Lection-2 -PZ.pdf. Педагогикалық зерттеу

Дәріс 2

1. «ПЕДАГОГИКА - 2023»

«Педагогикалық зерттеулер» пәні бойынша №2 Дәріс


Қарастыратын сұрақтар (типтік бағдарлама бойынша құрылады):
1. Білім беру – өркениеттің, адамның жеке басының даму факторы, басым ғылыми
проблема.
2. Педагогиканың әртүрлі білім беру жүйелеріндегі адам өмірдің әртүрлі кезеңдерінде
білім (тәрбие, оқыту) туралы ғылым ретінде пайда болуы мен қалыптасуының
алғышарттары. Болмыстың әртүрлі формаларындағы педагогикалық білім: мифологиялық,
діни, ғылыми.
3. Педагогиканың, педагогикалық зерттеулердің жеке тұлғаның білім беру
заңдылықтарын анықтауға арналған нұсқаулық ретіндегі ерекше орны. Білім берудің
құндылық сипаттамасы.
4. Педагогика ғылым ретінде және оның функциялары. Біртұтас педагогикалық үдеріс
ретінде білім беру контекстіндегі қазіргі педагогиканың пәні. Қазіргі педагогиканың пәндік
салалары.
5. Ғылыми білімнің дербес салалары. Педагогиканың ғылыми тілі: түсінігі, категориясы,
анықтамасы, термині. Ғылыми сөйлеу стилі. Ғылым жүйесіндегі Педагогика. Қазіргі
педагогика ғылымының міндеттері.

Әдебиеттер тізімі:
1. Мұханбетжанова Ә.М., Білімді интеграциялау негізінде оқушыларда дүниенің ғылыми
бейнесін қалыптастыру. Монография. - Алматы, 2000. – 248б.
2. Вернадский В.И. Философские мысли натуралиста. – М.: 1988.
3. Мұханбетжанова Ә. Дүниенің ғылыми бейнесін қалыптастыруд ың теориялық-
әдіснамалық негіздері. – Атырау, 2002, - 165бет.
4. Попер К. Логика и рост научного знания. – М.: Прогресс, 1983, - 605с.
5. Педагогика / Дәріс курсы. Абай ат. ҚазҰПУ.- Алматы: «Нұрлы әлем», 2003
6. Бабанский Ю. Педагогика. М., 1988.
7. Ильина Т. Педагогика. М., 1984.
8. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. А., 1998.
9. История педагогики и образования. /Под ред. Пискунова. М., творчески центр. 2001.
10. Соловейчик С.М. Педагогика для всех. М., 1987.
11. Іс-әрекеттегі зерттеу. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, Астана, 2012
12. «Мұғалім тәжірибесіндегі зерттеу» мектепішілік кәсіби даму курсының білім беру
бағдарламасы.

СӨЖ тапсырмалар
1. «Педагогика білім туралы ғылым ретінде» тақырыбына кластер құрыңыз, оған
келесі ұғымдар кіреді: тәрбие, оқыту, білім беру, өзін-өзі тәрбиелеу және ұғымдар арасында
себеп-салдар байланысын орнату.
2. Тұлға қалыптасуына әсер ететін негізгі факторларды атаңыз
3. Тәрбие мен дамудың өзара байланысты екенін дәлелдеңіз
4. Мұғалімнің іс-әрекеті мен оқушының іс-әрекетін сипаттай отырып, қазіргі білім
беру түрлерінің ерекшеліктерін кесте түрінде көрсетіңіз.

Өзін-өзі тексеруге арналған тест сұрақтары:
1. Тәрбие – педагогиканың негізгі категориясы ретінде:
А) нақтылы тәрбие міндеттерін шешу мен жеке тұлғаны қалыптастыру мақсатына
бағытталған, ұйымдастырылған процесс

2. В) мұғалім мен оқушының біріккен іс-әрекеті
С) оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу әрекеттерін қалыптастыруды ұйымдастыру
Д) сабақ өтетін жер мен уақытын, оқушы құрамын анықтайтын ұйымдастырылған процесс
Е) табиғат пен қоғам жайында ғылымда жинақталған білім жүйесін жеке адамның
меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуін айтады
2. Оқыту – педагогиканың негізгі категориясы ретінде:
А) нақтылы тәрбие міндеттерін шешу мен жеке тұлғаны қалыптастыру мақсатына
бағытталған, ұйымдастырылған процесс
В) мұғалім мен оқушының біріккен іс-әрекеті
С) оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу әрекеттерін қалыптастыруды ұйымдастыру
Д) сабақ өтетін жер мен уақытын, оқушы құрамын анықтайтын ұйымдастырылған процесс
Е) табиғат пен қоғам жайында ғылымда жинақталған білім жүйесін жеке адамның
меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуін айтады
3. Білім беру-педагогиканың негізгі категориясы ретінде:
А) нақтылы тәрбие міндеттерін шешу мен жеке тұлғаны қалыптастыру мақсатына
бағытталған, ұйымдастырылған процесс
В) мұғалім мен оқушының біріккен іс-әрекеті
С) оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу әрекеттерін қалыптастыруды ұйымдастыру;
Д) сабақ өтетін жер мен уақытын, оқушы құрамын анықтайтын ұйымдастырылған процесс
Е) табиғат пен қоғам жайында ғылымда жинақталған білім жүйесін жеке адамның
меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуін айтады
4. «Педагогика»термині қандай мағынаны білдіреді:
А) басқарушы
В) жетектеуші
С) көмекші
Д) мұғалім
Е) үйретуші
5. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі:
А) тәрбиенің принципі
В) тұтас педагогикалық процестің заңдылығы
С) тәрбие әдісі
Д) тұтас педагогикалық процестің принциптері
Е) тәрбие тәсілдері

ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Тақырып: «Педагогиканы адам білімі туралы ғылым ретінде зерттеу»
Қарастыратын сұрақтар:
1. «Педагогика» ұғымына ерте ежелгі және қазіргі мағынада анықтама, түсініктеме
берініз.
2. Бастапқы кезде педагогика қандай ғылымның салсында дамығанын айтыныз.
3. Ғылыми білімдер саласы, сонымен бірге педагогика немен айқындалады?

Тапсырмалар:
1. Педагогиканыц дамуы және басты міндеттерінің мәнін ашып көрсетіңіз.
2. Неміс педагогы Франц Хофман педагогиканың дамуында үш кезеңді көрсетеді, кестені
мысалдармен жазып толтырыңыз.

Ерте кезең Екінші кезең –
«Пайдагогия»
Педагогиканың дербес ғылыми теория
ретінде қалыптасу кезеңі

3. 3. Білім беру саласындағы заңнамалық құжаттармен танысып, менталды карта әзірлеу.
Өткізу формасы: топтық жұмыс, талқылау
Әдістемелік нұсқау: Педагогиканы адам білімі туралы ғылым ретінде зерттеу
екендігін дәлелдеуге қатысты қосымша мәліметтер жинақтап, талқылау.

ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК
ЖҰМЫСЫ (СОӨЖ) ШЕҢБЕРІНДЕГІ САБАҚ ЖОСПАРЛАРЫ
Әдістемелік ұсыныстар: Я.А.Коменский, Д.Локк, Дж.Руссо, И.Г.Песталоцци,
К.Д.Ушинский және басқалардың өмірі мен педагогикалық қызметі туралы реферат
жазыңыз (студенттің таңдауы бойынша).
Өткізу түрі: кеңес беру, тексеру, схемалар, кестелер.

Тақырып 1. Педагогиканы адам білімі туралы ғылым ретінде зерттеу
Тапсырма:
1. Тақырып мазмұны бойынша берілген түйін сөздердің мағынасын ашып, толық
сипаттама беріңіз.
ОСӨЖ нысаны: әдебиеттермен жұмыс.
ОСӨЖ өткізу түрі: эссе
Тапсырмаларды орындауға арналған әдістемелік ұсыныстар: жұмыс жасау
кезінде білім берудің құндылықтық сипаттарын ашып, оның тұлғаға және нәтижеге
бағытталуының себептерін ашып көрсетіңіз.


ПЕДАГОГИКАНЫ АДАМ БІЛІМІ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ ЗЕРТТЕУ
Білім беру – өркениеттің, адамның жеке басының даму факторы, басым ғылыми
проблема. Педагогиканың әртүрлі білім беру жүйелеріндегі адам өмірдің әртүрлі
кезеңдерінде білім (тәрбие, оқыту) туралы ғылым ретінде пайда болуы мен қалыптасуының
алғышарттары. Болмыстың әртүрлі формаларындағы педагогикалық білім: мифологиялық,
діни, ғылыми.
Педагогиканың, педагогикалық зерттеулердің жеке тұлғаның білім беру
заңдылықтарын анықтауға арналған нұсқаулық ретіндегі ерекше орны. Білім берудің
құндылық сипаттамасы. Педагогика ғылым ретінде және оның функциялары. Біртұтас
педагогикалық үдерісс ретінде білім беру контекстіндегі қазіргі педагогиканың пәні. Қазіргі
педагогиканың пәндік салалары. Ғылыми білімнің дербес салалары. Педагогиканың
ғылыми тілі: түсінігі, категориясы, анықтамасы, термині. Ғылыми сөйлеу стилі. Ғылым
жүйесіндегі Педагогика. Қазіргі педагогика ғылымының міндеттері.
Негізгі ұғымдар: білім, педагогика, педагогикалық білім, ғылыми білім,
педагогикалық зерттеулер.

1. Білім беру – өркениеттің, адамның жеке басының даму факторы, басым
ғылыми проблема.
Педагогика ұзақ уақыт бойы философияның бір бөлігі ретінде дамытылып, екі
негізгі философиялық тұжырымдамалар бағытында қалыптасқан.
Бірінші тұжырымдамада Сократ пен Платонның идеялары жинақталған. Олардың
айтуынша, адам дамуының негізгі факторлары – оның табиғи қабілеттері. Ал сыртқы
жағдайлар адамның дамуына елеусіз әсер етеді.
Екінші тұжырымдамада Гераклит, Демокрит, Эпикурдың идеялары біріктірілген:
адамның дамып, тәрбиеленуін, ең алдымен, қоршаған орта және сыртқы жағдайлар
белгілейді.
Тұжырымдамалардың нәтижесінде педагогикада осы күнге дейін педагогикалық
теорияны жасауда әртүрлі пікірлер айтылуда. Материалистік тәрбие теориясының шешімі
үшін ең маңызды идея – бұл адамның жеке тұлға болып дамуының көзі тіршілік иесінен

4. сыртта, әрі оның қалыптасуы «әлеуметтік бағдарламаға» сәйкес, қоғамдық ықпалдың,
соның ішінде тәрбиенің нәтижесінде іске асады. Сонымен қатар, бұл әдіснама, адам
дамуының көзі, одан тыс екенін айта отырып, оның қоғамдық тұлға болып қалыптасуында
өзінің ішкі белсенділігінің де маңызды орын алатындығын алға тартады, әрі зерттеушілерге
өзіндік белсенділіктің көтерудің жолдарын табудың қажеттігін түсіндіреді.
Материалистік философия мен педагогика қоғамда әлеуметтік және рухани
қатынастардың жетілуімен адамның өзі де жетіліп, әрі дамып отырады, оның өзіндік
қасиеттері мен сапаларын ұнамды бағытта өзгертіп және жақсартып отыруы үшін зор
табиғи мүмкіндіктерге ие екендігін жария етеді. Сонымен қатар, бүгінгі педагогика
қоғамдық дамудың объективті заңдылықтарына сүйене отырып, қоғамдық ілгерілеуге
қызмет ету қажеттігін, адамды қоғамның ең жоғарғы құндылығы деп тануды өз міндеті деп
санайды.
К.Д.Ушинский ғылыми педагогиканың қалыптасуының маңызды кезеңі – халық
педагогикасы деп есептеген. Ол педагогикалық тәрбие жүйелерін халық өмірінің
ерекшеліктерімен байланыстыра түсіндіреді. Содан кейін педагогиканың дамуында екі
үлкен кезеңді белгілейді:
1) ғылымға дейінгі кезең;
2) педагогикалық ғылым ретінде қалыптасу кезеңі.
Соңғы уақытта ғана неміс педагогы Франц Хофман педагогиканың дамуында үш
кезеңді көрсетеді:
1. Ерте кезең. Оны автор тәрбие даналығы деп атайды. Бұл адамзаттың қарапайым
педагогикалық ойлаудан тәжірибемен тексерілген ойлауға қарай көшу кезеңі. Осы
кезеңдегі педагогикалық көздер: Ежелгі Египет папирустары, «Соломон притчаларының
кітабы» және т.б.
2. Екінші кезең – «Пайдагогия». Бұл кезеңінің қалыптасуында Ежелгі Грецияның
педагогикалық ойлары ерекше орын алады. Бұнда педагогикалық білім саяси,
философиялық және психологиялық білімнің бір бөлігі болып табылады.
3. Педагогиканың дербес ғылыми теория ретінде қалыптасу кезеңі. Бұл кезең ұлы
чех педагогы Я. А. Коменский есімімен тығыз байланысты. «Ұлы Дидактика» еңбегі. Я. А.
Коменскийдің «Ұлы Дидактика» еңбегі педагогиканы ғылым ретінде жүйелеген оқулық
және әдістемелік құрал.
Қазақстандағы педагогика ғылымының дамуы. Қазақстан қоғамында болған
өзгерістерге байланысты педагогика ғылымы: социалистік, коммунистік, демократиялық,
гуманистік сипатта дамып отырды. Қазақстандағы педагогикалық ойлардың дамуы ұлы
ойшылдар (Әл-Фараби, Ж.Баласағүн, М.Қашқари, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин.
А.Құнанбаев, Ж.Аймауытов және т.б.). Бұл ойшылдардың еңбектері мен ойлары олардың
беделі сияқты әртүрлі тарихи кезеңдерде қазақ халқын оқыту мен тәрбиелеуде қозғаушы
күшке тең болды.
20-30 жж. қазақтың ағартушы педагогтарының ішінен А.Байтұрсынов, М.Дулатов,
М. Жұмабаев және т.б. айтуға болады. Олар отандық педагогика мен мектептегі оқытудың
дамуына тарихи-мәдени мұра мен қазақ халқының салт-дәстүрлері тұрғысынан көп
үлестерін қосты. Білім беруді қолдау негізінде олар мынадай оқу пәндерін қойған, олар: ана
тілі және әдебиеті, тарих, география, Қазақстанның өсімдіктер мен жануарлар әлемі,
Қазақтың дәстүрлі шаруашылық іс-әрекет түрлері негізіндегі еңбек тәрбиесі, бейнелеу
өнері, ұлттық ойындар және т.б. Бірақ қазақ ағартушыларының демократиялық ойлары сол
кездердегі мемлекеттік партия ұйымдарының саяси идеологиялық үкіміне қарсы тұра
алмады.
Қазақстанда соғыстан кейінгі жылдары педагогика теориясы мен тарихы, жеке
әдістеме мәселелері зерттеле бастады. Бұл жылдары А.С.Ситдыковтың «Ы.Алтынсаринның
ағартушылық іс-әрекеттері мен педагогикалық ойлары» (1949) атты монографиясы,
Р.Г.Лембергтің «Бастауыш мектептегі сабақ» (1948) атты ғылыми жұмысы жарық көрді.

5. 50-60 жылдардың екінші жартысында педагогика теориясы мен тәжірибесінде
жаңа құбылыстар пайда болды. Бұл жылдары Қазақстанда тарихи -педагогикалық
зерттеулердің қарқынды өсуі байқалады. Көрнекті ғалым-профессорлардың
Т.Т.Тажібаевтың «ХІХ ғ. екінші жартысындағы Қазақстандағы ағартушылық пен
педагогикалық ойлардың дамуы» (1958), «ХІХ ғ. екінші жартысындағы Қазақстан
мектептері және ағартушылық» (1962), «ХІХ ғ. екінші жартысындағы Қазақстандағы
педагогикалық ойлар»; А.И.Сембаевтың «Қазақстандағы кеңес мектептерінің тарихы
туралы очерктері» (1958), «Қазақстандағы кеңестік мектептердің даму тарихы» (1962);
К.Б.Бержановтың «Ағартушылықтың дамуындағы орыс -қазақ достастығы» (1965)
еңбектерін айтуға болады. Бұл жылдары тарихи-педагогикалық ғылымның іргетасы
қаланды деуге болады.
70-80 жылдары тарихи-педагогикалық жұмыстардың басылымы көбейді. Осылай
қазақстандық педагог Ы.Алтынсаринның 3 томдық шығармалар жинағы жарық көрді (1975-
1978); К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психологиялық ойлардың дамуы» (1968),
«Революцияға дейінгі Қазақстан педагогикалық ойларының даму тарихынан» (1978), Г. М.
Храпченковтың «Қазақстандағы халықтық білім берудің ғылыми -педагогикалық
сұрақтары» (1976), «Қазақстан мектептерінде оқыту мазмұны мен әдістерінің мәселесі»
(1983) және т.б. еңбектері де жарық көрді.
Педагогиканың арнайы мәселелеріне арналған К.Ж.Жаманбаевтың
«Қазақстандағы жоғары мектеп» (1972), К.Қ.Құнантаеваның «Қазақстандағы әйелдерге
білім берудің дамуы. Білім шыңына жету» (1978), К.ТЖұмағұловтың «Ы. Алтынсарин және
қазақ халық мәдениетінің дамуы» (1984), А.Көбесовтың «Әл-Фарабидің педагогикалық
мұралары»(1989) және т.б. еңбектері басылып шықты.
80 жылдардың ортасынан бастау алған қазіргі заман педагогикалық білімінің
дамуы «педагогикалық серіктестік» деп аталған жаңашыл педагогтардың инновациялық іс-
әрекеттерімен сипатталады. Педагогикадағы бұл кезең оқытушы мен оқушылардың қарым-
қатынасы саласындағы субъект-объект қатынасына субъект-субъект қатынасына ауысу,
оқу-тәрбие үрдісін монологтық формадан диологтыққа көшу т.б. белгілі. Бұл оқушының
оқу іс-әрекетінің психологиясын, оқу үрдісінің механизмі мен технологиясын, «оқытушы-
оқушы» жүйесінің тиімді құрылымдануына белсенді жағдай жасауды терең зерттеуді
шамалады. Осы арқылы психологиялық-педагогикалық зерттеулердің негізгі бағыттары
анықталды. Бұл жылдары дидактиканың әртүрлі бағыттарын зерттеу негізгі даму бағытына
айналды.
Атақты ғалым, профессор Р.Г.Лемберг өзінің көптеген еңбектерінде
шығармашылық оқыту әдістерін қолдану, оқу үрдісінің психологиялық аспектісі, оны
белсендендірудің тәсілдері мен жолдарын сипаттайды. Ол оқытудағы догматизм мен
формализмге қарсы шығып, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік кедергілерден өту
қажеттілігін және жаңа тиімді оқыту әдістемелерін іздеуге баса назар аударды. Жаңа
педагогиканы шығармашылықпен іздеуде кейіннен өздерінің педагогикалық мектебін
ашқан Р.Г.Лемберг мектебінің оқушылары белсенділікпен қатысты.
Бұл профессор Г.А.Умановтың ғылыми мектебі еді, мұнда еңбекке оқыту мен
тәрбиелеу, кәсіби-техникалық білім беру мәселелері зертеледі; педагогикалық үрдіс
мәселелері және педагог кадрларды дайындауды Н.Хмель ғылыми мектебі зерттейді.
Педагогика ғылымының дамуына ҚР ҰҒА академик, профессор А.П.Сейтешев
және оның мектебі маңызды үлес қосты. Оның еңбектерінде жалпы білім беретін, кәсіби-
техникалық, жоғары мектеп дидактикасы, инженерлік-педагогикалық кадрларды дайындау,
мектеп оқушыларын, КТУ студенттерін тәрбиелеу мәселелері үлкен теориялық-тәжірибелік
мәнге ие. Бұл кезеңде елімізде педагогика ғылымының дамуы мен өркендеуіне атақты
ғалым-педагогтар Х.К.Арғынов, К.Б.Жарықбаев, А.И.Сембаев, К.Б.Бержанов өз үлестерін
қосты.

6. 2. Педагогиканың әртүрлі білім беру жүйелеріндегі адам өмірдің әртүрлі кезеңдерінде
білім (тәрбие, оқыту) туралы ғылым ретінде пайда болуы мен қалыптасуының
алғышарттары. Болмыстың әртүрлі формаларындағы педагогикалық білім:
мифологиялық, діни, ғылыми.
Педагогикалық ой алғашында жалпы философиялық білімдер жүйесінде, діни
ілімдерде, саясаттануда, заңда, әдебиетте дамиды. Педагогиканың дербес ғылым ретінде
бөлініп шығуы (дифференциялануы) белгілі бір уақыт кезеңінде ішкі ғылыми
дифференциялануға, педагогика ғылымдары жүйесінің түзелуіне алып келді. Бірақ XIX-XX
ғасырлардағы зерттеулер педагогиканың ғылым аралық байланыстарының жоғарыда мәні
болғанын көрсетеді.
Қазіргі замандағы педагогика психологиямен тығыз байланысты.
Психология адам психикасының дамуының заңдарын, ал педагогика – тұлғаның
дамуын басқаруды зерттейді. Ойлаудың, іс-әрекетті мақсаттылықпен өзгерту
психологиялық білімдерсіз мүмкін емес. Мұндай білімдерсіз тұлғаның оқығанын және
тәрбиелігін бағалауға мүмкін болмайды. Сондықтан педагогикада психологиялық білімдер
ғана емес сонымен бірге педагогикалық міндеттерді шешу үшін тұлғаны зерттеу әдістері
(рейтинг, психометрия, жұптық салыстыру және тағы басқалар) пайдаланады.
Педагогика ол ағзаның материалды — энергиялық түрлілігін ашып көрсететін
физиологияға, соның ішінде жоғарғы нерв қызметінің заңдылықтарына (И.П.Павлов,
П.К.Анохин) сүйенеді. Мұндай білімдерді меңгеру танымдық іс-әрекет және тұлғаньщ
әлеуметтену процестері табиғатын терең түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогиканың социологиямен (элеуметтанумен) жан-жакты байланысының өте
маңыздылығы ол қоғам туралы біртұтас жүйе ретіндегі және оның бөліктерінен тұратын
(әлеуметтік жай, топ және т.б.) ғылым болып табылады. Міне осыдан, педагогиканың
социологияның білім социологиясы, студенттер социологиясы және т.б. тарауларына деген
қызығушылығы туған, себебі тек қана социологиялық зерттеулер арқасында педагогтар,
ұстаздар қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, демографиялық және мәдени
ортаның жағдайы туралы біле алады.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы олардың
медицинамен байланыстылығында, себебі педагогикалық шындықтың бірқатар
кұбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың денсаулығын
зерттеу барысында ғана түсіңдіруге мүмкін болады. Сонымен бірге созылмалы ауру
балалар үшін арнаулы оқыту және тәрбиелеу жүйесі қажет. Әрине, бұл – мәселенің
бірлескен комплексті зерттеулер нәтижесінде ғана шешуге болады. Ғылымдар
байланысының жаңа деңгейін бастапқы педагогиканың философия ғылымы саласында
дамуы бүгінгі күні шешімін табуда. Педагогика жеке пән (дисциплина) ретінде философия
және оның салалары – білім беру фиолософиясы, ғылымдар философиясының, мәдениет
философиясының және т.б. жетістіктеріне сай терең ұғыну нәтижесінде дамиды.
Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары белгілі бір проблемаларды зерттеу
барысында басқа ғылымдарға — тарихқа, этнологияға, этнографияға, юриспруденцияға,
экономикаға, демографияға, экологияға және т.б. таралады.
Адамзат бағытындағы және ғылыми аралық пәндердің (синергетика, жүйелер
теориясының негізі, кибернетика, информатика, басқару теориясының негіздері)
жетістіктері педагогика бойьнша зерттеулердің байи түсуіне әсерін тигізеді.
Педагогиканың қарастыратын негізгі мәселелері. Педагогиканың негізгі
қарастыратын мәселесі жеке адамның дамуы, оның арасында болған заңдылықты
байланыстарды зерттеу және оның негізінде оқыту процесі мен тәрбиелік жұмыстардың
теориялық және әдістемелік проблемаларын шешу, яғни арнайы ұйымдастырылған процесс
сипатындағы тәрбиенің теориясы мен әдістерін айқындайды.
Педагогика – индивидтің өткен ұрпақтардың әлеуметтік тәжірибесін меңгеру
процесін, яғни біртұтас педагогикалық процесті зерделейді.

7. И.В.Сластениннің анықтауынша педагогиканың пәні арнайы әл еуметтік
институттарда (отбасы, білім беру және мәдени-тәрбиелеу мекемелері) мақсатты түрде
ұйымдастырылған шынайы біртұтас педагогикалық процестегі білім беру ісі болып
табылады.
Педагогика – адамды педагогикалық процесте өмір бойы дамытудың құралы және
факторы ретінде қарастырады. Оның мәнін, заңдылықтарын, ағымдарын, даму бағыттарын
зерттейтін ғылым саласы болып табылады. Педагогика бұл тұрғыдан педагогикалық
процесті ұйымдастырудың теориясы мен технологиясын, педагогтың іс-әрекетін жетілдіру
формалары мен әдістерін және оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттері мен оларды
ұйымдастыру тәсілдерін зерттейді.
Педагогика пәнін және оның зерттейтін салаларын толық түсіну үшін ең алдымен
негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық. Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы
және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя,
қозғалыс, экономикалық теорияларда – қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік
қатынастары, ал педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) – обьективтік құбылыстарды, қасиеттерді және
қатынастарды бейнелейтін ойлау формасы. Осымен бipre ұғымдар біздің санамыздың
сатылары. Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың өзара
байланысын танимыз.
Педагогикалық ұғымдардың бipi – тәрбие. Тәрбие жайында осы уақытқа дейін әр
түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені ересек адамдардың балаларға ықпал
жасауы деп түсіндірушілер де бар. Бұл жағдайда бала пассивті объект түрінде
қарастырылады. Ол педагогикалық процестің субъектісі бола алмайды, яғни өздігінен
ойланып, белсенді ic-әрекет жасау рөлін атқармайды. Бұдан тәрбиеге бip жақты анықтама
беру байқалады.
Тәрбие баланың өздігінен табиғи және еркін дамуы үшін жасалатын жағдай деп
анықтама берушілер де кездеседі. Бұл жерде балаға толық epiк беру мәселесіне ерекше
көңіл аударылып, ал тәрбиенің ролі бүркемеленіп, елеусіз қалып отыр.
Педагогика ғылымы тәрбиені қоғамдық құбылыс, қоғамдық категория, тәрбиесіз
өмір сүре алмайтындығын философия тұрғысынан қарастырып түсіндіреді.
Тәрбие жайында К.Д.Ушинский: «... мектеп, тәрбиеші және ұстаздар адамның тіпті
жалғыз ғана тәрбиешілері емес, оның сонша күшті, ал мүмкін және әлдеқайда күшті
тәрбиешілері табиғат, отбасы, коғам, халық... және оның тілі болады», - деді.
Ушинскийдің түсінуі бойынша бұл факторлардың әсері педагогикалық талаптардан
басқа (әр түрлі дәстүр, отбасы ішіндегі қарым-қатынас және т.б.) себептерге де байланысты.
«Тәрбие» терминін әрдайым тар мағынада, «тәрбиеші тәрбиелейді, кең мағынада
өмір тәрбиелейді», деп колданады. Мұның тәрбие жайындағы жалпы ұғымды анықтауда
зор мәні бар.
Тар мағынада, тербие деп, мұғалімнің және тәрбиешінің ата-аналармен бipirin,
мақсатты түрде жүргізетін тәрбие жұмыстарын айтады. Әрине, тәрбие жұмыстарымен бip
ғана мұғалім және ата-аналар шұғылданып қоймайды. Тәрбие – көптің ici. Сондыктан
тәрбие мәселелерімен қоғамдық мекемелер, еңбек ұжымдары және бүкіл жұртшылық,
болып айналысады. Олай болса, тәрбиені, кең мағынада, табиғат және әлеуметтік ортаның,
мектеп пен ата-аналардың, бүкіл бұқараның тұлғаның дамуы мен қалыптасуына ететін
ықпалы деп түсіну керек.
Тәрбие арқылы жеке адамның дүниеге ғылыми-материалистік көзқарасы, мінез-
құлықтык, эстетикалық, және осы сияқты қасиеттері қалыптасады, ол еңбек етуге ынталы
қоғамныц белсенді мүшесіне айналады.
Қоғам дамуының белгілі сатыларында тәрбиенің құрамды бөліктері – білім беру мен
оқыту ұғымдары бөлшектеніп, жеке мағына бере бастайды.
Білім беру ұғымын ең алғашқы рет педагогикаға енгізген Иоганн Генрих
Песталоцци.

8. Білім беру деп – табиғат және қоғам жайында ғылымда жинақталған білім жүйесін
жеке адамның меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуін айтады. Білім беру
мәселесі әpбіp қоғамның даму дәрежесіне байланысты. Мысалы, орта ғасырларда санай
және оқи білетін адамды білімі бар деп есептеді. Қазіргі атом, космос және халык,
шаруашылығын автоматтандыру дәуірінде білім беру ғылыми -техникалық үдеудің
құдіретті факторы болып отыр. Білім беру өте күрделі ұғым, оны педагогикалық ғылым
тұрғысынан түсіндірудің әр түрлі мәні бар. Егер әңгіме білім берудің сатылары жөнінде
айтылса, онда бастауыш, тоғыз жылдық, орта және жоғары білім беру ұғымдары
пайдаланылады. Ал білім беру мамандыққа байланысты сөз етілсе, онда педагогикалық,
медициналық, ауыл шаруашылық, т.б. осы сияқты ұғымдар қолданылады. Бұл ұғымдардың
бip жағынан, өзара айырмашылығы, ал екінші жағынан, бір-бірімен ұштасып жататын
табиғи байланысы болады. Халыққа білім беру ісінің негізі – жалпы орта білім. Білім беру
барысында жеке адамның таным ic-әрекеттері дамиды, ой-өpici кеңіп, еңбекке дұрыс
көзқарасы және мәдени деңгейі артады. Жастардың орта және жоғары дәрежелі
мамандыққа ие болуы немесе өндірісте нәтижелі еңбек етуі орта білім алуға байланысты.
Оқыту – білім берудің негізгі жолы. Оқыту оқытушы мен оқушылардың бірлескен
іс-әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты, біртекті процесс: біріншіден, оқытушы
оқушыларға білім беріп, іскерлікке, дағдыға үйретеді, екіншіден, оқушы таным міндеттерін
жете түсініп, дағдыны игереді және оларды өмірде колданады.
Педагогикада тәрбие, білім беру ұғымдары бірыңғай және тұтас процесс болып
қарастырылады. Оқыту барысында білім беру мақсаты іске асырылады. Олай болса,
оқытудың білім беру және тәрбиелік мәні бар. Оқыту барысында оқушыларға теориялык
білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырыла жүргізіледі.
Негізгі педагогикалық ұғымдар – тәрбие, білім беру, оқыту бір-біріне тәуелді, табиғи
байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмipre, практикаға дайындаудың басты құралдары.

3. Педагогиканың, педагогикалық зерттеулердің жеке тұлғаның білім беру
заңдылықтарын анықтауға арналған нұсқаулық ретіндегі ерекше орны. Білім
берудің құндылық сипаттамасы.
1922-1925 жж. П. П. Блонский, А. П. Пинкевич, М. С. Григорьевский, В. Я.
Струминский, М. Жұмабаев, А.Байтұрсыновтың кітаптары жарыққа шығады.
Мағжан Жұмабаевтың «Педагогика» атты еңбегі сол кезеңде ана тілінде жазылып,
ғылыми әлемді елең еткізген туынды болып табылады.
1927-1930 жж. өткізілген педагогикалық пікірталастар педагогиканың дамуына өз
үлесін қосты.
1931 жылы ең алғаш педагогикадан бағдарлама жасалады. Бағдарлама,
оқулықтардың авторлары негізінен орта және жоғары мектеп оқытушылары жасайды.
1933 ж. педагогикалық техникум және педагогикалық жоғарғы оқу орнына
арналған бағдарлама енгізіледі. Бағдарлама мынадай негізгі бөлімдерден тұрады:
1) Совет педагогикасының мәні, маңызы және мақсаты;
2) халыққа білім беру жүйесі;
3) оқу жоспары және бағдарламалар;
4) политехникалық мектептегі оқыту әдістері;
5) мектептегі білім беру жұмысын ұйымдастыру формалары;
6) оқулықтар;
7) пән;
8) мектептен тыс жұмыс;
9) педагог;
10) мектептің ұйымдастырушылық педагогикалық мәселелері.
Осы кезеңде оқулықтың теориясы қалыптаса бастайды.
70-ші жылдың басында еліміздің педагогикалық жоғарғы оқу орындарында
психологиялық-педагогикалық пәндер және педагогикалық практика жүйесінің жаңа түрі

9. енгізіледі. Бұл педагогика курсы үш тарауға бөлінді: педагогикаға кіріспе, дидактика,
тәрбие теориясы.
Ғалымдардың педагогикаға деген көзқарастарын үш түрлі тұжырымдамаларға
бөліп қарастыруға болады:
Бірінші бағыттың өкілдері – педагогиканы адамзат білімінің пәнаралық пәні деп
қарастырады. Бұл бағыт бойынша педагогиканы жеке ғылым саласы екенін жоққа
шығарады.
Екінші бағыт өкілдері – педагогиканы қолданбалы ғылым деп анықтап, ол басқа
ғылым салаларынан жинақталған білімдерді білім беру мен тәрбие саласында туындаған
қиыншылықтарды шешуге өзіне бейімдеп қолданады деп көрсетеді. Педагогикаға бұл
тұжырымдама тұрғысынан қарау педагогикалық тәжірибенің қызмет етуі мен оны қайта
қарауда біртұтас іргелі негіздерді қамтамасыз ете алмайды.
Үшінші бағыт тұжырымдамасының өкілі ғалым В.В.Краевскийдің көзқарасына
сәйкес педагогика жеке ғылым саласы, оның жеке зерттеу объектісі мен пәні бар деп қарау
дұрыс.
80-жылдардың ортасында біздің еліміздегі басталған қайта құру үрдісінің толқуы
адамзат іс-әрекетінің барлық аймағын қамтыды, олар: саяси жүйені, мемлекеттік
құрылымды, құлықтық құндылықты, құқықтық нормаларды, мәдени мұраны, халықаралық
қатынастарды.
Білім берудегі негізгі қайта құрылу – педагогикалық ойлардың өзгеруі,
авторитарлық педагогиканы демакратиялық педагогикаға қайта бағыттау еді.
Тәрбиелеу үрдісінде (процесінде) жаңа ұрпақтар білімді, белгілі еңбек машығын
меңгеруге, қоғамдағы мінез-құлық нормаларын ұғып, өмірге деген көзқарастардың белгілі
жүйесін қалыптастыруға тиіс .
Әрбір келешек ұрпақтың қоғамдағы орнын табуы ең алдымен өткен ұрпақтардың
жинаған әлеуметтік тәжірибесін меңгеру деген сөз. Адамзат есейген сайын, мазмұны
жағынан әлеуметтік тәжірибеде күрделене түседі.
Қазіргі кезеңде ғылым мен практикаға үшінші ғылыми тұжырым өз тиімділігімен
танылып отыр: педагогика – өзіндік нысаны мен зерттеу пәніне ие салыстырмалы дербес
білім саласы («Педагогика» оқулықтарының ең соңғы басылымдары: Б.Т.Лихачев,
И.П.Подласый, В.А.Сластенин және т. б.).
Педагогика нысаны. Педагогика ғылымының нысандық ерекшелігі жөнінде батыл
ой ұсынған ғалым және практик А. С. Макаренко болды. Оның пікірі: көпшілік педагогика
нысаны бала деп біледі, алайда бұл дұрыс емес. Ғылыми педагогика зерттеулерінің
объектісі – бұл «педагогикалық дерек (құбылыс)». Дегенмен, бала, адам да зерттеуші
назарынан тыс қалмайды. Керісінше, адам жөніндегі ғылымдардың бірі болғандықтан,
педагогика аталған объекттердің тұлғалық дамуы мен қалыптасуына мақсатты
бағдарланған саналы іс-әрекеттер аймағын зерттейді. Осыдан, педагогика өз нысаны
ретінде тек өкілі (индивид) не оның психикасын қарастырмай (бұлар психология объекті),
оның дамуына байланысты педагогикалық – тәрбие құбылыстар жүйесін зерттеуге алады.
Сондықтан да педагогика нысаны деп қоғамның мақсатты бағдарланған іс-
әрекеттері үдерісінде дара адам дамуына себепкер болған болмыс құбылыстарын айтамыз.
Бұл құбылыстар педагогика ғылымында білімдену (образование) атамасымен белгіленіп,
педагогика шұғылданатын шынайы дүниенің бір бөлігін танытады.

4. Педагогика ғылым ретінде және оның функциялары.
Біртұтас педагогикалық үдеріс ретінде білім беру контекстіндегі қазіргі
педагогиканың пәні. Қазіргі педагогиканың пәндік салалары.
Білім, білімдену процесі тек педагогиканың ғана меншікті зерттеу аймағы емес,
оның зерттеуімен философия, әлеуметтану, жантану, экономика және де басқа ғылымдар
шұғылданады. Мысалы, экономист білім жүйесінде өндірілген «еңбек ресурстарының»
шынайы мүмкіндіктер деңгейін анықтай отырып, олардың дайындығына жұмсалатын

10. қаржы мөлшерін белгілеуге тырысады. Социолог өз міндетіне орай білім жүйесінде
дайындықтан өткен адамдардың әлеуметтік ортаға икемдесу қабілеттері мен ғылыми-
техникалық үдеріске және әлеуметтік өзгерістер жолында ықпал ету мүмкіндіктерін білгісі
келеді.
Философ, өз кезегінде, ауқымдылау бағдарын негізге ала отырып, білім саласының
жалпы міндеттері мен мақсаттары жөніндегі сұрақтарға жауап іздестіреді: Білімнің бүгінгі
жайы қалай? Ол келешекте қандай болмақ? Психолог білімді педагогикалық үдеріс ретінде
қарастыра отырып, оның психологиялық қырларына назар аударады. Саясаткер қоғам
дамуының нақты кезеңіндегі мемлекеттік білім саясатының тиімділік деңгейін тануға
ұмтылады т. с. с.
Әлеуметтік құбылыс болған білімді зерттеудегі әртүрлі ғылымдардың қосқан үлесі,
әлбетте, құнды да қажетті, бірақ олардың бәрі де адамның күнделікті өсу және даму
процестерімен байланысқан білімнің мәндік астарын және сол даму процесіндегі педагог
пен оқушы ықпалдастығы мен оған сәйкес жүйелік құрылымдарды назардан тыс
қалдырады. Солай болуы заңды да, себебі аталған проблемалардың баршасы арнайы ғылым
– педагогиканың зерттеу нысандары.
Осыдан, педагогиканың пәні – арнайы әлеуметтік мекемелерде (институттарда):
отбасы, білім беру және мәдени-тәрбие орындарында – мақсат бағдарлы ұйымдастырылған
шынайы біртұтас педагогикалық процесс ретінде көрінетін жүйеленген білім саласы.
Бұл тұрғыдан педагогика әрбір адамның бүкіл өмір бойы дамуының кепілі және
құралы болған педагогикалық процестің мәні мен мазмұнын, заңдары мен заңдылықтарын
және оның бүгінгі бағыт-бағдары мен болашақ өркендеу жолын зерттеуші ғылым жүйесін
аңдатады. Осы негізде педагогика тәлім-тәрбие процесінің ұйымдасу теориясы мен
технологиясын, педагог іс-әрекетін (педагогикалық қызметті) және оқушылардың әрқилы
оқу жұмыстарын жетілдірудің формалары мен әдістерін әрі олар арасындағы оқу істері
төңірегінде туындап отыратын қарым-қатынас, ықпалдастық стратегиялары мен тәсілдерін
нақтылап, ашып отырады.
Педагогика ғылымының қызметтері. Дербес ғылым ретінде танылған педагогиканың
қызметтері оның жоғарыда аталған пәндік сипаттарымен сабақтас, яғни табиғи бірлікте іске
асырылуы қажет теориялық және технологиялық міндеттер.
Педагогиканың теориялық міндеттері үш деңгейде жүзеге асырылады:
 сипаттау немесе түсіндіру – озат әрі жаңашыл педагогикалық тәжірибені зерттеу;
 анықтау (диагностикалық) – педагогикалық құбылыс жағдайын, педагог пен оқушы
іс-әрекеттерінің нәтижелілігі немесе тиімділігін және оларды қамтамасыз етуші шарттар
мен себептерді айқындап алу;
 болжау (прогноздау) – барша педагогикалық жағдаяттарды табиғи тұтастық күйінде
эксперименталды зерттеуден өткізу және оның негізінде сол педагогикалық болмыстың
жаңаланған моделін құрастыру.
Теориялық қызметтің болжау, болжастыру деңгейі педагогикалық құбылыстардың
мәнін ашу, педагогикалық процестің түп-төркінінде орын алатын құбылыстарды таба білу,
сонымен бірге болып қалуы мүмкін ықтималды өзгерістерге ғылыми негіздеме бере алу
сынды іс-әрекеттермен байланысты. Осы деңгейде анықталған деректерге орай оқу және
тәрбие теориясы анықталып, білім беру практикасына жетекші рол атқарушы озық
педагогикалық жүйе моделі құрылады.
Педагогиканың технологиялық қызметтері де үш көрініс береді:
1. жобалау (проекттеу) – педагогикалық іс-әрекет пен оның мазмұны әрі сипатын
қалыптастыру және реттеуге нұсқау болғандай теориялық тұжырымдар мен
анықтамаларды қамтыған қажетті әдістемелік материалдарды (оқу жоспары, бағдарлама,
оқулықтар мен оқу құралдары, педагогикалық ұсыныстар) жасауға байланысты;
2. жаңалау – тәрбие және білім беру тәжірибесін жетілдіру мен қайта түзу мақсатына
орай педагогика ғылымының замандық жетістіктерін мектеп өміріне енгізу, пайдалану;
3. ықпал таныту (рефлексивтік) және реттеу-түзетулер енгізу (коррекциялық) ғылыми

11. зерттеу нәтижелерінің оқу-тәрбие ісіне болған әсер-ықпалын бағалау және одан соңғы
ғылыми теория мен тәжірибелік іс әрекеттер байланысына қажет болып қалатын реттеу-
түзетулерді іске асыру.
Өзінің қоғамдық қызметтерді орындауға қажет қабілеттерінің дамуына себепші
болған әлеуметтену процесінде адам тұлғалық кемелдену сатысына көтеріледі. Адамның
әлеуметтенуі оның қоғамдағы ауыспалы жағдайлар мен шарттарға икемдесе білуі ғана емес,
ол өз ішіне жеке тұлғаның дамуы, өзіндік танымы мен өз мүмкіндіктерін өз күшімен іске
асыра алу сияқты процестерді де қамтиды.
Дегенмен, аталған процестерге байланысты міндеттердің шешімі бірде мүдделі,
жүйеленген болып, бүкіл қоғам, сол үшін арнайы ұйымдастырылған мекемелердің
қолдауымен және жеке адамның ынта-ықыласына негізделсе, кейде кездейсоқ келеді. Ал
осы әлеуметтенуге орай жүргізілетін, нақты мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған басқару
процесі білім (образование) деп аталады.
Білім мәні – әр адамның өте күрделі өзіндік басқару жүйесінің тиімділігін көтеру
және оны жоғары моральдық және азаматтық мұраттар рухында тәрбиелеу.
Қазіргі заманғы педагогика білім беру туралы ғылым, адамдарды тұлғалық және
кәсіби дамуының барлық жас ерекшелік кезеңдерінде оқыту және тәрбиелеу үрдісі.
Бүгін педагогика – бұл жеке ғылым, басқа ғылымдармен кең көлемде өзара
байланысты біріктірілген және жіктелген үрдіс, олар: философия, психология, әлеуметтану,
физиология, математика, саясаттану, экономика. Ол оқыту мен тәрбие саласындағы
ғылыми құбылыстарды көрсетеді, құбылыстар арасындағы байланыстың себебін
анықтайды және білім берудің ықпалын адамда болатын өзгерістердің неліктен екендігін
түсіндіреді. Педагогиканың ғылым ретінде қалыптасуынан бастап оның оқыту пәні
ретіндегі формасы қалыптаса бастайды.
Ғылым – табиғат, қоғам және ойлау жайындағы шынайы білімнің жүйесі. Оқу пәні
ғылымда нәтижелі болып келетін білімді кіріктіреді. Оқу пәнінің мазмұнын анықтауда
ғалымдар, мектеп ұжымдары дидактикалық мәселелер бойынша пікірталас жүргізіледі.
Соған байланысты ғылымда жаңа мәселелер пайда болып, оның дамуы жүзеге асады. Бұл
шығармашылық жұмыс ғылымның дамуына, оқу пәнінің тұрақтануына ықпал етеді.
Педагогиканы оқу пәні ретінде оқыту бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік
құралдар, әдістемелік нұсқаулар көмегімен жүзеге асырылады.
Білім беру және тәрбиенің көлемінің кеңеюіне байланысты ғылыми білім түрлі
принциптер бойынша жүйеленді.
Адамзат қоғамы үнемі дами келе адамдарды тәрбиелеумен білім беру ісіне жаңа
талаптар қойды, тәрбиенің арнасы кеңейді, ересек адамдарға білім беріп, оларды бір
мақсатқа тәрбиелеу үшін арнаулы оқу орындарына деген қажеттілік келіп шықты.
Педагогика басқа ғылымдар сияқты, белгілі бір ақиқат саласындағы білімдерді
жүйеге келтіреді.
Педагогика білім беру, педагогикалық шындық туралы ғылым ретіңде
педагогикалық процестің дамуы мен қызмет етуінің заңдылықтарын зерттейді, теориялық
білімдерді жинақтайды және жүйеге келтіреді, педагогикалық шындық тәжірибесін
зерттейді, яғни практика үшін педагогикалық шындыкты қайта құру үшін негіз жасайды.
Сондықтан осы саладағы ғылыми зерттеулер практикалық бағытталған сипатта болады.
Міне, осыдан педагогиканың гуманитарлық білімдер (адамтану) жүйесімен
байланысы басталады. Педагогика адам туралы ғылымдар жүйесіне кіргеніне қарамастан,
ол педагогикалық мақсаттылық және тұлғаның қалыптасуына педагогикалық басшылықты
зерттейтін бірден бір ғылыми пән.

5. Ғылыми білімнің дербес салалары. Педагогиканың ғылыми тілі: түсінігі,
категориясы, анықтамасы, термині. Ғылыми сөйлеу стилі. Ғылым жүйесіндегі
Педагогика. Қазіргі педагогика ғылымының міндеттері.

12. Қазiргi кезеңнiң ауқымды проблемаларының ұшталуы, адам проблемасын тарих,
әлеуметтiк шығармашылық субъектiсi ретiнде алдыңғы орынға шығару және бұл үрдiстегi
бiлiм берудiң ролiн түсiну педагогиканы басым бағытты ғылымдар қатарына қойып отыр.
Ақиқат пен ғылыми-практикалық бiлiм дамуының қазiргi кезеңiндегi педагогиканың
нысанасы мен пәнi де бiршама кеңеюде. Ғылым күрделi динамикалық жүйе болғандықтан
оның логикалық және танымдық сипаттары алдыңғы орынға шығарылады. Ғылымсыз
әлеуметтік-экономикалық прогресс мүмкін емес. Қазіргі Қазақстанның даму кезеңінде
білім мен ғылымның мықты өзара байланысы оның тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін
арттырудың, экономикалық өсуінің қозғаушы күшіне айналып отыр.
Алдымен ғылым дегенiмiз не екендiгiн анықтап алуымыз қажет. Ғылым дегенiмiз
табиғаттың, қоғамның, ойлаушы жан иесi ретiнде адамның мәнi, қасиеттерi, өзiндiк
ерекшелiктерi мен даму процестерi жөнiндегi бiлiмдер жүйесi болып табылады. Сол сияқты
ғылым осы объективтiк қасиеттер мен процестердi бiлiмге, ойлау әрекетiне сәйкес әртүрлi
формада және бағытта қолдануды қамтиды. Ғылымның бұл түсiнiгi объектiнiң ауқымы
бойынша да (табиғат, қоғам, адам), әрi тереңдiгi мен оның практикада қолданылу
бағыттары бойынша да алынады.
«Ғылым» ұғымы бірнеше негізгі мағынаны білдіреді.
Біріншіден – табиғат, қоғам, қоршаған ортаны тану турасында жаңа білімдерді
жүйелеуге бағытталған адам қызметінің саласын түсінеміз.
Екінші мағынасында – ғылым, осы әрекеттің нәтижесі – алған ғылыми білім жүйесі
ретінде көрінеді.
Үшіншіден – ғылым, қоғамдық сананың бір формасы, әлеуметтік институт. Соңғы
мағынасында, ғылыми ұйымдар мен ғылыми қоғам мүшелерінің бір-бірімен байланысы,
сонымен бірге, ғылыми ақпараттары, ғылымның нормалары және құндылықтары және т.б.
Ғылым өзінің даму тарихында белгілі бір ерекшеліктері бар күрделі де, жүйелі
ұйымдасқан құрылымға ие болып отыр. Ғылым түсінігіне әдебиеттерде түрлі анықтамалар,
түсініктемелер берілген. Ғылым – объективті ақиқатқа жетуге, заңдылықтарды бейнелеуге
және алдын-ала болжауға арналған, жүйелі түрде құрылған білімнің жоғары түрі.
Ғылым – ақиқаттағы тәжірибемен тексерілетін және дәлелденетін қоршаған орта
жӛнінде тарихи қалыптасқан және үнемі дамып отыратын адам білімінің логикалық жүйесі.
Сонымен, ғылымды ерекше тану үдерісі деп айта аламыз. Ғылым – қоршаған орта туралы
ақиқат білім жинау және теориялық жүйеге келтіру болып саналатын зерттеу әрекетінің бір
саласы. Тарихи тұрғыда ғылым адамзат дамуының белгілі бір сатысында, тікелей
қажеттіліктердің қосылысынан құрылған. Осының негізінде ғылымтану теориясы келіп
шығады.
Ғылым туралы көзқарас ерекше тұтастық ретiндегi зерттеу процестерiн қарастырған
кезде пайда болады. Зерттеу объектiсiнен тәуелсiз бiрыңғай принциптер мен жалпы зерттеу
әдiстерiн iздестiру, iргелi қорыту, әдiснамалық қорытындылар жасауға негiзделедi.
Кез-келген ғылыми фактiлердi жинау және қорыту арқылы алынған нәтиженi әрекет
құралдары мен әдiстерiнде жүзеге асыру үшiн оның логикасын ашу қажет. Ғылым ұғымы
мен ғылыми зерттеу ұғымдары арасында байланыс қандай? Жалпы алғанда ол бiлiм мен
таным арасындағы ара-қатынас сияқты. Таным дегенiмiз бiлiмдi жасау процесi (бiлiмнiң
жасалу, пайда болу процесi). Бұл мағынада ғылым (science) және ғылыми зерттеу (rescareh)
оны жасау процесiнен өнiм ретiнде ажыратылады және бұл екi категорияны араластыру
дұрыс болмайды. Бұл жерде әңгiме мүлдем бөлек екi аймақ жөнiнде болып отыр, оның бiрi
қызмет ету қасиетiмен ерекшелiнедi, ал екiншiсi жүйенiң пайдалы нәтижесi болып шығады.
ғылым сонымен зерттеу емес, зерттеуiң нәтижесi.
Ғылыми бiлiм зерттеуге дейiнгi мақсат ретiнде алынады. Ғылымның теориясы
ғылыми-зерттеу әрекетiнiң әдiснамасы болып табылады. Яғни, ғылымның философиялық
теориясы – зерттеудiң жалпы әдiснамасы. Ғылым – әлеуметтiк өмiрдiң ең динамикалық
салалардың бiрi. Философтар қазiргi ғылымды талдай отырып, зерттеудiң арнайы пәнi

13. ғылымилық құбылыс болып келетiн, классикалық тұрғыдан қарастыруға көбiрек көңiл
бөледi.
Қазiргi ғылым өте күрделi ұйымдасқан, пәндiк ерекшелiгi тұрғысынан қарасақ, оның
көп салалы пәндерi ғылым кешенiн құрайды, яғни ол жарытылыс, қоғамдық, техникалық,
гуманитарлық, антропологиялық ғылымдар саласына бiрiгедi. Ғылымда адам дүниені
идеалдылығы жағынан игереді. Ғылымның түпкілікті мақсаты қандай да бір нақтылықтың
мәні туралы білу, яғни нақты білімге жету болғандықтан абстрактілік ойлаудан таным
теориясына өту болып табылады.
Ғылым ұдайы қайталанып отыратын адамзат практикасына сүйенеді, оның
белгіленген әдістері мен формалары күнделікті тұрмыстағы эмпирикалық білімге, сондай-
ақ ғылым пайда болғанға дейінгі білімге тән әдістер мен формалардан өзгеше. Ғылым өзінің
зерттеу сипатына, әрбір ғылымның өзіндік ерекшеліктеріне қарай әртүрлі салаларға
байланысты жіктеліп отырады (педагогика ғылымы, психология ғылымы, философия,
әлеуметтану, математика, тарих, жаратылыстану, және т.с.с). Мұны ғылымдар
классификациясы, яғни ғылымдардың жіктелуі деп айтады. Мысалы, Әл-Фараби қандай
ғылым болсада, ол – адам санасына дербес ерекше мәндерді ұғыну арқылы ұялайтыны
туралы айтып, өзінің «Ғылымдар классификациясы» атты еңбегінде ғылымдарды ол
төмендегіше жіктеген:
1) тіл білімі және оның тараулары;
2) логика және оның тараулары;
3) математика, яғни арифметика, геометрия, оптика, математикалық астрономия,
музыка, статистика, амал-әрекет жөніндегі ғылымдар;
4) физика тараулары, метафизика және оның тараулары;
5) азаматтық ғылым және оның тараулары заң ғылымы.
Қазiргi ғылым адамға тарих және танымның (психоанализ, философиялық
антропология, экзистенциализм, өмiр философиясы және басқа бағыттарда) белсендi
субъектiсi ретiнде ерекше көңiл бөледi.
Ғылым – қоғамдық сананың формаларының бірі, яғни адамдардың рухани және
физикалық өмір туралы көзқарастарының бірі. Ғылым – адам іс-әрекетінің саласы, оның
қызметі ақиқат туралы объективті білімдерді жасау және теориялық жүйелеу; сонымен
қатар жаңа білімдерді алуға бағытталған іс-әрекеттің өзі, және оның нәтижесі – осы кезеңде
алынған ғылыми білімдердің жиынтығы болып табылады.
Ғылымның тікелей мақсаты – шындықтың процестері мен құбылыстарын сипаттау,
түсіндіру және болжау, оның ашқан заңдары негізінде оның зерделеу пәнін құрайтын яғни
кең мағынасында – шындықты теориялық түрде көрсету. Педагогика да осы ғылымдар
қатарына жатады.
Педагогика – адамды оқыту мен тәрбиелеу заңдылықтары мен мақсатты бағытталған
тәжірибесін зерделейтін ғылым. Былайша айтқанда педагогикалық заңдылықтарды
зерделеуді және жүзеге асыруды қамтамасыз ететін ғылым. Оны айқындау оның нысаны
мен пәнін зерттеудің мақсаты мен нәтижесі. Ғылыми көзқарас әр уақытта арнайы
зерттеулер арқылы айқын, қалыпты, тексерілгенді қорыту. Ғылыми педагогиканың назары
мен әсері сол педагогикалық құбылыстар мен процестерді зерделеумен және оны жүзеге
асырумен байланысты. Педагогика ғылымының нысаны мен пәніне де әртүрлі көзқарастар
бар. Солардың ішінде оның нысаны білім беру – оқыту және тәрбиелеу саласы, ал пәні –
осы салада қалыптасатын қарым-қатынаста жүзеге асатын процестердің заңдылықтары.
Сонымен қатар педагогикалық практика бар. Оның нысаны педагогикалық процестің
қатысушыларының нақты өзара әсерлесуі.
Педагогиканың нысанына адамның өз өмiрiнiң белгiлi бiр кезеңiнде кездесетiн әртүрлi
оқу-тәрбие жүйелерi айналуда. Ал, педагогика ғылымының пәнiне еркiн, әлеуметтiк
белсендi, шығармашылық тұлғаға бүкiл өмiрi бойына бiлiм беру алынуда. Өз пәнiн жан-
жақты зерттеу және педагогика практикасын тек өзiнде тиiмдi өзгерту, түзету енгiзу үшiн
дәстүрлi қалыптасқан құралдары жеткiлiксiз. Осымен байланысты К.Д.Ушинскийдiң

14. мынадай сөзiн еске түсiруге болады: «Педагогика үшiн, ол өз мақсатына жету үшiн адам
денесi және жаны, табиғаты зерттелетiн және де қиялда емес, ақиқат құбылыста зерттелетiн
барлық ғылымдардан сүзiп алынған қажеттi бiлiм, құралдар саналады».
Қоғамдық дамудың қазiргi барысы педагогика және бүкiл «адамтанушы» ғылымдардың
– философия, әлеуметтану, психология, тарих, физиология, этика, зстетика, биология,
медицина, кибернетика, лингвистика және т.б. терең ғылымаралық синтезiнiң қажеттiлiгiн
объективтi түрде дәлелдеп отыр. Мұндай түсiнiкте педагогика адамтану мен қоғамтанудың
маңызды саласының бiрiне айналуда, көптеген қоғамдық және жаратылыс ғылымдарының
мәлiметтерiн өз пәнiнде синтездеушi адам тәрбиесi жөнiндегi интегративтi ғылымға
айналады. Бұл педагогика ғылымын жасанды дәрiптеу емес деп санаймыз. Шындығында да
педагогика нақты адаммен, дара тұлғамен, топпен, ұжыммен, оны қалыптастыруды мақсат
етiп қоя отырып, тiкелей байланысатын бiрден-бiр ғылым.
Педагогикалық iс-әрекеттi жемiстi жүзеге асыру үшiн, педагогикалық ғылым мен
практика сөз жоқ бөтен ғылыми бiлiмдерден барлық қажеттiлiгi мен құндылығын таңдап
алуы керек. Педагогика адамды барлық жағынан тәрбиелегiсi келсе, онда ол бәрiнен бұрын
оны барлық жағынан бiлуi керек. Бұл бiлiмдер педагогиканың әдiснамасын жасау, кешендi
педагогикалық зерттеулер жүргiзу үшiн әртүрлi оқу-тәрбие жүйелерi қызмет етуiнiң
мақсатты бiлiм мазмұны, формасы, әдiстерi мен құралдары мәселелерiн шешу, оқу
әрекетiнде олардың өзара әсерi мен сабақтастығын жүзеге асыру үшiн қажет.
80 жылдардың ортасында біздің еліміздегі басталған қайта құру үрдісінің толқуы
адамзат іс-әрекетінің барлық аймағын қамтыды, олар: саяси жүйені, мемлекеттік
құрылымды, құлықтық құндылықты, құқықтық нормаларды, мәдени мұраны, халықаралық
қатынастарды. Білім берудегі негізгі қайта құрылу-педагогикалық ойлардың өзгеруі,
авторитарлық педагогиканы демакратиялық педагогикаға қайта бағыттау еді. Қазіргі
заманғы педагогика білім беру туралы ғылым, адамдарды тұлғалық және кәсіби дамуының
барлық жас ерекшелік кезеңдерінде оқыту және тәрбиелеу үрдісі. Бүгін педагогика – бұл
жеке ғылым, басқа ғылымдармен кең көлемде өзара байланысты біріктірілген және
жіктелген үрдіс, олар: философия, психология, әлеуметтану, физиология, математика,
саясаттану, экономика. Ол оқыту мен тәрбие саласындағы ғылыми құбылыстарды
көрсетеді, құбылыстар арасындағы байланыстың себебін анықтайды және білім берудің
ықпалын адамда болатын өзгерістердің неліктен екендігін түсіндіреді. Педагогиканың
ғылым ретінде қалыптасуынан бастап оның оқыту пәні ретіндегі формасы қалыптаса
бастайды.
Педагогика – индивидтің өткен ұрпақтардың әлеуметтік тәжірибесін меңгеру процесін,
яғни біртұтас педагогикалық процесті зерделейді. И.В.Сластениннің анықтауынша
педагогиканың пәні арнайы әлеуметтік институттарда (отбасы, білім беру және мәдени-
тәрбиелеу мекемелері) мақсатты түрде ұйымдастырылған шынайы біртұтас педагогикалық
процестегі білім беру ісі болып табылады. Педагогиканың нысаны – объективті
шындықтағы педагогикалық іс-әрекет. Зерттеушілер педагогиканың нысанын индивидтің
дамуына жағдай жасайтын объективті құбылыстағы шынайылық ретінде қарастырады.
Педагогика – адамды педагогикалық процесте өмір бойы дамытудың құралы және
факторы ретінде қарастырыады. Оның мәнін, заңдылықтары н, ағымдарын, даму
бағыттарын зерттейтін ғылым саласы болып табылады. Педагогика бұл тұрғыдан
педагогикалық процесті ұйымдастырудың теориясы мен технологиясын, педагогтың іс-
әрекетін жетілдіру формалары мен әдістерін және оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттері мен
оларды ұйымдастыру тәсілдерін зерттейді.
Бiлiм беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты мiндеттемелердiң
бiрi оқытудың әдiс-тәсiлдерiн үнемi жетiлдiру. Жаңашыл оқытушылар дәріс, семинар,
практикум, конференция, iскер ойын сияқты әдiстердi дәстүрге енгiзiп отыр.
Педагогиканы оқыту әдістемесінің дамуы екі кезеңнен тҧрады:
 Түсіндірмелі кезеңде әдістеме педагогиканы оқыту процесінің ерекшеліктерін

15. анықтайды, педагогиканы оқыту процесінің принциптерін, мазмұнын, әдістерін және
ұйымдастыруын негіздейді.
 Дамушы кезеңде педагогикалық зерттеулер жүргізіледі.



Педагогика ғылымының философиясы туралы айтқан ғұламалар
- Сократ
- Платон
- Эпикур
- Гераклит
- Аристотель
- Пифагор
- Демокрит
- Аль Фараби