Landforms formed by underground water । Amandeep Singh

In this document all process and landform types are discussed which are resultant of underground water. This document is in Punjabi language for geography students

1. 18.ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੁਆਰਾਨਿਰਮਿਤਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂ
(LandformsformedbytheundergroundwaterorKarstlandforms)
ਧਰਤੀਦੇਅੰਦਰਪਾਏਜਾਣਵਾਲੇਪਾਣੀਨੂੰਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਜਦੋਂਵਰਖਾਦਾਪਾਣੀਜਾਂਗਲੇਸ਼ੀਅਰਦੇਪਿਘਲਣ
ਨਾਲਵਹਿੰਦਾਪਾਣੀਧਾਰਾਵਾਂ,ਨਾਲੇ,ਨਾਲੀਆਂਅਤੇਨਦੀਆਂਦਾਰੂਪਧਾਰਕੇਸਮੁੰਦਰਵੱਲਵਧਰਿਹਾਹੁੰਦਾਹੈਤਾਂਇਸਪਾਣੀਦਾ
ਇੱਕਹਿੱਸਾਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨਰਾਹੀਂਵਾਯੂਮੰਡਲਵਿੱਚਚਲਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਇੱਕਹਿੱਸਾਸਮੁੰਦਰਾਂਤੱਕਪਹੁੰਚਜਾਂਦਾਹੈਅਤੇਬਾਕੀਬਚਿਆ
ਇੱਕਹਿੱਸਾਧਰਤੀਦੀਸਤਾਉੱਪਰਲਿਆਂਚਟਾਨਾਂਦੇਮੁਸਾਮਾਂ,ਦਰਾੜਾਂ,ਤ੍ਰੇੜਾਂਇਤਿਆਦਰਾਹੀਂਧਰਤੀਦੇਅੰਦਰਚਲਾਜਾਂਦਾਹੈ।
ਇਸਪਾਣੀਨੂੰਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਪਾਣੀਖੂਹਾਂ,ਆਰਟੀਜ਼ਨਖੂਹਾਂ,ਗੀਜ਼ਰ,ਫੁਹਾਰੇ,ਟਿਊਬਵੈੱਲਇਤਿਆਦਰਾਹੀਂ
ਬਾਹਰਕਢਿਆਜਾਂਦਾਹੈਅਤੇਵਰਤਿਆਜਾਂਦਾਹੈ।
ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਧਰਤੀਅੰਦਰਇੱਕਥਾਂਸਥਿਰਰਹਿਕੇਇਕੱਠਾਹੋਣਦੀਬਜਾਏਇੱਕਥਾਂਤੋਂਦੂਜੀਥਾਂਵੱਲਚੱਲਦਾਰਹਿੰਦਾਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣਵਜੋਂ,ਖੂਹਵਿਚਲਾਪਾਣੀਕਈਵਾਰਹੋਰਪਾਸੇਚਲਾਜਾਣਕਾਰਨਖੂਹਖਾਲੀਹੋਜਾਂਦਾਹੈਅਤੇਉਸਦਾਤਲਦਿਸਣ
ਲੱਗਜਾਂਦਾਹੈ।ਕੁਝਸਮੇਂਬਾਅਦਖੂਹਵਿੱਚਪਾਣੀਫੇਰਆਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਹਪਾਣੀਦੇਧਰਤੀਅੰਦਰਚੱਲਣਦੇਪ੍ਰਮਾਣਜਾਂਸਬੂਤ
ਹਨ।ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੇਚਟਾਨਾਂਦੀਆਂਦਰਾੜਾਂ,ਤ੍ਰੇੜਾਂ,ਮੁਸਾਮਾਂਵਿੱਚੋਂਗੁਜ਼ਰਨਸਮੇਂ,ਉਨ੍ਹਾਂਚਟਾਨਾਂਦੇਲੂਣਆਪਣੇਵਿਚਘੋਲਲਏ
ਜਾਂਦੇਹਨਅਤੇਚੱਟਾਨਾਂਦਾਅਪਰਦਨਕੀਤਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਸਅਪਰਦਨਦੇਨਤੀਜੇਵਜੋਂਹੀਕਈਕਈਨਵੇਂਭੂਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂਦਾਨਿਰਮਾਣ
ਹੁੰਦਾਹੈ।
ਵਰਖਾਤੇਗਲੇਸ਼ੀਅਰਦੇਪਾਣੀਦਾਧਰਤੀਦੀਸਤਾਵਿੱਚਰਿਸਕੇਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਵਿਚਬਦਲਣਾ,ਕਈਗੱਲਾਂਤੇਨਿਰਭਰਕਰਦਾ
ਹੈ।ਜਿਵੇਂਕਿਧਰਤੀਸਤਾਉੱਪਰਵਹਿਣਵਾਲੇਪਾਣੀਦੀਮਾਤਰਾ,ਸਤਾਦਾਮੁਸਾਮਦਾਰਹੋਣਾ,ਚਟਾਨਾਂਦਾਪਾਣੀਨੂੰਆਪਣੇਵਿੱਚੋਂ
ਦੀਗੁਜ਼ਰਨਦੇਣਾ,ਚੱਟਾਨਾਂਦਾਸੰਤ੍ਰਿਪਤਹੋਣਾਇਤਿਆਦ।ਇਨ੍ਹਾਂਤੱਤਾਂਦੇਅਧਾਰਉੱਪਰਹੀਕਿਸੇਸਥਾਨਤੇਪਾਣੀਜ਼ਿਆਦਾ
ਰਿਸਦਾਹੈਤੇਕਿਸੇਸਥਾਨਉੱਪਰਘੱਟ।
ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੀਸਭਤੋਂਉਪਰਲੀਸਤਾਨੂੰਜਲਸਤਰਜਾਂਭੂਮੀਗਤਸਤਰ(WaterLevel)ਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਹ
ਜਲਸਤਰਮੌਸਮ,ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ,ਵਰਖਾਦੀਮਾਤਰਾਤੇਮਿੱਟੀਵਿੱਚੋਂਪਾਣੀਦੇਇਸਦੇਨੀਚੇਆਉਣਅਨੁਸਾਰਬਦਲਦਾਰਹਿੰਦਾ
ਹੈ।ਵਰਖਾਜ਼ਿਆਦਾਹੋਣਦੀਸੂਰਤਵਿਚਜਲਸਤਰਉੱਚਾਉਠਾਉਂਦਾਹੈ,ਜਦਕਿਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨਜ਼ਿਆਦਾਹੋਣਦੀਸੂਰਤਵਿੱਚ
ਜਲਸਤਰਨੀਵਾਂਚਲਾਜਾਂਦਾਹੈ।
ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੇਕਾਰਜ
(Theworkofundergroundwater)
ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੁਆਰਾਵੀਭੂਸੰਤੁਲਨਦੇਬਾਕੀਸਾਧਨਾਂਜਾਂਕਾਰਕਾਂ(ਪਾਣੀ,ਹਵਾ,ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਆਦਿ)ਦੀਤਰ੍ਹਾਂਅਪਰਦਨ,
ਢੋਆਢੁਆਈਅਤੇਨਿਖੇਪਣਦਾਕਾਰਜਕੀਤਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਪਰਇਹਕਾਰਜਬਹੁਤਹੀਧੀਮੀਰਫ਼ਤਾਰਨਾਲਹੁੰਦਾਹੈਅਤੇਚੂਨੇ
ਪੱਥਰ,ਲੂਣਵਾਲੀਆਂਚਟਾਨਾਂਅਤੇਜਿਪਸਮਦੇਖੇਤਰਾਂਵਿਚਹੀਜ਼ਿਆਦਾਕਾਰਜਸ਼ੀਲਹੈ,ਉਹਵੀਉਸਸਮੇਂਜਦਉੱਥੇਨਮੀਦੀ
ਮਾਤਰਾਜ਼ਿਆਦਾਹੋਵੇ।ਖੁਸ਼ਕਖੇਤਰਾਂਵਿੱਚਇਸਦਾਕਾਰਜਨਾਦੇਬਰਾਬਰਹੀਹੁੰਦਾਹੈ।ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੇਕਾਰਜਦੁਆਰਾ
ਬਣਾਏਗਏਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂਨੂੰਕਾਰਸਟਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂ(KarstLandforms)ਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਭੂਤਪੂਰਵਯੁਗੋਸਲਾਵੀਆਦੇ
ਐਡੀਰੀਅਟਕਸਾਗਰ(AdriaticSea)ਦੇਤੱਟਦੇਨਜ਼ਦੀਕਤੇਖੇਤਰ,ਜਿਸਦਾਨਾਂਕਾਰਸਟਹੈ,ਉੱਥੇਅਜਿਹੀਆਂਭੂ
ਆਕਿਰਤੀਆਂਜ਼ਿਆਦਾਮਿਲਣਕਾਰਨ,ਇਸਦਾਨਾਮਕਾਰਸਟਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂਪੈਗਿਆ।ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆਤੋਂਇਲਾਵਾਅਫ਼ਰੀਕਾ,
ਫਰਾਂਸ,ਸਪੇਨ,ਮੈਕਸੀਕੋ,ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ,ਭਾਰਤ,ਜਮਾਇਕਾਆਦਿਦੇਸ਼ਾਂਵਿੱਚਵੀਪਾਏਜਾਂਦੇਹਨ।ਭਾਰਤਵਿੱਚਪੱਛਮੀਝਾਰਖੰਡ,
ਦੇਹਰਾਦੂਨ(ਸ਼ਾਹਾਸੱਤਾਧਾਰੀ),ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼(ਪੰਚਮਰਹੀ),ਛੱਤੀਸਗਡ਼੍ਹ(ਬਸਤਰ),ਆਂਧਰਾਪ੍ਰਦੇਸ਼(ਵਿਸਾਖਾਪਟਨਮ),ਮੇਘਾਲਿਆ
(ਚਿਰਾਪੂੰਜੀ)ਆਦਿਸਥਾਨਾਂਉੱਪਰਚੂਨੇਦੀਚੱਟਾਨਾਂਅਤੇਨਮੀਜੁਗਤਮੌਸਮਹੋਣਕਾਰਨਕਾਰਸਟਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂਪਾਈਆਂ
ਜਾਂਦੀਆਂਹਨ।
ਵਰਖਾਤੇਗਲੇਸ਼ੀਅਰਦੇਪਾਣੀਦੁਆਰਾਚਟਾਨਾਂਦੇਮੁਸਾਮ,ਦਰਾੜਾਂ,ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਆਦਿਰਾਹੀਂਹੇਠਾਂਰਿਸਜਾਂਦੇਸਮੇਂਚਟਾਨਾਂਵਿਚਲੇ
ਲੂਣਨੂੰਆਪਣੇਵਿਚਘੋਲਲਿਆਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਸਨਾਲਚੱਟਾਨਾਂਦੀਆਂਤਰੇੜਾਂ,ਦਰਾੜਾਂਆਦਿਵੱਡੀਆਂਹੋਣਲਗਦੀਆਂਹਨਅਤੇ
ਵੱਡੇਛੇਕਾਂਸੁਰਾਖਾਂਦਾਰੂਪਧਾਰਨਕਰਲੈਂਦੀਆਂਹਨ।ਇਸਅਪਰਦਨਦੇਚਲਦੇਰਹਿਣਸਦਕਾ,ਇਨ੍ਹਾਂਦੀਉਪਰਲੀਛੱਤਹੇਠਾਂ
ਡਿੱਗਜਾਂਦੀਹੈਤੇਡੂੰਘਾਣਾਂ,ਨਿਵਾਣਾਂਦਾਜਨਮਹੁੰਦਾਹੈ।ਅਪਰਦਨਦੀਕਿਰਿਆਦੌਰਾਨਹੀਵੱਖਵੱਖਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂਬਣਾਉਂਦੇ
ਸਮੇਂ,ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਨਾਲਹੀਘੋਲੇਲੂਣਾਅਤੇਬਹੁਤਹੀਬਾਰੀਕਕਣਾਂਦੀਢੋਆਢੁਆਈਕਰਦਾਰਹਿੰਦਾਹੈ।ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੀ
ਮਾਤਰਾਘਟਣਸਮੇਂ,ਇਨ੍ਹਾਂਲੂਣਾਨੂੰਚਟਾਨਾਂਦੀਆਂਤਰੇੜਾਂ,ਦਰਾੜਾਂਜਾਂਤਲਉਪਰਜਮ੍ਹਾਂਕਰਦਿੱਤਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਜਿਸਦੇਫਲਸਰੂਪ
ਨਵੀਂਆਂਭੂਆਕਿਰਤੀਆਹੋਂਦਵਿਚਆਉਂਦੀਆਂਹਨ।

2. ਅਪਰਦਨਦੀਕਿਰਿਆਰਾਹੀਂਬਣਾਏਭੂਦ੍ਰਿਸ਼
(LandformsformedbyErosionalWork)
ਚੂਨੇਦੀਆਂਚਟਾਨਾਂਦਾਅਪਰਦਨਤਾਜ਼ੇਪਾਣੀਨਾਲਨਹੀਂਹੁੰਦਾ,ਸਗੋਂਵਰਖਾਦੇਪਾਣੀਨਾਲਜ਼ਿਆਦਾਹੁੰਦਾਹੈ,ਕਿਉਂਕਿਵਰਖਾਦੇ
ਪਾਣੀਵਿੱਚਕਾਰਬਨਡਾਇਕਸਾਈਡਜ਼ਿਆਦਾਮਾਤਰਾਵਿੱਚਹੁੰਦੀਹੈ।ਅਪਰਦਨਦਾਕਾਰਜਰਸਾਇਣਕਅਤੇਭੌਤਿਕਦੋਵੇਂ
ਕਿਰਿਆਵਾਂਰਾਹੀਂਹੀਕੀਤਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਚੂਨਾਪੱਥਰ,ਕਾਰਬਨਡਾਇਆਕਸਾਈਡਦੇਪਾਣੀਵਿੱਚਘੁਲਣਕਾਰਨਬਣੇਤੇਜ਼ਾਬਨਾਲ
ਰਸਾਇਣਿਕਕਿਰਿਆਕਰਦਾਹੈਤੇਘੁਲਣਲੱਗਜਾਂਦਾਹੈ।ਹੌਲੀਹੌਲੀਇਨ੍ਹਾਂਵਿੱਚਸੁਰਾਖ਼ਜਾਂਛੇਕਹੋਜਾਂਦੇਹਨਅਤੇਪਾਣੀ,
ਧਰਤੀਅੰਦਰਲੇਟਵੇਂਰੂਪਵਿਚਵਗਦਾਅਪਰਦਨਕਰਨਲੱਗਦਾਹੈ।ਇਸਦੌਰਾਨ,ਇਹਵੱਖਵੱਖਭੂਆਕਿਰਤੀਆਂਦਾਨਿਰਮਾਣ
ਕਰਦਾਹੈ।ਅਪਰਦਨਦਾਕਾਰਜਉਸਸਮੇਂਤਕਚੱਲਦਾਰਹਿੰਦਾਹੈ,ਜਦਤੱਕਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੇਉੱਪਰਲੇਚੂਨੇਪੱਥਰਹੀਛੱਤ
ਹੇਠਾਂਡਿੱਗਨਹੀਂਜਾਂਦੀਹੈ।ਅਪਰਦਨਦੁਆਰਾਬਣੀਆਂਵੱਖਵੱਖਭੂਕਿਰਤੀਆਂਹੇਠਲਿਖੇਅਨੁਸਾਰਹਨ-
1.ਲਾਪੀਜ਼(Lappis)-ਵਰਖਾਦੇਪਾਣੀਦੇਚੂਨੇਵਾਲੇਖੇਤਰਾਂਵਿੱਚਵਹਿਣਨਾਲਇਸਉਪਰਛੋਟੀਆਂਛੋਟੀਆਂਨਾਲੀਆਂ
ਬਣਦੀਆਂਹਨ।ਇਹਨਾਲੀਆਂਹੌਲੀਹੌਲੀਘੁਲਣਦੀਕਿਰਿਆਰਾਹੀਂਡੂੰਘੇਹੁੰਦੀਆਂਜਾਂਦੀਆਂਹਨ।ਜਿਸਦੇਫਲਸਰੂਪ
ਸਮਾਂਤਰਤਿੱਖੀਆਂਕਟਕਾਂਅਤੇਗਰਤਾਂਦਾਨਿਰਮਾਣਹੁੰਦਾਹੈ।ਇਸਨਾਲਕਟੀਫਟੀਭੂਆਕਿਰਤੀਹੋਂਦਵਿੱਚਆਉਂਦੀ
ਹੈ।ਇਸੇਨੂੰਲਾਪੀਜ਼ਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਜਰਮਨਵਿਚਕਾਰੇਨ(Karen)ਅਤੇਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆਵਿੱਚਬੋਗਜ(Bogaz)
ਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।
2.ਘੋਲਸੁਰਾਖ(Sinkhole)-ਸਤਹੀਪਾਣੀਦੁਆਰਾਚੂਨੇਦੇਖੇਤਰਾਂਵਿੱਚਘੁਲਣਦੀਕਿਰਿਆਰਾਹੀਂਚੱਟਾਨਾਂਦੇਮੁਸਾਮ,
ਤ੍ਰੇੜਾਂ,ਦਰਾੜਾਂਆਦਿਦਾਅਪਰਦਨਕਰਕੇਛੇਕਜਾਂਸੁਰਾਖਕੀਤੇਜਾਂਦੇਹਨ।ਇਹਸੁਰਾਖ਼ਕੀਪਦੀਸ਼ਕਲਜਾਂ
ਬੇਲਨਾਕਾਰਸ਼ਕਲਦੇਹੁੰਦੇਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂਨੂੰਹੀਘੋਲਸੁਰਾਖ਼ਕਹਿੰਦੇਹਨ।ਇਸਦਾਆਕਾਰਤਿੱਨਮੀਟਰਤੋਂਦੱਸਮੀਟਰ
ਤਕਦੀਡੂੰਘਾਈਦਾਹੋਸਕਦਾਹੈ।ਕੁਝਖ਼ਾਸਘੋਲਸੁਰਾਖ਼ਇਸਤੋਂਵੀਜ਼ਿਆਦਾਡੂੰਘਾਈਹਾਸਿਲਕਰਲੈਂਦੇਹਨ।ਪਰ
ਘੋਲਸੁਰਾਖਇੰਨੇਜ਼ਿਆਦਾਵੱਡੇਵੀਨਹੀਂਹੁੰਦੇ,ਕਿਧਰਤੀਦੀਸਤਾਉੱਪਰਵਗਣਵਾਲੀਨਦੀਆਦਿਇਨ੍ਹਾਂਵਿੱਚਸਮਾਕੇ
ਅਲੋਪਹੋਜਾਏ।

3. 3.ਘੋਲਮੋਘਾ(SwallowHole)-ਘੋਲਸੁਰਾਖਾਂਦੇਹੋਰਵੱਡੇਹੋਣਨਾਲ,ਜਦਨਦੀਦਾਸਾਰਾਪਾਣੀਇਸਵੱਡੇਅਕਾਰੀ
ਮੋਘੇਵਿੱਚਪੈਣਲੱਗਦਾਹੈਤਾਂਨਦੀਆਂਆਲੋਪਹੋਜਾਂਦੀਆਂਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂਹੀਵੱਡੇਕੀਪਆਕਾਰੀਸੁਰਾਖਾਂਨੂੰਘੋਲਮੋਘੇ
ਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਹਨਾਂਰਾਹੀਂਨਦੀਆਂਭੂਮੀਗਤਹੁੰਦੀਆਂਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂਘੋਲਮੋਘੇਆਂਵਿਚਮਿੱਟੀ,ਰੇਤ,ਕੰਕਰਆਦਿ
ਮਲਬਾਭਰਨਨਾਲ,ਨਦੀਆਦਿਦਾਪਾਣੀਭੂਮੀਗਤਨਹੀਂਹੁੰਦਾ,ਜਿਸਦੇਫਲਸਰੂਪਘੋਲਮੋਘੇਝੀਲਾਂਦਾਨਿਰਮਾਣਕਰ
ਦਿੰਦੇਹਨ।
4.ਡੋਲਾਈਨ(Dolines)-ਘੋਲਮੋਘਾਬਣਨਤੋਂਬਾਅਦ
ਵੀਜਦਅਪਰਦਨਦੀਕਿਰਿਆਜਾਰੀਰਹਿੰਦੀਹੈਤਾਂ
ਇਹਘੋਲਮੋਘੇਹੋਰਚੌੜੇਅਤੇਡੂੰਘੀਹੋਜਾਂਦੇਹਨ।ਇੰਨਾ
ਹੀਵੱਡੇਅਕਾਰਦੇਕੀਪਵਰਗੇਘੋਲਮੋਘਿਆਂਨੂੰ
ਡੋਲਾਈਨਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।
5.ਉਵਾਲਾ(Uvala)-ਇਹਇਕਲੰਬੀਸਾਰੀਨਿਵਾਨ
ਹੁੰਦੀਹੈ,ਜੋਕਿਦੋਜਾਂਜ਼ਿਆਦਾਡੋਲਾਈਨਦੇਆਪਸ
ਵਿੱਚਮਿਲਣਨਾਲਹੋਂਦਵਿੱਚਆਉਂਦੀਹੈ।ਇਹਕਈ
ਕਿਲੋਮੀਟਰਖੇਤਰਵਿੱਚਫੈਲਿਆਹੁੰਦਾਹੈ।ਇਸਦੀ
ਸਤਾਪੱਧਰੀਨਹੀਂਹੁੰਦੀ,ਸਗੋਂਉੱਚੀਨੀਵੀਂਅਤੇਉੱਭੜ
ਖਾਬੜਵਾਲੀਹੁੰਦੀਹੈ।
6.ਪੋਲਜੀ(Poljes)-ਇਹਵੀਇੱਕਨਿਵਾਣ,ਗਰਤਜਾਂ
ਟੋਆਹੀਹੁੰਦਾਹੈ,ਜੋਕਿਉਵਾਲਾਤੋਂਵੱਡਆਕਾਰਦਾਹੁੰਦਾਹੈ।ਇਸਦੀਆਂਕੰਧਾਂਸਿੱਧੀਆਂਅਤੇਤਲਜਾਂਸਤਾਪੱਧਰੀ
ਹੁੰਦੀਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂਉੱਪਰਸਤਹੀਜਲਪ੍ਰਣਾਲੀ(OpenDrainageSystem)ਵੀਪਾਈਜਾਸਕਦਾਹੈਅਤੇਘੋਲਮੋਘਿਆਂ
ਕਾਰਨ,ਨਦੀਆਂਦੁਆਰਾਵਿਕਸਿਤਕੀਤੀਅੰਦਰੂਨੀਜਲਪ੍ਰਣਾਲੀ(ClosedDrainageSystem)ਵੀ।ਇਨ੍ਹਾਂਦੀ
ਸਤਾਜ਼ਿਆਦਾਤਰਜਲੋੜੀਮਲਬੇਨਾਲਕੱਜੀਹੁੰਦੀਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂਦੇਬਣਨਦਾਕਾਰਨ,ਅਪਰਦਨਨਾਲਉਵਾਲਾਂਦੇਆਪਸ
ਵਿੱਚਮਿਲਣਾਵੀਹੋਸਕਦਾਹੈਅਤੇਅਪਰਦਨਵਧਣਕਾਰਨਬਣੀਆਂਗੁਫਾਵਾਂਦੀਛੱਤਡਿੱਗਣਨਾਲਵੀਬਣਸਕਦੇਹਨ
।
7.ਕਾਰਸਟਖਿੜਕੀ(KarstWindows)-ਜਦੋਂਅਪਰਦਨਦੀਕਿਰਿਆਨਾਲਘੋਲਸੁਰਾਖਦਾਉੱਪਰਲਾਤਲਟੁੱਟ
ਜਾਂਦਾਹੈਅਤੇਭੂਮੀਗਤਜਲਪ੍ਰਣਾਲੀ,ਉਸਰਾਹੀਂਦਿਖਾਈਦੇਣਲੱਗਜਾਂਦੀਹੈਤਾਂਇਸਨੂੰਕਾਰਸਟਖਿੜਕੀਕਿਹਾਜਾਂਦਾ
ਹੈ।ਧਰਤੀਦੀਸਤਾਉੱਪਰਖੜ੍ਹਕੇਹੀਭੂਮੀਗਤਜਲਪ੍ਰਣਾਲੀਨੂੰਦੇਖਿਆਜਾਂਦਾਹੈ।
8.ਧੱਸਦੀਆਂਤੰਗਖਾੜੀਆਂ-ਜਦੋਂਬਹੁਤਸਾਰੇਘੋਲਸੁਰਾਖਨੇਡ਼ੇਨੇਡ਼ੇਕਤਾਰਾਂਦੇਰੂਪਵਿੱਚਬਣਜਾਂਦੇਹਨਤਾਂਇਸਛਣਨੀ
ਵਰਗੇਖੇਤਰਵਿੱਚੋਂਨਦੀਜਾਂਵਰਖਾਦਾਪਾਣੀਗੁਜ਼ਰਨਸਮੇਂ,ਇਨ੍ਹਾਂਘੋਲਸੁਰਾਖਾਂਰਾਹੀਂਭੂਮੀਗਤਹੋਅਲੋਪਹੋਜਾਂਦਾਹੈ।
ਇਸਸਾਰੀਆਕ੍ਰਿਤੀਨੂੰਹੀਧੱਸਦੀਆਂਤੰਗਖਾੜੀਆਂਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।
9.ਅੰਨ੍ਹੀਘਾਟੀ(BlindValley)-ਘੋਲਸੁਰਾਖਾਂ,ਘੋਲਮੋਘਿਆਂ,ਧੱਸਦੀਆਂਤੰਗਘਾਟਿਆਂਕਾਰਨਜਦਨਦੀਆਪਣੇ
ਮਾਰਗਉੱਤੇਚਲਦੀਅਚਾਨਕਅਲੋਪਹੋਜਾਂਦੀਹੈਤਾਂਉਸਅਲੋਪਹੋਣਵਾਲੀਜਗ੍ਹਾਤੋਂਬਾਅਦਵਾਲੀਨਦੀਦੀਘਾਟੀ
ਸੁੱਕੀਅਤੇਖੁਸ਼ਕਰਹਿਜਾਂਦੀਹੈ।ਇਸਵਿੱਚਵਰਖਾਸਮੇਂਹੀਪਾਣੀਖਡ਼੍ਹਦਾਹੈ।ਇਸੇਸੁੱਕੀਖੁਸ਼ਕਘਾਟੀਨੂੰਅੰਨ੍ਹੀਘਾਟੀ
ਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।
10.ਗੁਫਾਵਾਂਜਾਂਕੰਦਰਾਵਾਂ(CavesorCaverns)-ਜਦੋਂਸਤਹੀਪਾਣੀਦਰਾੜਾਂ,ਤ੍ਰੇੜਾਰਾਹੀਂਰਿਸਕੇਜਾਂਘੋਲਸੁਰਾਖਾਂ
ਆਦਿਰਾਹੀਂਨਦੀਦਾਪਾਣੀਭੂਮੀਗਤਹੁੰਦਾਹੈਤਾਂਇਹਭੂਮੀਦੇਅੰਦਰਰਸਾਇਣਕਅਤੇਭੌਤਿਕਕਿਰਿਆਰਾਹੀਂ
ਅਪਰਦਨਸ਼ੁਰੂਕਰਦਿੰਦਾਹੈ।ਕਠੋਰਅਤੇਸਖਤਚਟਾਨਾਂਖਡ਼੍ਹੀਆਂਰਹਿਜਾਂਦੀਆਂਹਨ,ਜਦਕਿਚੂਨੇਦੀਆਂਚੱਟਾਨਾਂ
ਪਾਣੀਵਿੱਚਘੁਲਕੇਗੁਫਾਵਾਂਦਾਨਿਰਮਾਣਕਰਦੀਆਂਹਨ।
11.ਕੁਦਰਤੀਪੁਲ(NaturalBridge)-ਅਪਰਦਨਦੀਕਿਰਿਆਕਾਰਨਹੇਠਾਂਤੋਂਖੋਖਲੇਹੋਣਕਾਰਨ,ਜਦਗੁਫਾਵਾਂਦੀ
ਛੱਤਹੇਠਾਂਡਿੱਗਜਾਂਦੀਹੈਤੇਕੁਝਹਿੱਸਾਛੱਤਦਾਬਚਿਆਰਹਿਜਾਂਦਾਹੈਤਾਂਇਸਨੂੰਕੁਦਰਤੀਪੁਲਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਸ
ਨੂੰਆਵਾਜਾਈਲਈਵੀਵਰਤਿਆਜਾਂਦਾਹੈ।
12.ਟੇਰਾਰੋਜ਼ਾ(TeraRosa)-ਚੂਨਾਪੱਥਰਖੇਤਰਾਂਵਿੱਚੋਂਜਦੋਂਵਰਖਾਦਾਪਾਣੀਸੁੱਕਜਾਂਦਾਹੈਤਾਂਇਨ੍ਹਾਂਦੀਸਤਾਉੱਪਰ
ਭੂਰੀਅਤੇਲਾਲਮਿੱਟੀਦੀਪਰਤਮਿਲਦੀਹੈ,ਇਸੇਨੂੰਟੇਰਾਰੋਜ਼ਾਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।
ਨਿਖੇਪਣਦੀਕਿਰਿਆਰਾਹੀਂਨਿਰਮਿਤਭੂਦ੍ਰਿਸ਼

4. (Landformsformedbythedepositionalwork)
ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੁਬਾਰਾਅਪਰਦਨਕਰਆਪਣੇਵਿੱਚਘੁਲੇਲੂਣ,ਖਣਿਜਪਦਾਰਥਆਦਿ,ਜਦਹੋਰਅਗਾਂਹਲਿਆਉਣਦੇਅਨੁਕੂਲ
ਸਥਿਤੀਵਿੱਚਨਹੀਂਰਹਿੰਦੇ,ਤਦਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੁਆਰਾਇਨ੍ਹਾਂਲੂਣਾ,ਖਣਿਜਾਂਦਾਨਿਖੇਪਣਕਰਦਿੱਤਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ,
ਤਾਪਮਾਨ,ਦਬਾਓ,ਗੈਸਾਂਆਦਿਕਾਰਕਾਂਅਨੁਸਾਰਨਿਖੇਪਣਦੀਕਿਰਿਆਤੇਜ਼ਜਾਂਹੌਲੀਹੁੰਦੀਹੈ।ਨਿਖੇਪਣਕਿਰਿਆਦੁਆਰਾ
ਬਣਾਏਜਾਣਵਾਲੇਭੂਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂਦਾਵੇਰਵਾਹੇਠਲਿਖੇਅਨੁਸਾਰਹੈ-
1.ਸਟੈਲਕਟਾਈਟ(Stalactites)-ਇਹਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੀਨਿਖੇਪਣਦੀਕਿਰਿਆਦੁਆਰਾਬਣਿਆਬਹੁਤਹੀ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨਦ੍ਰਿਸ਼ਹੈ।ਭੂਮੀਗਤਪਾਣੀਦੁਬਾਰਾ,ਜਦਗੁਫਾਵਾਂਜਾਂਕੰਦਰਾਵਾਂਦਾਨਿਰਮਾਣਕਰਦਿੱਤਾਜਾਂਦਾਹੈਤਾਂ
ਇਨ੍ਹਾਂਗੁਫ਼ਾਵਾਂਦੀਛੱਤਤੋਂਲਗਾਤਾਰਪਾਣੀਰਿਸਕੇਹੇਠਾਂਡਿੱਗਦਾਰਹਿੰਦਾਹੈ।ਛੱਤਤੋਂਪਾਣੀਦੀਆਂਬੂੰਦਾਂਬਹੁਤਹੌਲੀ
ਹੌਲੀਹੇਠਾਂਰਿਸਦੀਆਂਹਨਅਤੇਹੇਠਾਂਡਿੱਗਣਤੋਂਪਹਿਲਾਂਛੱਤਨਾਲਹੀਕੁਝਸਮੇਂਲਈਚਿਪਕਿਆਰਹਿੰਦੀਆਂਹਨ।
ਜਿਸਦੇਫਲਸਰੂਪ,ਪਾਣੀਦੀਬੂੰਦਵਿਚਲੇਕੁਝਚੂਨੇਦੇਅੰਸ਼ਛੱਤਉੱਪਰਹੀਜਮ੍ਹਾਂਹੋਜਾਂਦੇਹਨ।ਇਹੀਪ੍ਰਕਿਰਿਆਬਾਰ
ਬਾਰਦੁਹਰਾਏਜਾਣਨਾਲ,ਛੱਤਉੱਪਰਇੰਨੇਕੁਚੂਨੇਦੇਅੰਸ਼ਜਮ੍ਹਾਹੋਜਾਂਦੇਹਨ,ਕਿਉਹਇਕਥੰਮ੍ਹਦੇਰੂਪਵਿਚਛੱਤਤੋਂ
ਹੇਠਾਂਵੱਲਨੂੰਆਉਂਦੇਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂਦੇਛੱਤਵਾਲੇਪਾਸੇਚੌੜੇਅਤੇਹੇਠਾਂਵਾਲੇਪਾਸੇਨੁਕੀਲੇਹੁੰਦੇਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂਨੂੰਹੀ
ਸਟੈਲਕਟਾਈਟਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.ਸਟੈਲਗੇਮਾਈਟ(Stalagmites)-ਜਦੋਂਗੁਫਾਵਾਂਦੀਛੱਤਤੋਂਪਾਣੀਦੀਆਂਬੂੰਦਾਂਹੇਠਾਂਡਿੱਗਦੀਆਂਹਨਤਾਂਇਸਵਿਚਲੇ
ਲੂਣ,ਖਣਿਜਆਦਿਸਾਰੇਦੇਸਾਰੇਛੱਤਉਪਰਜਮ੍ਹਾਂਨਹੀਂਹੁੰਦੇ।ਜਿਨ੍ਹਾਂਨਾਲਸਟੈਲਕਟਾਈਟਬਣਦੇਹਨ।ਸਗੋਂਕੁਝਲੂਣ,
ਖਣਿਜਪਾਣੀਦੀਆਂਬੂੰਦਾਂਨਾਲਗੁਫਾਵਾਂਦੇਫਰਸ਼ਉੱਪਰਵੀਪਹੁੰਚਦੇਹਨ।ਲਗਾਤਾਰਪਾਣੀਦੀਆਂਬੂੰਦਾਂਰਾਹੀਂਇਹ
ਚੂਨਾਗੁਫਾਵਾਂਦੇਫਰਸ਼ਉਪਰਜਮ੍ਹਾਂਹੁੰਦਾਰਹਿੰਦਾਹੈਤੇਪਾਣੀਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨਰਾਹੀਂਉੱਡਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਸਤਰ੍ਹਾਂਲਗਾਤਾਰ
ਚੂਨੇਦੇਜਮ੍ਹਾਂਹੋਣਨਾਲਗੁਫਾਵਾਂਦੇਫਰਸ਼ਤੋਂਉੱਪਰਵਲਨੂੰਇੱਕਥੰਮ੍ਹਦਾਨਿਰਮਾਣਹੁੰਦਾਹੈ।ਥੰਮ੍ਹਫਰਸ਼ਕੋਲੋਚੌੜਾ
ਅਤੇਮੋਟਾਹੁੰਦਾਹੈ,ਜਦਕਿਉੱਪਰੋਂਨੁਕੀਲਾਤੇਤਿੱਖਾਹੁੰਦਾਹੈ।ਇਸਥੰਮ੍ਹਨੂੰਸਟੈਲਗੇਮਾਈਟਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।
ਸਟੈਲਗੇਮਾਈਟਉਹਥੰਮ੍ਹਹੁੰਦੇਹਨ,ਜੋਫਰਸ਼ਤੋਂਉੱਪਰਵੱਲਨੂੰਵਧੇਹੁੰਦੇਹਨ,ਜਦਕਿਸਟੈਲਕਟਾਈਟਉਹਥੰਮ੍ਹਹੁੰਦੇ
ਹਨ,ਜੋਛੱਤਤੋਂਹੇਠਾਂਵੱਲਨੂੰਵਧੇਹੁੰਦੇਹਨ।
3.ਗੁਫ਼ਾਵਾਂਦੇਥਮ੍ਹਲੇ(CavernsPillars)-ਜਦੋਂਸਟੈਲਗੇਮਾਈਟਅਤੇਸਟੈਲਕਟਾਈਟਦਾਅਕਾਰਵਧਦਾਹੀਜਾਂਦਾਹੈ
ਤਾਂਇਹਇੱਕਅਜਿਹੀਸਥਿਤੀਆਉਂਦੀਹੈ,ਕਿਇਹਦੋਵੇਂਆਪਸਵਿੱਚਜੁੜਜਾਂਦੇਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂਦੇਜੁੜਨਨਾਲਏਦਾਂ
ਲੱਗਦਾਹੁੰਦਾਹੈ,ਕਿਜਿਵੇਂਇਹਛੱਤਨੂੰਹੇਠਾਂਡਿੱਗਣਤੋਂਬਚਾਉਣਲਈਲਗਾਏਗਏਥੰਮ੍ਹਹੋਣ।ਇਨ੍ਹਾਂਨੂੰਹੀਗੁਫਾਵਾਂਦੇ
ਥਮ੍ਹਲੇਕਿਹਾਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਹਉੱਪਰੋਂਅਤੇਹੇਠਾਂਤੋਂਮੋਟੇ,ਜਦਕਿਵਿਚਕਾਰੋਂਪਤਲੇਹੁੰਦੇਹਨ।
4.ਲਟਕਦਾਪਰਦਾ(DripCurtain)-ਜਦੋਂਪਾਣੀਛੱਤਰਾਹੀਂਰਿਸਕੇਆਉਣਦੀਥਾਂ,ਕਿਸੇਜੋੜਜਾਂਦਰਾੜਰਾਹੀਂ
ਗੁਫਾਵਾਂਦੇਫਰਸ਼ਉਪਰਡਿੱਗਦਾਹੈਤਾਂਇੱਕਪਰਦੇਵਾਂਗਚੂਨੇਦਾਥੰਮ੍ਹਬਣਜਾਂਦਾਹੈ।ਇਸੇਨੂੰਲਟਕਦਾਪਰਦਾਕਹਿੰਦੇ
ਹਨ।

5. Reference
Trudgill,S.;LimestoneGeomorphology,WhitePlain,NewYork,Longman
Price,M.,IntroducingGroundwater;London,Allen&Unwin1985
Thornburg,W.D.,PrinciplesofGeomorphology,NewDelhi,NewAgeInternationalPress1998
Olive,J.E.,PhysicalGeography,Massachusetts,DuxburyPress1979
Stahler,Aetal;PhysicalGeography,NewYork,JohnWiley,1996
SusanMayhew,DictionaryofGeography,Oxford
Hamblin,W.K.etal;Earth'sDynamicSystem;NewJersey,PrenticeHall,1995