Lection-8-PZ.doc. Дәрістер жинағы. Курсабаев Мухамедрахим

Дәріс-8

1. «ПЕДАГОГИКА - 2023»
Тақырып 8. ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ
НЕГІЗДЕРІН ЗЕРТТЕУ
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Дидактика ғылым және педагогиканың ажырамас бөлігі ретінде:
дидактиканың нысаны, пәні, негізгі ұғымдары, міндеттері мен заманауи
функциялары.
2. Шетелдік, отандық білім беру және қазіргі дидактикалық жүйе
тарихындағы дидактикалық идеялар мен тұжырымдамалардың дамуын
зерттеу.
3. Оқытудың әдіснамалық және психологиялық негізі ретінде
философиялық ілімдердің негізгі ережелерін зерттеу: бихевиоризм;
прагматизм; экзистенциализм; неотомизм; таным теориясы (гносеология);
ассоциативті-рефлекторлық теория, ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңімен
қалыптастыру теориясы, тұлғаға бағдарланған оқыту теориясы (тәрбиелеу,
дамыту, озық оқыту және т. б.), іс-әрекеттік, тұлғалық, жүйелік, тұтас,
оқытудағы конструктивистік, функционалистік, интегративті, құзыреттілік
тәсілдер.
4. Оқу үдерісінің мәнін зерттеу: мақсаты, міндеттері, заңдылықтары,
принциптері, оқу үдерісінің құрылымы. Білімді игерудің негізгі кезеңдері
(сілтемелері). Блум таксономиясы бойынша оқыту деңгейлері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Таубаева Ш, Иманбаева С.Т., Берікханова А.Е. Педагогика. Оқулық.
- Алматы: «ОНОН». 2017. – 340 б.
2.Педагогика. Оқулық. /Редакциясын басқарған П.И.Пидкасистый.
Аударғандар Г.К.Ахметова, Ш.Таубаева. –Алматы: Қазақ универстиеті.
2006.-336 бет.
3.Педагогика.- Алматы:KazBookTrade, 2017- 260 с. (Хан Н.Н.,
Жампеисова К.К. Колумбаева Ш.Ж.).
4.Осмоловская И.М. Дидактика: учебное пособие. М.: ФГБНУ
«Институт стратегии развития образования РАО», 2021.— 232 с.
5.Селиверстова Е.Н. Современная дидактика: от школы знания – к
школе созидания: Учебное пособие. – Владимир: ВГГУ, 2009. – 232 с.
6.Хуторской А.В. Дидактика. Учебник для вузов. Стандарт третьего
поколения. – Спб.: Питер, 2017. – 720 с.: ил. – (Серия «Учебник для вузов»).
7.Ситаров В.А. Дидактика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб.
заведений / Под ред. В. А. Сластенина. — 2-е изд., стереотип. — М.:
Издательский центр «Академия», 2004. — 368 с.

2. 8.Podmore F. Robert Owen. A biography. 2 volumes. Vol. 1. New York: D.
APLETON AND COMPANY, 1907. — 346 p.
1. Дидактика ғылым және педагогиканың ажырамас бөлігі ретінде:
дидактиканың нысаны, пәні, негізгі ұғымдары, міндеттері мен заманауи
функциялары.
Дидактика-бұл оқыту және білім беру теориясы туралы педагогиканың
бөлімі (категориясы).
Дидактика термині грекше «дидактикос» сөзінен шыққан, ол өз
кезегінде «Нұсқаулық» деп аударылады. Бірақ ол ежелгі дәуірде емес,
кейінірек пайда болған.
Бұл ұғымды алғаш рет Германиядан келген әйгілі мұғалім Вольфганг
Ратке (1571-1635) өз еңбектерінде қолданған. Ол бұл терминді «оқыту өнері»
деп түсіндірген.
Дидактика пәні – бұл білім беру мен алудың, яғни оқыту (тұлға –
мұғалім) мен оқу (тұлға-оқушы) арасындағы байланыс пен өзара әрекеттесу.
Дидактиканың зерттеу объектісі мен пәні
Жалпы дидактиканың объектісін оқыту деп атауға болады. Бірақ
педагогиканың бұл бөлімінің күрделі құрылымы жағдайды қиындатады.
«Жеке дидактика» біртұтас теорияның құрамдас бөліктері ретінде өз
объектілеріне ие.
Мысалы, физиканы оқыту әдістемесінің объектісі осы пәнді оқыту болады.
Жоғары оқу орындарында білім беру әдістемесі үшін – студенттерді оқыту.
Өнеркәсіптің бүкіл тарихында ол келесі мақсаттарды алды:
1.Жаңа ұрпақ тәрбиесінің мазмұнын анықтау.
2.Пайдалы білім, білік, дағдыны берудің тиімді жолдарын табу.
3.Осы процестің заңдылықтарын ашу.
Қазіргі дидактика үшін аталған құбылыстарды қалыптастырудан басқа
келесі міндеттер өзекті болып табылады:
1.Білім беруді ұйымдастыру принциптерін негіздеу және нақтылау,
оқушылардың танымдық белсенділігін, ынталылығын дамытудың жолдары
мен әдістерін анықтау.
2.Оқу бағдарламаларының (және, тиісінше, оқулықтардың) тым күрделі
және қосалқы материалмен айтарлықтай шамадан тыс жүктелуіне
байланысты білім беру мазмұнын таңдау критерийлерін бөліп көрсету.
ХХІ ғасыр дидактикасының мәні:
Оқыту әдістері мен формаларының қызметтері мен құрылымын
зерттеу.
Негізгі білімді жаңарту және жүйелеу үшін пәнаралық байланыстарды
қадағалау.

3. Оқыту процесінде әлеуметтік және жеке мақсаттардың тепе-теңдігін
қамтамасыз ету.
Оқытудың жаңа технологияларын әзірлеу.
Оның тірегі – тұлға, тәуелсіздік және технологиялық прогресс.
Дидактиканың категориялары (негізгі ұғымдары)
Дидактиканың негізгі категориялары қатаң түрде тізіммен шектеледі:
Оқыту. Белгілі бір мақсатқа жету үшін мұғалім мен оқушының өзара
әрекеттесуі.
Білім беру. Аспект бойынша тұлғаның дамуы (бұл не?) оқыту арқылы
берілетін ақыл-ой және мәдениет.
Оқыту. Қойылған мақсатқа жету үшін ұйымдастырылған және
бағытталған мұғалімнің қызметі.
Оқыту. Мұғалімдерден алынған материалды қолдана отырып, білім
алуға бағытталған оқушының өзіндік қызметі.
Білім. Оқыту барысында алынған теория. Оқушының оқу нәтижесінде
алған ақыл-ой әрекетінің нәтижелерін, идеяларын, қорытындыларын
қамтиды.
Дағды. Білімді практикада қолдану, ғылымда немесе кәсіпте әдістемені
меңгеру.
Шеберлік. Практикалық жағдайларда бекітуден өткен пысықталған
дағды.
Мақсаты. Оқыту жүйесі ұмтылатын нәрсе. Мақсат оқыту құрылымын
анықтайды.
Мазмұны. Дидактикаға сәйкес оқушыны оқыту керектігі.
Ұйымдастыру. Оқыту мен тәрбиелеу процесінің жүйелік құрылысы.
Пішіні. Белгілі бір жағдайдың нақты ерекшеліктерін ескере отырып,
педагогикалық процесті ұйымдастыру әдісі.
Әдіс. Негізгі мақсатқа жету үшін оқыту барысында мәселелерді шешу
жолы.
Құрал. Тренинг барысында қолданылатын объект. Бұл оқулықтар
немесе құрал-жабдықтар сияқты физикалық құралдар туралы ғана емес,
сонымен қатар мұғалімнің жеке дағдылары туралы.
Нәтиже. Белгіленген мақсатқа жету жолында жеткен деңгей.
Дидактикалық заманауи және функционалдық: теория (негізінен
диагностика ж
əне болжамдық) жəне практика (нормативтік, аспаптық)
Педагогикадағы дидактиканың функциялары (қызметі)
Дидактикалық ғылымның екі негізгі қызметі бар:
1.Теориялық. Оқыту процесінде тұлғаны дамытудың педагогикалық
тәжірибесін, заңдылықтарын, механизмдерін негіздеуді, жүйелеуді және
жалпылауды қамтамасыз етеді. Басқа функция атаулары болжамдық және
диагностикалық болып табылады.

4. 2.Практикалық. Дидактикалық мақсаттарға сәйкес педагогикалық іс-
әрекеттің жобасын, мазмұнын, әдістерін, оқыту формаларын әзірлеуді
білдіреді. Кейде оны Нормативтік немесе аспаптық деп атайды.
Іс жүзінде бұл функциялар өзара байланысты.
Раткенің замандасы Ян Амос Коменский дидактиканы «барлығын
оқытудың әмбебап өнері»- деп те атады. Кейінірек 2 ғасырда өмір сүрген
Иоганн Гербарт педагогикадағы осы бөлімнің орнын нығайтты. Ол
дидактикалық бағытқа теория мәртебесін берді. Бірақ түсіндірудің
эволюциясына қарамастан, құбылыстың мәні өзгеріссіз қалды (және қалады):
педагогикадағы дидактика-бұл оқыту мен білім беру мәселелерін шешудің
кілті.
Дидактиканың негізгі мәселесі бойынша үш басым көзқарас бар:
1.«Білім мен тәрбиенің мәні неде?» (Вендерованікі)
2.«Пәнді оқу барысында оқушының ойлауы қалай жүреді?» (Вильман)
3.«Нені және қалай оқыту керек?» (Гребенев)
Бұл пікірлердің әрқайсысының өмір сүруге құқығы бар және оларды
құрметті педагогтар топтары қолдап отырады.
Дидактика-бұл оқыту және білім беру теориясы туралы педагогиканың
бөлімі (категориясы).
Дидактика термині грекше «дидактикос» сөзінен шыққан, ол өз
кезегінде «Нұсқаулық» деп аударылады. Бірақ ол ежелгі дәуірде емес,
кейінірек пайда болған.
Бұл ұғымды алғаш рет Германиядан келген әйгілі мұғалім Вольфганг
Ратке (1571-1635) өз еңбектерінде қолданған. Ол бұл терминді «оқыту өнері»
деп түсіндірген.
Дидактика пәні – бұл білім беру мен алудың, яғни оқыту (тұлға –
мұғалім) мен оқу (тұлға-оқушы) арасындағы байланыс пен өзара әрекеттесу.
Дидактиканың зерттеу объектісі мен пәні
Жалпы дидактиканың объектісін оқыту деп атауға болады. Бірақ
педагогиканың бұл бөлімінің күрделі құрылымы жағдайды қиындатады.
«Жеке дидактика» біртұтас теорияның құрамдас бөліктері ретінде өз
объектілеріне ие.
Мысалы, физиканы оқыту әдістемесінің объектісі осы пәнді оқыту болады.
Жоғары оқу орындарында білім беру әдістемесі үшін – студенттерді оқыту.
Өнеркәсіптің бүкіл тарихында ол келесі мақсаттарды алды:
4.Жаңа ұрпақ тәрбиесінің мазмұнын анықтау.
5.Пайдалы білім, білік, дағдыны берудің тиімді жолдарын табу.
6.Осы процестің заңдылықтарын ашу.
Қазіргі дидактика үшін аталған құбылыстарды қалыптастырудан басқа
келесі міндеттер өзекті болып табылады:

5. 3.Білім беруді ұйымдастыру принциптерін негіздеу және нақтылау,
оқушылардың танымдық белсенділігін, ынталылығын дамытудың жолдары
мен әдістерін анықтау.
4.Оқу бағдарламаларының (және, тиісінше, оқулықтардың) тым күрделі
және қосалқы материалмен айтарлықтай шамадан тыс жүктелуіне
байланысты білім беру мазмұнын таңдау критерийлерін бөліп көрсету.
ХХІ ғасыр дидактикасының мәні:
Оқыту әдістері мен формаларының қызметтері мен құрылымын
зерттеу.
Негізгі білімді жаңарту және жүйелеу үшін пәнаралық байланыстарды
қадағалау.
Оқыту процесінде әлеуметтік және жеке мақсаттардың тепе-теңдігін
қамтамасыз ету.
Оқытудың жаңа технологияларын әзірлеу.
Оның тірегі – тұлға, тәуелсіздік және технологиялық прогресс.
Дидактиканың категориялары (негізгі ұғымдары)
Дидактиканың негізгі категориялары қатаң түрде тізіммен шектеледі:
Оқыту. Белгілі бір мақсатқа жету үшін мұғалім мен оқушының өзара
әрекеттесуі.
Білім беру. Аспект бойынша тұлғаның дамуы (бұл не?) оқыту арқылы
берілетін ақыл-ой және мәдениет.
Оқыту. Қойылған мақсатқа жету үшін ұйымдастырылған және
бағытталған мұғалімнің қызметі.
Оқыту. Мұғалімдерден алынған материалды қолдана отырып, білім
алуға бағытталған оқушының өзіндік қызметі.
Білім. Оқыту барысында алынған теория. Оқушының оқу нәтижесінде
алған ақыл-ой әрекетінің нәтижелерін, идеяларын, қорытындыларын
қамтиды.
Дағды. Білімді практикада қолдану, ғылымда немесе кәсіпте әдістемені
меңгеру.
Шеберлік. Практикалық жағдайларда бекітуден өткен пысықталған
дағды.
Мақсаты. Оқыту жүйесі ұмтылатын нәрсе. Мақсат оқыту құрылымын
анықтайды.
Мазмұны. Дидактикаға сәйкес оқушыны оқыту керектігі.
Ұйымдастыру. Оқыту мен тәрбиелеу процесінің жүйелік құрылысы.
Пішіні. Белгілі бір жағдайдың нақты ерекшеліктерін ескере отырып,
педагогикалық процесті ұйымдастыру әдісі.
Әдіс. Негізгі мақсатқа жету үшін оқыту барысында мәселелерді шешу
жолы.

6. Құрал. Тренинг барысында қолданылатын объект. Бұл оқулықтар
немесе құрал-жабдықтар сияқты физикалық құралдар туралы ғана емес,
сонымен қатар мұғалімнің жеке дағдылары туралы.
Нәтиже. Белгіленген мақсатқа жету жолында жеткен деңгей.
Дидактикалық заманауи және функционалдық: теория (негізінен
диагностика ж
əне болжамдық) жəне практика (нормативтік, аспаптық)
Педагогикадағы дидактиканың функциялары (қызметі)
Дидактикалық ғылымның екі негізгі қызметі бар:
1. Теориялық. Оқыту процесінде тұлғаны дамытудың педагогикалық
тәжірибесін, заңдылықтарын, механизмдерін негіздеуді, жүйелеуді және
жалпылауды қамтамасыз етеді. Басқа функция атаулары болжамдық және
диагностикалық болып табылады.
2. Практикалық. Дидактикалық мақсаттарға сәйкес педагогикалық іс-
әрекеттің жобасын, мазмұнын, әдістерін, оқыту формаларын әзірлеуді
білдіреді. Кейде оны Нормативтік немесе аспаптық деп атайды.
Іс жүзінде бұл функциялар өзара байланысты.
Раткенің замандасы Ян Амос Коменский дидактиканы «барлығын
оқытудың әмбебап өнері»- деп те атады. Кейінірек 2 ғасырда өмір сүрген
Иоганн Гербарт педагогикадағы осы бөлімнің орнын нығайтты. Ол
дидактикалық бағытқа теория мәртебесін берді. Бірақ түсіндірудің
эволюциясына қарамастан, құбылыстың мәні өзгеріссіз қалды (және қалады):
педагогикадағы дидактика-бұл оқыту мен білім беру мәселелерін шешудің
кілті.
Дидактиканың негізгі мәселесі бойынша үш басым көзқарас бар:
1.«Білім мен тәрбиенің мәні неде?» (Вендерованікі)
2.«Пәнді оқу барысында оқушының ойлауы қалай жүреді?» (Вильман)
3.«Нені және қалай оқыту керек?» (Гребенев)
Бұл пікірлердің әрқайсысының өмір сүруге құқығы бар және оларды
құрметті педагогтар топтары қолдап отырады.
2. Шетелдік, отандық білім беру және қазіргі дидактикалық жүйе
тарихындағы дидактикалық идеялар мен тұжырымдамалардың дамуын
зерттеу.
Оқыту процесінің негізі дидактикалық тұжырымдамалар немесе
дидактикалық жүйелер деп аталады. Оқыту үдерісін қалай түсінуге
байланысты үш негізгі дидактикалық тұжырымдамалар бөлінеді: дәстүрлі,
педоцентристік және заманауи.
Қазіргі уақытта оқытудың ассоциативті-рефлекторлық теориясы,
психикалық әрекеттердің біртіндеп қалыптасу теориясы, проблемалық
оқыту теориясы, бағдарламаланған оқыту теориясы, дамыта оқыту
теориясы бар.
1. Дидактикалық тұжырымдамалар.

7. Оқыту процесінің негізі дидактикалық тұжырымдамалар немесе
дидактикалық жүйелер деп аталады. Оқыту үдерісін қалай түсінуге
байланысты үш негізгі дидактикалық ұғымдар бөлінеді: дәстүрлі,
педоцентристік және заманауи.
Білімді меңгеру пәні ретінде өзара байланысты үш аспекті бар:
1) теориялық (фактілер, теориялық идеялар мен тұжырымдамалар);
2) практикалық (әртүрлі өмірлік жағдайларда білімді қолдану дағдылары
мен дағдылары);
3) дүниетанымдық-адамгершілік (білімде қамтылған дүниетанымдық
және моральдық-эстетикалық идеялар).
Тиісті дайындық кезінде оқушылар оқытылатын материалдың барлық
осы аспектілерін меңгереді, атап айтқанда:
1) теорияны (ұғымдарды, ережелерді, қорытындыларды, заңдарды)
меңгеру;
2) теорияны практикада қолдану дағдылары мен дағдыларын
қалыптастыру;
3) шығармашылық қызмет әдістерін әзірлеу;
4) идеялық, адамгершілік және эстетикалық идеяларды терең түсіну.
Бұл оқу процесінде бір мезгілде және ажырамас бірлікте болатынын
білдіреді:
1) жеке тұлғаны ғылыми біліммен байыту;
2) оның интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту;
3) тәрбиені өте маңызды тәрбие құралына айналдыратын оның
дүниетанымы мен адамгершілік-эстетикалық мәдениетін қалыптастыру.
Жоғарыда келтірілген фактілердің негізінде оқытудың әртүрлі
тұжырымдамалары пайда болады.
Дәстүрлі тұжырымда. Бұл ұғымды педагогикалық орталық деп те
атауға болады. Бұл жүйеде басты рөлді мұғалім атқарады. Осыған ұқсас
доктринаны Коменский, Песталоцци, Гербарт сияқты мұғалімдер дамытқан.
Бұл доктринаның принциптері көшбасшылық, басқару сияқты ұғымдар
болып табылады. Оқыту үрдісі мұғалімнің оқушыға авторитарлық ықпалына
және материалды түсіндіруге негізделген.
Отандық білім беру яғни Қазақстан педагогтары мен
ғалымдарының педагогикалық мұрасында оқыту идеяларын дамытуда
Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, Р. Г.
Лемберг, Н. Д. Хмель және т.б. үлестеріне тоқталуға болады.
Ы.Алтынсарин педагогикасының мұраларының негізгі идеяларының
бірі – адамның өзара қарым–қатынасы, жастарды еңбекке баулу.
Өзінің барлық педагогикалық теориясында жас жеткіншектердің ұлттық  
тәрбесін   қалыптастырып , жетілдіруде қазақ халқының ғасырлар бойы тәрбие
саласында жиған бай тәжірибесін негізге алу қажет
деген пікірді ұстанғандардың бірі Ыбырай. Оның дүниетанымдық
көзқарасының қалыптасуына әсіресе, қазақтың мәдениетін, өнерін терең
білетін, ақыл – парасаты жоғары, сөзге шешен, елге сыйлы атасы
Балғожаның ықпалы ерекше болды. Ыбырай атамыз бала жастан

8. халықтық педагогикадан алған тәлім – тәрбиесін, үлгі – өнегесін көңіліне
түйгендерін оқу ағарту істері арқылы қазақ балаларының бойына сіңдіре
білді.
Ы.Алтынсариннің ұлттық эстетикалық тәрбие проблемаларын қозғайтын
арнайы еңбектерін жазып   қалдырмағаны белгілі, бірақ ұлттық –
эстетикалық тәрбиеге қатысты оның педагогикалық қызметінен
көрініс тапты.
20-30жж. қазақтың ағартушы педагогтарының ішінен А.Байтұрсынов,
Ж.Аймауытов, М. Дулатов, М. Жұмабаев және т.б. айтуға болады. Олар
отандық педагогика мен мектептегі оқытудың дамуына тарихи-мәдени мұра
мен қазақ халқының салт-дәстүрлері тұрғысынан көп үлестерін қосты. Білім
беруді қолдау негізінде олар мынадай оқу пәндерін қойған, олар: ана тілі
және әдебиеті, тарих, география, Қазақстанның өсімдіктер мен жануарлар
әлемі, Қазақтың дәстүрлі шаруашылық іс-әрекет түрлері негізіндегі еңбек
тәрбиесі, бейнелеу өнері, ұлттық ойындар және т.б. Бірақ қазақ
ағартушыларының демократиялық ойлары сол кездердегі мемлекеттік партия
ұйымдарының саяси идеологиялық үкіміне қарсы тұра алмады.
Атақты ғалым, профессор Р.Г.Лемберг өзінің көптеген еңбектерінде
шығармашылық оқыту әдістерін қолдану, оқу үрдісінің психологиялық
аспектісі, оны белсендендірудің тәсілдері мен жолдарын сипаттайды. Ол
оқытудағы догматизм мен формализмге қарсы шығып, психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік кедергілерден өту қажеттілігін және жаңа тиімді
оқыту әдістемелерін іздеуге баса назар аударды.
Жаңа педагогиканы шығармашылықпен іздеуде кейіннен өздерінің
педагогикалық мектебін ашқан Р.Г.Лемберг мектебінің оқушылары
белсенділікпен қатысты. Бұл профессор Г. А. Умановтың ғылыми мектебі
еді, мұнда еңбекке оқыту мен тәрбиелеу, кәсіби-техникалық білім беру
мәселелері зертелді; педагогикалық үрдіс мәселелері және педагог кадрларды
дайындауды Н.Д.Хмель ғылыми мектебі зерттеді. Қазақстандық педагог
Н.Д.Хмель тұтас педагогикалық үрдістің заңдарын, заңдылықтарын,
принциптерін жүйелей келе, үдерістің оның құрамдас компоненттерінің
өзара байланыстылығын мұғалім мен оқушының қарым-қатынас жүйесі
арқылы модельдеді.
Мұғалiмдердiң педагогикалық технологияны тиiмдi қолдана алуы
олардың кәсiби iс-әрекет объектiсi болып табылатын тұтас педагогикалық
үдерістің заңдары мен заңдылықтарын, қозғаушы күшi мен тетіктерін терең
бiлу және меңгеру деңгейлеріне тiкелей байланысты.
Педагогикалық үдерістегі «педагогтар-оқушылар», «оқушылар-
оқушылар», «пән мұғалiмi – оқушылар» және т.б. ішкі жүйелердің тығыз
өзара әрекеттестігін қамтамасыз ету арқылы оқушылардың өзін-өздері
таныта алулары және басқаларды тани алулары жүзеге асырылмақ.
Тұтас педагогикалық үрдістің теориясын жүзеге асыру технологиясы
мегатехнология санатында қарастырылуы керек. Н.Д.Хмель бұл
технологияның мәнін төмендегідей логикалық тізбектеме арқылы негіздейді:

9. 1)Тұтас педагогикалық үдерісінің теориясын білу (мұғалім іс-әрекетінің
объектісінің идеалды моделін);
2)Нақты оқу-тәрбие ұйымдарындағы педагогикалық үдерістің нақты
жағдайын диагностикалау әдістемесін меңгеру;
3)Педагогикалық үрдістің нақты жағдайын өзгертуді модельдеу,
(болжау) үшін тұтас педагогикалық үдеріс теориясын қолдану;
4)Кәсіби міндеттерді шешу үшін педагогтар мен оқушылардың іс-
әрекеттерінің ретін, алгоритмін анықтау.
Осы талаптардың барлығы оқушының білімді меңгерудегі өз бетінше
оқу әрекетімен айналысып, танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған.
Заманауи дидактикалық жүйе тарихындағы дидактикалық идеялар
мен тұжырымдамалардың дамуын зерттеу бойынша П. Гальперин, Л.
Занков, В. Давыдов, К. Роджерс, Брунерлерді айтуға болады.
Қазіргі дидактикалық жүйе екі жақты - оқыту және оқу. Олар оқыту
процесінде бірге жүреді, екеуімен де дидактика айналысады. Қазіргі
дидактикалық тұжырымдама бағыттары: бағдарламалық, мәселелік,
дамыта оқыту (П.Гальперин, В.Занков, В.Давыдов), когнитивтік
психология (Дж.Брунер), педагогикалық технология, ынтымақтастық
педагогикасы.
Дж.Брунердің жетекшілігімен жүргізілген психологиялық-
педагогикалық зерттеулердің негізінде құрастырылған модель
тұжырымдамаларды қалыптастырудың кілті ретінде келесі қадамдарды
анықтайды:
1) ұғымның атауы;
2) осы ұғым қолданылатын немесе қолданылмайтын қарама-қарсы
мысалдар (оң және теріс);
3) ұғымның белгілері, белгілердің мәні (маңызды және маңызды емес
белгілерді ажырату);
4) маңызды белгілерге негізделген ұғымды анықтау.
Бірыңгай дидактикалық жүйе жоқ, кейбір теорияға ортақ нәрсе бар.
Көптеген оқыту тәсілдері оқыту мақсатын - тек білімді қалыптастыру демей,
оқушылардың жалпы дамуы, еңбек, ақыл-ой, көркемөнер іскерлігіне үйрету
дейді.
Оқыту мазмұны негізінен пәндік болып құралады. Бастауыш және
жоғары сыныптарда интегративтік курстар бар. Осы жерден оқу процесі
білім мазмұнының мақсаты және мазмұнына сай жүргізіледі, сондықтан екі
жақты басқарылатын процесс деп түсініледі. Мұғалім оқушылардың оқу
танымдық қызметіне басшылық етіп, өздік жұмыстарын ұйымдастырады,
ынталандырады.
Қазіргі дидактикалық тұжырымдама мұғалім мен оқушының өзара
әрекеті мен өзара түсіністігіне негізделген. Оқу үрдісі оқушының
репродуктивті әрекетінен ізденімпаздық әрекетіне көшу негізінде құрылады.
Мұғалімнің міндеті – мақсат, мәселе қою; қиын оқу-тәрбиелік жағдайдан

10. шығудың жолын табудың белсенді көмекшісі. Бірақ педоцентристік
концепциядан айырмашылығы, мұғалім оқушы мәселені тапқанша күтуге
мәжбүр емес, ол оны жасанды түрде жасайды. Мұғалім мен оқушының
бірлескен іс-әрекеті барысында міндетті түрде мәселе шешілуі керек.
Оқытуда топтық жұмыс және білімді талдау құпталады.
Қазіргі уақытта кез - келген әлеуметтік - кәсіби, жеке - әлеуметтік және
субъективті деңгейдегі коммуникативті өзара әрекеттесуді дамыту үлкен
маңызға ие. Сонымен бірге, біз таным саласындағы белгілі бір құзыреттілік
негіздерін білу, шет тілдерін меңгеру коммуникацияны дамыту мәселесін
толығымен шешпейтінін жақсы түсінеміз.
Ғылыми ізденіс өрістері бірыңғай әлеуметтік-кәсіби ортаға кіруге
дайындық ретінде белгіленді. Сонымен қатар, педагогика ғылымының бұл
саласы әртүрлі көзқарастардан қарастырады:
- кәсіптік білім беру теориясы мен әдістемесі,
- нақты кәсіби салаларда мамандар даярлау тәжірибесі (экономика,
құқықтану, педагогика, психология, менеджмент және т. б.);,
- шет тілдерін қолдану және олардың коммуникациялық мүмкіндіктері,
- білім беру жүйелерін модельдеу және жобалау;
- мотивациялық бағдарламалық-мақсатты басқару және т. б.
Телекоммуникация, веб-коммуникация, желілік өзара іс-қимыл,
жаһандық ақпараттық кеңістіктің коммуникациялық мүмкіндіктері негізінде
коммуникацияларды дамытудың дәстүрлі үрдісінің түбегейлі өзгеше
инновациялық білім беру ортасын құра отырып, біз басынан бастап бұрын
зерттелмеген ғылыми проблемаларға тап болдық.
3. Оқытудың әдіснамалық және психологиялық негізі ретінде
философиялық ілімдердің негізгі ережелерін зерттеу: бихевиоризм;
прагматизм; экзистенциализм; неотомизм; таным теориясы
(гносеология); ассоциативті-рефлекторлық теория, ақыл-ой әрекеттерін
кезең-кезеңімен қалыптастыру теориясы, тұлғаға бағдарланған оқыту
теориясы (тәрбиелеу, дамыту, озық оқыту және т. б.), іс-әрекеттік,
тұлғалық, жүйелік, тұтас, оқытудағы конструктивистік,
функционалистік, интегративті, құзыреттілік тәсілдер.
Бихевиоризм- кең мағынада психологиядағы адамның мінез-құлқын және
оның мінез-құлқына әсер ету жолдарын зерттейтін бағыт. 1910 жылдары
Джонс Хопкинс университетінде жұмыс істеген Джон Уотсон негізін қалады.
Мінез-құлықтың негізгі механизмі тітіркендіргіш пен жауап арасындағы
байланыс.
Дж.Б.Уотсон 1878 жылы 9 кантарда Гринвилл (Оңтүстік Каролина)
дүниеге келген. Фермана университеті және Чикаго университеті. 1908-1920
жж эксперименталист Жана салыстырмали психология профессорлары Жане

11. Джон Хопкинс университетінің психология зертханасында директорлар
болды. Уотсон 1958 жылы 25 қырқүйекте Нью-Йоркте қайтыс болды.
Бихевиоризм тұрғысынан психологияның нағыз пәні адамның туғаннан
өлгенге дейінгі мінез-құлқы болып табылады. Мінез-құлық құбылыстарын
басқа жаратылыстану ғылымдарындағы объектілер сияқты байқауға болады.
Мінез-құлық психологиясы жаратылыстану ғылымында қолданылатын
жалпы әдістерді қолдана алады.
Мінез-құлықты бақылау ынталандыру (S-стимул) және жауаптар (R-
реакция) түрінде ұсынылуы мүмкін. Бұл жағдайда қарапайым C - P схемасы
өте қолайлы. Мінез-құлық психологиясының міндеті ынталандыру мен жауап
белгілі болса шешіледі.
Бихевиористер мінез-құлықтың қоршаған орта әсерлеріне тәуелділігін
дұрыс анықтады, бірақ тітіркендіргіштерге ғана емес, ішкі құбылыстарға да
жауап берудің шарттылығын ескермеді. Адамның мінез-құлқының үлгісіне
жануарлардың психикасын зерттеу арқылы жақындауға болатын шығар,
бірақ адам мен жануарлардың психикасындағы айырмашылықтарды жоққа
шығармай.
Бихевиоризмнің жақсы жақтары:
-объективтілік,
-ғылыми әдістерді қолдану,
-зерттеу тақырыбы мінез-құлықты қамтиды,
-тәртіпсіздікті емдеудің тиімді әдістері.
Бихевиоризмнің кемшіліктері:
- ескірген әдістеме,
- механикалық детерминизм,
- адам мен жануардың айырымшылығы жоқ.
Прагматизм- Чарльз Сандерс Пирстен (1839-1914) бастау алған
(алғаш рет прагматикалық максимумды айтқан) философиялық қозғалыс
және ХХ ғасырдың басында Уильям Джеймс пен Джон Дьюи
философиясында өз жемісін берді.
Өздерін деп сипаттайтын ойшылдардың көпшілігі  прагматиктер 
практикалық салдарларды немесе нақты әсерлерді философияның маңызды
компоненттері деп есептеңіз. Бұл ойшылдар философияның құндылығын әр
түрлі пән салаларында қолдану деп тапты және философияның
компоненттерін практикалық мәселелерден бөлуден бас тартты. Пирс
прагматизмді ілім ретінде емес, ұғымдардың мағынасын айқындау әдістемесі
ретінде ойлады және ең алдымен семантикаға өз үлесін қосты. Джеймс
прагматизмді әсіресе ақиқат теориясы ретінде дамытты, ал Дьюи
прагматизмді зерттеу теориясы ретінде одан әрі дамытты.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін аналитикалық философияның
өрлеуімен, осы философтар ұсынған классикалық прагматизм танымал
болмай қалды. Ричард Рорти прагматикалық қозғалысты жандандырып, оны
«неопрагматизм» ретінде дамытты.
Гносеологияның негізі болғандықтан, прагматизм психология,

12. педагогика және әлеуметтік теория, метафизика мен этиканы қоса алғанда, әр
түрлі зерттеу салаларына өз үлесін қосты. «Практиканың» басымдығы
туралы идея американдық мәдениеттің бағыттаушы жіпіне айналды. ;
Экзистенциализм – ерте грек тілінде ехtitentia – тіршілік ету, яғни «өмір
сүру философиясы» деген мағынаны береді. Бағыты жағынан
антропологиялық болып келетін бұл философияның негізгі мәселесі – адам
проблемасы мен оның өмір сүру формасын қарастырады.
Экзистенция (лат. Existertia – өмір сүру) – экзистенциализмнің негізгі
ұғымдарының бірі, жеке адам болмысының өмір сүру тәсілін ұғындырады.
Ең алдымен экзистенциализм – философиялық категория болып табылады.
Алғаш рет «экзистенция» терминін Кьеркегор осы мағынасында
пайдаланды.;
Неотомизм – Фома Аквинскийдің іліміне негізделген католик
шіркеуінің философиялық қағидасы, қазіргі заманғы философияның басты
бағыттарының бірі.
1889 жылы Неотомизмнің халықаралық орталығы – Жоғары философия
институты (Лувен, Бельгия) құрылды. Неотомизм католик дінін ұстаушы
елдерде (Франция, Италия, Германия, АҚШ, Латын Америкасы) кең тараған.
Негізгі өкілдері – Ж.Маритен (Франция), И. де Фриз, И.Лотц
(Германия), Ван Стеенберген (Бельгия), Г.Веттер (Австрия), т.б. Неотомистік
ілімнің негізін “философия – дін ілімінің қызметшісі” деген қағида құрайды.
Неотомизм – қазіргі объективті идеализмнің діни формасы. Неотомистер
ең жоғары шындық ретінде “таза болмысты” мойындайды, ол – рухани,
құдайлық бастау. Олар үшін онтологияның негізгі категориялары “құдай”
мен “әлем”.;
Құдай барлығының алғашқы себебі және түпкі мақсаты. Ол әлемді жоқ
нәрседен жаратқан, ал әлем Құдайдың мақсатына бағынышты. Құдайда мән
мен болмыс сәйкес келеді, керісінше, құдай жаратқан әлемде, оның көп түрлі
жаратылыстарында мән мен болмыс бір-біріне сәйкес келмейді. Неотомистер
қазіргі жаратылыстану ілімі теорияларын діни тұрғыдан түсіндіреді.
Кейбір томистер Құдайдың бар екендігін “космологиялық дәлелдеулер”
арқылы түсіндірсе, басқалары адам мәселесін бірінші орынға қояды.
Бұл жерде адам мәселесі этик. тұрғыдан түсіндіріледі. Неотомизмнің
әлеуметтік философиясы тұрғысынан діннен арылу толыққанды адамның
өмір сүруіне қауіп төндіреді, оны моральдық азғындауға әкеледі, сондықтан
қоғамның дұрыс, табиғи дамуына дін мен шіркеудің тигізетін рөлі зор. Соңғы
кездері діни философия адам мәнінің гуманистік бастауларын, бейбітшілік
пен адамзат бауырластығы үшін күресін жандандырып, жақсы бастамалар
көтеріп келеді

13. Таным теориясы (гносеология) - Гносеология — айналадағы әлемді
тану туралы философиялық ғылым. Таным теориясы немесе гносеология
(грекше gnosis — білім, таным) — философиямен бірге, оның іргелі
бөлімдерінің бірі ретінде пайда болды және қалыптасты. Ол адам 
танымының сипатын, білімінің формаларын, оның жадағай түрінен тереңіне
бойлау әдістерін зерттейді. Гносеологиядағы орталық ұғымдарға
"таным субъектісі" мен "таным объектісі", "білім", "таным" жатады.;
Ассоциативті-рефлекторлық теориясы
Оқытудың ассоциативті теориясы 17 ғасырда қалыптасты.
Оның әдіснамалық негіздерін «ассоциация» терминін ұсынған Дж.Локк
әзірледі. Оқытудың ассоциативті теориясы өзінің соңғы түрін
Я.А.Коменскийдің сынып-сабақ жүйесінде алды.
И.М.Сеченов пен И.П.Павлов анықтаған адам миының әрекетінің
заңдылықтарына негізделген.
-Адамның миында шартты рефлекторлық байланыстардың –
ассоциациялардың қалыптасу процесі тұрақты жүреді.
-Алынған бірлестіктер бірегей тәжірибені, адамның өмірлік жүгін
білдіреді; Жеке тұлғаның даралығы санада қандай бірлестіктердің тұрақты
және шоғырланғандығына байланысты.
-Оқытудың ассоциативті-рефлексивті тұжырымдамасын құрайтын
білімді меңгеруді ұйымдастырудың теориялық тәсілдерін И.П. Павлованың
ережелерін ескере отырып, Д.Н. Богоявленский, Н.А. Менчинская, А.А.
Смирнов, Ю.А. Самарин, П.А. Шеварев және т.б. әзірледі.
Ассоциативті-рефлексиялық оқыту теориясының мәні:
- білім сапасын меңгеру, іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру,
тұлғаның жеке қасиеттерін дамыту - оның санасында әртүрлі
ассоциацияларды қалыптастыру процесі: қарапайым және күрделі;
- Сәйкесінше, білім, білік, дағдыны меңгеру – ең қарапайым байланыс-
рефлекстерден басталып, ми қыртысында ассоциацияларды (жүйке
байланыстарын) қалыптастырудан басқа ештеңе емес;
- Оқыту шартты рефлекстердің және рефлекс-ассоциациялардың
күрделі тізбектерінің (жүйелерінің) қалыптасу процесі ретінде көрінеді;
- білімді меңгеру, іскерлік пен дағдыны жетілдіру, қабілеттерді дамыту
(яғни, ассоциация құру процесі) белгілі бір логикалық жүйелілікке ие;
- оқу процесінің негізгі кезеңі – түсіну, оқушының теориялық және
практикалық оқу міндеттерін шешудегі белсенді психикалық әрекеті;
- оқытудағы ең жоғары нәтижеге келесі шарттар орындалғанда қол
жеткізіледі: оқушылардың оқуға деген белсенді көзқарасын қалыптастыру;
оқу материалын белгілі бір реттілікпен беру; жаттығуларда ақыл-ой және
практикалық әрекеттің әртүрлі әдістерін көрсету және бекіту; білімді оқу
(кәсіби) мақсаттарда қолдану.
Д.Н.Богоявленский мен Н.А.Менчинскаяның зерттеулері белгілеген

14. психикалық даму үшін тіпті күрделі және мобильді білім жүйесі жеткіліксіз.
Студенттер сол ақыл-ой операцияларын меңгеруі керек, олардың көмегімен
білім игеріледі және өңделеді. Н.А.Менчинская жалпыланған ақыл-ой
белсенділігімен, үнемділігімен, дербестігі мен ойлау икемділігімен,
мағыналық есте сақтауымен, ойлаудың көрнекі-бейнелі және сөздік-
логикалық компоненттерінің байланысымен сипатталатын оқу қабілетін
дамытуға үлкен көңіл бөледі; оқу қабілетін дамыту, Н.А.Менчинскаяның
пікірінше, білімді меңгеру және жалпы оқу үдерісінің тиімділігін
арттырудың сенімді жолы болып табылады.
Осы оқыту теориясына негізделген оқытудың бірізділігі когнитивтік
процестің логикасына негізделген:
- оқу ақпаратын қабылдау (білім-танысу);
-қабылданатын ақпаратты түсіну (білім-қайта жаңғырту);
- оқу материалын есте сақтау және сақтау (білім мен дағды);
- білімді тәжірибеде қолдану (білім-трансформация);
- Шығармашылық кәсіби іс-әрекет (дағды).
Ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңімен қалыптастыру теориясы
Білімді тиімді меңгеру, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру,
интеллектуалдық қасиеттерін дамыту оқушылардың танымдық
белсенділігіне ғана емес, олардың іс-әрекеттің әдіс-тәсілдерін жинақтауына
да байланысты (П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин, Н.Ф.Талызина, Б.
Ц.Бадмаев, Е.Н.Коротков және т.б.).
Психикалық іс-әрекеттердің бірте-бірте қалыптасу теориясына
негізделген әдістердің түбегейлі мәні мынада: білімді меңгеру және сәйкес
дағдылар мен дағдыларды қалыптастыру процесі белгілі бір әрекетті
меңгеру барысында жүреді (іс-әрекетті орындау арқылы адам қажетті
нәрсені алады). олар туралы білім).
Бұл әдістерді қолдана отырып оқытудағы ең бастысы білімді
кейіннен қолдану үшін алдын ала есте сақтау емес, белгілі бір әрекеттерді
меңгеру:
- психикалық әрекеттер;
- сенсорлық әрекеттер;
- қозғалыс әрекеттері.
Кез келген әрекет күрделі жүйе ретінде қарастырылады және бірнеше
бөліктерден тұрады:
- бағдарлы (басшылық) – осы әрекетті сәтті жүзеге асыру үшін
қажетті барлық жағдайлардың көрінісін қамтамасыз етеді.
- атқарушы (жұмысшы) – әрекет объектісінде көрсетілген
түрлендірулерді жүзеге асырады;
- бақылау (нәтижелі) – іс-әрекеттің орындалу барысын бақылайды
және қажет болған жағдайда индикативті және атқарушы бөліктерді де
түзетуді қамтамасыз етеді.
Алынған білімнің, іскерлік пен дағдының, түсініктердің сапасы,

15. ақыл-ой қабілеттерінің дамуы бағдарлы қызмет негізін (БҚН) дұрыс құруға
байланысты.
Қызметтің бағдарлы негізі:
- мәтіндік немесе графикалық жобаланған модель;
- зерттелетін әрекеттің орындалу тәртібі;
- оны табысты жүзеге асыру үшін шарттар жүйесі.
Конструктивті оқыту: оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан
мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім — біліктілігін
дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді. «Білім
алуды үйретудің» қозғаушы күші «метатану» болып табылады. «Метатану»
деп индивидті қалай ойлайтынын, оқитынын қадағалау, бағалау, бақылау
және өзгерту қабілетін білу, түсіну, реттеуін айтамыз.
Функционалды оқыту «Сана ағыны» терминін американдық психолог
және философ У.Джеймс енгізді, ол «Психологияның ғылыми негіздері»
(1890) кітабында көп жылғы зертханалық зерттеулерді қорытындылай келе,
сананың «өзгеріс» сияқты сұйық екенін дәлелдеді «өзен» немесе «ағын».
Интегративті оқыту дегеніміз- оқытудың заманауи технологияларын,
әдістерін құрудың жетекші принципі ретінде интеграцияға негізделген және
әр түрлі пәндердің өзара әсер етуі, өзара енуі және өзара байланысы арқылы
мазмұнның күрделілігімен, қорытындылануымен сипатталатын жүйе.
Құзыреттілік тәсілі дегеніміз - бұл білімді пайдалы болатын нақты
контекстке орналастырылатын етіп оқытуға негізделген білім беру моделі.
Осылайша, алынған нәрсе пайдалы және қажет деп түсініледі, өйткені ол
студенттерге нақты жағдайларды жеңуге көмектесу үшін жасалған.
4. Оқу үдерісінің мәнін зерттеу: мақсаты, міндеттері,
заңдылықтары, принциптері, оқу үдерісінің құрылымы. Білімді игерудің
негізгі кезеңдері (сілтемелері). Блум таксономиясы бойынша оқыту
деңгейлері.
Оқыту үдерісі – білімді, біліктілік пен дағдыны меңгеретін,
оқушылардың дүниетанымын, күш қайратын, қабілеттерін тәрбиелеп
дамытатын іс–әрекет барысы. Оқу барысында оқушының сана–сезімі,
адамгершілік қасиеттері, эстетикалық талғамы, тұлғалық қасиеттері
қалыптасып дамиды.
Оқытудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктеріне назар
аударайық.
Оқыту – мақсатты үдеріс. Оқытудың басты мақсаты, әдіс тәсілдері,
мазмұны мен міндеттері қоғам талабынан туындап, ұдайы өсіп, жаңарады.
Оқыту – таным үдерісі. Танымдық ерекшелігі — оқушыда білімге
деген қызығушылығы ұдайы өсіп арта түседі.

16. Оқытудың міндеті – оқушыны айнала ортамен (табиғат, қоғам) және
адам дамуының негізгі заңдылықтарымен қаруландыру. Оқушы дүние тануда
бұрын ғылымда белгілі болған, зерттеліп, дәлелденген жаңалықтарды,
заңдылықтар мен тұжырымдарды әрі қарай дамыта түседі.
Оқытуда ғылым негіздерін оқып үйренудің өзі, ғылым тарихымен,
оның әдістерімен танысу, ұлы ғалымдардың өмірі мен қызметі жайлы
ақпарат алады.
Оқыту – даму негізі. Педагогикалық процесс өзіне тән негізгі екі
белгіні: организмнің өзіндік дамуына жүйелі түрдегі көмек және жеке бастың
жан–жақты жетілуін түйістіреді.
Оқыту –екі жақты үдеріс. Оқыту — оқушы мен мұғалімнің өзара
бірлесіп жасайтын әрекетінен тұратын күрделі үдеріс. Өйткені, оқыту –
мұғалімнің білім берудегі негізгі іс–әрекеті болса, оқу – баланың өзінің
танымдық, практикалық әрекеті. Сөйтіп, оқушының таным әрекеті
мұғалімнің басшылығы арқасында ғана жүзеге асады.
Оқыту – жоспарлы үдеріс. Мұғалім оқушылардың жалпы рухани
дамуын жүйелі қамтамасыз етуі үшін оқыту процесін жоспарланған,
ұйымдастырылған түрде жүзеге асырады. Оқушы білімді қысқартылған,
педагогикалық тұрғыдан өзгертілген жолмен мұғалімнің және арнайы
жазылған оқу құралдарының көмегіне сүйене отыра меңгереді.
Сөйтіп, оқыту үдерісі оқушылардың жас ерекшеліктерінің сәйкестігін
ескере отырып, таным қызметінің формасы мен әдістерін соған орай өзгертіп
отырады.
Оқыту – бұл күрделі үдеріс. Ол тұлғаға білім беру, тәрбиелеу және
ақыл–ойы мен творчестволық қабілетін, демек біліктілігі мен дағдысын
дамыту негізінде жүзеге асырылады. Мұның мәнісі, жеке тұлғаға біртұтас
(комплексті) ықпал жасауды көздейді.
Осы негізде, оқыту үдерісінің бірінші қызметі – оқушыларға білім
беру.
Білім беру, біріншіден, ғылым негіздеріне сай оқушыларды нақты
фактілермен, қағида және түсініктермен, заңдылықтармен қаруландыруды
қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айналасындағы әр түрлі
құбылыстарға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Екінші қызметі – тәрбиелеу. Оқыту барысында оқушыларды
теориялық білімдер жүйесімен қаруландырып, жеке тұлғалық қасиеттерін
қалыптастырып дамыту. Сонымен бірге оқыту барысында тәрбиенің мақсат,
міндеттері және мазмұны мен тәсілдері анықталады. Оқытуда тәрбие мен
оқытудың байланысы біржақты қарастырылмайды, керісінше біртұтастық
принципке негізделіп, бірлікте қолданылады. Демек, тұлғаға білім бере
отырып, оны тәрбиелейміз, тәрбиелей отыра білім береміз. Сөйтіп, тәрбие
процесі дұрыс ұйымдастырылған жағдайда оқытудың барысына қолайлы
ықпал етеді, соның негізінде тұлғаның танымдық қызметі мен оқуға деген
қызығушылығы артады.
Үшінші қызметі – дамыту. Оқыту барысында оқушыларға білім беру,
оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл – ойы, сана – сезімі,

17. шығармашылық қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамуына,
біліктіліктері шыңдалып, қабілеттерінің артуына оң әсер етеді. Демек, тұлға
жан –жақты қалыптасып дамиды (байқағыштығы, ойы, есі, қиялы секілді
психикалық процестері де қарастырылады).
Даму қызметінің ерекшелігі сол, ол өз алдына жеке өмір сүрмейді,
керісінше оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің жалғасы боп
есептеледі. Сондықтан, дамудың қарқынды, жан –жақты әрі, терең болуы
білім беру мен тәрбиенің қандай дәрежеде іске асырылуына байланысты.
Бұдан шығатын қорытынды, оқытудың білім беру мен тәрбиелеу қызметінің
негізі болып саналса, даму өз алдына олардың қызметінің нәтижелі болуына
қолайлы ықпал етеді.
Түрлі деңгейлерде іске асырыла отырып, оқыту процесі циклдік сипатка
ие болды. Оқыту процесінің циклдері дамуының ең негізгі көрсеткіштері,
басты екі мақсатқа негізделіп топталған, педагогикалық еңбектердің ең
жақын дидактикалық мақсаттары:
- білім беру - бұл мақсат окушылардың танымдык іс-әрекеті тәсілін
меңгеріп, олар арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдердің,
дағдылар мен іскерлікті үйренулерін, өздерінің рухани, физикалық және
еңбек қабілеттерін жетілдірулерін, еңбек және кәсіби дағдыларды игеруін
көздейді:
- тәрбиелеу - әрбір оқушының ғылыми көзқарасын, адамгершілігін,
белсенді шығармашылығын және әлеуметті кемелденген жоғары
адамгершіліктегі үйлесімді дамыған тұлғасын дамытуды мақсат етеді.
Оқытудың мақсаты — дамытудың қоғамдық - тарих тәжірибесінің жан
- жақтарын: білімдер мен іскерліктері, ғылым, мораль, еңбек, әдебиет, өнер,
жалпы және дене тәрбиесін меңгеруге бағытталған мұғалімнің
педагогикалық әрекеті мен оқушының оқу-танымдық өзара бірлескен
әрекетінен ойша күтілетін түпкі нәтиже. Жалпы мақсатта қоғам ғылымның,
техникалық, сондай-ақ өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың
дамуына сәйкес кетеді.
Оқыту педагогика ғылымының категориясы ретінде және окыту үдерісі
немесе дидактикалық процесс бірдей мағынадағы ұғымдар емес.
Үдеріс оқыту жағдайларының толық педагогикалық құбылыс ретінде
педагогикалық іс-әректтің үзіндісі, актісі ретіңде ауысып отыруы.
Іс-әрекет ретінде оқыту ұғымымен іс-әрекеттердің шеңберін, міндетін
білдіретін «қызмет» ұғымы тығыз байланысты. Оқытудың қызметі оқыту
процесінің мәнін сипатгайды.
Оқытудың әлеуметтік, педаготикалық, психологиялық мәні оның
қызметтерінен біршама анық айқындалады.
Солардың ішіндегі, бірінші кезектегі біршама мәндісі — оқушыларда
білімділерді, дағдыларды және шығармашылық іс-әрекет тәжірибесінің
іскерлігін қалыптастыруы (білім беру қызметі).
Оқытудың екінші қызметі - оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру
(тербиелеу қызметі). Ол балалар мен ересектерде объективті түрде қоршаған

18. орта жөнінде ой толғауға мүмкіндік жасайтын білімдерінің толығуына қарай
біртіндеп қалыптасады. Алдыңғы екі қызметімен тікелей байланыстағы
тұлғасын және оның өз бетінше ойлауын дамыу қызметі атқарылады (дамыту
қызметі).
Адамның дамуы — бұл оның денесінің физиологиялық және
психологиялық сипаттамаларының олардың ішіндегі ең бірінші ақыл-
ойының сапалы дамуын білдіреді. Сонымен қатар, оқытудың кәсіби
бағдарлау қызметінің де мәні зор.
Үздіксіз білім беруде дайындау қызметі, адамды өндіріске және
қоғамдық қарым-қатынастарға белсенді араласуға бағыттайды, практикалык
әс-әрекетке дайындайды, өзінің политехникалық, кәсіби, жалпы білімі, толық
дайындығын үнемі жетілдіріп отыруға бағыттайды.
Креативтілік қызметі тұлғаның жан-жақтылығын үздіксіз дамытуды
көздейді.
Өзінің мәні жағынан оқыту үдерісі — түрлі реттегі және деңгейдегі
заңдар мен зандылықтар арнайы айқындалатын зандылықты түрде дамитын
үдеріс.
Заңдылықтар объективті, мәнді қажетті, жалпы, тұрақты және белгілі бір
жағдайларда қайталанып отыратын өзара байланыстарды бейнелейді.
Феномен мәнінің қатаң түрде айқындалған ерекшеліктсрі — зандарды
құрайды.
Оқыту үдерісінің заңдылықтары:
Оқушының білімге деген ынтасына оқытушы әсерінің сәйкестігі. Бұл
заңдылық баланың қоршаған дүниені тануға деген ықыласын жүзеге асыруға
жағдай жасайды, мұғалімнің балаға өмірде қажет болатын, оларды
қызықтыратын білімді берудегі белсенді ыкыласын қажет етеді.
Оқушьшардың жеке жөне ұжымдық іс-әрекеттеріне оқытушының
әсерінің сәйкес болу зандылығы. Бұл заңдылык мұғалімнің, оқыту процесінде
баланың айналысатын іс-әрекеттерінің әрбір түрінің оның қандай қасиетін
талап етіп, сонымен бірге оны дамытып отыратынын түсінуіне мүмкіндік
жасайды.
Оқушының танымдық, ақыл-ой және басқа да мүмкіндіктеріне оқыту
әсерінің сәйкестігі. Бұл заңдылық мұғалімдерден оқушылардың ерекшелігі
контингенттерін, олардың жеке және әлеуметтік психологиялық
ерекшеліктерін, танымдық мүмкіндіктерін, сабақтың және сабақтан тыс
уақыттағы қызығушылықтары мен мінез - құлықтарын ескеруді және оқу -
тәрбие әсерінің балалардың жеке және топтық ерекшеліктеріне, олардың
жеке және ұжымдық іс-әрекеттерінің ерекшеліктеріне сәйкестендірілуді
қадағалауды талап етеді.
Оқытушы мен оқушының іс-әрекеттерін оқытудың техникалық
құралдарының ОТҚ мүмкіндікгеріне сәйкестігі. ОТҚ нақты бір сабақтың
мақсаттары мен міндеттеріне қатаң түрде сәйкестікпен қолданылуы керек.
Оқытушы мен оқушының іс-әркетін қазіргі таңдағы өмір мен іс-әрекеттің

19. талаптарына сәйкес модельдеу. Соңдықтан олардың барлық оқулары ойын
түріндегі тірішілік жағдайларыменен, мысалдармен кеңейтіліп оқу
барысында меңгерген білімдерін, іскерліктерін және тәжірибеде қалыптасқан
дағдыларын қолдануларына мүмкіндік жасайтын олардың
қызығушылықтары артатын жағдайларды және еңбек әрекеттерімен
толықтырылуы керек.
Сонымен, оқыту үрдісінің заңдылығы — құбылыстар мен үрдістердің
дамуын бейнелейтін, объективті, қажетті, мәнді байланыс.
Жалпы заңдылықтар:
- оқыту талаптарына сәйкес оқыту процесін сәйкестендіру,
- ол білім беру,тәрбие және дамыту процестерімен байланысы,
- оқыту процесі оқушыны нақты оқу мүмкіндігін және сыртқы жағдайына
тәуелді,
- білім беру мен оқу процесі заңды түрде өзара байланысты,
-оқытудын мазмұны ғылымның даму логикасы және деңгейіне, қоғамның
талабын көрсететін міндеттеріне тәуелді,
- оқытудың әдістері мен құралдары және оқуды ынталандыру, оқу іс-
әрекетінің бақылау және өзіндік бақылауды ұйымдастыру білім беру
мазмұнына және міндеттеріне тәуелді,
- оқытуды ұйымдастыру формалары оқытудың міндетіне, мазмұнына және
әдісіне тәуелді, үйлесімді жағдайға сәйкес оқу процесін барлап
заңдылықтарын мен компоненттерін өзара байланысын оқытуды берік,
саналы және іс-әрекетті нәтижелі қамтамасыз етеді.
Оқытудың барлығына тән зандылықтар қандай-да бір түрінде болмыс
көрінес беруі сөзсіз:
- Оқу процесі оқытушымен оқушының мақсатына сәйкес болады,егер
мұғалімнің іс-әрекеті оқылатын материалды меңгерту
тәсіліне сәйкес келсе.
- Жеке адамды мақсатқа сәйкес оқыту бұл іс-әрекетке тікелей
қалыптасуына байланысты.
- Оқыту мақсаты, оның мазмұны және әдістері арасында тұрақты
тәуелділік бар; яғни мақсаты, оның мазмұнын, әдісін анықтайды, ал соңғысы
мақсатқа жетудің шарты болып табылады.
Заңдылықтар оқушы мен оқытушыны іс-әрекетінің сипатына, оның
қолданатын құралдарына, оқыту әдістері және оқу материалының мазмұнына
тәуелді. Оның көрініс табуы мұғалімнің оқыту мақсатына толықтығын
сезінеме және мақсаты жауап беретін әдістері мен құралдарын қолдануына
тәуелді.
Оқыту процесін танымның арнайы процесі ретінде оның үнемі
қозғалыстағы, дамушы процесс ретінде - қарама-қайшылықтарында түсіңдіру
керек. Осыған байланысты мұғалім ешқандай тікелей түзуліктің шыңдық
жолында тұрақты қозғалыс тетіктерінің болмайтынын және керісінше
үлкеңді кішілі серпілістердің, құлдыраудың, күтпеген ойлардың
туындайтынын, толғаныстарын болатынын білу керек. Таным бейнемен
беріле отырып, қайшылықтардан пайда болады. Онда логикалық талдау,

20. индукция да, мәңдісі де, мәнсізі де болады.
Жалпы ретті қарама-қайшылықтар пайда болады:
- қоғамдық -тарихи білімдері көлемі мен оқушының оны меңгерген
көлемі арасында;
- оқушының жеке танымдық іс-әрекеті және қоғамдық -тарихи танымы
арасында;
- оқушының қол жететін даму деңгейімен оқыту барысында алға
жетелейтін оқу міндеттері арасында;
- жеке ретті қарама-қайшылықтар пайда болады;
- бұрынғы білім деңгейі мен оны «жататын» жаңа білім арасында;
- білім мен оны біліктілікпен қолдану арасында;
- оқуға және оқытуға оқушыларды қол жеткен және кажетті қатынас
деңгейі арасында;
- күрделі танымдық міндеттер мен соларды шешу үшін бұрынғы
кемшіліктері әдістері арасында.
Негізгі қайшылықтар оқыту процесінің қозғаушы күші, себебі таным
процесі де сарқылмайтын құбылыс. М.А.Данилов оны оқытудың
қозғалыстағы қадамдары танымдық және практикалық міндеттермен
оқушылардың білімдерінің, іскерлікгерінің және дағдыларның деңгейлерінің,
олардың ой-өрісінің дамуы мен қатынастары арасыңдағы қарама-
қайшылықтар деп түсіндіреді.
Педагогакалық үрдістің қозғаушы күшін, М.А.Данилов тұлғаның
дамуының қарама-қайшылықтарымен байланыстырады. Педагогикалық
үрдістін ішкі қозғаушы күші танымдык еңбек, практикалық, қоғамдық
сииаттағы талаптар мен оларды іске асырудағы оқушылардың іс жүзіндегі
мүмкіндіктерінің арасыңдағы қарама-қайшылықтар, яғни, әрбір жеке
тұлғаның оқытудың қозғаушы күші - бір жағынан оған қойылатын талаптар
мен екінші жағындағы оның құраддары мен мотивтерінің арасындағы
қарама-қайшылықтар.
Қажеттілік мотивсіз жасалмайды. Сондықтан оқушылардың
мотивациясы, жеке тұлға мен ұжымды оқытудың қозғаушы күшін құрайтын
қарама-қайшылық маңызды компоненті болып есептеледі.
Қарама-қайшылық мазмұнды болған жағдайда ғана оқушылар үшін
мәнді болып, оқьпудың қозғаушы күші бола алады, ал, қарама-қайшылықтың
шешімі — олардың анық ұғынулары керек қажеттілік.
Оқытудың қозғаушы күші ретінде қарама-қайшылықтың болуы
шартты — оқушылардың танымдық өрісіне сәйкестігі. Оқушылардың
білімді тек қана «ұстап қалмауы», соған «тіреліп» қалмас үшін және өз
беттерінше шешу тәсілдерін табу үшін, оқыту процесінің барысында
логикаға сәйкес қайшылықтар алдын-ала әзірленуі маңызды.
Оқытудың принциптері оқыту процесінің заңдылықтарынан дамиды. Олар
көп жылдық тәжірибенің қортындыланған түрі және қазіргі таңдағы
мекгептің жағдайларында оқыту процесінің өзіне тән ерекшеліктерін ескеріп
отырады.
Принциптері — бұл педагогтың өзінің тәжірибелік іс-әрекетінде және

21. мінез — құлқында басшылыққа алатын негізгі, бастапқы жағдайлары. Яғни,
ұстанымның заңдылықтардан айырмашылығы, опың тұлғаға тәуелділігі: ол
оны қолданады немесе оны қажет етпейді.
Ал, зандылықтар тұлғаның еркіне тәуелді емес: ол оны тек қана іс-
әрекетті ұйымдастыру барысында ескеруі мүмкін.
Оқыту принциптері — оқытудың мазмұнына, ұйымдастырылуына және
әдістемесіне қойылатын талаптар жүйесін анықтайтын, неігзгі жағдайлар.
Оқыту процесін құрылымдауда оқытудың ұстамдарына сүйенуге міндетті
болғаңдықтан, оларды» әр қайсысына жеке-жеке тоқталамыз:
1) Оқытудың саналылық, белсенділік және өз бетіншілік принциптері
оқушылардың сабақтың мақсаты мен міндетіне жауапкершілігін, оның
практикалық мәінін ұғынуды қажет етеді. Оқытудың тиімді әдістері, ОТҚ
және басқа да көрнекі құралдар қазіргі кездегі әдістемелер тәсілдері арқылы
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады, жаңа материадды оқу
және оны тәжірбиеде қолдану процесінде шығармашылықтың, белсенділіктің
дамуына қабілеттендіреді.
2) Оқытудың көрнекілік принципі, көрнекіліктің сабақтың мақсатына
және мазмұнына жауап беруіне, айқын мазмұнды болуына, ұғымды әрі
түсінікті болып, шығармашылық және әдістемелік жағынан дұрыс
қолданынуына бағыттайды.
3) Жүйелілік, бірізділік, және кешенділік принциптері: оқу пәнінің
білімдерін жүйелі беруге жаңа білімді бұрынғы білімдермен байланыстыра
оқытуды, оқыту процесінің ұйымдастырылуы мен нәтижесіне жүйелі және
нақты бақылау жасауды; оқу сабақтарының нақты жоспарын іске асыруды,
оқу материалының логикалық байланысы мен орналасуын қатаң сақтауды
талап етеді.
4) Күрделіліктің жоғарғы деңгейінде оқыту принципі оқушылардың
ақыл - ой және дене мүмкіндіктерін үнемі ескере отыру; оқу материалының
және олардың мазмұндалу қарқынының күрделілігіне; оқушылардың
бастапқы дайындығының деңгейіне сүйене отырып, оқу материалын
қарапайымнан күрделіге қарай біртіндеп оқытуға; оқушылардың оқу
әрекеттерінің қиыншылықтарын жеңуге саналы қатынасын тәрбиелеуге
бағдарлайды.
5) Білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеру беріктілігі принципі:
оқушыларға оқылып отырған материалдың олардың тәжірибелік іс-
әрекеттері үшін маңыздылығын түсіндіруді оқытылатын материалды және ең
бірінші оның негізгі мазмұнын берік, әрі ұзақ уақытқа дейін еске сақтауға
деген мақсатын қалыптастыруды; бұрын оқытылған оқу материалын жүйелі
ұйымдастырылған түрде қайталауды; оқытылған материалдың игерілуіне
жүйелі түрде бақылау жүргізуді талап етеді.
6) Оқытудың топтық және жеке тәсілдері принципі ; балаларды
келісімге негізделген бірлестік әрекеттерде оқытуға, топта жағымды
психикалық жағдайда оқытуды болжайды.
Оқытудың әдіснамалық негіздері.
Оқытудың жалпы ұйымдасуын формалары мен әдістерін тандауды

22. белгілейтін принциптері ережелері педагогикалық процесстің жалпы
әдіснамасынан дамиды. Сонымен қатар, оқытудың оқушылардың танымдық
әрекеттерінің ұйымдастырылуымен тікелей байланысты болғандықтан, оның
әдіснамалық негізін арнайы құрастыру қажет.
Бихевиризм және прагматизм — оқып білудің тәсілдерін (тетіктерін)
түсіндіруге мүмкіндік жасайтын, оқытудың кең таралған тұжырымдамалары.
Бұл бағыттарға экзистенцализм және неотомизмде қосылады. Олар оқытудың
ролін төмендетіп, сезімді тәрбиелеуге ақыл — ойды дамытуды
тәуелдендіреді, бұл позицияның мәні тек жеке дәйектерді тануға, олардың
заңдылықтарын ұғынуға болады деген зандылықтардан шығады.
Жаңа бағыттардьщ ішінде ерекше назар аударуға тұратыны: Д.Брунер (АҚШ)
жасаған «жаңалық ашу арқылы оқыту» тұжырымдамасы. Д.Брунердің
тұжырымдамасына сәйкес оқушылар дүниені, олардан барлық танымдық
күштерін талап ететін және саналы ойлауға қаблетін дамытуға тікелей әсер
ететін, өз бетінше жаңалық ашулары арқылы тануға білімді меңгеруге тиіс.
Шығармашылықта оқытуға тән ерекшелік, Д.Брунердің пікірі бойьшша,
белгілі бір тақырып бойънша мәліметтерді жинақтап, бағалау және осы
негізде тиісті қортындыны жасау ғана емес сонымен қатар, оқылып отырған
материалдың шеңберінен тыс заңдылықтарды да анықтау.
Педагогикалық іс-әрекетінің негізінде жатқан практикалық принципі
қазіргі тандағы дидактиканың төмендегі ерекшеліктері сипаттайды:
1. Оның әдіснамалық негізін таным философиясының объективті
заңдылықтары құрайды (гносеологии).
2. Материалистік диалектика негізінде жасалған, қазіргі тандағы
дидактикалық жүйедегі оқытудың мәні мен оқушыларға дайын білімді
беруді, не қиыншылықтарды өз бетінше жеңулеріне, не болмаса
оқушылардың өз беттерінше жеке жаңалық аша оқуларына сәйкес келмейді.
Оның айырмашылығы оқушылардың жеке пікірлері мен тәуелсіздігі,
белсеңділіктерінің, педагогикалық басқарудың саналы үйлесімділігінде.
Оқыту процесінің әдіснамалық негізін объективті дүниені танудың арнайы
түрін және ғылымның танымын бейнелейтін, оқушылардың іс-әрекеттерінде
оқуды салыстыру арқылы түсіндіруте болады.
Ғалым объективті жаңаны, ал оқушы — субъективті жаңаны таниды,
бірақ қандай да бір ғылыми жаңалықты ашпайды, тек ғана ғылым
жинақтаған ғылыми түсініктерді, ұғымдарды, зандарды, теорияларды,
ғылыми дәйектерді меңгереді.
Ғалымның танымын эксперимент, ғылыми ойлау, сараптау, теориялық
пікірлер құрайды, ал оқушының танымы мұғалім шеберлігінің көмегімен
біршама жылдам және жеңіл түрде өтеді. Оқу танымы тікелей және жанама
түрдегі оқытушының көмегін міндетті түрде пайдаланады, ал ғылым тұлға
аралық өзара әрекеттің көмегінсіз таниды. Ғалым мен оқушы танымның
арасындағы осы зор айырмашылыққа қарамастан, бұл үрдістер негізінен
ұқсас яғни, әдіснамалық негіздері бірдей.
Сонымен, жалпы білім беретін мектептердегі оқыту процесінің
әдіснамалық негізі төмендегі әдіснамалық ережслерді біріктіреді: танымның

23. жалпы өдісі ретінде диалектикалық әдіс; объективті ақиқаттың
құбылыстарын сараптаудың тарихи тәсілі, қарама-қайшылықтың
қозғалысындағы, дамуындағы процесті қарастыратын таным теориясы;
диалектикалық ойлау; абстрактілік және нақтылық; объективтілік жөне
субъективтілік, теория мен тәжірибенің бірлігі, анықтылық және белгісіздік,
шектсудік және шамалық; қарама-қайшылыктың рөлі мен мәні; оқыту
теориясындағы тарихилық және логикалық; мән мен құбылыс; мазмұн мен
форма; мақсат пен құралдың үйлесімділігі; мүмкіншілік пен ақиқат; оқыту
теориясының сапалық және сандық қатынастары; әдіснамалык принциптер
(танымдық, объективтілік, теория мен тәжірибенің бірлігі, детерменизм,
тарихилық және диалектикалық таным принциптері).
Осы қағидаларға сүйене отырып, мына инварианттық тұрғыдан
басшылыққа алу қажет.
ПРАКТИКАЛЫҚ (СЕМИНАР) САБАҒЫ №8.
Тақырыбы: «Шетелдік және отандық педагогикадағы дидактикалық
идеялар мен тұжырымдамаларды зерттеу»
«Оқу үдерісінің мәнін зерттеу. Дидактикалық тұжырымдамалар»
Қарастыратын сұрақтар:
1. Негізгі дидактикалық тұжырымдама
2. Педоцентристік тұжырымдама
3. Дәстүрлі (педагогоцентристік) тұжырымдама
4. Заманауи дидактикалық тұжырымдама
Тапсырмалар:
1. Дидактикалық тұжымдамалардың өкілдерін, негізгі идеяларын
көрсететін кестені толтырыңыз.
Дидактикалық
тұжымдама атауы
Тұжырымдама өкілдеріТұжырымдаманың
негізгі идеясы немесе
мақсаты
Толтырған кестеңіз бойынша дидактикалық тұжырымдамалардың бір-
бірінен айырмашылықтары мен ұқсастықтарын көрсетіңіз (ауызша).
Өткізу формасы: слайдта көрсету, талқылау
Әдістемелік нұсқау: тапсырманы орындау кезінде әр түрлі
тұжырымдама өкілдерінің көзқарастарына көңіл аударып, оның негізгі
идеясын көрсету керек. Авторларды жеке көрсетуге де болады. Ол үшін

24. кестеге қосымша жол қосу керек. Күтілетін нәтижелерді ұсынылған
әдебиеттер тізімінен табуға болады. Қосымша әдебиеттер қолданылып,
ұсынылса қошеметтеледі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Таубаева Ш, Иманбаева С.Т., Берікханова А.Е. Педагогика. Оқулық.
- Алматы: «ОНОН». 2017. – 340 б.
2.Педагогика. Оқулық. /Редакциясын басқарған П.И.Пидкасистый.
Аударғандар Г.К.Ахметова, Ш.Таубаева. –Алматы: Қазақ универстиеті.
2006.-336 бет.
3.Педагогика.- Алматы:KazBookTrade, 2017- 260 с. (Хан Н.Н.,
Жампеисова К.К. Колумбаева Ш.Ж.).
4.Осмоловская И.М. Дидактика: учебное пособие. М.: ФГБНУ
«Институт стратегии развития образования РАО», 2021.— 232 с.
5.Селиверстова Е.Н. Современная дидактика: от школы знания – к
школе созидания: Учебное пособие. – Владимир: ВГГУ, 2009. – 232 с.
6.Хуторской А.В. Дидактика. Учебник для вузов. Стандарт третьего
поколения. – Спб.: Питер, 2017. – 720 с.: ил. – (Серия «Учебник для вузов»).
7.Ситаров В.А. Дидактика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб.
заведений / Под ред. В. А. Сластенина. — 2-е изд., стереотип. — М.:
Издательский центр «Академия», 2004. — 368 с.
СОӨЖ №8
Тақырыбы: «Оқу үдерісінің мәнін зерттеу»
Қарастыратын сұрақтар:
1.Оқу үрдісінің заңдылықтары
2.Оқу үрдісінің қағидалары
Тапсырма: Оқу үрдісінің заңдылықтары мен қағидалары бойынша
кестені толтыру, есте сақтау.
№
Оқыту үдерісінің
заңдылықтарының
атауы
Заңдылықтар
мазмұны

25. Тапсырма: Оқу үрдісінің қағидалары бойынша кестені толтыру, есте
сақтау.
№
Оқыту үдерісінің
қағидаларының
атауы
Қағидалардың
мазмұны