HET SIERAAD
3e verdieping
2e verdieping 1e verdieping
Begane grond
Het hoofdtrappenhuis met glaskunst van Niek Kemps
Doorsnede
4 4
3
4
4
4
4
5
2
4
4 4
4
6
3
2
7
7
7
7
9
10
6
8
12
8
2
11
12

4. 62 architectenweb magazine
63nummer 9 - april 2007
Gerelateerd op architectenweb.nl
De armatuur Square Moon backlit, ont-
worpen door Luc Vincent, heeft inmiddels
opvolgers gevonden in de Skin Moon en
de Square Moon Exterior. Het concept
van fluorescent licht gevat in een vierkant
frame, is hierbij intact gebleven.
Modular Lighting Nederland b.v.
■ architectenweb.nl/bp8083/
Square Moon
Fresco heeft een harmonieuze uitstra-
ling. De lichte tinten en subtiele kleur-
contrasten doen denken aan de fresco´s
uit de Renaissance. De kleuren passen
bij de materialen en strakke lijnen die in
de moderne architectuur worden toege-
past. Forbo Flooring
■ architectenweb.nl/bp8082/
bouwproduct
Voor Eric Paardekooper is architectuur
een manier van denken, erop gericht een
belevingswereld te creëren die meer is
dan een antwoord op de vraag. Hij leest
graag de Volkskrant omdat die lekker
knispert.
OIII architecten
■ architectenweb.nl/n9093 /
Eric Paardekooper
Het designcentrum Post Köln in de gelijk-
namige Duitse stad is een voorbeeld van
het hergebruik van een oude structuur.
De overblijfselen van een karakteristieke
stationskap zijn getransformeerd tot een
expositiecentrum, met een ondergrond-
se garage onder het gebouw.
OIII architecten
■ architectenweb.nl/p5155/
Voor de verstandelijk gehandicapte
bewoners van buurtschap Craeyenburch
is een ontmoetingsgebouw met bele-
vingstuinen (BEO-tuinen) ontwikkeld. Bij
de herinrichting van het terrein zijn ook
de bestaande kinderboerderij en manege
geïntegreerd. OIII architecten
■ architectenweb.nl/p6843/
Ook een kijkje nemen in Het Sieraad?
Bekijk dan snel de virtuele tour van het
gebouw op architectenweb.nl!
■ architectenweb.nl/n9100/
opdrachtgever
|
Ymere, Amsterdam architect
|
OIII architecten, Amsterdam (www.o-drie.nl) ontwerp
|
Eric Paardekooper Overman m.m.v.
Jeroen Spee en Harry Abels (IAA Architecten) interieurarchitect
|
Eric Wezenberg bouwmanagement
|
PRC Bouwcentrum, Bodegraven
constructeur
|
Royal Haskoning, Nijmegen installatie-adviseur
|
Deerns, Rijswijk bouwfysica
|
DGMR, Arnhem restauratieadviezen
|

Architectenbureau Fritz, Bussum kunsttoepassing
|
Niek Kemps, Amsterdam / Wenduine (B) aannemer
|
BAM Amsterdam realisatie 2006
portret van...
projectportfolio
Post Köln
Het Sieraad
bouwproduct
Fresco BEO-tuinen
projectportfolio
virtuele tour
1 rand-oplegbalk, HE 180B
2 hoofdspant, koker K.450x150x10
3 gordingen, ÿ139.7x10 met 15 mm zeeg (6500-5800 mm lang)
4 kolomarm, conische buis ÿ320-140 t=8
5 glaspanelen, geisoleerd glas 12-15-6.6.2
PROJECT BELICHT | HET SIERAAD
De glazen kap die het binnenplein overkoepelt, is speciaal
voor het project ontworpen. De glaskap rust op ranke
kolommen van hout en staal, opgesteld in dezelfde lijn als
de pleinbrede, iets rondlopende traptreden. De kolommen,
net als de kap zelf speciaal voor dit project ontworpen, ver-
takken zich bovenaan en dragen bijna het volledige gewicht
van de enorme glazen schelp; een praktische overweging,
omdat de binnengevels van het gebouw het extra gewicht
niet zouden kunnen dragen. De kap is het pronkstuk van de
renovatie en vormt een knap staaltje ingenieurskunst.
Het is de bedoeling dat het binnenplein als de transparante
spil van alle activiteiten in het Sieraad gaat fungeren. De
traptreden en het niveauverschil blijken een gouden greep;
aanvankelijk had O-III architecten het plein in zijn geheel op
het niveau van de begane grond willen plaatsen, wat zonder
twijfel een minder dynamisch en levendig eindresultaat had
gehad. Nu trekt het plein activiteit aan en fungeert het bijna
als podium; met aan alle zijden openingen naar de gangen
rondom en de koffiehoek die vanaf de eerste en tweede
verdieping als een theaterloge uitzicht biedt op het met glas
overdekte binnenplein, lijkt het alsof de musicalstudenten
elk moment hun kunsten op het schoolplein kunnen gaan
vertonen. Met deze geslaagde ingreep in het achterhoofd
is het des te teleurstellender dat bij het inboeten van de
kenmerkende gele bakstenen muren een fout is geslopen
die te duur is om te herstellen en waar Monumentenzorg
blijkbaar niet zo’n punt van heeft gemaakt: hoewel de proef-
monsters de juiste gele kleur hadden, steekt het nieuwe
metselwerk opvallend af bij de oude stenen.
In Het Sieraad is de juiste balans is getroffen tussen behou-
den en vernieuwen, restaureren en renoveren. Het ontwerp
is al eens vergeleken met een prachtig oud sieradendoosje,
dat je voorzichtig openmaakt en waarin, o verbazing, een
glazen parel blijkt te liggen. Een treffender omschrijving
kan ik eigenlijk niet verzinnen. Een glazen parel in stenen
bakje.
De houten pijlers dragen bijna het volledige gewicht van de glaskap
1
2
3
4
5