Key note Krijn Poppe bij FPG oktober 2025

Key note gehouden in politiek café van de FPG (Federatie Particulier Grondbezit) voorafgaand aan de verkiezingen oktober 2025. Over ontwikkelingen in het landelijk gebied en herzieing van het milieu-, RO- en grondbeleid.

1. Kiezen voor een grondige
aanpak
Krijn Poppe
FPG Nieuwspoort, Den Haag, okt. 2025

2. Zorgen van de formatie-tafel
Het land moet van het slot af
De boodschappen moeten betaalbaar blijven (ook bij klimaatverandering)

3. Samenspel van overheid, gemeenschappen en
markt is essentieel, werkt nu belemmerend
•Jaren 50-60: wederopbouw op basis van
corporatisme en sociaal-democratie.
Wirtschafswunder en vorming EEG (nu: EU)
•Jaren 70: model uitgewerkt, stagnatie,
energiecrises, vertrek deel van de industrie
•Jaren 80 – 10: neoliberalisme: ict, meer
(globaliserende) markt, new public
management
•Jaren 20: model uitgewerkt, micro-
management van bovenaf werkt niet.
•Jaren 25+: wederombouw , Nederland wordt
toekomstbestendig

4. 4

5. Bron: CLM

6. 6

7. Slecht verdienmodel door Cochrane’s tredmolen
Technologiie
voorarbeids-
productiviteit
door research,
input industrie
Innovatie
winst-
gevend:
meer
ha/man
Efficiency of
scale:
lagerekost-
en markt
prijzen
Boeren
stoppenniet
snel:
innovatieals
oplossing
Hogere
biedprijs voor
extra ha:
intensief land
gebruik
Stijging van
inkomens =
stijging
arbeidskosten
Agri-
Business
Complex

8. Marktwaarde landbouwgrond ligt ver boven de
maatschappelijke (+landbouwkundige) waarde
Bij optimale structuur zouden we grotere bedrijven hebben en
lagere biedprijzen voor een extra ha
Zie ook de wanverhouding tussen pachtprijs en marktwaarde
Bij effectief milieubeleid met minder emissies zou de verdienste
per ha lager zijn en dus grondprijs lager
Emissierechten zouden grondprijs verlagen
Op korte termijn is ze nu opgejaagd door verlies derogatie
(waardoor overcapaciteit leidt tot hoge biedprijs)
Directe inkomenssteun GLB pijler 1 verhoogt grondprijs

9. Hoge grondprijzen helpen duurzaamheid niet
Schaarse ruimte leidt tot instroom geld en hoge grondprijzen
 Met als gevolg (te) intensief bodemgebruik
Fiscaliteit zet aan tot overinvesteren van gelden uit andere
bronnen (windmolens, stoppersregeling) in grond
 box 1/3, landbouwvrijstellingen, vrijstelling overdrachtsbelasting,
BOR, installatiepremie
Idem GLB basisinkomenssteun per ha.
Grond is steeds meer een beleggingscategorie (en levert
boeren bij een slecht verdienmodel toch een pensioen)
Jonge boeren en (innovatieve) toetreders geen toegang
Overheid schiet zich in eigen voet

10. Hoge grondprijzen en landbouwstructuur
Bedrijfsvergroting (al of niet met extensivering) steeds lastiger.
Risico voor het exportmodel? Goed voor het aantal boeren?
Melkveehouderij in Nederland blijft achter in grootte:
Is de landbouw gebaat bij deze trage schaalvergroting?
Is dit aantoonbaar beter voor leefbaarheid platteland, of maakt
het niet uit welk gezin er op een erf woont ?2000 2021-2023
NederlandDenemarken NL DK
aantal bedrijven 263008600 144302470
ha/bedrijf 39,272,6 61,1199,7
aantal koeien 59,866,6 105,6226,7
melkproductie (ton) 451471 9352292
idem 1990=100 145200 301973

11. Grondmarkt-beleid ?
Nederland is wel erg terughoudend met grondmarktbeleid
Grondmarktbeleid is geen vervanger van milieubeleid en
RO-beleid.
Verhandelde volume is klein (< 1 % per jaar)
Hoge prijzen beïnvloeden juist ook gedrag op niet-verhandelde grond

12. Stappenplan om van het slot af, en ons eten
betaalbaar te houden
Eerst een visie op de landbouw / het voedselsysteem
nodig voor stabiele lange-termijn-stragie:
Mansholt: export om $$$ voor wederopbouw te verdienen
(betalingsbalans) via lage kostprijs, innovatie en afvloeiing
van arbeid naar andere sectoren
Nu ??: productie `door MKBers in een metropool van 20 mln
mensen die ruimte tussen steden openhoudt, diensten levert
binnen strenge milieugrenzen. Behoudt Innovatie-lab
Willen we veel export of veel boeren ?
Vastleggen in een maatschappelijk akkoord
Tegelijkertijd milieubeleid doorpakken (doelsturing)
En R.O. beleid vormgeven
Met een dienstbaar grondmarktbeleid

13. Boeren met toekomst
Tegelijk met nieuwe paradigma:
•Helder en hard emissiebeleid onontkoombaar
•Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten: zorg voor
maximale duidelijkheid over bedrijfsspecifieke
duurzaamheidsnormen want zicht op normen 2030, 2040,
2050 ontbreekt
•Doelsturing met indicatoren, digitaliseren en certificeren

14. 1 stap verder: samenwerking overheid en keten
Van belang dat overheid en voedingsmiddelenindustrie/retail
met zelfde indicatoren sturen. Overheid is goed in bepalen
richting, bedrijfsleven in innovatie en efficiency.
Op basis van certificering (in 1 keer voor keten en overheid)kun
je boerderijen benchmarken en labelen:
A = nu al boven normen 2035
B = nu al op de normen 2035
 C = goed op weg, heeft een plan
 D = gaat het zo niet halen, verliest vergunning in 2035 (zie ook LTO, NAJK, UvW, IPO, VNG voorstel)
 E = levert z.s.m. vergunning in
Industrie krijgt dan belang bij helpen van C en D. Eventueel
verplicht duurzaam inkopen van een steeds hoger % A en B
Moet een grondbank zorgen dat grond bij A en B terecht komt?

15. Grondmarkt-beleid in kader van RO
Op zeer klein oppervlak zowel de vruchtbaarste als de slechts
denkbare bodems voor landbouw
Uit welbegrepen economisch eigenbelang (en
voedselzekerheid) wil je innovatieve clusters in stand houden
Dat leidt dan tot beschermen van sommige gebieden tegen
andere functies. Tetwijl we die elders juist willen.
In sommige gebieden zijn de milieuopgaven door bodem en
water sturend zo groot dat herinrichting naar ander,
extensiever bedrijfssystemen nodig is.
Vraagt dit om een extra functie in RO: landbouwgrond en
landschapsgrond – zodat je subsidies kunt koppelen aan
gronden met natuur(lijke) beperkingen (buffers, waterwin) ?
Vraagt dit om aanwijzen van meer gebieden voor
maatschappelijke landbouw zoals de Peel en de Vallei voor
een nieuwe ronde landinrichting? Met goede
gebiedsprocessen?

16. Subsidies en fiscaliteit
Kunnen we het beleggings- (en speculatie) aspect uit de grondmarkt halen?
nog 1 keer herwaarderen daarna landbouwvrijstelling opheffen?
Aantrekkelijk pensioenfonds voor wie grond duurzaam verpacht of verkoopt aan
grondbank?
andere vrijstellingen alleen als je 10 jaar duurzaam boert (emissie eisen 2035: A/B label)
Kunnen we subsidie-instrumentarium (en NSW/bosbouwvrijstelling) dienstbaar
maken aan landschapsgrond?
GLB onder nieuwe NRPP (nationale en regionale partnership plannen) omzetten van
pijler 1 naar ANLB ?
En zo nodig aanvullen (onbeperkt mogelijk zonder staatssteun toets)
De NSW nog aanrekkelijker maken?
Geen afwaardering als dat leidt tot herinvesteren in grond, liever landschapsfonds
Wordtde werelddan beteren eerlijker?

17. [email protected]
www.wur.nl
[email protected]
Dank voor
uwaandacht