Ma’lumotlar va bilimlar bazasi. Bilimlarni ifodalash modellari.pdf

1. Ma’ruza–2.
MA’ R U ZA C H I : Ph.D., M.Ochilov
FAN: S u n ’ i yi n t e l l e k tv a n e y r o nt a r m o q l a r i
K A F E D R A : S U N ’ I Y I N T E L L E K T
E m a i l: o c h i l o v . m a n n o n @ m a i l . r u
Toshkent 2022
Ma’lumotlar va bilimlarbazasi. Bilimlarniifodalashmodellari

2. Ma’lumotlar…
2

3. Ma’lumotbu…
•Ma’lumot(Data)–bupredmetsohasidagiobyektlar,jarayonlarvahodisalarni,
shuningdek,ularningxususiyatlarinitavsiflovchialohidafaktlardir.
3

4. Ma’lumotlar…
4
Topshiriq Ball Maksimal ball
Assisment1. 5
Assismentlar bo’yicha
maksimal 25 ball
Assisment2. 10
Assisment3. 10
Mustaqilishbo‘yichamaksimalball 10
Oraliqnazoratvadavomatbo‘yichamaksimal
ball
15
Yakuniynazoratbo‘yichamaksimalball 50
Jami: 100 100ball

5. Ma’lumotlar bazasi
•Ma’lumotlarbazasi(Database)-buma'lumbirqoidalarasosidatashkiletilgan
vakompyuterxotirasidasaqlanadigan,ma'lumbirobyektning(axborot
tizimining)hozirgiholatinitavsiflovchivafoydalanuvchilarningaxborot
ehtiyojlariniqondirishuchunfoydalaniladiganma'lumotlarto'plamidir.
5

6. Bilim(Knowledge)
•Bilim(Knowledge)–bufansohasidagikasbiyfaoliyatnatijasidaolingan
qoidalar,qonuniyatlarningma’lumbirko’rinishdaifodalanishidir(ma’lumotlar
haqidagima’lumot,me’tama’lumotdebhamyuritiladi).
6

7. Bilimturlari
7
Deklarativ bilimlar
Protsessual bilimlar
Meta-bilim
Evristik bilimlar
Strukturaviy bilimlar

8. Bilimlarbazasi(Knowledge base)
•Bilimlarbazasi(Knowledgebase)-ma'lumbirsohadagiinsontajribasiva
bilimlarihaqidama'lumotlarnio'zichigaolganma'lumotlarbazasidir.Boshqacha
qilibaytganda,kirishvachiqishma'lumotlario'rtasidagimunosabatlarni
o'rnatadiganqonuniyatlarto'plami.
8

9. Sun’iyintellektkomponentlari
9
Idrokqilish
O’rganish
Mulohaza
qilish
Bilimlarni
ifodalash
Rejalashtirish
Bajarish

10. Bilimlarmuhandisligi(Knowledge Engineering)
•Bilimlarmuhandisligi–bubilimlarnikompyuterdaaksettirishvauniqayta
ishlashhaqidagifan.Ubilimlarnitasvirlashtiliyordamidatasvirlashga,AI
tizimidabilimlarnisaqlashnitashkiletishgaimkonberadiganvositalarniqamrab
oladi.
10

11. Bilimlarniolish strategiyasi
11
Bilimlarmuhandisivabilimmanbasiningbevositaaloqasiorqalikompyuter
texnologiyasidanfoydalanmasdanbilimlarniajratibolish(bumutaxassis
bo'lsin,maxsusadabiyotyokiboshqamanbalarbo'lsin)
Tegishlidasturiyvositalarmavjudbo'lgankompyuteryordamida
mutaxassisdan(ekspertlardan)bilimlarniegallash.
O’rgatuvchidasturlaryordamidafansohasidaqarorlarqabulqilishmisollari
asosidavategishlidasturiypaketlarishtirokidabilimlarnishakllantirish.

12. Bilimlargrafi
Bilimlarbazasi(BB)-buinsonbilimlariniqamrab
oladigan,unimashinadao'qiydiganshaklga
aylantiradiganvaushbubilimlardaninsonhalqila
oladiganmuammolarniyechishdafoydalanadigan,
foydalanuvchigasemantikvamantiqiyoperatsiyalarni
bajarishgaimkonberadiganma'lumotlarbazasi
hisoblanadi.
Bilimlarva uningbog’lovchielementlariorasidagi
munosabatlarnibelgilabberuvchichizmabilimlargrafi
deb ataladi.
12

13. Bilimlarniqurishjarayoni
13
Strukturlangan
ma’lumotlar
Qisman
strukturlangan
ma’lumotlar
Strukturlanmagan
ma’lumotlar
Ajratib olish
Kuzatish va dastlabki
ishlov berish
Tanibolish
Faktlarniajratib
olish
Shakllantirish
Qonuniyatlarni
aniqlash
Bilimlarnibog’lash
Bilimlarnioxirgi
ko’rinishgakeltirish
Bilimlar
bazasi

14. Bilimlarniifodalashmodellari
•Eksperttiziminingengasosiyyo’nalishlaridanbirihisioblanadi.
•Bilimlarniifodalash(namoyishetish)modeli(ing.Knowledgerepresentation
model)–buintellektualtizimlardafoydalaniladiganbilimlarnisaqlash,qulay
tarzdamurojaatqilishvaularningo'zaromunosabatlarinianiqlashusulidir.
•Hozirdaquyidagibilimlarniifodalashmodellarimavjud:
–Produksionmodel
–Semantiktarmoqmodeli
–Freymmodel
–Formal-mantiqiymodel
14

15. 15