Lection-7-PZ.doc. Дәрістер жинағы Курсабаев Мухамедрахим

Дәріс-7

1. «ПЕДАГОГИКА - 2023»
Тақырып 7. АДАМЗАТ ТАРИХЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ
МАҚСАТТАРЫНЫҢ АЛУАН ТҮРЛІЛІГІН ЗЕРТТЕУ:
ТҰЖЫРЫМДАМАЛАР МЕН МОДЕЛЬДЕР
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Тәрбиенің мақсатын нақты тарихи құбылыс және оның әлеуметтік
жағдайы ретінде зерттеу
2. Педагогика тарихындағы тәрбиенің гуманистік мақсаты ретінде
тұлғаның жан-жақты және үйлесімді даму ұғымының мәнін талдау:
әртүрлілік және иерархия
3.Біртұтас педагогикалық үдерістің жүйе құраушы факторы ретінде
тәрбие мақсатын ашу.
4. Қазіргі заманғы білім беру тұжырымдамалары мен модельдері: жалпы
және ерекше
5. Абайдың «Толық адам» тұжырымдамасы Қазақстан Республикасында
білім алушыларды тәрбиелеудің жаңа моделінің негізі ретінде
1.Тәрбиенің мақсатын нақты тарихи құбылыс және оның әлеуметтік
жағдайы ретінде зерттеу
Мақсат дегеніміз алға қойылған биік мұратқа ұмтылу, оны іске асыруға
әрекет ету. Мақсат жас ұрпақтың болашағын алдын-ала ойластырып, оларды
өмірге әзірлеу барысында жүргізілетін тәрбие жұмысының нәтижесінде жеке
адамға тән сапалық қасиеттерінің дамуын қамтамасыз етеді.
Тәрбие мақсаты– педагогиканың ең маңызды мәселесі. Тәрбие мақсаты– ол
педагогикалық процесс пен қоғамдылық қажеттілігіне, қоғамның
бетбұрысына қарай өзгеріп отырады және оның табысты орындалуы
ұстаздың кәсіби дайындығы мен тәрбиеленушінің көздеген мұратына қол
жеткізуіне байланысты келеді.
Мақсаттылыққа объективтік себептер әсер етеді. Олар дененің
физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның психикалық дамуы,
философиялық - педагогикалық ойдың жетістігі, әлеуметтік ортаның үнемі
қоғамның мүддесіне орай өзгеріп отыруы.
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар-
мақсатты құрастыру, оны белгілі заңдылыққа негіздеуді есепке алу. Ол
саясат, мемлекет идеологиясы сияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын
айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын
ұдайы есепке алу жұмысының дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие
мақсаты қоғамда жастардың белгілі функцияларын жүзеге асыру процесінде
олардың уәждік қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен
өндіріс күші және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады.
Сондықтан тәрбие мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік

2. деңгейін бейнелейді, өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады.
Ойымызды нақтылау үшін, тәрбие мақсатының қоғамдық -экономикалық
қатынас түріне байланысты екенін атап өтеміз.
Мақсат тәрбиенің жалпы мақсаттылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын
айқындаушы ретінде көрінеді. Мақсат пен міндет бүтін және бөлшек ретінде
ара қатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне тәуелді. Қорыта
айтқанда, тәрбиенің мақсаты- нақты тәрбие міндеттерінің жүйесі.
Тәрбие мақсаты жалпы және жеке болып келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы
болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал
жекеленіп келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын көздейді.
Қазіргі заманда тәрбие жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып
келеді. Нақты тәрбиелеу мақсаттары туралы сөз қозғағанда, олардың
анықтамасының әлеуметтік жағдайларын, әлеуметтік негізгілерін бөліп алу
қажет. Бірінші әлеуметтік негізі - әрбір индивидтің дамуы табиғаттың адамға
генетикалық тұрғыдан берген әлеует мүмкіншілігін дамытумен қатар, оның
даралығын қалыптастырумен байланысты. Баланың дараланып дамуында
белсенділік, күш-қуат артуымен қатар, ерік мен ақыл сезімінің қалыптасуы,
оның болашақ кәсібінің бейімін, қабілетін интегралдап, алдымен іс-әрекетке
қолданудың амалы қарастырылады. Себебі, жеке адамның дамуы белгілі бір
әлеуметтік жағдайға байланысты. Екінші әлеуметтік негізі - адам мен
қоғамның қарым-қатынасына тәуелділік. Ұзақ уақыт бойы педагогикалық
мақсаттарды талдау мен негіздеуде қоғам мен өкімет қажеттілігіне сай
келетін мақсаттар жоғары дәрежеде болып есептелді. Мұндай жағдайда
баланың қызығушылығы екінші орынға шегеріліп отырды. Бірақта,
гуманистік педагогикада баланың қызығушылығын ояту мәселесі ең басты
деп есептелді. Бүгінгі күнде тәрбиеленушінің өз күшімен жетістікке жету
мүмкіндігіне басшылық жасау тәрбие берудің басымдық рөлін арттыруда.
Қорыта айтқанда, мәдениет және әлеуметтік ереже, әлеуметтік тәрбие
мақсатында жүргізу, сол арқылы қоғам мүшелерінің әлеуметтік қажеттілігін
өтеуге жағдай жасау- замануи тәрбиенің әлеуметтік институт ретінде
дамуының кепілі.
Тәрбие мақсатының әр а
2. Педагогика тарихындағы тәрбиенің гуманистік мақсаты ретінде
тұлғаның жан-жақты және үйлесімді даму ұғымының мәнін талдау:
әртүрлілік және иерархия

Педагогика тарихында тұлғаның жан –жақты және үйлесімді дамуы туралы
түсініктер сонау көне дәуірдің философиялық ілімдерінде, қайта өркендеу
дәуірінің гуманист- педагогтарының еңбектерінде кездеседі. Түрлі тарихи
кезеңдерде жан-жақты және үйлесімді даму ұғымына әр түрлі түсініктер
берілген.
Мәселең, ежелгі ойшылдар тәрбиенің мақсаты ізгі, рақымшыл
азаматтарды тәрбиелеу деп түсінді. Ал «рақым» туралы пікірде олардың
ойлары бір жерден шықпады. Сократтың түсінігінше, тәрбиенің мақсаты- өз-

3. өзіңді тану, аса құлықтылықты жетілдіру. Сократтың шәкірті Платон
тәрбиені үкіметтің өзі ұйымдастыру керек деп есептейді; оның
пайымдауынша, тәрбиенің мақсаты- ерік, ақыл-ой және сезімді тәрбиелеу.
Платонның шәкірті Аристотель тәрбиенің мақсаты жан рақымы- ақыл мен
ерік-жігерді дамыту деп айқындады.
Я.А.Коменский тәрбиенің қүшіне сенді, оның ойынша, тәрбие үш мақсатқа
жетуге бағытталу қажет: өзіңді және қоршаған ортаны тану( ақыл-ой
тәрбиесі) және құдайға сиыну (діни тәрбие). Дж.Локтың ойынша, тәрбиенің
негізгі мақсаты- джентельменді қалыптастыру.И.Г. Песталоцци тәрбие
мақсатын адамның табиғи күш-қуаты мен қабілеттілігін дамытуға негіздейді.
И.Ф. Гербарттың ойынша, тәрбие мақсаты- рақымды адамды
қалыптастыруға, қалыптасқан қарым-қатынастарға бейімделе алатын,
қоғамдағы белгіленген тәртіпті сыйлайтын, оған бой ұсынатын адамдар деген
түйінге келеді. Тәрбиенің ең жоғарғы мақсатын А.Дистервег ақиқат, сұлулық
және мейірімділікке өз ынтасымен қызмет ету деп анықтаған. «Біз үшін
ақыл-ойдың дамуына, таныммен қатар, адамгершілік тәрбиенің міндеті
анағұрлым маңызды»- деп К.Д.Ушинский тұжырымдады.
Көп уақытқа дейін тәрбие мақсаты идеалды адам мұратына, жан-жақты
үйлесімді дамыған, рухани байлығы мол, моральдық қылықтары таза және
дене күші дамыған тұлға ретінде түсінеді. Әрине, бұл ұстаным- тәрбиенің
негізгі. Бірақ, тәрбиенің мақсаты біржақты қарастырылып, күнделікті
тәжірибеде тәрбие жұмыстарының нәтижелері алға қойған мақсаттан
біршама ерекшелуіне әкеп соғады. Сол себепті, бүгінгі тәрбиенің мақсатын
әлеуметтендіру мәселерімен бірлікте қарастыру өзекті мәселелердің бірі
екеніне ерекше мән берген орынды.
Сонымен, жан-жақты және үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру-
тәрбиенің басты мақсаты. Бірақ, кез келген қоғамда тәрбие мақсатының екі
түрлі мағынасы болатынын айтып өту керек, яғни тұлғаның екі
педагогикалық идеалы болады. Бірінші идеал өте жоғары деңгейде
қарастырылады, ол идеал-мақсат, ол тәрбиенің ең жоғарғы мәнісін –өмірге
келген әр адамға өзін-өзі іске асыруға, өздігінен дамуға мүмкіншіліктер
жасауды қамтамас етуге бағытталған амалға ұқсайды. Ол тәрбиеленушілерді
неғұрлым жақынырақ жетелейтін жарқын үлгі, негізгі бағыт- бағдар. Екінші
идеал неғұрлым, шындыққа жақынырақ, күнделікті өмірде орын алуы
мүмкін. Тәрбиеленушілер үшін олар жарқын тұлғалар, сол заманның белгілі
ардагерлері, жағымды кейіпкерлер, солардың орнында болуды армандайтын,
үлгі алғысы келетін атақты адамдар.
Тәрбиенің мақсаты нақты тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді
Қоғамның тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды.
Қоғамның мәдени деңгейі тәрбие мақсатының жалпы бағытын
анықтап, қоғамның нақты тарихи сипатына қарай өзгеріп отырады..
«Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздерінде» тәрбиенің мақсаты: ата-
анасын қадірлеп, қастерлейтін, туған жерін, Отаны Қазақстанды сүйетін,

4. қазақ тілін, мәдениетін, тарихын меңгерген және ардақтайтын, толерантты,
халықтар достығын, ел бірлігін сақтайтын, дені сау, жан дүниесі бай, еңбекке
бейім, ана тілін және шетел тілдерін еркін менгерген, сапалы білім алған,
құзыретті, дарынды, өзінің бола-шақ кәсібін таңдай алатын азамат
тәрбиелеу.
Тәрбие мақсатын тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам,
адамның обьективті даму заңдылықтарына сүйену керек.
Тәрбиенің обьектісі - тұлға болса, ұстаз оларды дамыту үшін оларға
тәрбие субьектісі ретінде қарап, олардың белсенді іс-әрекетін
ұйымдастырып, басшылық жасауы қажет. Тәрбиенің барлық түрі біртұтас
педагогикалық үдеріс шеңберінде қарастырылады.
Тәрбиенің мақсаты - жастардың тұлғалық қасиеттерін дамыту, олардың
жоғары адамгершілік ұстанымдарын қалыптастыру, өмірге, еңбекке әзірлеу.
Осыған байланысты тәрбиенің негізгі мақсаттары мынадай:
- жеке тұлғаның дүниеге ғылыми көзқарасын дұрыс қалыптастыру;
- жеке тұлғаның даралық және дене қабілеттерін жан-жақты дамытып,
талғамдары мен сезімдерін қоғамның талаптарына сай тәрбиелеу.
Тәрбиелік мақсатқа сәйкес, тәрбие мынадай кешенді міндеттерді
шешуді алға қояды: дүниетанымы кең, ой-өрісі жоғары, жеке тұлғалық
қасиеттері дамыған адамның негізін қалыптастыру; еңбек, таным, қоғам,
отбасы, уақытты тиімді пайдалана білу тәрізді әлеуметтік қызметтерді өз
мәнінде қабылдап, оларды пайдалана білуге даярлау, кәсіп таңдау; өз
тағдырын өзі шешуге мүмкіншілік жасау, оқушылардың өзін-өзі
тәрбиелеуіне, өз бетімен білім алуына мүмкіндіктер туғызу.
3. Біртұтас педагогикалық үдерістің жүйе құраушы факторы
ретінде тәрбие мақсатын ашу.
Тәрбие үдерісі тұтас педагогикалық үрдістің құрамды бөлігі-ретінде
тәрбие мақсатын жүзеге асыру, оның құрамды бөліктерінің байланыстарын
шешуді талап етеді. Тәрбие мақсаты мен міндеттерін жүзеге асыру үшін
оның мазмұны, тәрбие әдістері мен құралдары, формалары бірімен-бірі
тығыз байланыста қарастырылуы тиіс.
Тұлғаны оқыту, тәрбиелеу және дамытудың өзара байланысы
педагогикалық үдерісінің мақсаттылығы нақты өмір талабына сай белгіленсе
ғана өз нәтижесін береді. Оны тәрбиешілер өз қалауымен анықтай алмайды.
Себебі тәрбие мақсаты қоғамның саяси-экономикалық, мәдени даму
деңгейімен тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасы бүкіләлемдік білім кеңістігіне енуді мақсат
етуіне орай, қазіргі заман оқушыларын тәрбиелеу мақсаты ізгілікті, білікті,
мәдениетті, өзіндік өмірлік ұстанымы бар, қарым-қатынас мәдениеті
жетілген, өз өмірін құруға, кез келген жағдайда дұрыс шешім қабылдауға
бейім жас ұрпақты тәрбиелеу болып табылады.
Әр жеке адамға тән бейімділіктердің дамуы үшін қоғам мен орта қажет.
Адамның мейілінше дамуына әсер ететін әлеуметтік орта, әсіресе, қазіргі
уақыттағы экономиканың өзгеруі, қала мен ауылдағы өмір жағдайлары,

5. миграциялық және демографиялық үдерістер, өмірінің ұзақтығындағы
өзгерістер жатады.
Қазіргі мектепте педагогикалық үдерісті сауатты ұйымдастырумен
бірге, оқушылардың жан-жақты қызмет әрекетін тиімді ұйымдастыру - жеке
тұлға дамуының шарты болып табылады. Тәрбие - жеке тұлғаны
қалыптастыру үдерісі. Ол білім беру орындарында жүргізіледі
Негізгі мақсатқа ұмтылу, ұстазға айқын мақсаттар белгілеп, кәсіптік
ісәрекеттерінің нәтижелерін оқушылардың тәрбиеге бой ұсынуынан,
құлшынысынан байқауға болады. Осыған орай, барлық педагогикалық
мақсаттарды шартты түрде өзара байланысты екі топқа бөлуге болады: үлгілі
(идеал) және өзекті; соңғысы тұлғаның дамуымен даралығын қалыптастыру
және оны үздіксіз дамыту міндеттерімен нақтыланады.
Тәрбиенің нысанасы тұлға болса, бірақ өз бойларында қажетті сапаның
дамуы оқушылардың өздерінің белсенді іс- әрекеті мен оларға тәрбие
субъектісі ретінде қарап педагогикалық басшылық жасау. Ақыл-ой,
адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене тәрбиесі тұтас педагогикалық
жүйе шеңберінде қарастырылады.
Жеке тұлғаның әлеуметтік тәжірибені игеруі саналы және ұтымды іс-
әрекетіне, онда шешуші рөл білім жүйесі мен эмпирикалық дәстүрлі
қалыптағы қоғамдық психологияға байланысты. Бұл жерде көзқарастар мен
позицияларға, құнды бағыттарға, дүниетанымға қоғамдық психология басым
ықпал етеді. Тәрбие мақсатының негізгі бөліктерін философиялық
категориялардың тізбегімен сипаттауға болады: мотив- қажеттілік-
қызығушылық - мақсат.
Мақсат– іс-әрекет нәтижесін күні бұрын идеалды ой-тұжырым арқылы
болжау. Тәрбиені әлеуметтік институт ретінде қалыптасуын әлеуметтендіру,
мәдениет және әлеуметтік ереже, әлеуметтік тәрбие мақсатында жүргізу, сол
арқылы қоғам мүшелерінің әлеуметтік қажеттілігін өтеуге жағдай жасау.
Білім беруде мақсаттардың иерархиясы: әлеуметтік мақсат-идеалды
және жалпы білім беру мақсатынан- белгілі бір сабақтың мақсатына дейін.
Бір жағынан тәрбиенің, екінші жағынан оқытудың мақсаттарын ажырата білу
керек, атап айтсақ, білім беру жүйесінің мақсаты және пәнді оқыту
мақсаты; сабақтың мақсаты және тәрбиелік іс-шараның мақсаты; оқу
тапсырмасының мақсаты және тәрбиелік әсердің мақсаты.
Кейде мақсат қою деңгейлерінің бұл иерархиясы сақталмайды, содан кейін
мақсат қою таза формалды әрекетке айналады.
Мақсаттардың иерархиясы туралы мәселені нақтылау үшін әлеуметтік
мақсаттан педагогикалық мақсатқа дейінгі жолды анықтайық. Басты нүктесі
негізінен философия мен әлеуметтану тұрғысынан көрініс тапқан, ал
бұқаралық ақпарат құралдарында, басқаша айтқанда, қоғамдық санада
көрініс тапқан білім берудің жалпы мақсаттары болмақ. Келесі қадам –
білімді адам бойында болуы тиіс тұлғаның қасиеттері туралы психологиялық
ойлардағы осы мақсаттарды нақтылау. Мысалы, «шығармашыл адамда
қандай қабілет бар?» деген сұраққа тек психология ғана жауап бере алады.

6. Мұндай іс-әрекет тәжірибесі педагогикалық бейімделген мәдениет ретінде
ұсынылған білім беру мазмұнының элементтерінің қатарына кіреді.
Соңында мұғалім білім берудің мақсаттарын және оған жету жолын
сипаттауды өз ғылымының тіліне аударуы керек. Мұндай түрлендірілген
формада мақсаттар білім беру мазмұны түрінде бекітіледі. Сонда білім беру
мазмұны әлеуметтік тәжірибенің педагогикалық үлгісі ретінде жүзеге
асырылады.
Тәрбиенің мақсаттары туралы айтылғандардың нәтижесін былайша
тұжырымдауға болады: білім беруді жоғарыда көрсетілген мақсаттарды
орындауға бағыттаудың нәтижесі эмпатияға қабілетті, еркін гуманистік
тұрғыдан дайын тұлғаны қалыптастыру болуы керек. Бұл тұлға- жеке
интеллектуалдық күш-жігері бар, сонымен бірге саяси, экономикалық, кәсіби
және мәдени өмірде тәуелсіз, сауатты және жауапты іс-әрекетке сәйкес, өзін
және басқаларды құрметтейтін, басқа мәдениеттер мен ұлттардың өкілдеріне
төзімді, өз пайымдауларында тәуелсіз және басқа пікірлерге ашық деп
сипатталады.
4. Қазіргі заманғы білім беру тұжырымдамалары мен модельдері:
жалпы және ерекше
Тұжырымдама – ол жетекші, негізгі идеясы бар, өзара байланысты
ғылыми көзқарастар жүйесі.
Педагогикалық ғылымында үздіксіз білім беру тұжырымдамасын,
тұлғаны дамыту тұжырымдамасын, замануи оқыту тұжырымдамасын, т.б.
атауға болады. Осыған орай, қазіргі заманғы тұлғаны тәрбиелеу
тұжырымдамаларының шартты түрде төмендегі жіктемесін ұсынуға болады:
идеялар негізінде тәрбие тұжырымдамалары, ұжымдық тәрбиеге бағытталған
тұжырымдамалар, әлеуметтік тәрбие тұжырымдамалары, тұлғаға
бағытталған мәдениеттану тұжырымдамалары, баланы және оның даму
үрдісін педагогикалық қолдау тұжырымдамалары, т.б.
Идеялар негізінде тәрбие тұжырымдамаларына жататындар:
прагматизм (Дж.Дьюи), М.Монтессори педагогикасы және Р. Штайнердің
Вальдорф мектебі, гуманистік психология (К. Роджерс, А. Маслоу), "жаңа
гуманизм" (Дж. Вильсон, Л.Колберг), экзистенциализм (Г.Марсель, У.Баррет,
Дж. Кнеллер және тб), мінез-құлық теориясы (Д.Уотсон, Д. Локк, Б.
Скиннер).
Прагматизмдегі басты ұғым «т
əжірибе», «іс» (грекше «прагма»)
Прагматикалық педагогика өмірден алынған мақсаттарды жақтайды..
Прагматтардың пікірінше, адамның практикалық іс-
əрекетінің нəтижесінде
алынған, ол үшін құндылықты болған білімдер ғана шынайы сипатта болуы
мүмкін. Прагматизмнің аса көрнекті өкілі американдық ғалым Дж.Дьюидің
шығармашылығымен келген прагматикалық педагогика көптеген елдердің,
ə
сіресе АҚШтың мектептік білім жүйесінің қалыпқа түсіп, өркендеуіне зор
ықпал жасады, қазіргі таңда да ықпал жасауда.
Өзінің көптеген педагогикалық еңбектерінде Дж.Дьюи ескі,
схоластикалық мектепті сынай отырып, оқу мен т
əрбиеге орай аса маңызды

7. болған бірқатар принциптерді алға тартты. Олардың ішіндегі бала
белсенділігін дамыту, бала оқуының ықпалды мотиві қызығуға дем беру
принциптерінің орындалуын білім игертудегі басты міндет деп есептеді.
Прагматизмнің тірек ұғымы «т
əжірибеге» сүйене отырып, Дж.Дьюи оқу
процесінің негізі баланың жекеленген іс-
əрекеттік тəжірибесінде болатынын
уағыздады. Оның ойынша, білім беру мақсаты балаға туа берілген
инстинкттер мен қабілеттердің өзіндік көрінуіне ықпал жасау.
Д.Дьюидің ойынша, тәрбие адамды өмірге дайындау құралы бола
алмайды, ол- өмірдің өзі. Баланы болашаққа дайындау мүмкін емес, өйткені
оның өмірі қалай болатынын болжау қиын. Өмір өте күрделі және көп
қырлы, оның қайшылықтары көп, сондықтан да жастарды қоғамдық татулық
пен келісім рухында тәрбиелеу керек.
Д.Дьюи білім берудің мәнін тәжірибені одан әрі дамытудың бағытын
анықтайтын, тәжірибені қайта құрудан көреді; нәтижесінде білім беру
адамның практикалық салада тәжірибесінің өсуін, практикалық ақыл-ойының
дамуын қамтамасыз етуі керек деген қорытындыға келеді.
Дьюидің білім беру мақсаттары туралы әдістемелік нұсқауларын қазіргі
американдық теоретиктер А.Маслоу, А.Комбс, Э.Келли, К.Роджерс, т.б.
бөліседі. Мәселең, А.Маслоу және К.Роджерс-гуманистік психологияның
көшбасшылары, «директивті емес педагогиканы» қолдаушы. Олар мұғалім
мен оқушылар арасындағы тұлғааралық қарым-қатынас жағдайларын,
жағымды тұлғааралық ахуалды зерделейді. Олар білімнің құндылығы оның
жеке тұлғаның өсуіне қаншалықты ықпал ететіндігіне, оған күнделікті
туындайтын мәселелерге жауап табуға көмектесетініне және ең бастысы,
берілген жағдайға қалай бейімделуге, одан аман қалуға болатынын көрсетеді
деп келіседі. А.Маслоудың тұжырымдауын негізі- ол тұлғаның өзін негізгі
құндылық тұрғысынан қарастыра отырып, тұлға бойындағы құндылықтарды
қоғам және әлеуметтік орта арқылы қатынастарда қалыптастыру болып
табылады. Прагматикалық педагогика тәрбиенің жалпы мақсатын жеке
тұлғаның өзін-өзі бағалауынан көреді.
Неопозитивизм негізінде дамып келе жатқан жаңа гуманистік
педагогика тәрбиенің мақсатын зияткер тұлғаны қалыптастыру деп
нақтылайды. «Жаңа гуманизм» еңбектері тәрбие мақсатын заманауи
түсіндіруге үлкен әсер етті, мысалы Дж. Вильсон, Л.Кольберг жеке тұлғаның
когнитивтік-құндылық бағдарын (танымдық-дамытушылық, құндылықтық
білім беру) дамытуға басты назар аударған.
Экзистенциализм педагогикасы/ Г.Марсель, У.Баррет, Дж.Кнеллер/
адамды болмыс тәжірибесімен қаруландыруды мақсат етеді. «Тәрбие –
адамның қалыптасуының, таңдауының, біреуге айналу жолындағы күресінің
сан алуан түрлері. Тәрбиенің бүкіл процесінің мақсаты – адамды өзін тұлға
ретінде жасауға үйрету». Экзистенциалист мұғалімдердің пікірінше, білім
берудегі басымдық өзін-өзі тәрбиелеуге жатады. Экзистенциалистік білім
беру концепциясы өкілдерінің бірі: «Тәрбие мен білім адамның дүние туралы
білім алу процесі бір мезгілде өзін-өзі қалыптастыру процесі болғандықтан,
өзін-өзі дамыту немесе өзін-өзі тәрбиелеу процесі»- деп жазады К.Коулд.

8. Мінез-құлық теориясының өкілдері(Д.Уотсон, Д.Локк, Б.Скиннер)
тәрбиенің негізгі міндеттеріне мінез-құлықты қалыптастыру, ерікті дамыту,
адамгершілік тәртіптілікті жатқызды.Баланың мінез-құлқына оның қоршаған
ортасының, балалар әрекет ететін тобының әсері орасан зор екендігін Джон
Локк атап өтті.Ол балалардың мінез-құлқындағы жағымсыз қылықтарымен,
жалқаулықпен күресу қажеттігіне тоқталды.
Жоғарыдағы тәрбиелеу модельдері ішінде, мысал ретінде, қазіргі
Қазақстанда кездесетін М.Монтессори бала бақшалары мен Вальдорф
мектептерін атауға болады, сондықтан осы идеялар негізіндегі гуманитарлық
тәрбиелеу тұжырымдамаларына тоқталсақ.
М.Монтессори- итальяндық педагог және дәрігер, баланың еркін,
спонтандық даму идеологиясының авторы. Оның Монтессори жүйесі ХХ –
ғасырдың бірінші жартысында ұсынылған жүйе. Алғашқыда Монтессори
әдістемесі мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың
сенсорлық және зияткерлік дамуындағы проблемаларын шешуге бағытталған
еді. Осы жүйенің кеңінен таралу себебі -оның еркін тәрбие идеясында.
М.Монтессори әдістерінің негізі- ол балаға қатысты ешбір зорлық-
зомбылыққа жол бермеу, баланың тұлғасына зор силастықпен қарау, әр
баланың психикасының табиғи даму кезеңдеріне сүйене отырып дамыту.
Монтессори педагогикасының мақсаттары: 1)Балаларды еркін тәрбиелеп,
өмірге бейімдеу.2)Әр балаға осы өмірде өз мақсаты бар екенін
ұғындыру.3)Баланың өзі үйреніп, өзін дамытуына жаңа мүмкіндіктер беру.
Монтессори әдіскер- педагогтың міндеттері: Балаға өз жұмысын басқаруға
көмектесу; негізгі түстерді айыра білуге үйрету; Ұсақ моториканы
дамыту.Алғашқы математикалық, ғарыштық түсініктерді
қалыптастыру.Зейінін тұрақтандыру.Тәртіпке үйрету.
Монтессори жүйесінің әлсіздігіне келетін болсақ, олар педагогтың
белсенді тәрбиелеуші рөлін мойындамау және автодидактизм ұстанымына
сүйену.
М. Монтессоридың оқытудың тиімділігіне қатысты кейбір ойлары
/мысалы, баланы сөйлеуге үйрету, тұлғааралық қарым-қатынастарды игеру/
Вальдорф педагогикасының негізін қалаушылардың бірі Р.Штейнердің
ұстанымдарына сәйкес деуге болады...
Гуманистік ұстанымдарға негізделген Вальдорф білім беру мекемелері
стандарттыдан ерекшеленеді. Көптеген ата-аналар мұны Вальдорф
мектептері мен балабақшаларының маңызды артықшылығы деп санайды.
Вальдорф педагогикасы бойынша, педагогикалық процестің басты
өзегі, құндылығы- ол өзінің қайталанбас дара ерекшеліктерімен құнды әр
бала! Оған қабілеттерінің өз қарқынында дамытуға барлық мүмкіндіктер
берілген. Мұнда «норма», «дамудың ілгерілеуі» деген ұғымдары мүлдем жоқ.
Вальдорф педагогикасы шеңберінде жалпы бағалау критерийлерін қою
дұрыс емес деп есептеледі, өйткені әр баланың өзіне тән ерекше таланттары
болады.
Вальдорф мектептерінде оқу жоспары жеке тәсілге негізделген, оқудың
бос қарқынын ұстанылады және оқушылардың эмоционалды жетілуін,

9. шығармашылығын, жауапкершілігін, ақыл-парасатын дамытуды, яғни өзіндік
әрекет ете алатын еркін тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған. Вальдорф мектебі
«балаға арналған мектеп», гуманитарлық мектеп деп аталады, мұндағы негіз-
үйлесімді дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеу болып табылады.
Вальдорф педагогикасын, оның негізін қалаушы австриялық ғалым-философ
Р. Штейнер алғашқы мектепті құрғаннан бері айналасындағы дау-дамай
басылмады. Сынның негізі - антропософияны оқыту.
Вальдорф мектептерінің тәрбиешілері, мұғалімдері өздері
антропософистер және ата – аналарды Р. Штейнердің шығармаларын оқуға,
мектептегі іс-шараларға міндетті түрде қатысуға тартады, оқушыларының
отбасындағы атмосферасын мектептегі атмосферадан өзгеше болмауын
қадағалайды. Бала үшін мұғалім ең жоғарғы үлгі, өнеге. Мұның бәрі
Вальдорф мектебінің қарсыластарына оны «секта» деп атауға негіз береді.
Ата-аналардың өз балаларын вальдорф мектебіне беруінің басты себептері
мыналар болып табылады: оларды ерекше тұлға етіп тәрбиелеу, балаға
ерекше білім беру ниеті және осы мектепте «дамудың кешеуілдеуі»
ұғымының болмауы және т.б.
Келесі- ұжымдық тәрбиеге бағытталған (А.С. Макаренко, И. А.
Зимняя, В. А. Караковский, З. А. Малькова, Л. И. Новикова және т. б.)
тұжырымдаманың жетекші өкілі А.С.Макаренко- совет педагогы,
адамның жеке тұлғалық дамуының бастамасы ретінде педагогтар мен
тәрбиеленушілердің бірыңғай еңбек ұжымын қалыптастыру идеологиясына
негізделген тәрбие жүйесінің авторы. Ол педагогикалық қызметте табысқа
жетудің бірінші қолайлы шарты болып табылатын тәрбиенің мақсатын анық
та және айқын елестете білу деп түсінді, онсыз ешқандай да тәрбие жұмысы
мүмкін емес.
Оның айтуынша, қабілетсіз немесе “бұзылған” бала “сәтсіз
педагогтардың” ойлап тапқандары, барлық “бұзылғандық, тәртіпсіздік және
балалардың қылмескерлігі туа біткен және түзетуге болмайтын сапалар
емес”. Керісінше, Макаренко бүгінгі “бұзылған баланың ертең қабілеті
жануы мүмкін, сонда ол отанының нағыз азаматы, Социалистік Еңбек ері
болып шығады”- деп есептеді. Макаренконың айтуынша, педагог оптимист
болуға тиіс, алдағы бақытты балалық шақты көре біліп, тәрбиеленушілеріне
оптимизммен қарау керек.
А.С.Макаренко буржуазиялық және ұсақ буржуазиялық педагогиканы
қатты сынға алды. Макаренко жұмыс бастаған жылдары Горький атындағы
колонияда көптеген педагогтар “еркін тәрбие” теориясының рухында
тәрбиеленген болатын. Ұсақ буржуазиялық “еркін тәрбие” теориясын жақтау
балаларда эгоизмді, тәртіпсіздікті және басқа жағымсыз қылықтарды
қалыптастырады. Адамды неғұрлым құрметтеген сайын, соғұрлым талап қоя
білу керек. Макаренко адамның шығармашылық күштеріне, оның үлкен
мүмкіншіліктеріне терең сене білді. Макаренконың гуманизмі оптимизммен
тығыз ұштасады, ол әрбір тәрбиеленушінің жағымды жақтарын көре білді.
Ол еңбек тәрбиесі үрдісіндегі бұрмалаушылыққа қарсы болды.Еңбекке
тәрбиелеуге ерекше мән бере отырып, Макаренко оқушылардың бұлшық ет

10. энергиясының тәрбие жұмысымен байланыссыз өнімсіз шығынына қарсы
болды. Макаренко кейбір педагогтардың сол кездегі американдық
прагматистік педагогикасынан алынған “Еңбек – бүкіл мектеп жұмысының
орталығы” деп аталатын дұрыс емес ұранға қарсы болды. Бұл ұран бойынша,
мектеп өмірінде еңбек дағдыларына ерекше мән берілді, біржүйелі жалпы
білім алуға зиян келтірді.Тәрбиенің рөлі туралы және оқыту мен тәрбиені
салыстыра келе, Макаренко «Адамды бақытты болуға үйрету мүмкін емес,
бірақта оны бақытты болу үшін тәрбиелеуге болады»- деп тұжырымдады.
Сондықтан да А.С.Макаренконың тәрбие жүйесінің сипаттамасын оның
атақты кітабының атауымен нағыз «Педагогикалық поэма» деуге тұрарлық.
ЮНЕСКО –ның 1988жылғы шешімі бойынша, ХХ-ғасырдағы
дүниежүзілік педагогикалық ой-өрістін дамуына өзіндік үлесін қосқан
жетекші педагогтардың ішінде А.С. Макаренко және М.Монтессори есімдері
бар.
Ғалым- педагог И.А.Зимняя тәрбие тұжырымдамасында тәрбиені
тұлғаның әлемге қатынасын қалыптастыру үдерісі тұрғысынан
қарастырады.Ғалым қарым-қатынасты құндылықты қалыптастыру тетігі деп
түсіндіреді.Адамның әлемге қатынасын қалыптастыру үдерісіне тәрбие
жүйесінің 5 компонентін ұсынады: мұғалімнің тұлғасы және іс-әрекеті;
тәрбиелік ортада әлеуметтік даму жағдаяттарды дұрыс ұйымдастыру;
ынтымақтастық; қарым-қатынас; тәрбие субьектісінің белсенді іс-әрекеті.
В.А.Караковскийдің тәрбие процесін жүйелі құрастыру
тұжырымдамасы бойынша педагогикалық әрекеттің неғұрлым іргелі
факторларының бірін: мектепті өзін-өзі реттеу мен өзін-өзі ұйымдастыруды,
өзіндік қызмет етуді әлеуметтік тұрғыда іске асырады. Тәрбиелік жүйе
отбасындағы дай мейірімді қатынасқа сәйкес, мектеп және отбасы әлеуметтік
орта бірлігінде іске асуын қамтиды.
Л.И.Новикова ізгіліктік сипаттағы мектептегі тәрбиелік жүйе
дамуында өткен кезең, осы шақ, болашақ бар деп көрсетеді. Мұнда
мектептердің тәрбиелік жүйелері бір біріне ұқсас, тұрақты реттелген жүйелер
емес.Бұл жүйелер ашық, байланысқан ортаға, оның әлеуметтік, этникалық,
мәдени, табиғи сипаттамаларына байланысты: жүйе ортаны, оның тәрбиелік
әлеуетін, ортаны барынша көп пайдалану және оны тәрбиелік кеңістікке
айналдыру есебінен оның мүмкіндіктерін жоғарлатуды қарастырады.
Әлеуметтік тәрбие тұжырымдамасының авторлары/ Б.П.Битинас,
В.А.Бочарова, А.В. Мудрик/ тәрбиені әлеуметтік үдеріс ретінде сипаттайды,
сондықтан да тәрбиенің мақсаты тұлғаны әлеуметтендіру, тұлғаға әлеуметтік
тәжірибені игерту. Әлеуметтену факторлары — әлеуметтену үрдісіне өтуіне
қажет жағдайларды туғызатын шарттар. А.В.Мудрик әлеуметтенудің негігі
факторларын үш топқа біріктіреді:макрофакторлар (ғарыш, планета, әлем, ел,
қоғам, мемлекет), олар барлық адамдардың әлеуметтенуіне әсер етеді;
мезофакторлар (мезо – орташа, аралық) – ұлттық сипаты (этнос —
әлеуметтену факторы), олар өмір сүретін жердің орны мен типі (аймақ, қала,
ауыл); бұқаралық ақпарат құралдары және коммуникацияның
аудиториясына байланысты анықталатын адамдардың үлкен тобының

11. әлеуметтену жағдайлары; микрофакторлар – нақты адамдарға тікелей әсер
етушілер – жанұя, жостары, микроортасы, әлеуметтік тәрбие жүргізілетін
ұйымдар – оқу, кәсіби, қоғамдық және т.б.
Тұлғаға бағытталған мәдениеттану тұжырымдамаларының
авторлары Е. Белозерцев, Е. В. Бондаревская, И. А. Колесникова, В. В.
Сериков, Е. Ш. Ямбург, Н.Е.Щуркова жалпы тәрбиені мәдениет тұрғысынан
қарастырып, тәрбиенің мақсаты- ол «мәдениет адамы» деп нақтылайды.
Мәселең, Е. В. Бондаревская «мәдениет адамына» мынадай мазмұндық
талдау жасайды:ол еркін, өзіне жауапкершілік алуға қабілетті, гуманды
тұлға, ол рухани бай, шығармашылдығы мол, өмірге тәжірибелік дайындығы
бар, көпмәдениетті қоғамдағы өмірге қатысты құзырлылығы қалыптасқан
тұлға.. «Тәрбие-ол баланың субъектіленуіне, мәдени теңестіруіне,
әлеуметтенуіне, өмірлік өзін-өзі анықтауына педагогикалық жәрдемдесу
процесі»- деп тұжырымдайды Е.В.Бондаревская.
Н.Е.Щуркова тәрбие тұжырымдамасында тәрбиелік іс-әрекетті
әлемдік қоғамдық қауымдастыққа кіріктірілуі арқылы ізгілендіру бағытын
қолдайды.Тәрбие мазмұнында мәдени құндылықтарды жүйелі түрде
сабақтастыққа іске асыруды көздейді: табиғат әлемі; адам өмірі; қоғамдық
өмір; тұлғаның ішкі жан дүниесі, т.б.Тәрбие іс-әрекетінің нәтижесі-тұлғаның
қоршаған ортаға, мәдени құндылықтарға мақсатты бағытталған, өзін-өзі
жетілдіруі деп бағалайды.
Баланы және оның даму үрдісін педагогикалық қолдау (О. С.
Газман, Т. В. Анохина, С. Д. Поляков, С. М. Юсфин, В. М. Лизинский)
тұжырымдамасының мәңі: тұлғаның өз бойындағы мүмкіндіктерін өзінше
іске асыруына шарт-жағдайлар туғызу; өз қадір-қасиеті мен ар намысын
сақтап қалуға және ұтымды нәтижеге жету жолындағы кедергілерді бірлесіп
жеңу, т.б. Педагогикалық қолдау- оқушымен бірлесіп оның
қызығушылықтарын, мақсаттарын, мүмкіндіктерін және оған адамгершілік
қасиеттерін сақтауға, өзін-өзі ұйымдастыруда позитивті нәтижеге қол
жеткізуге кедергі болатын мәселелерді жеңу жолдарын анықтау. Мысалы,
О.С.Газманның қолдау тактикасының негізгі идеялары: 1. Әр балаға өмірлік
таңдау сәттеріне көмек қажет; әрбір балаға проблемалық жағдайдан өз
бетімен қалай шығуға болатындығын білуге жағдай жасау керек; балаға өз
шешімдері мен әрекеттері үшін жауапты болуды үйрету керек.
И.М.Ильинскийдің тәрбие тұжырымдамасында ұрпақтар
сабақтастығы негізінде тәрбие беру мәселесі қамтылды.Тұжырымдаманың
мазмұны тәрбие кеңістігін құруға, тұлға мен қоғамның
қызығушылықтарының бірлігі, дүниетаным мен ізгілендіру құндылықтарына
негізделеді.Тәрбиенің негізгі мақсаты табысқа және жеңіске жетуге
ұмтылатын, өмірге икемі бар, өзгермелі жағдаяттардан шыға алатын,
жауапты, іскер, белсенді азамат-тұлғаны қалыптастыру.
Біздің еліміз егемендік алғаннан кейін ұлттық тәрбиеге негізделген
замануи тұжырымдамалар дайындала басталды.
Алғаш рет 1995 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігі қабылдаған «Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында» отбасы,

12. мектепке дейінгі, мектептегі тәрбиенің сындарлы жүйесі жасалды.
Тұжырымдамада жас ұрпаққа имандылық, адамгершілік, еңбексүйгіштік,
Отансүйгіштік, ерлік, эстетикалық тәлім-тәрбие беру мәселелері жан-жақты
қамтылған.
2009 жылы 12 бағыттан тұратын «Үздіксіз білім беру жүйесіндегі
тәрбие тұжырымдамасы» қабылданды.
Осы «Тәлім-тәрбие тұжырымдамасын» негізге ала отырып, мектептегі,
балабақшадағы тәрбие жұмысын жетілдіруге арналған республика
ғалымдарының бірнеше бағдарламалары жарыққа шықты. Б.Баймұратова,
М.Сәтімбекова, Ә.Әмірова, т.б. басшылығымен мектепке дейінгі тәрбиеге
арналған “Балбөбек” бағдарламасы тұңғыш дүниеге келді.Сондай-ақ,
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев.С.Қ. “Ұлттық мәдениет тарихы”, “Қазақ
мәдениетінің тарихы”, “Қазақ этнопедагогикасы” т.б., Оразаев М., Смаилова
М.Ж. “Қазақ халқының салт-дәстүрлері”, М.Қ.Құрсабаевтың “Атамекен”,
З.Ахметованың “Кәусар бұлақ” , М.Х.Балтабаевтың “Елім-ай”, Абай
университетінің Педагогика кафедрасының заманауи бағыттағы тәрбие
тұжырымдамасы, т.б. бағдарламалары жоғары, орта оқу орындарындағы
және мектептегі оқу-тәрбие жұмыстарын ұлттық бейнеде ұйымдастыруға
үлкен ықпалын тигізді.
ҚР Білім және ғылым министрлігі 2015жылы бекіткен «Тәрбиенің
тұжырымдамалық негіздерінде» анықталған мақсаттар мен міндеттерге қол
жеткізу үшін тәрбие жұмысының басым 8 бағыттары ұсынылды. Бірінші
бағыт- Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие.
Екінші бағыт- рухани-адамгершілік тәрбие. Үшінші бағыт-ұлттық тәрбие.
Төртінші бағыт- отбасы тәрбиесі. Бесінші бағыт- еңбек, экономикалық және
экологиялық тәрбие. Алтыншы бағыт-көпмәдениетті және көркем-
эстетикалық тәрбие. Жетінші бағыт- зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет
тәрбиесі. Сегізінші бағыт- дене тәрбиесі, салауатты өмір салты.Әр бағыттын
мақсаттары мен міндеттері белгіленген.
Сонымен, осы тұжырымдамада көрсетілген тәрбие бағыттары бойынша
ғылыми-зерттеу жұмыстарында жалпы және ерекше жақтары жан-жақты
айқындалуда.
Білім берудің дәстүрлі үлгісі – бұл өткен және бүгінгі мәдениеттің
әмбебап элементтерін жас ұрпаққа беру тәсілі ретінде жүйелі академиялық
білім беру үлгісі. Бұл, ең алдымен, қалыптасқан мәдени-ағартушылық дәстүр
шеңберіндегі негізгі білім, білік және дағдылардың жиынтығын білдіреді,
бұл жеке адамға жоғары дәрежедегі білім, құндылықтар мен дағдыларды өз
бетінше игеруге көшуге мүмкіндік береді.
Білім алушылар жалпы білім, білік, дағды жүйесі берілуі қажет объект
ретінде қарастырылады. Білім беру, ең алдымен, оқушылардың ойлауына
емес, есте сақтау механизмдеріне әсер етуді көздейді. Мұндай тәрбиенің
мақсаты – алдын ала белгіленген қасиеттері бар жеке тұлғаны қалыптастыру.
Нәтижелер тұлғаның оқу және әлеуметтену деңгейінде көрінеді.
Білім берудің диалогтық үлгісінің негіздерінің теориялық дамуын
В.В.Сериков айқындады. Оның ғылымдағы жүйесі белсенді және

13. позициялық-дидактикалық және тұлғаны дамытушы болып анықталады.
В.В.Сериковтың концепциясында диалог – «рухани және тұлғалық
әлеуеттердің алмасуының нақты нысаны... мұғалімдер мен оқушылардың
өзара үйлестірілген дамуы мен өзара әрекетінің тәсілі». Диалогтік жағдайда
тәрбиеленушінің өзіндік субъективті тәжірибесі қалыптасады – бұл жеке
тұлғаның жеке потенциалын қолдануды, оның тұлға ретінде көрінуін талап
ететін өмірлік жағдайда субъектінің мәнді мінез-құлық тәжірибесі.
Бұл үлгі С.Рубинштейннің идеясына негізделген, оған сәйкес
тұлғаның мәні оның белгілі бір позицияны қабылдау қабілетінде көрінеді.
Тұлға - бұл алдын ала белгіленген қасиеттердің жиынтығы емес, «тұлға болу-
әлемге және өзіне деген көзқарасты көрсету қабілеті». Замануи білім беру
мазмұнына тәжірибенің жаңа түрі – тұлға болу тәжірибесін енгізу қажет.
Тұлғаны дамытатын білімді қалыптастыру үшін баланың өмірлік жағдайын,
оған үстемдік ететін факторларды зерттеу қажет. Оқушының құндылықтар
ауқымы, «Мен» бейнесі, өзін-өзі бағалауы, оның мектеп іс-әрекетінен көретін
мағынасы ерекше назар аударуға тұрарлық және педагогикалық қолдау
әдістерін саралау осыған байланысты. Диалогтық қарым-қатынас – әр түрлі
мектепішілік, қоғамдық бірлестіктерінің мүмкіншіліктері арқылы
тәрбиеленушілердің басқару тәжірибесін қалыптастыру, тұлғааралық
ынтымақтастықтарын күшейту, өзіндік менеджментке қабілеттерін
дамытуды. Білім алушыға бағытталған жағдай – бұл оқушыны оның өмірінің
әдеттегі бағытын өзгертетін жаңа жағдайларға қоятын ерекше педагогикалық
механизм. Бұл жағдай мыналарды қамтуы керек: моральдық таңдау;өз
бетінше мақсат қою және оған жету; оқу-тәрбие процесінің «бірлескен
авторы рөлін» жүзеге асыру; өзіндік маңыздылық сезімі; өзінің
жаңалығының қуанышын сезіну; өз жетістіктерін және өзін-өзі бағалау;жаңа
құндылықтарды қабылдау; әлеуметтік және табиғи шындық құбылыстары
үшін жауапкершілікті сезіну.
Мұндай жағдайда оның өзіндік субъективті тәжірибесі қалыптасады –
бұл жеке тұлғаның жеке потенциалын қолдануды, оның тұлға ретінде
көрінуін талап ететін өмірлік жағдайда субъектінің мәнді мінез-құлық
тәжірибесі. Диалогтік үлгі тұлғаға бағытталған жағдайдың үш негізгі
компонентіне негізделген: 1) өмірлік контекст; 2)ойын әрекеттестігі;
3) диалог («мұғалімдер мен оқушылардың өзара үйлестірілген дамуы мен
өзара әрекетінің тәсілі»).
Білім берудің педоцентристік үлгісі. Дж.Дьюи әлеуметтік мұраны
меңгерудің бірден-бір жолы – баланы өркениеттің сол күйге айналуына
мүмкіндік беретін іс-әрекеттермен таныстыру деп тұжырымдаған. Сондықтан
білім беру мазмұнында басты назар білімді меңгертуге және ойлауды
дамытуға емес, сындарлы іс-әрекетке аударылуы керек деп түсіндірген.
Дж.Дьюи бекіткен негізгі постулаттарға мыналар жатады:
— алдын ала құрастырылған оқу бағдарламаларынан бас тарту;
- баланың тәжірибесіне сүйене отырып оқыту;
- бала білімнің сапасын да, санын да анықтауы керек;

14. - бала тәрбиесі негізінен практикалық, зерттеушілік іс-әрекет әдісімен
жүзеге асырылады.
Дәстүрлі әдіс, мысалы, физика заңдарын, емле ережелерін, өсімдіктер
мен жануарлар тіршілігінің негізгі заңдылықтарын, сондай-ақ басқа да
маңызды және қызықты нәрселер мен құбылыстарды зерттеуді қамтиды.
Осыдан кейін бұл білімді қайда қолдануға болатынын қарастыру керек (егер,
әрине, уақыт қалса). Педоцентризм концепциясының жақтаушылары бұған
түбегейлі басқа жолмен жақындаған болар еді, ол керісінше әрекет етеді -
алдымен «практикалық мәселе», содан кейін теориялық білімді пайдалана
отырып, оның шешімін іздеу. Бұл ізденіс оқуға деген қажеттілікті тудыруы
керек, сондықтан оның жүзеге асуының негізгі шарты болуы керек.
Отандық оқу теориясы мен тәрбие тәжірибесінің бұл идеяларды жоққа
шығаруына қарамастан, кеңестік және ресейлік білім беруде мұндай тәсілді
жүзеге асырудың көптеген сәтті тәжірибесін табуға болады.
Білім берудің әлеуметтік-бағдарлы үлгісі. Қазіргі білім беру
тәжірибесіне әлеуметтік-бағдарланған моделін енгізу қажеттілігі оның білім
мен тәрбие мазмұнының үйлесімділігі мен өзара байланысын қамтамасыз
етуіне байланысты. Ең бастысы, мұндай іс-әрекеттердің нәтижесінде білім
алушылар жағымды әлеуметтік тәжірибе алады, жаңа әлеуметтік маңызды
рөлдерді, қоғамда бекітілген мінез-құлық тәжірибесін және әлеуметтік өзара
әрекеттесудің әртүрлі өнімді тәсілдерін меңгереді.
Әлеуметтік-бағдарланған үлгі- тәсілдерді жүзеге асырудың міндетті
шарттары тәрбиеленуші тұлғасының субъективтілігін сақтау және мұғалім
мен оқушының тікелей мектеп сабақтарында да, сабақтан тыс уақытта да
ынтымақтастығы болып табылады. Болашақ кәсіби өзін-өзі анықтау
контекстінде болжанған құндылық-бағдарлы семантикалық іс-әрекет аясында
тұлғаның субъективтілігін, оқушының өзінің «Менін» санасын, түсінуін
қалыптастыру. Балалар мен ересектердің (мұғалімдер, ата-аналар, әлеуметтік
серіктестер) бірлескен іс-әрекеттері, мысалы, білім беру мекемесінің игілігі
үшін, еріктілік, қайырымдылық іс-шаралары және т.б., - оқушылардың
құндылық және адамгершілік көзқарастарын қалыптастыруға зор ықпалын
тигізеді.
Білім берудің функционалды-рөлдік үлгісі. Мектеп пен отбасының
функционалдық-рөлдік өзара іс-қимылы бірлескен қызметті жүзеге асырудан
тұрады, оның нәтижесі белгілі мазмұндық сипаттағы салаларда әлеуметтік
тәрбие мәселелерін шешуге жағдай жасауға бағытталған жеке іс-шаралар,
жобалар болуы мүмкін: жұмыс, спорт, ойын, қоғамдық шығармашылық,
білім және т.б.
Мұндай өзара іс-қимылды жүзеге асыру үшін өзара әрекеттесу
субъектілерін «жауапкершілік салаларын» шоғырландыру мен біріктіру
қажет: мысалы, бос уақытты ұйымдастырудағы ортақ мақсаттарды үйлестіру;
жеке жобаларды бірлесіп ұйымдастыру, жүктелген міндеттерді шешу үшін
бірыңғай ресурстық базаны (материалдық, техникалық және т.б.) жинақтау.
Мұндай өзара әрекеттесу мақсатында, ең алдымен, отбасы мен
мектептің рөлдері тарихи, дәстүрлі берілген идеялар немесе нормативті түрде

15. анықталған мәртебелер (мысалы, мектеп жарғысы) анықталатын
субъектілердің функционалдық-рөлдік қатынастары өзекті болып табылады.
Мұндай өзара іс-қимылдың функционалдық-рөлдік сипаты ынтымақтастық
деңгейінде жүзеге асырылады және материалдық қамтамасыз ету, өкілдік
қызмет, мектеп отбасына ұсынатын әлеуметтік қызметтерді тұтыну және т.б.
түрінде жүзеге асырылады. Мұндай өзара әрекеттестіктің мазмұндық негізі
болып табылады. қоғам, отбасы және мектеп мойындайтын ортақ әлеуметтік
құндылықтар: білім беру, даму, өнімділік, бейімделу және т.б.
Замануи білім беру жүйесінің әлемдік білім кеңістігіне кіріктірілуі де
тәрбие үрдісіне жаңаша көзқарасты – әлемдік және ұлттық мәдениет
тұрғысынан қарастыруды көздеп отыр.
Атап айтқанда, ғалым-педагогтар осы заманғы педагогиканың алдында
басты екі міндет тұр деп көрсетеді. Біріншіден, педагогиканы жалпыәлемдік
құндылық деңгейіне көтеруге әрекет жасаған жөн. Екіншіден, барынша
жетілген адамзаттық идеалды құру. Жалпы әлемдік құндылықтар – түрлі
халықтың, түрлі діннің, түрлі дәуірдің рухани мақсаттарын
жақындастыратын құбылыс. Сол себепті де ол жалпыадамзаттық деп
аталады.
Мектептегі тәрбие жұмысын жалпы әлемдік құндылықтарға негіздей
отырып, жаңа құндылықтар жасауға талпыныс жасау көзделуде. Оның мәні
жас ұрпақты басқаларда бар нәрсені бағалай білуге үйрету, жалпыадамзаттық
дамуға үлес қосуға, халықтардың күш-жігерімен жасалған құндылықтарды
құрметтеуге және қорғай білуге тәрбиелеу
Тәрбиелік мақсатқа сәйкес, тәрбие үдерісі кешенді міндеттерді шешуді
көздейді, олар дүниетанымы кең, ой-өрісі жоғары, жеке тұлғалық қасиеттері
дамыған адамның негізін қалыптастыру; еңбек, таным, қоғам, отбасы,
уақытты тиімді пайдалана білу тәрізді әлеуметтік қызметтерді өз мәнінде
қабылдап, оларды пайдалана білуге даярлау, кәсіп таңдау; өз тағдырын өзі
шешуге мүмкіншілік жасау, оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуіне, өз бетімен
білім алуына мүмкіндіктер туғызуды алға қояды.
Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздерінде» тәрбие қағидасына жан –
жақты сипаттама берілген. «Тәрбие қағидасы – тәрбиешілер міндетті түрде
сақтайтын, тәрбиені ұйымдастырудың аса маңызды ережелері, бастапқы
ережесі... дей келе, мақсатттылық қағидасына мақсатты талаптың
айқындығын, ұжымдық сұранысқа нақты есеп жасауды, тәрбие қызметінің
басты түрлерін дұрыс таңдауды қарастырады»,- деп анықтама берілген.
Тәрбие үдерісінің қағидалары: ізгілік бағыттылығы, жалпыадамзаттық
құндылықтар, мәдениеттілік, үздіксіздік, табиғилық, тұтастық, ұлттық т.б.
бірі-бірімен сабақтастықта, кешенді түрде үйлескенде ғана тәрбиеші қызметі
нәтижеге жетеді.
Тәрбиенің ізгілік бағыттылығы - тәрбие мазмұнының құндылық,
дүниетанымдық бағытын немесе құндылықтар жүйелерін және өмірдің
мәнін, рухани байлықты түсіну, ұрпақтан ұрпаққа жеткізу; жалпыадамзаттық
және ұлттық мәдениетті игеру; әлеуметтендіру, қоғамдық тәжірибені
жинақтап, тұлғаның азаматтық іс-әрекет тәжірибесін дамыту; тұлғалық

16. бағдарын дамыту (өзін-өзі тану, өзін-өзі реттеу, өзін-өзі бақылау, өз өмірін
ұйымдастыру қабілетін жетілдіру); тұлғаның денсаулығы мен тән түзілісіне
байланысты табиғи бағдарын ескеру.
Жалпыадамзаттық құндылықтар - халықтық дәстүрлерде, адамгершілік
үдерістерде, жеке тұлғаның қасиеттері, адамгершілік үлгілері жинақталған
күйде, әдептіліктің қоғамда қабылданған үлгісі ретінде, түрлі халықтың,
түрлі діннің, түрлі дәуірдің рухани мақсаттарын жақындастыратын құбылыс.
Ұлттық тәрбие беру - әр азаматтың өз Отанына деген саналы
қатынасын, мемлекеттік тілді, мемлекет құрушы ұлттың мәдениетін
меңгеруді, мемлекеттің ұлттық бірлігін нығайту қажеттілігін түсінуді
қалыптастыру. Сонымен бірге тәуелсіз Қазақстанның жетістіктеріне
мақтанып, ұлттық рухты күшейтуге, азаматтық борыш, перзенттік парыз
ұғымдарын дұрыс қалыптастырып бағыттауға, болашақ мамандардың кәсіби
жауапкершілігін дамытуға ықпал ету.
Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздерінде тәрбие үдерісін
ұйымдастырудың келесі әдіснамалық тұғырлары ұсынылады:
Өркениеттілік тұрғы- еліміздің әлемдік деңгейде білім кеңістігіне
кіріктірілуі тәрбие үдерісіне де жаңашыл көзқарастармен қарауды талап етіп
отыр. Ұлттық және әлемдік құндылықтарды кіріктіре отырып, әлемдік
деңгейде талап етілетін құндылықтарды тұлғаның бойына сіңіруімізбен
қатар, қоғамда әлемдік деңгейде көзқарастарды қалыптастыру. Қазақ елі көп
ұлттың басын біріктіріп отырған демократияшыл және өркениетті елдер
тұрғысынан мәдениеті, рухани - адамгершілік құндылықтар жағынан әлемдік
өркениет көшіне ілесе алатын елдер қатарынан табылуы өркениеттіліктің
басты шарты деп бағаланады.
Тұлғалық-бағдарлы тұғыр – өзара байланысты түсініктер, идеялар
және іс-әрекет тәсілдері жүйесіне сүйену, тұлғаның өзін-өзі тану және өзін-
өзі жетілдіру үдерісіне қолдау көрсету, оның дербестігін дамыту. Тұлғалық
ықпал тұрғысынан - әр тұлғаға оның жас ерекшелігімен қоса мінез-құлқы,
өзінің туа біткен темпераментіне, психологиялық жаратылысына байланысты
әрекет ете отырып, оның бойындағы рухани- адамгершілік құндылық
қасиеттерін дамытуға ықпал ету.
Аксиологиялық тұғыр – адамның әлемге, өзге адамдарға, өз-өзіне және
т.б. қарым-қатынасын ұғынуымен және тұлғалық мағынасымен анықталатын
ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар. Құндылықтар жүйесі негізінде
ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан ұлы дала елінің мәңгілік ел идеясы негізінде
тұлғаның бойындағы ұлттық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталады.
Құзыреттілік тұғыр – тәрбие мақсаттарын анықтаудың, тәрбие
үдерісін ұйымдастыру мен оның нәтижелерін бағалаудың, оқушыларда
құзыреттіліктерді қалыптастыруда және олардың табысты әлеуметтенуін
қамтамасыз ететін ортақ ұстанымдар жиынтығы.
Әлеуметтік тұрғыда ықпал ету тұғыры - әлеуметтік орта мен
тәрбиелік кеңістікті орнықтыру, тұлғаны әлеуметтендіру үдерісі, әлеуметтік
қарым-қатынас негізінде тұлғаның рухани-адамгершілік құндылығын
қалыптастыруға бағытталады. Қоғам мен әлеуметтік ортаның дамуы мен

17. сұранысынан тәрбие жүйесінде тұлғаның қоғамға бейімделуі, әлеуметтенуіне
т.б. мүмкіндік жасалады.
Іс - әрекеттік тұғыр негізінен қарастыратын болсақ, тұлғаның
тәрбиелік қасиеті оның іс – әрекеті, қарым - қатынас, мінез - құлқы арқылы
іске асатынын басшылыққа ала отырып, тұлғаның құндылықтар жүйесін
қалыптастыруға бағытталады.
Жүйелілік тұғыр- тәрбиенің мақсаты, міндетіне сәйкес, мазмұнын
жүйелі құра білу, жүйелі, бірізді, сабақтастықта берілуі оқушының санасы
мен танымына ықпал етеді.
Антропологиялық тұғыр– адамды оның әлеммен жан-жақты
байланыстарында және тіршілік әрекеті көріністерінің алуан түрлілігінде
қарастыруға мүмкіндік беретін бірін-бірі өзара толықтыратын компоненттер
жиынтығы.
Гуманистік бағыт тұғыры– педагогтың тәрбиеленушіге өз дамуына
жауапты және дербес субъект ретінде қараудағы жүйелі қарым-қатынасы,
оның тәрбие үдерісінде адамгершілік қарым-қатынас негізінде тұлғамен және
ұжыммен өзара әрекеттесу стратегиясы.
Мәдени сәйкестілік тұғыр–тәрбие мәдениеттің жалпыадамзаттық
құндылықтарына негізделініп, жалпыадамзаттық құндылықтар мен ұлттық
мәдениет нормаларына сәйкес құрылуы тиіс. Мәдениеттану тұрғысынан -
ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан рухани-мәдени дәстүрлер ұлттық сананың,
танымның негізі болып табылады.
Үздіксіздік тұғыр – тұлғаны тіршілік әрекетінің барлық кезеңінде жан-
жақты дамыту, оның кәсіби және жалпымәдени өсуін, шығармашылық
әлеуетін байыту, күші мен қабілеттерін толық іске асыру мүмкіндіктерін
арттыру.
Табиғи сәйкестілік тұғыр– табиғат дамуының ортақ заңдарының
басымдығы; табиғи және әлеуметтік үдерістердің өзара байланысы; тәрбие
жұмысында білім алушылардың жынысы мен жас ерекшеліктерін ескеру.
Этнопедагогикалық тұғыр – азаматтық келісім мен үйлесімге,
қоғамдық қатынастарға қол жеткізу, этникалық мәдениеттердің бірігу
негізінде жалпыұлттық мәдениеттің гүлденуіне ықпал ететін мәдениет
жасаушы ортаны қалыптастыру.
Сонымен, тәрбиенің әдіснамалық негізі мәдениеттану, аксиологиялық,
өркениеттік, жүйелілік, тұлғалық, тұлғаға ықпал ету, тұтастық, әлеуметтік, іс
– әрекеттік, этнопедагогикалық, т.б. тұғырлары тұрғысынан қарастырылып,
тұлғаның танымын, санасын, шығармашылық дамуын қалыптастыруға үлкен
әсерін тигізеді.
5. Абайдың «Толық адам» тұжырымдамасы Қазақстан
Республикасында білім алушыларды тәрбиелеудің жаңа моделінің негізі
ретінде
Мінсіз адам - тәрбиенің ең жоғары мақсаты және тұлғаның мінсіз
үлгісі. Сондықтан, осы тұрғыда Абайдың "Толық адам" тұжырымдамасын
қарастырамыз.

18. Кемел адам мәселесі мұсылмандық әлемнің сопылық ағымында ХІ-ХІІ
ғасырда ақ қалыптасып, шырқау биігіне жетіп, сол негізде 1069 жылы Жүсіп
Баласағұнның «Құтадғу Білік» дастанында толық баяндалып суреттелген
болатын. Сопылық «хал ілімі» саласында негізі қаланып, даму жолына
түскен сопылық адамшылық ілімді Абай өз заманы талабына орай дәстүрлік
жалғастықпен дамыту арқылы қазақ даласында – адамшылықтың толық
адам ілімі деп аталатын жаңа түрі дүниеге келді.
Толық адам термині абайтану саласында тек қана 1963 жылдан бастап
ғылыми айналымға түсе бастады. Яғни, Абай дүниетанымын терең танып
біліп отырған М.Әуезов зерттеулерінде «нравственная личность»,
«гармоническая личность» деген терминдік сөздермен атап қана өтеді.
Абай өз шығармаларында адам болудың талап-тілектерін атап, өзінің
гуманистік танымы тұрғысынан өскелең ұрпақтың адамшылық негіздері,
бойға ұялатар қасиеттері қандай болмақ деген ойға ерекше көңіл бөледі.
Ақын шығармаларында өзекті желідей созылып, ғұмыр бойы танытуға
ұмтылған, өмір бойы шарқ ұрып іздегені – толық адам. Абайдағы толық
адам – рухани жетілген, кемеліне келген адам.
Абай адамның рухани жағынан кемелденіп жетілу жолында толық адам
ұғымын адамшылық сатысының ең жоғарғы басқышына қояды. Толық адам
– Абайдың армандаған, аңсаған мұрат-мақсаттарының ең биік қол жетпес
асқар шыңы. Толық адам ғана нұрлы ақылдың иесі бола алмақ. Абай адам
баласына қажетті үш нәрсе: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек екенін
тереңнен толғап, толық адамға тән қасиетті көрсетеді. Хакім іздеген толық
адам осы қасиеттерден туындайтын талапты, еңбекқор, ізгілікті, мейірімді,
қанағатшыл, рахымды, тұла бойы толған ар, ұят, пенделіктен қол үзген
имандылық жолындағы абзал азамат. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,
Сонда толық боласың елден бөлек», – дегенде, Абай толық адам хақында
ұстанған көзқарасына сай сипаттарды атайды. Осы үш ұғымнан туындайтын
әділет, рахым, мейірім, ар-ұят, талап, еңбек, өнер сияқты қасиеттерге ерекше
мән береді. Абай адамгершілікті, әділеттілікті ең негізгі моральдық принцип
ретінде поэзиялық туындыларында да, қарасөздерінде үнемі атап көрсетіп
отырады. Ғылым-білімді уағыздаған ағартушы үнемі ақылды, білімді аса
жоғары бағалайды. Не нәрсеге болсын ақыл – таразы, дүниенің сырын танып
білуде ақылдың мүмкіндігі шексіз мол деп санайды.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев «Абай және ХХІ
ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласында нақты міндеттер қойып: «Біз
Абайдың «толық адам» тұжырымын қайта зерделеуіміз керек. Бұл бағытта
ғалымдарымыз тың зерттеулерді қолға алуы қажет. «Толық адам»
концепциясы, шындап келгенде, өміріміздің кез келген саласының,
мемлекетті басқару мен білім жүйесінің, бизнес пен отбасы институттарының
негізгі тұғырына айналуы керек деп есептеймін», деді.
Абай сипаттаған толық адам кім? Абай «жүректі» жырлайды. Былайғы
қазақтың жүрек туралы ұғымы «жүректі адам», «батыл адам», дегеннен
аспайтынын айта келіп, оған тың мағына үстеп, рақым, шапағаттың қайнар
көзі деп философиялық тұрғыдан мән береді. Ақыл, қайрат, жүректің бірлі-

19. гінде жүректі бірінші орынға қояды. 17-қарасөзінде жүректі сөйлетіп: «қан
менен тарайды, жан менде мекен қылады... әділет, нысап, ұят, рақым, мейір-
баншылық дейтұғын нәрселердің бәрі менен шығады» деп сөйлетеді. «Толық
адам» деген сөз ағылшын тіліндегі «A man of integrity» түсінігіне сай келеді.
Бұл – тек өте ілкімді, өзіне сенімді, ізгілік пен жақсылыққа ұмтылатын
адамдарға ғана тән сипаттама. Қазір тарап жатқан осы ұғымды Абай сонау он
тоғызыншы ғасырдың өзінде-ақ түсіндіріп айтты.
Адам өмірі тұтасымен түрлі қарым-қатынастардан құралады. Онсыз
адам қоғамнан бөлініп қалмақ. Ал қарым-қатынас міндетті түрде өзара
жауапкершілікті туғызады. Бұл жауапкершілік қара басының қамын биік
қоятын өзімшілдік араласқан кезде бұзылады. Сондықтан Абай: «Ақыл,
қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек», – деп адамға
нұрлы ақыл мен ыстық қайраттан бөлек жылы жүрек керек екенін айтады.
Осы үш ұғымды ол үнемі бірлікте қарастырады, бірақ алдыңғы екеуі
жүрекке бағынуы керек деп есептейді. Бұл – қазақ халқының өмірлік
философиясы. "Ең алдымен, білім игеру. Біз бүкіл әлемді ақыл-ой мен
парасатты пайым арқылы ғана мойындата аламыз. Заман талабына сай білім
алу интеллек-туалды ұлт қалыптастыруға жол ашады. Екінші, тәрбие
мәселесі. Сондықтан өскелең ұрпаққа дұрыс бағыт берген жөн. Ақынның
"Пайда ойлама, ар ойла, талап қыл артық білуге" деген өсиетін әрдайым
санаға сіңіру қажет. Үшінші, жаңа кәсіп игеру. Ақын әр қазақ өз ісінің шебері
болса деп армандады. Әсіресе бәсекелестікке толы алмағайып заманда мұның
мәні зор. Абай: "Мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды,
өнер жұта-майды" дейді. Біз еңбекке, жаңа өнер игеруге деген
көзқарасымызды түбе-гейлі өзгертуге тиіспіз. Байлықтың да, бақыттың да
кілті – өзің сүйген кәсіпте. Төртінші, ынтымақ мәселесі. Абай әрдайым
қоғамның береке-бірлігін арттыруға ден қойды. Ол "Біріңді, қазақ, бірің дос,
көрмесең істің – бәрі бос" деп, елді татулыққа шақырды. Біз аса күрделі
кезеңді бастан өткерудеміз. Осындай сәтте бір-бірімізге қол ұшын беріп,
өзара мәміле мен ынты-мағымызды арттыра түсу аса маңызды. Кемеңгердің
де жан-жүрегімен тілегені жұртының амандығы мен ұлтының тұтастығы еді.
Сондықтан бүгінгідей қиын шақта , Абай мұрасына жүгіну өте өзекті болып
отыр", – деді ҚР президенті Қ.Тоқаев. Осы тұжырым осы тақырыптың
өзектілігі мен маңыздылығының дәлелдемесі деп ойлаймыз.
Қорыта келе айтарымыз, Абайдың "Толық адам" тұжырымдамасын
ҚР білім алушылардың тұлғасын тәрбиелеудің жаңа моделі ретінде
қарастыруға болады.

Ұсынылатын әдебиеттер:
Негізгі:
1. Таубаева Ш, Иманбаева С.Т., Берікханова А.Е. Педагогика. Оқулық. -
Алматы: «ОНОН». 2017. – 340 б.
2. Педагогика.- Алматы: ТОО KazBookTrade, 2017.- 358 с. (Хан Н.Н.,
Жампеисова К.К. Колумбаева Ш.Ж.).
3. Таубаева Ш.Т. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамасы мен әдістері:

20. оқулық.- Алматы: «Қазақ университеті», 2019.-360б.
Қосымша:
1. Дүйсенбаев А.Қ. Педагогика тарихы. Оқу құралы- Алматы: «Medet Group»
ЖШС, 2021.- 240б.
2.Қ.Тоқаев «Абай және 21-ғасырдағы Қазақстан» мақаласы
bilimainasy.kz
Өзін-өзі тексеруге арналған тест сұрақтары:
1. Тәрбие мақсаты деген
А) Ғылыми-педагогикалық зерттеу қағидасы
B) Нақты жағдайдын сипаты
C) Әлеуметтiк сұраныс бағыттары
D) Нақты тәрбие мiндеттерiнiң жүйесi+
E) Қосымша педагогикалық жағдайды ұғыну
2.Тәрбиенiң мақсаты:
A) Оқушыларға қосымша білім беру
B) Оқушының зерттеушілік қабілеттерін дамыту
C) Жастардың тұлғалық қасиеттерін дамыту +
D) Оқушының дүниетанымын қалыптастыру
E) Оқушыларға негізгі білім беру
3. «Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздерінде» (2015ж.) тәрбиенің неше
басым бағыттары белгіленген?
A) 5
B) 6
C) 8+
D) 12
E) 10
4.Қазақстан Республикасында білім алушыларды тәрбиелеудің жаңа
моделінің негізі ретінде қарастырылуда
A) Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы
B) Абайдың «Толық адам» тұжырымдамасы+
C) ҚР мәдени-этикалық тұжырымдамасы
D) ҚР тарихи сананы қалыптастыру туралы тұжырымдамасы
E) Эстетикалық тәрбие беру тұжырымдамасы

21. 5. Тәрбие мақсаттарын анықтаудың, тәрбие үдерісін ұйымдастыру мен
оның нәтижелерін бағалаудың, оқушыларда құзыреттіліктерді
қалыптастыруда және олардың табысты әлеуметтенуін қамтамасыз
ететін ұстанымдар жиынтығы
A) Құзыреттілік тұғыр+
B) Этнопедагогикалық тұғыр
C) Аксиологиялық тұғыр
D) Мәдени сәйкестілік тұғыр
E) Табиғи сәйкестілік тұғыр
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ 7.
Тақырып: «Педагогика тарихында тұлғаны жан-жақты және үйлесімді
дамыту тәрбиенің гуманистік мақсаты ретінде.»
Қарастыратын сұрақтар:
1)Педагогика тарихындағы тәрбие мақсатының проблемалары
2) Тәрбие мақсаты туралы түсінік. Мектептің тұтас педагогикалық
процесіндегі мақсаттардың түрлері мен иерархиясы.
3) Тәрбиелеу тұжырымдамалары
Тапсырмалар:
1) «Педагогика тарихындағы тәрбие мақсатының даму эволюциясы» атты
салыстырмалы кесте құрастырыңыз.
2) «Тұлғаны жан-жақты және үйлесімді дамыту мақсатын қалай
түсінемін?»- тақырыбында пікір алмасу
3) Тәрбие тұжымдамаларының негізгі идеяларын, мәні мен ерекшелігін,
нәтижелігі мен тиімділігін көрсететін салыстырмалы кестені толтырыңыз.

Тәрбие
тұжырымдамасының
атауы, өкілдері
Тұжырымдама
жетекші
идеясы
Тұжырымдаманың
мәні мен
ерекшелігі
Нәтижелілігі
мен
тиімділігі
Өткізу формасы: презентация, пікірталас, талқылау
Әдістемелік нұсқау: тапсырманы орындау кезінде әр түрлі
тұжырымдама өкілдерінің көзқарастарына көңіл аударып, оның негізгі
идеясын анықтау керек. Күтілетін нәтижелерді ұсынылған әдебиеттер
тізімінен табуға болады.

22. Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Таубаева Ш. Т., Иманбаева С.Т., Берікханова А.Е. Педагогика. Оқулық. -
Алматы: «ОНОН». 2017. – 340 б.
2. Педагогика.- Алматы: ТОО KazBookTrade, 2017.- 358 с. (Хан Н.Н.,
Жампеисова К.К. Колумбаева Ш.Ж.).
3. Таубаева Ш.Т. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамасы мен әдістері:
оқулық.- Алматы: «Қазақ университеті», 2019.-360б.
4. Дүйсенбаев А.Қ. Педагогика тарихы. Оқу құралы- Алматы: «Medet Group»
ЖШС, 2021.- 240б.
СОӨЖ 7.
Тақырып: Қазақстан Республикасында Абайдың «Толық адам»
тұжырымдамасы студенттер тұлғасын тәрбиелеудің жаңа моделінің негізі
ретінде.
Тапсырма: «Абайдың «Толық адам» тұжырымдамасы- ұлттық тәрбиенің
моделі ретінде» реферат қорғау
ОСӨЖ нысаны: жеке жұмыс.
ОСӨЖ өткізу түрі: реферат
Тапсырмаларды орындауға арналған әдістемелік ұсыныстар:
Педагогика тарихы, Абайдың әдеби-педагогикалық мұралары және ҚР
президенті Қ.Тоқаевтың «Абай және 21-ғасырдағы Қазақстан»
мақаласын талдау негізінде ОСӨЖ тақырыбын игеру.
Әдебиеттер:
1. Таубаева Ш, Иманбаева С.Т., Берікханова А.Е. Педагогика. Оқулық. -
Алматы: «ОНОН». 2017. – 340 б.
2. Дүйсенбаев А.Қ. Педагогика тарихы. Оқу құралы- Алматы: «Medet Group»
ЖШС, 2021.- 240б.
3.Қ.Тоқаев «Абай және 21-ғасырдағы Қазақстан» мақаласы
bilimainasy.kz