Σκανδιναβικό περπάτημα (Nordic walking) Οστούν 2024; 31(3) 92-100.pdf

Σκανδιναβικό περπάτημα (Nordic walking)

1. Τόμος 31
Τεύχος 3
Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2024
Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών (ΕΕΜΜΟ)

2. EKΔOΣH THΣ EΛΛHNIKHΣ ETAIPIAΣ MEΛETHΣ METABOΛIΣMOY ΤΩΝ OΣTΩN
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
ΕΕΜΜΟ 2023-2024
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Θεμιστοκλής Ι. Τεμεκονίδης
AΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ
Συμεών Τουρνής
ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Αθανάσιος Αναστασιλάκης
TAMIAΣ
Ανδρέας Μαυρογένης
MΕΛΗ
Φοίβη-Αντιγόνη Ελευθεριάδου
Αικατερίνη Κατσαλήρα
Μιχαήλ Αιμ. Ποτούπνης
TPIMHNIAIA EKΔOΣH THΣ EΛΛHNIKHΣ ETAIPIAΣ
MEΛETHΣ METABOΛIΣMOY TΩN OΣTΩN
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Ανδρέας Μαυρογένης
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Παναγιώτης Αναγνωστής
ΒΟΗΘΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Παύλος Αλτσιτζίογλου
Αικατερίνη Μπαβέλου
Αικατερίνη Τσατσαράγκου
ΔΙΑΤΕΛΕΣΑΝΤΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Γεώργιος Λυρίτης
Φωτεινή Παπαδοπούλου-Γκάσταρη
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉ ΕΠΙΤΡΟΠΉ
Αθανάσιος Αναστασιλάκης
Μαρία Γιαβροπούλου
Χρήστος Γιαννακόπουλος
Απόστολος Καραντάνας
Ευαγγελία Κασκάνη
Ευαγγελία Καταξάκη
Χρήστος Κοσμίδης
Γεώργιος Λυρίτης
Πολυζώης Μάκρας
Ηλίας Παναγιωτόπουλος
Στέργιος Πολύζος
Κωνσταντίνος Σταθόπουλος
Θεμιστοκλής Τεμεκονίδης
Συμεών Τουρνής
Γεώργιος Τροβάς
Ευστάθιος Χρονόπουλος
ISSN 1106 109X
QUARTERLY PUBLICATION
OF THE HELLENIC SOCIETY
FOR THE STUDY OF BONE
METABOLISM
EDITOR IN CHIEF
Andreas Mavrogenis
ASSOCIATE EDITOR
Panagiotis Anagnostis
ASSISTANT EDITORS
Pavlos Altsitzioglou
Catherine Bavelou
Aikaterini Tsatsaragkou
PAST EDITORS-IN-CHIEF
George Lyritis
Fotini Papadopoulou-Gastari
SCIENTIFIC COMMITTEE
Athanasios Anastasilakis
Maria Giavropoulou
Christos Yiannakopoulos
Apostolos Karantanas
Evagelia Κaskani
Evagelia Kataxaki
Christos Kosmidis
Georgios Lyritis
Polizois Makras
Elias Panagiotopoulos
Stergios Polyzos
Konstantinos Stathopoulos
Themistocles Temekonidis
Symeon Tournis
Georgios Trovas
Efstathios Chronopoulos
Συνδρομές/Διαφημίσεις: κα Φωτεινή Παχούλα, Τηλ. 210 6128606
DTP: Yλονομη, Tηλ. 210 2846530

3. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
Οστική μάζα και επίπεδα βιταμίνης D σε μετανάστες
και πρόσφυγες
Ν. Γαλανόπουλος . ........................................................... 79
Σκανδιναβικό περπάτημα (Nordic walking)
Ε. Πρέκας . ........................................................................ 92
ΚΟΥΐΖ
Ποια η διάγνωση και θεραπεία;
Πρόωρο νεογνό νοσηλευόμενο στη ΜΕΝΝ με
παθολογικό κάταγμα δεξιού μηριαίου
Αικ. Μπαβέλου και συν. . ............................................... 101
Οδηγίες προς τους συγγραφείς . ............................ 104
REVIEWS
Bone mass and vitamin D levels in immigrants and
refugees
N. Galanopoulos . ............................................................. 79
Nordic walking
E. Prekas . ........................................................................ 92
QUIZ
What is the diagnosis and treatment?
A preterm infant hospitalized in the NICU with
pathological fracture of the right femur
E. Bavelou et al. . ........................................................... 101
Instructions to authors . ............................................ 104
ΠEPIEXOMENA
Tόμος 31, Tεύχος 3, Iούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2024

4. 78 Οστούν
Κουΐζ
(συνέχεια στη σελίδα 101)
(2024) 31 (3): 78
Ποια η διάγνωση και θεραπεία;
Πρόωρο νεογνό νοσηλευόμενο στη ΜΕΝΝ
με παθολογικό κάταγμα δεξιού μηριαίου
ΑΙΚ. ΜΠΑΒΈΛΟΥ, Ά. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΎΛΟΥ, Γ. ΤΆΓΑΡΗΣ
Γενικό Νοσοκομείο Παίδων Πατρών «Καραμανδάνειο»
What is the diagnosis and treatment?
A preterm infant hospitalized in the NICU
with pathological fracture of the right
femur
E. BAVELOU, A. KONSTANTOPOULOU, G. TAGARIS
Pediatric General Hospital of Patras, Karamandaneio

5. Ανασκόπηση
Οστούν 79Οστούν 79
(2024) 31 (3): 79-91
Οστική μάζα και επίπεδα βιταμίνης D σε
μετανάστες και πρόσφυγες
Ν. ΓΑΛΑΝΌΠΟΥΛΟΣ
τ. Συντονιστής Διευθυντής Εθνικού Συστήματος Υγείας Ρευματολογίας, PhD
Περίληψη
Σε μετανάστες και πρόσφυγες αναφέρθηκε χαμηλή οστική πυκνότητα με αύξηση του κινδύνου οστεοπορωτικών καταγμάτων σε συν-
δυασμό με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D, συγκριτικά με ομάδες ίδιου φύλου και παρόμοιας ηλικίας του γενικού πληθυσμού των χω-
ρών φιλοξενίας. Ανάγκη πρώιμης εκτίμησης με τον κατάλληλο διαγνωστικό έλεγχο και αντιμετώπισης με παρέμβαση σε παράγοντες
κινδύνου για οστεοπόρωση [δίαιτα, έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, συνήθειες ζωής, σε έλλειψη ή ανεπάρκεια βιταμίνης D ανάγκη
χορήγησης συμπληρώματός της, κ.ά.
Λέξεις κλειδιά: Mετανάστες, πρόσφυγες, οστική μάζα, οστική πυκνότητα, οστεοπόρωση, οστεοπορωτικά κατάγματα, βιταμίνη D
Bone mass and vitamin D levels in
immigrants and refugees
N. GALANOPOULOS
Consultant Rheumatologist National Health System, PhD
Summary
In immigrants and refugees have been reported low bone density with increased risk of osteoporotic fractures in combination
with low levels of vitamin D serum, in comparison with groups of the same sex and age of general population of the countries
of hospitality. Need of early estimation with the appropriate diagnostic control and early intervention with management of risk
factors of osteoporosis [diet, exposure of sun, life style, in cases with vitamin D low levels, treatment with supplements vitamin
D, etc.].
Keywords: Immigration, immigrants, refugees, bone mass, bone density, osteoporosis, osteoporotic fractures, vitamin D
Η βιβλιογραφική αυτή ανασκόπηση ασχολείται
με την οστική μάζα (πυκνότητα), τον κίνδυνο οστεο-
πορωτικών καταγμάτων καθώς και τα επίπεδα βιτα-
μίνης D ορού (έλλειψης και ανεπάρκειας βιταμίνης
D) ομάδων μεταναστών και προσφύγων αμφοτέρων
των φύλων που μελετήθηκαν. Βασίστηκε στην πλη-
ροφορία από τη βάση δεδομένων PubMed με τη
χρήση των όρων refugees, immigration, immigrants,
bone mass, bone density και vitamin D μέχρι τον
Ιούλιο του 2024.
Στο παρόν άρθρο θα γίνει αρχικά μια αναφορά
στους όρους μετανάστες και πρόσφυγες, στη συνέ-
χεια θα παρουσιασθούν οι σημαντικές επισημάνσεις
στο θέμα, με σκοπό την ευκολότερη και πληρέστερη
κατανόηση του κειμένου και τέλος θα συζητηθεί η
σχετική βιβλιογραφία σχετικά με την οστική πυκνό-
τητα, τον κίνδυνο οστεοπορωτικών καταγμάτων και
τα επίπεδα βιταμίνης D ορού σε ομάδες μεταναστών
και προσφύγων.

6. Ν. Γαλανόπουλος 80 Οστούν
Ι. Επιγραμματική αναφορά στους όρους
μετανάστες και πρόσφυγες
Μετανάστες
Η μετανάστευση (Immigration) αποτελεί τη διαδι-
κασία στην οποία άτομα καθίσταται μόνιμα εγκατε-
στημένα ή πολίτες μιας άλλης χώρας.
Ως μετανάστης (Migrant) προσδιορίζεται σύμ-
φωνα με την UN Migration Agency, International
Organization for Migration (IOM) του Οργανισμού
Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), κάθε πρόσωπο που μετα-
κινείται ή μετακινήθηκε διασχίζοντας διεθνές όριο
(international border) ή ένα Κράτος (State) μακριά
από τον τόπο που συνήθως είναι εγκατεστημένο και
ανεξάρτητα από τη νομική κατάσταση (legal status)
του προσώπου.
Διεθνής Μετανάστης (σύμφωνα με το United
Nations Department of Economic and Social Affairs).
Ενώ δεν υπάρχει από τυπική νομική άποψη ορισμός
ενός διεθνούς μετανάστη (no formal legal definition
of an international migrant), οι περισσότεροι ειδικοί
συμφωνούν ότι ένας διεθνής μετανάστης είναι κά-
ποιο πρόσωπο που μεταβάλλει τη χώρα της συνή-
θους εγκατάστασής του ανεξάρτητα από το λόγο για
μετανάστευση ή τη νομική κατάσταση (legal status).
Γενικά γίνεται μια διάκριση μεταξύ της βραχύχρονης
και της παροδικής μετανάστευσης (short-term or
temporary migration), καλύπτοντας τις μετακινήσεις
μιας διάρκειας μεταξύ 3 και 12 μηνών, και της μα-
κροχρόνιας ή διαρκούς μετανάστευση (long-term or
permanent migration) που αναφέρεται σε μια μετα-
βολή της χώρας ή τον τόπο εγκατάστασης για διάρ-
κεια ενός ή περισσοτέρων ετών.
Το Global Migration Group (GMG) αποτελεί μια
ομάδα που έχει καθιερωθεί από το United Nations
Secretary-General (Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ),
γεφυρώνοντας όλες τις υπηρεσίες (heads of relevant
UN agencies) που εργάζονται σχετικά με τη μετανά-
στευση. Το 2018 ο Γενικός Γραμματέας αντικατέστη-
σε το GMG με το δίκτυο United Nations Network on
Migration, ένα μηχανισμό συντονισμού (coordination
mechanism).
Σε γενικές γραμμές οι μετανάστες μετακινούνται
από μια περιοχή (τόπο/θέση) σε μια άλλη προκειμέ-
νου να βρουν εργασία ή για καλύτερες συνθήκες
ζωής. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ στο μέσον του 2020
καταγράφηκαν 289,6 εκατομμύρια διεθνείς μετα-
νάστες, από τους οποίους 35,5 εκατομμύρια παιδιά
ηλικίας χαμηλότερης των 18 ετών (αποτελώντας για
τα παιδιά αυτά σύμφωνα με τα International Data
Alliance for Children on the Move το υψηλότερο επί-
πεδο που έχει αναφερθεί).
Πρόσφυγες
Η Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων, επί-
σης γνωστή ως Σύμβαση του 1951 για τους Πρόσφυ-
γες, είναι μια πολυμερής συνθήκη των Ηνωμένων
Εθνών που ορίζει ποιος είναι πρόσφυγας, καθορίζο-
ντας τα δικαιώματα των ατόμων στους οποίους χορη-
γείται άσυλο, καθώς και τις αρμοδιότητες των εθνών
που χορηγούν άσυλο. Η Σύμβαση βασίζεται στο άρ-
θρο 14 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμά-
των του Ανθρώπου του 1948, η οποία αναγνωρίζει
το δικαίωμα των ατόμων να ζητήσουν άσυλο από
διώξεις που υπέστησαν σε άλλες χώρες. Η σύμβαση
αυτή εγκρίθηκε σε ειδικό συνέδριο των Ηνωμένων
Εθνών (υπογράφηκε στην Γενεύη στις 28 Ιουλίου
1951 με έναρξη ισχύος 22 Απριλίου 1954 σύµφωνα
µε το άρθρο 43). Η Σύμβαση αυτή έχει πλήρη ισχύ
Νόμου και από την Ελλάδα απο 10 Απριλίου 1952
(υπογραφείσα πολυµερής Σύµβασις περί της Νοµι-
κής Καταστάσεως των Προσφύγων, οµού µετά των
παραρτηµάτων αυτής και των προσηρτηµένων αυτή
επιφυλάξεων, ως έπεται το κείµενο εν Αγγλικώ πρω-
τοτύπω και εν Ελληνική µεταφράσει).
Σύμφωνα την Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυ-
γες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του
1951 [UN Refugee Agency (UNHCR), 1951] ένας
πρόσφυγας είναι ένα άτομο που βρίσκεται εκτός της
χώρας καταγωγής του ή του τόπου κατοικίας του, το
οποίον έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους
φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορι-
σμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθή-
σεων και εξαιτίας αυτού του φόβου δίωξης αδυνατεί
ή δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία αυ-
τής της χώρας ή την επιστροφή σ’ αυτήν (A refugee
is a person «owing to well-founded fear of being
persecuted for reasons of race, religion, nationality,
membership of a particular social group or political
opinion, is outside the country of his nationality and
is unable or, owing to such fear, is unwilling to avail
himself of the protection of that country; or who, not
having a nationality and being outside the country
of his former habitual residence as a result of such
events, is unable or, owing to such fear, is unwilling
to return to it) [United Nations High Commission for
Refugees (2012)].

7. ?υ???? ?ή?? ??? ηςαςη?? δ????αοιτ & υη ?η??οήυ?ητ ??? ςσώυ?χεητ Οστούν 81
Ακολουθεί αναφορά στη βιβλιογραφική πληρο-
φορία σχετικά με την οστική μάζα (πυκνότητα), τον
κίνδυνο οστεοπορωτικών καταγμάτων καθώς και τα
επίπεδα βιταμίνης D ορού (έλλειψης και ανεπάρκει-
ας βιταμίνης D) ομάδων μεταναστών και προσφύγων
αμφοτέρων των φύλων που μελετήθηκαν.
Σχετικά με τους μετανάστες
Σχετικά με οστική πυκνότητα
Σε ομάδες μεταναστών αμφοτέρων των φύλων
από διάφορες χώρες προέλευσης, αναφέρθηκε
μείωση των τιμών της οστικής μάζας/πυκνότητας με
αύξηση του κινδύνου οστεοπορωτικών καταγμάτων
καθώς και χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D [25(OH)
D ορού] συγκριτικά με του ίδιου φύλου και παρόμοι-
ας ηλικίας ατόμων του γηγενούς πληθυσμού των χω-
ρών φιλοξενίας τους.
Οι χαμηλότερες αυτές τιμές οστικής μάζας/πυ-
κνότητας σχετίστηκαν με αριθμό παραγόντων όπως
επιδημιολογικών παραμέτρων και σωματομετρικών
δεικτών (όπως του δείκτη μάζας σώματος καθώς
και της ηλικίας κατά τη μετανάστευση), τη διάρκεια
παραμονής στις χώρες φιλοξενίας, την κάλυψη της
επιφάνειας του σώματος από τα ενδύματα (για λό-
γους θρησκευτικούς, πολιτιστικούς, κ.ά.) με αποφυ-
γή της έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία απολύτως
απαραίτητης για τη σύνθεση της βιταμίνης D, τη δια-
τροφή, τη φυσική δραστηριότητα, τη διάρκεια διαμο-
νής εκτός χώρου κατοίκησης (για έκθεση στο ηλιακό
φως), το επίπεδο εκπαίδευσης των μεταναστών [1-3].
Στην εκτίμηση της οστικής πυκνότητας σε ομά-
δες μεταναστών και τη σύγκριση των τιμών της με
ομάδες γηγενών πληθυσμών στις χώρες φιλοξενίας,
προσφέρει η εκτίμηση της ογκομετρικής οστικής πυ-
κνότητας [volumetric bone mineral apparent density
(BMAD)] που αποτελεί καλύτερο δείκτη εκτίμησης
της κατανομής της επιμεταλωθείσας οστικής μάζας
στο δίκτυο των οστικών δοκίδων και σχετίζεται με τη
συνοχή τους και την αντοχή του οστού στις φορτίσεις
[4-6].
Σημαντικός ο ρόλος της εθνικής καταγωγής (χώρα
προέλευσης) των μεταναστών στη διαπίστωση χαμη-
λότερης τιμής οστικής πυκνότητας, συγκριτικά με το
γενικό πληθυσμό των χωρών φιλοξενίας τους [7,8].
Με τις χαμηλότερες τιμές της οστικής πυκνότητας
των ομάδων μεταναστών που μελετήθηκαν σχετίστη-
κε αριθμός παραγόντων όπως τα χαμηλά επίπεδα
οιστρογόνων ορού, ο χαμηλότερος δείκτης μάζας
σώματος, το χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, τη
μεγαλύτερη ηλικία κατά τη μετανάστευση και τα χα-
μηλότερα επίπεδα οιστρογόνων ορού, που είναι ανα-
γκαία για τη διατήρηση της οστικής μάζας [1,9].
Σχετικά με τη διάρκεια παραμονής (εγκατάστασης)
των μεταναστών στις χώρες φιλοξενίας αναφέρθηκε
συσχέτιση των υψηλότερων τιμών της οστικής τους
πυκνότητας με τη μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής
στις χώρες φιλοξενίας, όχι ωστόσο στο σύνολο των
μελετών [2,3,10,11]. Στη μελέτη των Q Wang και συν-
1996 οι οποίοι μέτρησαν την οστική πυκνότητα (ολι-
κή, του κορμού και της κνήμης) με τη χρήση DEXA,
73 υγιών προεμμηνοπαυσιακών γυναικών (ηλικίας
35±8 ετών) και 69 ανδρών (ηλικίας 40±12 ετών) που
μετανάστευσαν από τη Νότια Κίνα στη Δανία προ
2 μηνών ως προ 36 ετών. Η ίδια μέτρηση έγινε και
σε ομάδα 51 λευκού χρώματος δέρματος προεμμη-
νοπαυσιακών γυναικών που γεννήθηκαν στη Δανία
(ηλικίας 36±6 ετών). Οι τιμές της οστικής πυκνότη-
τας σχετίστηκαν θετικά με τον αριθμό ετών από την
εγκατάσταση των μεταναστριών στη Δανία, μόνο στις
μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες μετανάστριες. Μετά
τη διόρθωση σχετικά με την ηλικία, το ύψος και το
βάρος του σώματος, διαπιστώθηκαν χαμηλότερες τι-
μές οστικής μάζας σε όλες τις θέσεις μέτρησης στις
μετανάστριες με διάρκεια παραμονής στη Δανία ≤12
ετών (p < 0,05), συγκριτικά με τις προεμμηνοπαυσι-
ακές γυναίκες από τη Δανία. Αυτό δε διαπιστώθηκε
ωστόσο στις μετανάστριες με διάρκεια παραμονής
στη Δανία >12 ετών [11].
Σε ομάδες μεταναστών συγκριτικά με ομάδες πλη-
θυσμού των χωρών φιλοξενίας, αναφέρθηκε αυξη-
μένος κίνδυνος οστεοπορωτικών καταγμάτων, όχι
ωστόσο στο σύνολο των μελετών [12-14].
• Ανάγκη να αναφερθεί ότι η εκτίμηση του κινδύνου
οστεοπορωτικών καταγμάτων στους μετανάστες
είναι μάλλον ακριβέστερη όταν γίνεται με τη χρήση
του εργαλείου FRAX [(Fracture Risk Assessment
Tool) score] [15].
Επίπεδα βιταμίνης D σε ομάδες μεταναστών που
μελετήθηκαν
Αναφέρθηκαν χαμηλότερα επίπεδα ορού με υψη-
λότερο ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνης D σε ομά-
δες ανδρών και γυναικών μεταναστών, συγκριτικά με
άτομα ίδιου φύλου και παρόμοιας ηλικίας του γενι-
κού πληθυσμού των χωρών φιλοξενίας τους [16,17].
Οι Mark K Huntington και συν-2010 μελέτησαν 157

8. Ν. Γαλανόπουλος 82 Οστούν
μετανάστες στη Νότια Ντακόντα των ΗΠΑ μετρώντας
τα επίπεδα της 25(OH)D ορού το πρώτο ενιάμηνο του
2009 στο Falls Community Health Center. Στο 2%
των μεταναστών τα επίπεδα ήταν τόσο χαμηλά που
δεν ήταν δυνατό να ανιχνευτούν, στο 6% ήταν <15
ng/mL και στο 58% σε επίπεδα μέτριας ανεπάρκει-
ας (15-32 ng/mL). Μόνο στο 36% ήταν >32 ng/mL
(στο 1% μόνον >50 ng/mL), που θεωρήθηκαν ικα-
νοποιητικά για την υγεία των οστών [16]. Επίσης οι
M Z Erkal και συν-2006 μελέτησαν 994 υγιείς ενήλι-
κες κατοίκους αστικών κέντρων ηλικίας 16-69 ετών
(589 άνδρες και 405 γυναίκες) από τους οποίους οι
101 Γερμανοί, οι 327 Τούρκοι που διαμένουν στην
Τουρκία και 566 Τούρκοι μετανάστες στη Γερμανία.
Η μέση τιμή της 25(OH)D ορού εκτιμήθηκε στο 68,4
nmol/l στους Γερμανούς, στο 40,6 nmol/l στους
Τούρκους που διαμένουν στην Τουρκία και στο 38,1
nmol/l στους Τούρκους μετανάστες της Γερμανίας.
Διαπιστώθηκε ανεπάρκεια της βιταμίνης D [25(OH)D
<50 nmol/l] στο 75% των Τούρκων ανεξάρτητα από
το αν επρόκειτο για Τούρκους που διαμένουν στην
Τουρκία ή για Τούρκους μετανάστες στη Γερμανία
(σοβαρή ανεπάρκεια στο 8% και στο 6%, αντίστοι-
χα). Με τη χρήση λογιστικής ανάλυσης παλινδρόμη-
σης, στις γυναίκες από την Τουρκία (που διαμένουν
στην Τουρκία ή μετανάστριες στη Γερμανία) παρά-
γοντες κινδύνου για την ανεπάρκεια της βιταμίνης
D αποτέλεσαν ο μεγαλύτερος αριθμός των παιδιών
τους και η μεγαλύτερη κάλυψη της επιφάνειας του
σώματος από τα ενδύματα με σημαντική μείωση της
έκθεσης στον ήλιο και μείωση της σύνθεσης βιταμί-
νης D. Ανάγκη να αναφερθεί η ισχυρή συσχέτιση της
ανεπάρκειας της βιταμίνης D με την παρουσία γενι-
κευμένου οστικού και μυϊκού πόνου που οδήγησε
συχνά λαθεμένα στη διάγνωση της ινομυαλγίας [17].
Σε ομάδες μεταναστών αναφέρθηκε συσχέτιση
της ανεπάρκειας βιταμίνης D με την ανάπτυξη οστε-
οπόρωσης με αυξημένο ρυθμό οστικής απορρόφη-
σης, όπως διαπιστώθηκε με τη μέτρηση των βιοχημι-
κών δεικτών οστικού μεταβολισμού [18].
Αναφέρθηκε ότι το υψηλό ποσοστό ανεπάρκειας
βιταμίνης D στους μετανάστες σχετίζονταν με την
καθιστική ή χαμηλής φυσικής δραστηριότητας ζωή
συγκριτικά με τη ζωή με μέτρια ή υψηλή έντασης φυ-
σική δραστηριότητα [19]. Οι Kahlea Horton-French
και συν-2019 μελέτησαν 236 Αφρικανούς μετανά-
στες ηλικίας ≥18 ετών που διέμεναν στην Αυστρα-
λία (από τη βάση δεδομένων 2011-2013 Australian
Health Survey) και διαπίστωσαν ανεπάρκεια βιταμί-
νης D [με τη μέτρηση των επιπέδων 25(OH)D ορού]
σε ποσοστό 38% (στο 35% στους άνδρες και στο
37% στις γυναίκες). Το ποσοστό αυτό αυξάνονταν
κατά 2% το έτος και ήταν 1,6 φορές υψηλότερο
στους μετανάστες με καθιστική ή χαμηλής φυσικής
δραστηριότητας συγκριτικά με αυτούς με μέτριας ή
υψηλής έντασης φυσική δραστηριότητα [19].
Στους μετανάστες με αυξημένη συχνότητα ανεπάρ-
κειας (και γενικότερα χαμηλών επιπέδων) βιταμίνης D,
αυτή σχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο μυϊκής αδυνα-
μίας, πρώτιστα των χεριών (τη δύναμη λαβής) [20].
Επίσης αναφέρθηκε ότι οι μετανάστες συγκριτικά
με το γενικό πληθυσμό των χωρών φιλοξενίας εμ-
φανίζουν υψηλότερο ποσοστό Χρόνιων Παθήσεων
που σχετίζονταν με τα χαμηλότερα επίπεδα 25(OH)
D ορού [21].
Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D με την ανά-
πτυξη δευτεροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού
σχετίστηκαν με χαμηλή οστική πυκνότητα και αντοχή
των οστών στις φορτίσεις, που οδηγεί σε αυξημένο
κίνδυνο οστεοπόρωσης και οστεοπορωτικών καταγ-
μάτων [22].
Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι παρά το υψη-
λότερο ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνης D σε συνδυ-
ασμό με την ανάπτυξη δευτεροπαθούς υπερθυρεο-
ειδισμού στους μετανάστες συγκριτικά με το γενικό
πληθυσμό των χωρών φιλοξενίας τους, δε διαπιστώ-
θηκε πάντοτε συσχέτιση τους με τις χαμηλότερες τι-
μές της οστικής πυκνότητας [23].
Ανάγκη να επισημανθεί επίσης ότι παρά τη δια-
πίστωση υψηλού ποσοστού ανεπάρκειας βιταμίνης
D σε ομάδες μεταναστών που μελετήθηκαν, δε δι-
απιστώθηκε υψηλό ποσοστό ανάπτυξης δευτερο-
παθούς υπερπαραθυρεοειδισμού (υψηλά επίπεδα
παραθορμόνης ορού) ή συσχέτισή τους με χαμηλή
οστική πυκνότητα [24].
Σημαντικός ο ρόλος της εθνικής καταγωγής
(χώρα προέλευσης) των μεταναστών σχετικά με τη
διαπίστωση χαμηλότερων επιπέδων βιταμίνης D που
σχετίστηκαν με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης δευτε-
ροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού και χαμηλότερη
τιμής οστικής πυκνότητας, συγκριτικά με το γενικό
πληθυσμό των χωρών φιλοξενίας τους [8]. Οι Md
Zahirul Islam και συν-2012 μελέτησαν 143 υγιείς
προεμμηνοπαυσιακές μετανάστριες ηλικίας 20-48
ετών (34 από το Μπαγκλαντές και 48 από τη Σομα-
λία) και 16 υγιείς γυναίκες Φινλανδές παρόμοιας
ηλικίας, μετρώντας τα επίπεδα 25OHD και παραθορ-
μόνης ορού και την οστική πυκνότητα με τη χρήση

9. ?υ???? ?ή?? ??? ηςαςη?? δ????αοιτ & υη ?η??οήυ?ητ ??? ςσώυ?χεητ Οστούν 83
περιφερικής ποσοτικής υπολογιστικής τομογραφίας
στο αντιβράχιο. Διαπιστώθηκε υψηλό επίπεδο ανε-
πάρκειας βιταμίνης D [25(OH)D ορού < 50 nmol/l]
που εκτιμήθηκε στο 89,6% των μεταναστών από τη
Σομαλία καθώς και υψηλά επίπεδα παραθορμόνης
ορού (>65 ng/l) στο 79,1% των μεταναστών (δηλα-
δή με την ανάπτυξη δευτεροπαθούς υπερπαραθυ-
ρεοειδισμού) από τη Σομαλία (συγκριτικά με το 16%
των Φιλανδών γυναικών). Τα χαμηλότερα επίπεδα
25(OH)D ορού σχετίζονταν με τα υψηλότερα επίπε-
δα παραθορμόνης ορού (r – 0,49 με P < 0,001). Επί-
σης στις μετανάστριες από τη Σομαλία διαπιστώθηκε
χαμηλότερη οστική πυκνότητα (P < 0,001). Δηλαδή
στις μετανάστριες από τη Σομαλία διαπιστώθηκαν
χαμηλότερα επίπεδα 25OHD ορού και υψηλότερα
επίπεδα παραθορμόνης ορού σε συνδυασμό με χα-
μηλότερη οστική πυκνότητα [8].
Αναφέρθηκε επίσης συσχέτιση των χαμηλών επι-
πέδων 25(OH)D ορού με αυξημένο ποσοστό του
άγχους των μεταναστών που μελετήθηκαν [25]. Οι
Lena E Granlund και συν-2020 μελέτησαν ομάδα
μεταναστών από 9 Αφρικανικές χώρες ή της Μέσης
Ανατολής ηλικίας 25-65 ετών στη Σουηδία που συνέ-
κριναν με ομάδα μαρτύρων 195 παρόμοιας ηλικίας
από το γενικό πληθυσμό. Στο 71% των μεταναστών
τα επίπεδα 25(OH)D μετρήθηκαν < 50 nmol/L και
στο 11% < 25 nmol/L. Διαπίστωσαν υψηλό ποσο-
στό (32,7%) στην ομάδα των μεταναστριών (σε αξι-
ολόγηση με Hospital Anxiety and Depression scale
που σχετίζονταν με τα χαμηλότερα επίπεδα 25(OH)
D ορού [25(OH)D ≤ 49 nmol/L έναντι 25(OH)D ≥ 50
nmol/L με P = 0,012], ακόμη και μετά την εκτίμηση
της επίδρασης της ηλικίας, των κοινωνικοοικονομι-
κών παραγόντων, του σωματικού βάρους και της δι-
απίστωσης χρόνιων παθήσεων [25].
• Ανάγκη αποκάλυψης έλλειψης ή ανεπάρκειας της
βιταμίνης D σε μετανάστριες μητέρες και σε παι-
διά/εφήβους μετανάστες και διόρθωσή της.
Αντιμετώπιση της ανεπάρκειας βιταμίνης D των
μεταναστών
Η αντιμετώπιση της ανεπάρκειας βιταμίνης D
στους μετανάστες αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία
που απαιτεί:
(α) αρχικά την πρώιμη αποκάλυψη και εκτίμησή της
με τη μέτρηση των επιπέδων της στον ορό τους
και στη συνέχεια,
(β) την παρέμβαση σχετικά με τους παράγοντες που
έχουν να κάνουν με τη δίαιτα, τη φυσική δραστη-
ριότητα, τις συνήθειες ζωής όπως το κάπνισμα και
τη κατάχρηση αλκοόλ καθώς και την αντιμετώπιση
καταστάσεων (όπως η πρώιμη εμμηνόπαυση), τη
χορήγηση φαρμάκων και παθήσεων που σχετίζο-
νται με χαμηλή οστική πυκνότητα, κ.ά. καθώς και
(γ) την ανάγκη χορήγησης συμπληρωμάτων βιτα-
μίνης D στους μετανάστες με χαμηλά επίπεδα
25(OH)D ορού.
Σε μετανάστες με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D
αναφέρθηκε θετική συσχέτισή τους με την αυξημένη
συχνότητα καπνίσματος και κατανάλωσης αλκοόλ,
αλλά αρνητική τους συσχέτιση με την αυξημένη φυ-
σική δραστηριότητα και την υψηλή κατανάλωση ψα-
ριών και γαλακτοκομικών προϊόντων εμπλουτισμένα
σε βιταμίνη D [26-28]. Στη συστηματική ανασκόπηση
του Chandra Sekhar Devulapalli-2024 στη Νορβηγία
(στις βάσεις δεδομένων PubMed, Google Scholar
και Scopus databases τη χρονική περίοδο μεταξύ
Ιανουαρίου 2009 και Ιουλίου 2020 με την επιλογή
6 μελετών σύγκρισης παιδιών/εφήβων ηλικίας ως
18 ετών, από τη Νορβηγία και παιδιών/εφήβων με-
ταναστών από χώρες μη-δυτικές) διαπίστωσαν στην
πλειονότητα των μελετών ικανοποιητικά επίπεδα
25(OH)D ορού ≥50 nmol/L σε αμφότερες τις ομάδες
παιδιών χωρίς σημαντική μεταξύ τους διαφορά. Σε
μία μελέτη ανεπαρκή επίπεδα (25(OH)D ορού ≤25
nmol/L) διαπιστώθηκε σε ποσοστό 21% των παιδιών
σε αμφότερες τις ομάδες παιδιών/εφήβων χωρίς ση-
μαντική μεταξύ τους διαφορά. Σε άλλες μελέτες δια-
πιστώθηκαν τα ανεπαρκή αυτά επίπεδα στο 47% των
παιδιών στη Νορβηγία μεταναστών από μη-δυτικές
χώρες. Οι ερευνητές τόνισαν την ανάγκη διάγνωσης
της έλλειψης ή ανεπάρκειας βιταμίνης D σε παιδιά
και εφήβους γηγενείς και μεταναστών και χορήγη-
σης συμπληρώματός της όταν απαιτείται [28]. Ανάγκη
λοιπόν σύστασης για επαρκή πρόσληψη βιταμίνης D
από τη δίαιτα και συμμετοχή σε έντονη άσκηση.
Η μεγαλύτερη κατανάλωση γάλακτος σχετίστηκε
με την υψηλότερη τιμή της οστικής πυκνότητας των
μεταναστών που μελετήθηκαν [29].
Η χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης D στη δο-
σολογία των 100.000 IU/μήνα πλεονεκτεί της δοσο-
λογίας των 50.000 IU/μήνα σχετικά με την αύξηση
των επιπέδων της σε ικανοποιητικά για την υγεία των
οστών επίπεδα [30].
• Οι H Mazahery και συν-2015 μελέτησαν τα επίπε-
δα 25(OH)D ορού σε μετανάστριες από χώρες της

10. Ν. Γαλανόπουλος 84 Οστούν
Μέσης Ανατολής που ζούσαν στη Νέα Ζηλανδία.
Η μελέτη διακρίθηκε στο Τμήμα-Ι που συμμετείχαν
43 μετανάστριες ηλικίας ≥20 ετών και μελετήθη-
καν το Χειμώνα και στο Τμήμα ΙΙ που συμμετείχαν
62 μετανάστριες ηλικίας 20-50 ετών και υποβλήθη-
καν στη χορήγηση 50.000, 100.000 IU συμπληρώ-
ματος βιταμίνης D το μήνα ή εικονικού φαρμάκου
(μηνιαίως), για ένα εξάμηνο. Το σύνολο των με-
ταναστριών που συμμετείχαν στο Τμήμα Ι και στο
60% αυτών στο Τμήμα ΙΙ είχαν χαμηλά επίπεδα
25(OH)D ορού [25(OH)D<50 nmol/l]. Τα επίπεδα
αυτά ήταν υψηλότερα στις μετανάστριες που πή-
ραν συμπλήρωμα της βιταμίνης D συγκριτικά με
αυτές που πήραν εικονικό φάρμακο (P = 0,001).
Στις μετανάστριες που πήραν συμπλήρωμα της βι-
ταμίνης D μόνο το 32% αυτών που πήραν 50.000
IU και το 67% αυτών που πήραν 100.000 IU το
μήνα, μετά την εξάμηνη χορήγηση είχαν επίπεδα
25(OH)D≥75 nmol/l, δηλαδή η αύξηση των επιπέ-
δων αυτών ήταν δοσοεξαρτώμενη [30].
Σε μετανάστες με ανεπάρκεια βιταμίνης D η χορή-
γηση συμπληρώματός της οδήγησε σε αύξηση των
επιπέδων 25(OH)D ορού που οδήγησε σε μείωση
των επιπέδων της άθικτης παραθορμόνης ορού με
την αποφυγή έτσι της ανάπτυξης δευτεροπαθούς
υπερπαραθυρεοειδισμού, χωρίς ωστόσο σημαντική
επίδρασή της στα επίπεδα των βιοχημικών δεικτών
του οστικού μεταβολισμού [οστικής εναλλαγής (bone
turnover markers)] καθώς και στις τιμές της οστικής
πυκνότητας [31].
Σε ομάδες μεταναστών που μελετήθηκαν η μη-χρή-
ση συμπληρωμάτων βιταμίνης D καθώς και η χαμη-
λότερη έκθεση στο ηλιακό φως σχετίζονταν με τα χα-
μηλότερα (<50nmol/L) επίπεδα βιταμίνης D ορού [32].
Σχετικά με τα επίπεδα της βιταμίνης D στην κύηση
των μεταναστριών:
Σε ομάδες μεταναστριών που μελετήθηκαν ανα-
φέρθηκαν χαμηλά επίπεδα 25(OH)D ορού στη διάρ-
κεια του τοκετού και τη χρονική περίοδο 6-12 μηνών
μετά από αυτόν, χωρίς ωστόσο συσχέτισή τους με
την οστική πυκνότητα [33,34].
• Οι I Dahlman και συν-2013 μελέτησαν 41 μετανά-
στριες που διέμεναν στη Σουηδία που συνέκριναν
με 19 παρόμοιας ηλικίας Σουηδέζες μετρώντας
τα επίπεδα της 25(OH)D και της παραθορμόνης
ορού τη 12
η
εβδομάδα της κύησης καθώς 6-12
μήνες μετά τον τοκετό. Εκτίμησαν επίσης την οστι-
κή πυκνότητα με τη χρήση DEXA στο ισχίο και την
ΟΜΣΣ και με περιφερική ποσοτική υπολογιστική
τομογραφία [peripheral quantitative computed
tomography (pQCT)] στην κερκίδα και την κνήμη
6-12 μήνες μετά τον τοκετό. Διαπιστώθηκε σημα-
ντικά χαμηλότερη τιμή 25(OH)D ορού τόσο τη 12
η

εβδομάδα της κύησης (p < 0,001) όσο και 6-12 μή-
νες μετά τον τοκετό ((p = 0,003). Δε διαπιστώθηκε
ωστόσο διαφορά μεταξύ μεταναστριών και Σουη-
δέζων σχετικά με την οστική πυκνότητα (με αμφό-
τερες τις μεθόδους μέτρησης) καθώς και σημαντι-
κή συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων 25(OH)D ορού
και των μετρήσεων της οστικής πυκνότητας [33].
• Οι Bianca Arrhenius και συν-2024 στην Φινλαν-
δία μελέτησαν 985 μετανάστριες μητέρες και 542
μητέρες Φιλανδές (ομάδα μαρτύρων) στις οποίες
είχαν μετρηθεί τα επίπεδα της βιταμίνης D ορού
στη διάρκεια της αρχικής περιόδου μιας κύησης.
Διαπιστώθηκε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα συ-
γκριτικά με την ομάδα μαρτύρων [25-25,4 έναντι
42,3 nmol/L, με adjusted OR 18,94 (95% CI 11,47-
31,25) και p < 0,001] [34].
Σχετικά με τους πρόσφυγες
Θα γίνει αρχικά αναφορά στο ποσοστό χαμηλών
επιπέδων βιταμίνης D ορού με την ανάπτυξη ανε-
πάρκειας ή έλλειψή της καθώς και στο συνδυασμό
χαμηλών επιπέδων βιταμίνης D ορού και χαμηλής
οστικής πυκνότητας, των ομάδων των προσφύγων
που μελετήθηκαν.
Σε ομάδες προσφύγων που μελετήθηκαν αναφέρ-
θηκε υψηλό ποσοστό (σε μερικές μελέτες σχεδόν στο
σύνολο των προσφύγων) χαμηλών τιμών 25-υδροξυ-
βιταμίνης D [25(OH)D] ορού με την ανάπτυξη ανεπάρ-
κειας ή έλλειψης της βιταμίνης D [37-54].
Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D σχετίστηκε με το
φύλο, την ηλικία, τις χώρες προέλευσης των προ-
σφύγων και άλλες καταστάσεις όπως η διατροφή/
συνήθειες διατροφής καθώς και το ντύσιμο (κάλυψη
μεγάλης επιφάνειας του σώματος) όπως και η παρα-
μονή σε καταφύγια, καταστάσεις με αποφυγή έτσι
της έκθεσης του δέρματος στο ηλιακό φως με απο-
τέλεσμα τη μη σύνθεση βιταμίνης D [36,43,45,46].
Σχετικά με πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Ελ-
λάδα αναφέρθηκε ότι οι μητέρες πρόσφυγες συ-
γκριτικά με τις Ελληνίδες μητέρες είχαν υψηλότερο
ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνης D, ανάπτυξης δευτε-
ροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού σε συνδυασμό
με ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνη D

11. ?υ???? ?ή?? ??? ηςαςη?? δ????αοιτ & υη ?η??οήυ?ητ ??? ςσώυ?χεητ Οστούν 85
σε νεογνά των προσφύγων μητέρων συγκριτικά με
τα νεογνά Ελληνίδων μητέρων.
• Οι Anna Liori και συν-2022 μελέτησαν 103 γυναί-
κες που είχαν κυοφορήσει μέσης ηλικίας 29,2±5,3
ετών, 51 πρόσφυγες [στην πλειονότητα (32 γυναί-
κες) από το Αφγανιστάν] και 52 Ελληνίδες. Όλα τα
νεογέννητα ήταν τελειόμηνα και υγιή. Δεν υπήρξε
διαφορά σχετικά με τη διάρκεια της κύησης των
μητέρων καθώς και το βάρος γέννησης, το ανά-
στημα και την περίμετρο του κεφαλιού των νεο-
γνών. Μετρήθηκαν το ασβέστιο, ο φωσφόρος, η
παραθορμόνη και η 25(OH)D στον ορό και το αίμα
της ομφαλικής φλέβας των μητέρων καθώς και
στον ορό των νεογνών. Οι γυναίκες πρόσφυγες
είχαν χαμηλότερα επίπεδα ασβεστίου, παραθορ-
μόνης και 25(OH)D ορού συγκριτικά με τις Ελληνί-
δες. Σχετικά με τα επίπεδα στο αίμα της ομφαλικής
φλέβας οι γυναίκες πρόσφυγες είχαν χαμηλότερα
επίπεδα ασβεστίου και 25(OH)D, υψηλότερα όμως
επίπεδα παραθορμόνης. Ανεπάρκεια βιταμίνης D
[25(OH)D ορού <30 nmol/L] διαπιστώθηκε σε ση-
μαντικά υψηλότερο ποσοστό στις γυναίκες πρό-
σφυγες [στο 92,2% των γυναικών προσφύγων και
στο 67,3% στις Ελληνίδες, (P   = 0,003)]. Επίσης
στις γυναίκες πρόσφυγες διαπιστώθηκε υψηλό-
τερο ποσοστό σοβαρής ανεπάρκειας βιταμίνης D
(<10 ng/mL στο 70,6% έναντι 19,2% των Ελληνί-
δων). Υψηλότερο στις γυναίκες πρόσφυγες ήταν
επίσης το ποσοστό δευτεροπαθούς υπερπαραθυ-
ρεοειδισμού. Η περίμετρος κεφαλιού σχετίζονταν
με τα υψηλότερα επίπεδα 25(OH)D της μητέρας
(r = 0,218 με P   = 0,027). Τα επίπεδα της 25(OH)D
ορού της μητέρας σχετίζονταν θετικά σημαντικά
με τα επίπεδά της (r  = 0,905 με P < 0,001) και τα
επίπεδα ασβεστίου σε δείγματα αίματος από την
ομφαλική φλέβα (r  = 0,335 με P   = 0,001) καθώς και
αρνητικά με τα επίπεδα της παραθορμόνης ορού
της μητέρας (r  = −0,422 με P < 0,001). Επίσης τα επί-
πεδα της 25(OH)D ορού σχετίζονταν με τα επίπεδα
ασβεστίου (r  = 0,361 με P < 0,001) και φωσφόρου
(r = 0,296 με P   = 0,002) σε δείγματα αίματος από
την ομφαλική φλέβα. Σχετικά με την ανεπάρκεια
της βιταμίνης D στα νεογνά, αυτή διαπιστώθηκε
στο 81,5% των νεογνών των μητέρων προσφύγων
και μόνο στο 3,8% των νεογνών των Ελληνίδων
μητέρων. Συνολικά οι μητέρες πρόσφυγες συγκρι-
τικά με τις Ελληνίδες μητέρες είχαν υψηλότερο
ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνης D και ανάπτυξης
δευτεροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού [55].
Αναφέρθηκε επίσης ανεπάρκεια βιταμίνης D με
την ανάπτυξη δευτεροπαθούς υπερπαραθυρεοειδι-
σμού σε παιδιά πρόσφυγες [53,55] καθώς και ανε-
πάρκεια βιταμίνης D σε πρόσφυγες με μη ικανοποι-
ητική διατροφή σχετίστηκε με ανεπάρκεια και άλλων
βιταμινών όπως με την ανάπτυξη αναιμίας (ανάγκη
πιθανόν χορήγησης φυλλικού οξέος, βιταμίνης Β12,
κ.ά.) [46,49].
Ιδιαίτερη σημασία έχει η συσχέτιση των χαμηλών
επιπέδων 25(OH)D ορού με την παρουσία μεταβολικού
συνδρόμου, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση της κα-
τάστασης υγείας των προσφύγων, λόγω πρώτιστα της
προσβολής του καρδιαγγειακού τους συστήματος [44].
Η χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης D στους
νέας άφιξης πρόσφυγες οδήγησε σε αύξηση των
επιπέδων 25(OH)D ορού με μείωση του ποσοστού
ανεπάρκειας ή έλλειψης βιταμίνης D [48,50].
Προτάθηκε η χορήγηση συμπληρώματος φυσικής
βιταμίνης D σε παιδιά πρόσφυγες ηλικίας >3 ετών αμέ-
σως μετά την άφιξή τους στη χώρα φιλοξενίας [39,53].
• Οι Olivia Fahrni και συν-2021 προτείνουν τη χορή-
γηση συμπληρώματος D 600 IU την ημέρα φυσι-
κής βιταμίνης για ένα τρίμηνο κατά τη άφιξη των
προσφυγόπουλων ηλικίας μεγαλύτερης των τριών
ετών και στη συνέχεια δυο δόσεων των 100.000
IU το χειμώνα χωρίς την ανάγκη μέτρησης των επι-
πέδων της, καθότι αυτό το θεραπευτικό σχήμα δε
δημιουργεί προβλήματα υπερβιταμίνωσης D [53].
• Συστήθηκε από τους Paul Z Benitez-Aguirre και
συν-2009 η ετήσια μέτρηση της 25(OH)D ορού και
η χορήγηση συμπληρώματος της βιταμίνης D. Με-
λέτησαν 91 πρόσφυγες (46% γυναίκες) από την
Αφρική που κατέφυγαν στο Σίδνεϋ της Αυστραλίας
μετρώντας τα επίπεδα 25(OH)D, παραθορμόνης,
ασβεστίου, φωσφόρου και αλκαλικής φωσφατά-
σης ορού το Σεπτέμβριο του 2006 (πρώτη μέτρη-
ση) και το Φεβρουάριο-Μάρτιο του 2007 (δεύτερη
μέτρηση). Μεταξύ των δυο αυτών μετρήσεων σε
όλους τους πρόσφυγες χορηγήθηκε υψηλή δόση
συμπληρώματος βιταμίνης D. Διαπιστώθηκε ανε-
πάρκεια βιταμίνης D κατά την πρώτη μέτρηση στο
σύνολο των προσφύγων, ενώ στη δεύτερη μέτρη-
ση σημαντική αύξηση των επιπέδων της 25(OH)D
(P < 0,001) σε συνδυασμό με μείωση των επιπέδων
παραθορμόνης και αλκαλικής φωσφατάσης ορού
(P < 0,05) ορού. Το 87% ωστόσο των προσφύ-
γων συνέχισαν να έχουν ανεπάρκεια βιταμίνης D.
Οι ερευνητές συνιστούν την ετήσια μέτρηση της
25(OH)D ορού και τη χορήγηση συμπληρώματος

12. Ν. Γαλανόπουλος 86 Οστούν
της βιταμίνης σε περιπτώσεις χαμηλών επιπέδων
της [39].
Η καθημερινή χορήγηση, σε περιπτώσεις που
αυτό είναι δύσκολο ή δεν μπορεί να ελεγχθεί αξιόπι-
στα, θα προσέφερε η χορήγηση μιας μεγάλης δόσης
συμπληρώματος βιταμίνης D [56].
• Στη μελέτη των Ushma Wadia και συν-2018 οι οποί-
οι μελέτησαν 151 νέας άφιξης παιδιά μετανάστες
ηλικίας ως 16 ετών (75 άρρενος και 83 θήλεος φύ-
λου) στη Δυτική Αυστραλία το σύνολο των οποίων
είχε χαμηλά επίπεδα 25(OH)D ορού. Τους διέκρι-
ναν τυχαιοποιημένα στην ομάδα που πήρε συμπλή-
ρωμα βιταμίνης D (Bio-Logical Vitamin D3 solution
5000 IU/mL) καθημερινά και στην ομάδα που πήρε
μια υψηλή δόση της (depot vitamin D therapy,
50.000 IU/mL vitamin D3 solution in olive oil) και
παρακολούθησαν ως 40 εβδομάδες με κλινικό και
βιοχημικό έλεγχο με μέτρηση της 25(OH)D, του
ασβεστίου και της αλκαλικής φωσφατάσης ορού
κάθε 8 εβδομάδες. Στα παιδιά με διατροφή πτωχή
σε ασβέστιο ή/και με χαμηλά επίπεδα ασβεστίου
ορού (<2,15 mmol/L) χορηγήθηκε συμπλήρωμα
ασβεστίου (200-600 mg στοιχειακού ασβεστίου
την ημέρα από του στόματος). Σε αμφότερες τις
ομάδες των παιδιών διαπιστώθηκε αποκατάσταση
των φυσιολογικών επιπέδων βιταμίνης D. Η ομάδα
της καθημερινής χορήγησης είχαν σημαντικά υψη-
λότερα επίπεδα και υψηλότερο επίπεδο με επίπεδα
>50 nmol/L ορού σε κάθε μέτρηση. Να σημειωθεί
ότι συμπτωματική υπερασβεστιαιμία διαπιστώθηκε
σε ένα παιδί της ομάδας της καθημερινής χορή-
γησης και σε κανένα της χορήγησης μιας υψηλής
δόσης. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα
ότι παρά τη διαπίστωση ότι πλεονεκτούσε η καθη-
μερινή χορήγηση, σε περιπτώσεις που αυτό είναι
δύσκολο ή δεν μπορεί να ελεγχθεί αξιόπιστα, θα
προσέφερε και η χορήγηση μιας μεγάλης δόσης
συμπληρώματος βιταμίνης D [56].
Ανάγκη να αναφερθεί ότι η χορήγηση υψηλής
δόσης βιταμίνης D όπως 600.000 IU βιταμίνης D2
[57], 60.000 IU βιταμίνης D3 μια φορά την εβδομά-
δα για 4-8 διαδοχικές εβδομάδες [58], 50.000 IU ως
300.000 IU σε 1-3 μηνιαίες δόσεις για 12 μήνες [59],
600.000 IU μια δόση έναντι 60.000 IU την εβδομάδα
για 8 μήνες [60], 45.000 IU την εβδομάδα για δυο μή-
νες [61], 100.000 IU δυο φορές το μήνα για 3 δόσεις
στη διάρκεια του χειμώνα [62], δε συνοδεύτηκε από
ανεπιθύμητες εκδηλώσεις όπως υπερασβεστιαιμία,
υπερασβεστιουρία ή νεφρολιθίαση.
Ιδιαίτερης σημασίας το ότι σε ομάδες γυναικών
και παιδιών μεταναστών και προσφύγων που μελετή-
θηκαν αναφέρθηκε ισχυρή συσχέτιση χαμηλής οστι-
κής πυκνότητας με την ανεπάρκεια βιταμίνης D που
σχετίστηκε με την χαμηλή πρόσληψη από τη δίαιτα
λόγω των διατροφικών συνθηκών των χωρών προ-
έλευσης και της έλλειψης χρημάτων για την αγορά
τροφίμων καθώς και τη χαμηλότερη σύνθεση από το
δέρμα λόγω μειωμένης διάρκειας έκθεσής του στον
ήλιο όπως λόγω της ενδυμασίας που καλύπτει την
μεγαλύτερη επιφάνειά του [51,52,63,64].
Σύνοψη
Σχετικά με τους μετανάστες
Σχετικά με οστική πυκνότητα
Σε ομάδες μεταναστών αμφοτέρων των φύλων
από διάφορες χώρες προέλευσης, αναφέρθηκε
μείωση των τιμών της οστικής μάζας/πυκνότητας με
αύξηση του κινδύνου οστεοπορωτικών καταγμάτων
καθώς και χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D [25(OH)
D ορού] συγκριτικά με του ίδιου φύλου και παρόμοι-
ας ηλικίας ατόμων του γηγενούς πληθυσμού των χω-
ρών φιλοξενίας τους.
Οι χαμηλότερες αυτές τιμές οστικής μάζας/πυ-
κνότητας σχετίστηκαν με αριθμό παραγόντων όπως
επιδημιολογικών παραμέτρων και σωματομετρικών
δεικτών (όπως του δείκτη μάζας σώματος καθώς
και της ηλικίας κατά τη μετανάστευση), τη διάρκεια
παραμονής στις χώρες φιλοξενίας, την κάλυψη της
επιφάνειας του σώματος από τα ενδύματα (για λό-
γους θρησκευτικούς, πολιτιστικούς, κ.ά.) με αποφυ-
γή της έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία απολύτως
απαραίτητης για τη σύνθεση της βιταμίνης D, τη δια-
τροφή, τη φυσική δραστηριότητα, τη διάρκεια διαμο-
νής εκτός χώρου κατοίκησης (για έκθεση στο ηλιακό
φως) καθώς και το επίπεδο εκπαίδευσης των μετα-
ναστών.
Σε ομάδες μεταναστών συγκριτικά με ομάδες πλη-
θυσμού των χωρών φιλοξενίας, αναφέρθηκε αυξη-
μένος κίνδυνος οστεοπορωτικών καταγμάτων, όχι
ωστόσο στο σύνολο των μελετών.
Επίπεδα βιταμίνης D σε ομάδες μεταναστών
Αναφέρθηκαν χαμηλότερα επίπεδα ορού με υψη-
λότερο ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνης D σε ομά-
δες ανδρών και γυναικών μεταναστών, συγκριτικά
με άτομα ίδιου φύλου και παρόμοιας ηλικίας του γε-
νικού πληθυσμού των χωρών φιλοξενίας τους. Ανα-

13. ?υ???? ?ή?? ??? ηςαςη?? δ????αοιτ & υη ?η??οήυ?ητ ??? ςσώυ?χεητ Οστούν 87
φέρθηκε επίσης συσχέτιση των χαμηλών επιπέδων
25(OH)D ορού με αυξημένο ποσοστό του άγχους
των μεταναστών που μελετήθηκαν.
Σε ομάδες μεταναστών που μελετήθηκαν η μη-
χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης D καθώς και η
χαμηλότερη έκθεση στο ηλιακό φως σχετίζονταν με
τα χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D ορού.
Αντιμετώπιση της ανεπάρκειας βιταμίνης D των μετα-
ναστών
Η χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης D στη δο-
σολογία των 100.000 IU/μήνα πλεονεκτεί της δοσο-
λογίας των 50.000 IU/μήνα σχετικά με την αύξηση
των επιπέδων της σε ικανοποιητικά για την υγεία των
οστών επίπεδα.
Σχετικά με τα επίπεδα της βιταμίνης D στην κύηση των
μεταναστριών
Σε ομάδες μεταναστριών που μελετήθηκαν ανα-
φέρθηκαν χαμηλά επίπεδα 25(OH)D ορού στη διάρ-
κεια του τοκετού και τη χρονική περίοδο 6-12 μηνών
μετά από αυτόν, χωρίς ωστόσο συσχέτισή τους με
την οστική πυκνότητα.
Σχετικά με τους πρόσφυγες
Αναφέρθηκε υψηλό ποσοστό (σε μερικές μελέτες
σχεδόν στο σύνολο των προσφύγων) χαμηλών τιμών
25-υδροξυ-βιταμίνης D [25(OH)D] ορού με την ανά-
πτυξη ανεπάρκειας ή έλλειψης της βιταμίνης D.
Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D σχετίστηκε με το
φύλο, την ηλικία, τις χώρες προέλευσης των προ-
σφύγων και άλλες καταστάσεις όπως η διατροφή/
συνήθειες διατροφής καθώς και το ντύσιμο (κάλυ-
ψη μεγάλης επιφάνειας του σώματος) όπως και η
παραμονή σε καταφύγια, καταστάσεις με αποφυγή
έτσι της έκθεσης του δέρματος στο ηλιακό φως με
αποτέλεσμα τη μη σύνθεση βιταμίνης D.
Σχετικά με πρόσφυγες στην Ελλάδα αναφέρθηκε
ότι οι μητέρες πρόσφυγες συγκριτικά με τις Ελληνί-
δες μητέρες είχαν υψηλότερο ποσοστό ανεπάρκειας
βιταμίνης D, ανάπτυξης δευτεροπαθούς υπερπα-
ραθυρεοειδισμού σε συνδυασμό με ιδιαίτερα υψη-
λό ποσοστό ανεπάρκειας βιταμίνη D σε νεογνά των
προσφύγων μητέρων συγκριτικά με τα νεογνά Ελλη-
νίδων μητέρων.
Η χορήγηση συμπληρώματος βιταμίνης D στους
νέας άφιξης πρόσφυγες οδήγησε σε αύξηση των
επιπέδων 25(OH)D ορού με μείωση του ποσοστού
ανεπάρκειας ή έλλειψης βιταμίνης D.
Προτάθηκε η χορήγηση συμπληρώματος φυσικής
βιταμίνης D σε παιδιά πρόσφυγες ηλικίας >3 ετών
αμέσως μετά την άφιξή τους στη χώρα φιλοξενίας
Η καθημερινή χορήγηση, σε περιπτώσεις που
αυτό είναι δύσκολο ή δεν μπορεί να ελεγχθεί αξιόπι-
στα, θα προσέφερε η χορήγηση μιας μεγάλης δόσης
συμπληρώματος βιταμίνης D.
Η χορήγηση υψηλής δόσης βιταμίνης D όπως
600.000 IU βιταμίνης D2, 60.000 IU βιταμίνης D3 μια
φορά την εβδομάδα για 4-8 διαδοχικές εβδομάδες,
50.000 IU ως 300.000 IU σε 1-3 μηνιαίες δόσεις για
12 μήνες, 600.000 IU μια δόση έναντι 60.000 IU την
εβδομάδα για 8 μήνες, 45.000 IU την εβδομάδα για
δυο μήνες, 100.000 IU δυο φορές το μήνα για 3 δό-
σεις στη διάρκεια του χειμώνα, δε συνοδεύτηκε από
ανεπιθύμητες εκδηλώσεις όπως υπερασβεστιαιμία,
υπερασβεστιουρία ή νεφρολιθίαση.
Ιδιαίτερης σημασίας το ότι σε ομάδες γυναικών
και παιδιών μεταναστών και προσφύγων που μελετή-
θηκαν αναφέρθηκε ισχυρή συσχέτιση χαμηλής οστι-
κής πυκνότητας με την ανεπάρκεια βιταμίνης D που
σχετίστηκε με την χαμηλή πρόσληψη από τη δίαιτα
λόγω των διατροφικών συνθηκών των χωρών προ-
έλευσης και της έλλειψης χρημάτων για την αγορά
τροφίμων καθώς και τη χαμηλότερη σύνθεση από το
δέρμα λόγω μειωμένης διάρκειας έκθεσής του στον
ήλιο όπως λόγω της ενδυμασίας που καλύπτει την
μεγαλύτερη επιφάνειά του.
Αλληλογραφία
Νικόλαος Γαλανόπουλος
E-mail: [email protected]
Correspondence
Nikolaos Galanopoulos
E-mail: [email protected]

14. Ν. Γαλανόπουλος 88 Οστούν
Βιβλιογραφία
1. Diane S Lauderdale, Victoria Kuohung, Suey-
Lee Chang, Marshall H Chin. Identifying older
Chinese immigrants at high risk for osteoporosis.
J Gen Intern Med. 2003 Jul;18(7):508-15. doi:
10.1046/j.1525-1497.2003.20331.x.
2. M D Walker, R Babbar, A Opotowsky, D J
McMahon, G Liu, J P Bilezikian. Determinants
of bone mineral density in Chinese-American
women. Osteoporos Int. 2007 Apr;18(4):471-8.
doi: 10.1007/s00198-006-0258-z.
3. Taye Demeke, Gamal Abd El-Gawad, Amra
Osmancevic, Martin Gillstedt, Kerstin Landin-
Wilhelmsen. Lower bone mineral density in
Somali women living in Sweden compared
with African-Americans. Arch Osteoporos.
2015;10(1):208. doi: 10.1007/s11657-015-
0208-5.
4. M A Marquez, L J Melton 3
rd
, J M Muhs, et al.
Bone density in an immigrant population from
Southeast Asia. Osteoporos Int. 2001;12(7):595-
604. doi: 10.1007/s001980170083.
5. G Mehta, P Taylor, G Petley, E Dennison, C
Cooper, K Walker-Bone. Bone mineral status
in immigrant Indo-Asian women. QJM. 2004
Feb;97(2):95-9. doi: 10.1093/qjmed/hch017.
6. Kari Alver, Haakon E Meyer, Jan A Falch, Anne
Johanne Søgaard. Bone mineral density in ethnic
Norwegians and Pakistani immigrants living in
Oslo-The Oslo Health Study. Osteoporos Int.
2005 Jun;16(6):623-30. doi: 10.1007/s00198-
004-1722-2.
7. Rajeev K Babbar, Anuj B Handa, Chung-man Lo,
et al. Bone health of immigrant Chinese women
living in New York City. J Community Health.
2006 Feb;31(1):7-23. doi: 10.1007/s10900-005-
8186-y.
8. Md Zahirul Islam, Heli T Viljakainen, Merja U
M Kärkkäinen, et al. Prevalence of vitamin D
deficiency and secondary hyperparathyroidism
during winter in pre-menopausal Bangladeshi
and Somali immigrant and ethnic Finnish
women: associations with forearm bone mineral
density. Br J Nutr. 2012 Jan;107(2):277-83. doi:
10.1017/S0007114511002893.
9. L J Melton 3
rd
, M A Marquez, L K McCready,
et al. Trabecular bone deficits among
Vietnamese immigrants. Osteoporos Int. 2011
May;22(5):1627-31. doi: 10.1007/s00198-010-
1351-x.
10. Gordon Gong, Gleb Haynatzki, Vera Haynatzka,
et al. Bone mineral density of recent African
immigrants in the United States. J Natl Med
Assoc. 2006 May;98(5):746-52
11. Q Wang, P Ravn, S Wang, et al. Bone mineral
density in immigrants from southern China
to Denmark. A cross-sectional study. Eur
J Endocrinol. 1996 Feb;134(2):163-7. doi:
10.1530/eje.0.1340163.
12. H Johansson, A Odén, M Lorentzon, E
McCloskey, et al. Is the Swedish FRAX
model appropriate for Swedish immigrants?
Osteoporos Int. 2015 Nov;26(11):2617-22. doi:
10.1007/s00198-015-3180-4.
13. P D Ross, S Fujiwara, C Huang, et al. Vertebral
fracture prevalence in women in Hiroshima
compared to Caucasians or Japanese in the
US. Int J Epidemiol. 1995 Dec;24(6):1171-7.
doi: 10.1093/ije/24.6.1171.
14. C Rogmark, I Sernbo, O Johnell, J A Nilsson.
Incidence of hip fractures in Malmö,
Sweden, 1992-1995. A trend-break. Acta
Orthop Scand. 1999 Feb;70(1):19-22. doi:
10.3109/17453679909000950.
15. Eugene V McCloskey, Nicholas C Harvey,
Helena Johansson, John A Kanis. FRAX updates
2016. Curr Opin Rheumatol. 2016 Jul;28(4):433-
41. doi: 10.1097/BOR.0000000000000304.
16. Mark K Huntington, Charles W Shafer, Rick
Pudwill, LouAnn Boer, Judy Kendall. Prevalence
of vitamin D deficiency among immigrants to
South Dakota. S D Med. 2010 Feb;63(2):51-5.
17. M Z Erkal, J Wilde, Y Bilgin, et al. High
prevalence of vitamin D deficiency, secondary
hyperparathyroidism and generalized bone pain
in Turkish immigrants in Germany: identification
of risk factors. Osteoporos Int. 2006;17(8):1133-
40. doi: 10.1007/s00198-006-0069-2.
18. Yasemin Tastan, Peter Herbert Kann, Hans-
Rudolf Tinneberg, et al. Low bone mineral
density and vitamin d deficiency correlated
with genetics and other bone markers in
female Turkish immigrants in Germany. Clin
Rheumatol. 2016 Nov;35(11):2789-2795. doi:
10.1007/s10067-016-3237-6.
19. Kahlea Horton-French, Eleanor Dunlop, Robyn
M Lucas, et al. Prevalence and Predictors of

15. ?υ???? ?ή?? ??? ηςαςη?? δ????αοιτ & υη ?η??οήυ?ητ ??? ςσώυ?χεητ Οστούν 89
Vitamin D Deficiency among African Immigrants
Living in Australia. Int J Environ Res Public
Health. 2019 Aug 10;16(16):2855. doi: 10.3390/
ijerph16162855.
20. Lena Granlund, Margareta Norberg, Anna
Ramnemark, et al. Vitamin D is associated with
lower limb muscle strength and grip strength in
Middle Eastern- and African-born immigrants
in Sweden. Nutr Res. 2018 Nov:59:29-35. doi:
10.1016/j.nutres.2018.07.009.
21. Said Yousef, Ian Colman, Manny
Papadimitropoulos, et al. Vitamin D and Chronic
Diseases among First-Generation Immigrants:
A Large-Scale Study Using Canadian Health
Measures Survey (CHMS) Data. Nutrients. 2022
Apr 22;14(9):1760. doi: 10.3390/nu14091760.
22. Md Zahirul Islam, Heli T Viljakainen, Merja U
M Kärkkäinen, et al. Prevalence of vitamin D
deficiency and secondary hyperparathyroidism
during winter in pre-menopausal Bangladeshi
and Somali immigrant and ethnic Finnish
women: associations with forearm bone mineral
density. Br J Nutr. 2012 Jan;107(2):277-83. doi:
10.1017/S0007114511002893.
23. Haakon E Meyer, Jan A Falch, Anne Johanne
Søgaard, Egil Haug. Vitamin D deficiency
and secondary hyperparathyroidism and the
association with bone mineral density in persons
with Pakistani and Norwegian background
living in Oslo, Norway, The Oslo Health Study.
Bone. 2004 Aug;35(2):412-7. doi: 10.1016/j.
bone.2004.04.003.
24. Caroline K Thoreson, Stephanie T Chung,
Madia Ricks, et al. Biochemical and clinical
deficiency is uncommon in African immigrants
despite a high prevalence of low vitamin D: the
Africans in America study. Osteoporos Int. 2015
Nov;26(11):2607-2615. doi: 10.1007/s00198-
015-3169-z.
25. Lena E Granlund, Anna K Ramnemark, Christer
Andersson, et al. Vitamin D status was not
associated with anxiety, depression, or health-
related quality of life in Middle Eastern and
African-born immigrants in Sweden. Nutr
Res. 2020 Mar:75:109-118. doi: 10.1016/j.
nutres.2020.02.006.
26. Folasade A Adebayo, Suvi T Itkonen, Eero Lilja,
et al. Prevalence and determinants of vitamin
D deficiency and insufficiency among three
immigrant groups in Finland: evidence from a
population-based study using standardised
25-hydroxyvitamin D data. Public Health Nutr.
2020 May;23(7):1254-1265. doi: 10.1017/
S1368980019004312.
27. K Brock, R Cant, L Clemson, R S Mason, D R
Fraser. Effects of diet and exercise on plasma
vitamin D (25(OH)D) levels in Vietnamese
immigrant elderly in Sydney, Australia. J Steroid
Biochem Mol Biol. 2007 Mar;103(3-5):786-92.
doi: 10.1016/j.jsbmb.2006.12.048.
28. Chandra Sekhar Devulapalli. Vitamin D
concentrations were often insufficient among
native Norwegian adolescents and children
with a non-Western immigrant background.
Acta Paediatr. 2024 Mar;113(3):411-416. doi:
10.1111/apa.17078.
29. Gordon Gong, Gleb Haynatzki, Vera Haynatzka,
et al. Bone mineral density of recent African
immigrants in the United States. J Natl Med
Assoc. 2006 May;98(5):746-52.
30. H Mazahery, W Stonehouse, P R von Hurst.
The effect of monthly 50,000 IU or 100,000 IU
vitamin D supplements on vitamin D status in
premenopausal Middle Eastern women living in
Auckland. Eur J Clin Nutr. 2015 Mar;69(3):367-
72. doi: 10.1038/ejcn.2014.264.
31. Rikke Andersen, Christian Mølgaard, Lene
T Skovgaard, et al. Effect of vitamin D
supplementation on bone and vitamin D status
among Pakistani immigrants in Denmark: a
randomised double-blinded placebo-controlled
intervention study. Br J Nutr. 2008 Jul;100(1):197-
207. doi: 10.1017/S000711450789430X.
32. Ping Wai Man, Wenzhi Lin, Irene M van der Meer,
et al. Vitamin D status in the Chinese population
in the Netherlands: The DRAGON study. J
Steroid Biochem Mol Biol. 2016 Nov:164:194-
198. doi: 10.1016/j.jsbmb.2015.12.004.
33. I Dahlman, P Gerdhem, I Bergström. Vitamin
D status and bone health in immigrant versus
Swedish women during pregnancy and the
post-partum period. J Musculoskelet Neuronal
Interact. 2013 Dec;13(4):464-9.
34. Bianca Arrhenius, Heljä-Marja Surcel,
Susanna Hinkka Yli-Salomäki, et al. Vitamin
D levels of pregnant immigrant women and
developmental disorders of language, learning
and coordination in offspring. PLoS One. 2024

16. Ν. Γαλανόπουλος 90 Οστούν
Feb 29;19(2):e0299808. doi: 10.1371/journal.
pone.0299808.
35. Feras Al Masri, Mattea Müller, Dorothee
Straka, Andreas Hahn, Jan Philipp Schuchardt.
Nutritional and health status of adult Syrian
refugees in the early years of asylum in
Germany: a cross-sectional pilot study. BMC
Public Health. 2022 Nov 29;22(1):2217. doi:
10.1186/s12889-022-14684-7.
36. Michael Aucoin, Rob Weaver, Roger Thomas,
Lanice Jones. Vitamin D status of refugees
arriving in Canada: findings from the Calgary
Refugee Health Program. Can Fam Physician.
2013 Apr;59(4):e188-94.
37. L G De Filippis, I Trombetta, T Novella, M
Alampi. Vitamin D deficiency in refugees in Italy.
Reumatismo. 2017 Sep 21;69(3):101-104. doi:
10.4081/reumatismo.2017.991.
38. Choisung C Ngo, Christine Maidment, Lisa
Atkins, Sandy Eagar, Mitchell M Smith. Blood
screen findings in a 2-year cohort of newly
arrived refugees to Sydney, Australia. Public
Health Res Pract. 2018 Mar 15;28(1):2811804.
doi: 10.17061/phrp2811804.
39. Paul Z Benitez-Aguirre, Nicholas J Wood,
Cornelis Biesheuvel, Conrad Moreira, Craig
F Munns. The natural history of vitamin D
deficiency in African refugees living in Sydney.
Med J Aust. 2009 Apr 20;190(8):426-8. doi:
10.5694/j.1326-5377.2009.tb02490.x.
40. Vanessa Johnston, Le Smith, Heather
Roydhouse. The health of newly arrived
refugees to the Top End of Australia: results of
a clinical audit at the Darwin Refugee Health
Service. Aust J Prim Health. 2012;18(3):242-7.
doi: 10.1071/PY11065.
41. Khadijah Taseen, Geneviève Beaulieu. Vitamin
D levels and influencing predictors in refugee
children in Sherbrooke (Quebec), Canada.
Paediatr Child Health. 2017 Sep;22(6):307-311.
doi: 10.1093/pch/pxx092.
42. Andre Mn Renzaho, Caryl Nowson, Ambi Kaur,
Jennifer A Halliday, David Fong, Janina Desilva.
Prevalence of vitamin D insufficiency and risk
factors for type 2 diabetes and cardiovascular
disease among African migrant and refugee
adults in Melbourne: a pilot study. Asia Pac J
Clin Nutr. 2011;20(3):397-403.
43. Mohamud Sheikh, Shu Wang, Abhijit Pal, C
Raina MacIntyre, Nicholas Wood, Hasantha
Gunesekera. Vitamin D deficiency in refugee
children from conflict zones. J Immigr Minor
Health. 2011 Feb;13(1):87-93. doi: 10.1007/
s10903-010-9325-9.
44. Kyeong Jin Kim, Yoon Jung Kim, Sun Hwa
Kim, et al. Vitamin D status and associated
metabolic risk factors among North Korean
refugees in South Korea: a cross-sectional
study. BMJ Open. 2015 Nov 30;5(11):e009140.
doi: 10.1136/bmjopen-2015-009140.
45. H D Wishart, A M F Reeve, C C Grant. Vitamin D
deficiency in a multinational refugee population.
Intern Med J. 2007 Dec;37(12):792-7. doi:
10.1111/j.1445-5994.2007.01385.x.
46. Anum Saeedullah, Muhammad Shabir Khan,
Simon C Andrews, et al. Nutritional Status
of Adolescent Afghan Refugees Living in
Peshawar, Pakistan. Nutrients. 2021 Aug
31;13(9):3072. doi: 10.3390/nu13093072.
47. Ase R Eggemoen, Kirsten V Knutsen, Ingvild
Dalen, Anne K Jenum. Vitamin D status in
recently arrived immigrants from Africa and
Asia: a cross-sectional study from Norway of
children, adolescents and adults. BMJ Open.
2013 Oct 23;3(10):e003293. doi: 10.1136/
bmjopen-2013-003293.
48. Annette A M Stellinga-Boelen, P Auke
Wiegersma, Huub Storm, Charles M A Bijleveld,
Henkjan J Verkade. Vitamin D levels in children
of asylum seekers in The Netherlands in relation
to season and dietary intake. Eur J Pediatr.
2007 Mar;166(3):201-6. doi: 10.1007/s00431-
006-0221-1.
49. Mathilde Horn Andersen, Alexandra Kruse,
Hanne Winther Frederiksen, Afsaneh Ahmadi,
Marie Norredam. Health status of refugees
newly resettled in Denmark. Dan Med J. 2020
Nov 20;67(12):A08200567.
50. Afona Chernet, Nicole-Probst Hensch, Kerstin
Kling, et al. Serum 25-hydroxyvitamin D levels
and intramuscular vitamin D3 supplementation
among Eritrean migrants recently arrived
in Switzerland. Swiss Med Wkly. 2017 Dec
27;147:w14568. doi: 10.4414/smw.2017.14568.
51. Ginny Lane, Christine Nisbet, Susan J Whiting,
Hassan Vatanparast. Canadian newcomer
children’s bone health and vitamin D status.
Appl Physiol Nutr Metab. 2019 Jul;44(7):796-

17. ?υ???? ?ή?? ??? ηςαςη?? δ????αοιτ & υη ?η??οήυ?ητ ??? ςσώυ?χεητ Οστούν 91
803. doi: 10.1139/apnm-2018-0705.
52. Hassanali Vatanparast, Christine Nisbet, Brian
Gushulak. Vitamin D insufficiency and bone
mineral status in a population of newcomer
children in Canada. Nutrients. 2013 May
14;5(5):1561-72. doi: 10.3390/nu5051561.
53. Olivia Fahrni, Alexandra Wilhelm-Bals,
Klara M Posfay-Barbe, Noémie Wagner.
Hypovitaminosis D in migrant children in
Switzerland: a retrospective study. Eur J
Pediatr. 2021 Aug;180(8):2637-2644. doi:
10.1007/s00431-021-04143-7.
54. Lahiru Amarasena, Karen Zwi, Nan Hu, et al.
Changing landscape of paediatric refugee
health in South Western Sydney, Australia: a
retrospective observational study. BMJ Open.
2023 Oct 18;13(10):e064497. doi: 10.1136/
bmjopen-2022-064497.
55. Anna Liori, Damaskini Polychroni, Georgios
K Markantes, et al. Severe hypovitaminosis
D in pregnant refugees arriving in Europe:
neonatal outcomes and importance of prenatal
intervention. Endocr Connect. 2022 Jan
10;11(1):e210412. doi: 10.1530/EC-21-0412.
56. Ushma Wadia, Wayne Soon, Paola Chivers,
et al. Randomised Controlled Trial Comparing
Daily Versus Depot Vitamin D3 Therapy in
0-16-Year-Old Newly Settled Refugees in
Western Australia Over a Period of 40 Weeks.
Nutrients. 2018 Mar 13;10(3):348. doi: 10.3390/
nu10030348.
57. Shah BR, Finberg L. Single-day therapy for
nutritional vitamin D-deficiency rickets: A
preferred method. J. Pediatr. 1994;125:487–
490. doi: 10.1016/S0022-3476(05)83303-7.
58. Garg MK, Marwaha RK, Khadgawat R, Ramot
R, Obroi AK, Mehan N, Gupta N, Madan R.
Efficacy of vitamin D loading doses on serum
25-hydroxy vitamin D levels in school going
adolescents: An open label non-randomized
prospective trial. J. Pediatr. Endocrinol. Metab.
2013;26:515–523. doi: 10.1515/jpem-2012-
0390.
59. Shakinba M, Tefagh S, Nafei Z. The optimal
dose of vitamin D in growing girls during
academic years: A randomized trial. Turk J Med
Sci 2011;41:33–37.
60. Vijayakumar M, Meenu J. Stoss therapy and
weekly vitamin D therapy in the management
of nutritional rickets in children—A comparative
study. J. Evid. Based Med. Healthc. 2017;4:279–
285. doi: 10.18410/jebmh/2017/53.
61. Talaat IM, Kamal NM, Alghamdi HA, Alharthi
AA, Alshahrani MA. A randomized clinical trial
comparing 3 different replacement regimens of
vitamin D in clinically asymptomatic pediatrics
and adolescents with vitamin D insufficiency.
Ital. J. Pediatr. 2016;42:1–8. doi: 10.1186/
s13052-016-0314-z.
62. Guillemant J, Le HT, Maria A, Allemandou A,
Peres G, Guillemant S. Wintertime vitamin
D deficiency in male adolescents: Effect on
parathyroid function and response to vitamin D-3
supplements. Osteoporos. Int. 2001;12:875–
879. doi: 10.1007/s001980170040.
63. Kyeong Jin Kim, Jee Hyun An, Kyoung Jin Kim,
et al. Prevalence of osteoporosis among North
Korean women refugees living in South Korea: a
comparative cross-sectional study. BMJ Open.
2020 Jun 11;10(6):e036230. doi: 10.1136/
bmjopen-2019-036230.
64. Mohammad H Alasagheirin, Mary K Clark.
Skeletal growth, body composition, and
metabolic risk among North Sudanese
immigrant children. Public Health Nurs. 2018
Mar;35(2):91-99. doi: 10.1111/phn.12386.

18. 92 Οστούν
Ανασκόπηση
Οστούν 92Οστούν 92
(2024) 31 (3): 92-100
Σκανδιναβικό περπάτημα (Nordic walking)
Ε. ΠΡΈΚΑΣ
Φυσικοθεραπευτής MSc, Γενικό Νοσοκομείο Βόλου «Αχιλλοπούλειο»
Περίληψη
Το Σκανδιναβικό περπάτημα αποτελεί σήμερα ένα είδος θεραπευτικής άσκησης με πολλά και ποικίλα οφέλη για το μυοσκελετι-
κό σύστημα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει τα οφέλη που έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα ως θεραπευτική
άσκηση στο μυοσκελετικό σύστημα. Πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και αναζήτηση στις διεθνείς βάσεις δεδο-
μένων PubMed, Google Scholar, CENTRAL, MEDLINE, Scopus, SPORTDiscus, Embase, Web of Science και SciELO. Σύμφωνα με
τα κριτήρια της αναζήτησης η ανασκόπηση επικεντρώνεται στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων 19 ερευνητικών άρθρων που είναι
δημοσιευμένα μετά το 2010 και είναι γραμμένα στην Αγγλική γλώσσα. Το Σκανδιναβικό περπάτημα συμβάλλει στην πρόληψη της
οστεοπόρωσης στα άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας και διευκολύνει την ανάπτυξη των οστών σε νεαρές γυναίκες. Η τεχνική του ενερ -
γοποιεί το μυϊκό σύστημα ολόκληρου του σώματος σε ποσοστό 90%, αυξάνοντας σημαντικά την δύναμη των σκελετικών μυών και τη
σκελετική μυϊκή μάζα. Το Σκανδιναβικό περπάτημα βελτιώνει τη στάση του σώματος, την ισορροπία και σε συνδυασμό με την αύξηση
της δύναμης των μυών του κορμού, μειώνει την πιθανότητα καταγμάτων στη σπονδυλική στήλη. Επίσης, διατηρεί την κινητικότητα των
αρθρώσεων και αποτελεί ασφαλή και αποτελεσματική άσκηση πρόληψης και αποκατάστασης στις εκφυλιστικές παθήσεις του ισχίου
του γόνατος και της σπονδυλικής στήλης. Σε ασθενείς που πάσχουν από ινομυαλγία συμβάλλει στη μείωση του πόνου, στη διατήρηση
της φυσικής τους κατάστασης και στην αύξηση της λειτουργικότητα τους. Το Σκανδιναβικό περπάτημα αποτελεί ιδανικό είδος θερα-
πευτικής άσκησης για το μυοσκελετικό σύστημα.
Λέξεις κλειδιά: Σκανδιναβικό περπάτημα, οστεοπόρωση, μυϊκή δύναμη, κινητικότητα, λειτουργικότητα
Nordic walking
E. PREKAS
Physiotherapist MSc, General Hospital of Volos «Achillopoulio»
Summary
Nordic walking is today a type of therapeutic exercise with many and varied benefits for the musculoskeletal system. The purpose
of this paper is to describe the benefits of Nordic walking as a therapeutic exercise for the musculoskeletal system. A review
of the literature was conducted, after search in international database PubMed, Google Scholar, CENTRAL, MEDLINE, Scopus,
SPORTDiscus, Embase, Web of Science and SciELO were searched. According to the search criteria, the review focuses on
presenting the results of 19 research articles published after 2010 and written in the English language. Nordic walking helps
prevent osteoporosis in middle-aged and elderly people and facilitates bone growth in young women. His technique activates
the entire body’s muscular system by 90%, significantly increasing skeletal muscle strength and skeletal muscle mass. Nordic
walking improves posture, balance and combined with increasing trunk muscle strength, reduces the likelihood of spinal fractures.
It also maintains joint mobility and is a safe and effective exercise for prevention and rehabilitation in degenerative diseases of the
hip, knee and spine. In patients suffering from fibromyalgia, it helps to reduce pain, maintain their physical condition and increase
their functionality. Nordic walking is an ideal type of therapeutic exercise for the musculoskeletal system.
Keywords: Nordic walking, osteoporosis, muscle strength, mobility, functionality

19. Σκανδιναβικό περπάτημα (Nordic walking) Οστούν 93
Εισαγωγή
Το 1930 οι καλύτεροι σκιέρ της Φινλανδίας στην
προσπάθειά τους να προπονηθούν με μπαστούνια
του σκι στην εκτός εποχής χιονιού, δημιούργησαν
ένα νέο είδος άσκησης το Σκανδιναβικό περπάτημα
(Nordic walking). Η δημοτικότητα του ως νέα μορφή
άσκησης, δραστηριότητας και αναψυχής, εξαπλώθη-
κε μετά το 1980 σε όλη την Ευρώπη και ιδιαίτερα σε
χώρες όπως η Ολλανδία, η Αυστρία, η Γερμανία και
το Ηνωμένο Βασίλειο. Τη δεκαετία του ‘90 το Σκαν-
διναβικό περπάτημα αρχίζει να αποτελεί αντικείμενο
έρευνας αρκετών επιστημών και ερευνητών σε πολ-
λούς τομείς στο χώρο της υγείας και ιδίως της απο-
κατάστασης [1,2].
Στην ουσία πρόκειται για μια ιδιαίτερη τεχνική
βάδισης, που συνδυάζει τη φυσιολογική κίνηση της
βάδισης με τη χρήση ειδικών μπαστουνιών στα άνω
άκρα, καθιστώντας τα ενεργά κατά την κίνηση. Ο
δυναμικός συνδυασμός της κίνησης των άνω και
κάτω άκρων κατά το σκανδιναβικό περπάτημα, έχει
ως αποτέλεσμα την ενεργοποίηση των μυών ολό-
κληρού του σώματος σε ποσοστό 90%, σε σχέση
με το 50% της ενεργοποίησης των μυών του σώμα-
τος στην απλή βάδιση. Η απλή βάδιση ενεργοποιεί
μόνο τους μυς των κάτω άκρων, της λεκάνης και
τους μυς του κορμού ελάχιστα. Αντίθετα, το Σκαν-
διναβικό περπάτημα εκτός από τους μυς της απλής
βάδισης ενεργοποιεί επιπρόσθετα δυναμικά τους
μυς των άνω άκρων, της ωμικής ζώνης και τους μυς
του κορμού στο σύνολο τους [3-6] (Εικόνα 1). Επί-
σης, η χρήση των ειδικών μπαστουνιών μειώνει το
φορτίο που δέχονται οι αρθρώσεις των κάτω άκρων
έως και 25%, αναδεικνύοντας το Σκανδιναβικό περ-
πάτημα ιδανική άσκηση για όσους υποφέρουν από
τραυματικές, εκφυλιστικές και φλεγμονώδεις παθή-
σεις των αρθρώσεων. Ακόμη, βελτιώνει την στάση
του σώματος, τον συντονισμό των κινήσεων και την
ισορροπία. Το γεγονός αυτό καθιστά το Σκανδινα-
βικό περπάτημα ασφαλής άσκηση για άτομα τρίτης
ηλικίας, που έχουν αστάθεια, μειωμένη ισορροπία
και υψηλό ποσοστών πτώσεων και τραυματισμών [7-
11]. Στον τομέα της αποκατάστασης θεωρείται από
τους ειδικούς ένας τέλειος συνδυασμός αερόβιας
και αναερόβιας άσκησης, που επιτυγχάνει ταυτόχρο-
να την αύξηση της μυϊκής δύναμης ολόκληρου του
σώματος, την καρδιοαναπνευστική αντοχή και την
καρδιαγγειακή λειτουργία [12,13].
Ο εξοπλισμός που απαιτείται για το Σκανδιναβι-
κό περπάτημα είναι αρκετά απλός. Χρειάζεται μία
αθλητική άνετη ένδυση, ένα καλό ζευγάρι αθλητικά
παπούτσια και δύο ειδικά μπαστούνια (poles, sticks,
patons), που διαφέρουν από τα κοινά. Τα μπαστού-
νια που χρησιμοποιούνται στο Σκανδιναβικό περπά-
τημα είναι συνήθως κατασκευασμένα από αλουμίνιο.
Στο πάνω μέρος υπάρχει η λαβή η οποία είναι ελαστι-
κή και από αφρώδες υλικό. Δίπλα στη λαβή υπάρχει
ένας ιμάντας (δέστρα) ο οποίος ασφαλίζει το χέρι
στο μπαστούνι. Στο μεσαίο τμήμα του μπαστουνιού
υπάρχει ένας μηχανισμός ασφαλείας (βιδωτός ή με
κλιπς), ο οποίος αυξομειώνει το μέγεθος του ανάλο-
γα με το ύψος του ασθενή. Το κάτω μέρος περιλαμ-
βάνει τις λεγόμενες πεταλούδες, εξαρτήματα που
βοηθάνε στο να μην βυθίζεται το μπαστούνι όταν το
περπάτημα πραγματοποιείται σε άμμο, σε χόρτο ή σε
βαλτώδες έδαφος. Τέλος, κάτω από τις πεταλούδες
βρίσκονται δύο μύτες, μία μεταλλική και μία πλαστι-
Εικ. 1. Το Σκανδιναβικό περπάτημα ενεργοποιεί περισσότερο το
μυϊκό σύστημα, σε σχέση με άλλες δραστηριότητες όπως η απλή
βάδιση, το ελαφρύ τρέξιμο, η ποδηλασία κ.λπ.[41].
Εικ. 2. Τα ειδικά μπαστούνια (poles, sticks, patons), που χρησι-
μοποιούνται στο Σκανδιναβικό περπάτημα [42].

20. Ε. Πρέκας 94 Οστούν
κή που χρησιμεύουν όταν το περπάτημα γίνεται σε
σκληρό έδαφος όπως η άσφαλτο [1,2] (Εικόνα 2). Οι
τεχνικές που χρησιμοποιούνται συνήθως στο Σκαν-
διναβικό περπάτημα είναι δύο: το single poling και
το double poling. Στη τεχνική single poling τα ειδικά
μπαστούνια, συγκρατούνται σε γωνία περίπου 45°
και ακολουθούν ταυτόχρονα το καθένα, το αντίθετο
πόδι μπροστά κατά τη βάδιση. Ο ρόλος τους στη κί-
νηση εστιάζεται κυρίως στο να προωθούν την βάδιση
σε κάθε διασκελισμό και λιγότερο στο να την στα-
θεροποιούν. Η αμφοτερόπλευρη κίνηση στροφής
μεταξύ της λεκάνης και της ωμικής ζώνης και η αιώ-
ρηση των άνω άκρων με τη χρήση των ειδικών μπα-
στουνιών, ενισχύει τα χαρακτηριστικά της βάδισης,
δίνοντας έναν δυναμικό χαρακτήρα σε αυτή (Εικόνα
3). Στη τεχνική double poling τα ειδικά μπαστούνια
σε γωνία 45° τοποθετούνται πρώτα, συμμετρικά και
ταυτόχρονα μπροστά κατά τη βάδιση και στη συνέ-
χεια ακολουθούν δύο ή τρία βήματα. Ο ρόλος των
μπαστουνιών σε αυτή τη τεχνική δεν αλλάζει, αλλά
προτείνεται για άτομα κυρίως τρίτης ηλικίας με κινη-
τικά προβλήματα και μειωμένες νοητικές-γνωστικές
ικανότητες. Αν και στη τεχνική αυτή ελαχιστοποιείται
η στροφή του κορμού σε σχέση με την προηγούμε-
νη, η ενεργοποίηση των μυών του κορμού και της
ωμικής ζώνης παραμένει δυναμική, ενισχύονται όλα
τα χαρακτηριστικά της βάδισης και εξασφαλίζεται η
ασφάλεια του ατόμου που την εκτελεί [1,2].
Το Σκανδιναβικό περπάτημα ασκεί σημαντική επί-
δραση στο μυοσκελετικό σύστημα. Ως μοντέλο άσκη-
σης βοηθά στην πρόληψη και την επιβράδυνση της
εξέλιξης της οστεοπόρωσης. Ενεργοποιεί και αυξά-
νει την δύναμη των μυών του σώματος περισσότερο
από την απλή βάδιση και άλλα είδη άσκησης. Βελτιώ-
νει την κινητικότητα των αρθρώσεων, την στάση του
σώματος, το συντονισμό των μυών και την ισορροπία
του σώματος. Το γεγονός ότι μειώνει το φορτίο που
δέχονται οι αρθρώσεις των κάτω άκρων, αποτελεί
για τους ειδικούς ιδανική άσκηση αποκατάστασης
για όσους υποφέρουν από τραυματικές, εκφυλιστι-
κές και φλεγμονώδεις παθήσεις των αρθρώσεων. Η
ταχύτητα βάδισης, το μήκος βήματος και άλλοι παρά-
μετροι της βάδισης βελτιώνονται σημαντικά. Επίσης,
βελτιώνει την λειτουργικότητα των ατόμων της τρίτης
ηλικίας, αυξάνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωή
τους [3-11]. Το Σκανδιναβικό περπάτημα, εκτός από
την θετική επίδραση του στο μυοσκελετικό σύστημα,
θεωρείται κατάλληλη μορφή άσκησης για καρδιοα-
ναπνευστικές παθήσεις, καρδιαγγειακές διαταρα-
χές, μεταβολικές παθήσεις (π.χ. διαβήτης), ψυχικές
διαταραχές και νευρολογικά νοσήματα όπως το πάρ-
κινσον και η σκλήρυνση κατά πλάκας [12-21]. Σκο-
πός της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψει τα
οφέλη που έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα ως θε-
ραπευτική άσκηση στο μυοσκελετικό σύστημα.
Υλικό και Μέθοδος
Πραγματοποιήθηκε αναζήτηση στις διεθνείς
βάσεις ηλεκτρονικών δεδομένων: PubMed,
Google Scholar, CENTRAL, MEDLINE, Scopus,
SPORTDiscus, Embase, Web of Science και SciELO.
Για τον σκοπό της ανασκόπησης χρησιμοποιήθηκαν
λέξεις κλειδιά στην αγγλική γλώσσα και συνδυασμοί
αυτών όπως: Nordic walking, benefits of Nordic
walking, Nordic walking and rehabilitation, effect of
Nordic walking on the body, effect of Nordic walking
in the elderly, effect of Nordic walking on bones,
effect of Nordic walking on muscles, effect of Nordic
walking on movement, effect of Nordic walking on
diseases.
Τα κριτήρια επιλογής των άρθρων της ανασκόπη-
σης είναι:
• Τα άρθρα να αφορούν μόνο τυχαιοποιημένες
ελεγχόμενες έρευνες.
• Τα άρθρα να είναι δημοσιευμένα μετά το 2010.
• Το πλήρες κείμενο των άρθρων να είναι διαθέσιμο.
• Τα άρθρα να αφορούν αποκλειστικά το Σκανδινα-
βικό περπάτημα.
• Τα άρθρα να αφορούν αποκλειστικά την επίδραση
Εικ. 3. Σκανδιναβικό περπάτημα-τεχνική single poling: Με την
χρήση των άνω άκρων, τα ειδικά μπαστούνια ακολουθούν ταυτό-
χρονα το καθένα, το αντίθετο πόδι μπροστά κατά τη βάδιση [41].

21. Σκανδιναβικό περπάτημα (Nordic walking) Οστούν 95
του Σκανδιναβικού περπατήματος στο μυοσκελετι-
κό σύστημα.
• Η γλώσσα δημοσίευσης των άρθρων να είναι η αγ-
γλική.
Τα κριτήρια αποκλεισμού των άρθρων της ανα-
σκόπησης είναι:
• Τα άρθρα να αφορούν ανασκοπήσεις.
• Τα άρθρα να είναι δημοσιευμένα πριν το 2010.
• Το πλήρες κείμενο των άρθρων να μην είναι δια-
θέσιμο.
• Τα άρθρα να αφορούν άλλη μορφή άσκησης πλην
του Σκανδιναβικού περπατήματος
• Τα άρθρα να αφορούν την επίδραση του Σκανδι-
ναβικού περπατήματος σε άλλα συστήματα, πλην
του μυοσκελετικού.
• Η γλώσσα δημοσίευσης των άρθρων να είναι σε
οποιαδήποτε γλώσσα πλην της αγγλικής.
Αποτελέσματα
Από την σχετική αναζήτηση προέκυψαν 142 άρ-
θρα. Μετά την ανάγνωση του τίτλου των άρθρων
απορρίφθηκαν 45. Παρέμειναν 97 άρθρα, από τα
οποία επιλέχθηκαν 59 μετά την ολοκληρωμένη ανά-
γνωση τους. Στη συνέχεια, επιλέχθηκαν 38 άρθρα
με βάση τη βιβλιογραφία τους. Απ’ αυτά, 19 άρθρα
αφορούν ανασκοπήσεις και απορρίφθηκαν. Τελικά,
η ανασκόπηση επικεντρώνεται στην παρουσίαση των
αποτελεσμάτων 19 ερευνητικών άρθρων που είναι
δημοσιευμένα μετά το 2010 (Διάγραμμα 1).
Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της έρευνας των
Ossowski et al. [22], ανέδειξαν τη θετική επίδραση
που έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα σε γυναίκες
τρίτης ηλικίας με διαγνωσμένη οστεοπενία και σαρ-
κοπενία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευ-
νας, το Σκανδιναβικό περπάτημα αύξησε την σκε-
λετική μυϊκή μάζα (skeletal muscle mass) και τον
δείκτη σκελετικών μυών (skeletal muscle index-SMI)
p=0.007. Μείωσε τον δείκτη μάζας σώματος (body
mass index-BMI) και το ποσοστό σωματικού λίπους
(body fat percentage) p<0.001. Οι εκτείνοντες και οι
καμπτήρες μύες της άρθρωσης του γόνατος βελτίω-
σαν την δύναμη τους p=0.016 και p<0.001 αντίστοι-
χα. Η κινητικότητα και η λειτουργικότητα των γυναι-
κών βελτιώθηκε p<0.001. Επίσης, τα συμπεράσματα
της έρευνας των Bieler et al. [23], αναφέρουν ότι
το Σκανδιναβικό περπάτημα σε ασθενείς με οστε-
οαρθρίτιδα ισχίου, υπερέχει ως μορφή άσκησης
έναντι ενός προγράμματος ασκήσεων ενδυνάμω-
σης στο γυμναστήριο ή στο σπίτι. Σύμφωνα με τα
αποτελέσματα της έρευνας, το Σκανδιναβικό περ-
πάτημα βελτίωσε την λειτουργικότητα των ασθενών
p<0.001-p<0.03, σε σχέση με τα δύο άλλα προγράμ-
ματα ασκήσεων. Επιπρόσθετα, η ψυχική υγεία των
ασθενών με το Σκανδιναβικό περπάτημα βελτιώθηκε
περισσότερο p<0.01. Ομοίως, η έρευνα των Maniwa
et al. [24], υποστηρίζει ότι το Σκανδιναβικό περπάτη-
μα αποτελεί ιδανική άσκηση για την οστεοαρθρίτιδα
ισχίου σε άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας. Σύμφωνα
με τα αποτελέσματα της έρευνας, το Σκανδιναβικό
περπάτημα βελτίωσε τον πόνο, την κινητικότητα, την
παραμόρφωση και τη λειτουργικότητα της άρθρω-
Διάγραμμα 1. Απεικόνιση των βημάτων της ανασκόπησης της
βιβλιογραφίας.

22. Ε. Πρέκας 96 Οστούν
σης (Harris Hip Score-HHS) p=0.043 σε διάστημα
3 μηνών και p=0.04 σε διάστημα 6 μηνών. Η ταχύ-
τητα βάδισης στους 3 μήνες βελτιώθηκε p=0.046
και στους 6 μήνες p=0.03. Οι εκτείνοντες μύες του
γόνατος στους 3 μήνες βελτίωσαν την δύναμη τους
p=0.46 και στους 6 μήνες p=0.02. Οι απαγωγοί μύες
του ισχίου βελτίωσαν την δύναμη τους p=0.46 και
p=0.50, στους 3 και 6 μήνες αντίστοιχα. Ακόμη, η
έρευνα των Nawrat-Szołtysik et al. [25], αναφέρε-
ται στη θετική επίδραση που έχει το σκανδιναβικό
περπάτημα σε οστεοπορωτικούς ασθενείς τρίτης
ηλικίας, που διαμένουν σε κλειστή δομή (γηροκο-
μείο). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας,
το Σκανδιναβικό περπάτημα όταν συνδυαστεί με ένα
πρόγραμμα ενδυνάμωσης των εκτεινόντων μυών της
σπονδυλικής στήλης, μπορεί να βελτιώσει την ισορ-
ροπία και τη λειτουργικότητα αυτών των ασθενών
p<0.1, έναντι άλλων φαρμακευτικών παρεμβάσεων
ή μεμονωμένων προγραμμάτων άσκησης. Η έρευνα
των Du et al. [26], μελέτησε την επίδραση που έχει το
σκανδιναβικό περπάτημα στα οστά γυναικών με προ-
διαβήτη και μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος.
Στην έρευνα πήραν μέρος γυναίκες που επιδόθη-
καν στο Σκανδιναβικό περπάτημα και άλλες που δι-
ατήρησαν απλώς τον καθημερινό τρόπο ζωής τους.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι γυ-
ναίκες που επιδόθηκαν στο Σκανδιναβικό περπάτη-
μα, αύξησαν τα περιεκτικότητα των οστών σε ανόρ-
γανα άλατα (Bone Mineral Content-BMC) συνολικά
στο σώμα p=0.019 και ιδιαίτερα στον αυχένα του
μηριαίου οστού p=0.016. Επίσης, διατήρησαν την
οστική πυκνότητα (Bone Mineral Density-BMD) της
οσφυϊκής μοίρας και του μηριαίου οστού σε καλά
επίπεδα. Αντίθετα, στις υπόλοιπες γυναίκες παρα-
τηρήθηκε μείωση της οστικής πυκνότητας p=0.002
στην οσφυϊκή μοίρα και p=0.001 στο μηριαίο οστό
αντίστοιχα. Η έρευνα των Palmowski et al. [27], ανα-
δεικνύει το Σκανδιναβικό περπάτημα ως ασφαλή
άσκηση, στο αρχικό στάδιο της αποκατάστασης του
ισχίου, μετά από ολική αρθροπλαστική. Σύμφωνα
με τα αποτελέσματα της έρευνας, το Σκανδιναβικό
περπάτημα σε επίπεδο έδαφος, μειώνει την φόρτιση
του ισχίου -6% έως -9%, σε σχέση με το κανονικό
περπάτημα, στο αρχικό στάδιο της φάσης στήριξης
της βάδισης, στο χτύπημα της πτέρνας στο έδαφος
(hell strike). Επίσης, σε έδαφος με κλίση 10% στο
τελικό στάδιο της φάσης στήριξης, όταν τα δάχτυλα
του ποδιού αφήνουν το έδαφος (toe off), η φόρτιση
του ισχίου δεν φτάνει σε υψηλά επίπεδα όπως στο
κανονικό περπάτημα. Ακόμη, η έρευνα των Wochna
et al. [28], υποστηρίζει ότι συστηματική άσκηση με
ειδικό μηχανισμό που προσομοιάζει-μιμείται την κί-
νηση της Σκανδιναβικής βάδισης, μπορεί να έχει θε-
τική επίδραση στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το είδος
αυτό της άσκησης μπορεί να αυξήσει το δείκτη οστι-
κής αντοχής (Bone Strength Index-BSI) του μηριαί-
ου οστού p=0,047 και την ροπή δύναμης των μυών
της άρθρωσης του αγκώνα και του ώμου. Η έρευνα
των Kato et al. [29], ερευνά τα οφέλη που προσφέ-
ρει το Σκανδιναβικό περπάτημα ως μορφή άσκησης
στην ανάπτυξη των οστών, σε νεαρές γυναίκες. Οι
δείκτες που αξιολογήθηκαν στην έρευνα ήταν η πε-
ριεκτικότητα των οστών σε ανόργανα άλατα (Bone
Mineral Content-BMC), η επιφανειακή οστική πυκνό-
τητα (bone Mineral Density-aBMD) και το εμβαδόν
διατομής των μυών (Cross-Sectional Area–CSA) στη
μεσότητα του βραχιονίου και του μηριαίου οστού.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι γυ-
ναίκες που ασκήθηκαν με το Σκανδιναβικό περπάτη-
μα, σε σχέση με την ομάδα ελέγχου, βελτίωσαν την
περιεκτικότητα των αλάτων στα οστά p<0.05 και την
επιφανειακή οστική πυκνότητα (στο 1/10 του μήκους
των οστών) p<0.05. Το εμβαδόν διατομής των μυών
στη μεσότητα του βραχιονίου και του μηριαίου οστού
δεν παρουσίασε διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων.
Επίσης, η έρευνα των Takeshima et al. [30], υπο-
στηρίζει ότι το Σκανδιναβικό περπάτημα αποτελεί μία
πιο ολοκληρωμένη μορφή άσκησης για άτομα τρίτης
ηλικίας, σε σχέση με το κανονικό περπάτημα ή ένα
πρόγραμμα ασκήσεων με αντίσταση. Σύμφωνα με τα
αποτελέσματα της έρευνας, το Σκανδιναβικό περπά-
τημα υπερτερεί στην αύξηση της κινητικότητας των
αρθρώσεων (άνω και κάτω άκρων) 75,3% και στην
αύξηση της αερόβιας ικανότητας (καρδιοαναπνευ-
στική αντοχή) 10,9%, σε σχέση με το κανονικό περ-
πάτημα και το πρόγραμμα ασκήσεων με αντίσταση.
Στη βελτίωση της δύναμης των μυών των άνω άκρων
το πρόγραμμα ασκήσεων με αντίσταση υπερτερεί σε
ποσοστό 22,3%, σε σχέση με το σκανδιναβικό περ-
πάτημα 11,6% και το κανονικό περπάτημα 5,1%. Στη
βελτίωση της δύναμης των μυών των κάτω άκρων το
Σκανδιναβικό περπάτημα και το πρόγραμμα ασκή-
σεων με αντίσταση, δεν διαφέρουν και υπερτερούν
12,6%, σε σχέση με το κανονικό περπάτημα. Η έρευ-
να των Muollo et al. [31], μελετά την επίδραση που
έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα και η απλή βάδιση,
στα υπέρβαρα ενήλικα άτομα που ακολουθούν ταυ-

23. ???ο??ο????? ??σ?????? 0QTFKE YCNMKPI Οστούν 97
τόχρονα ένα πρόγραμμα ισορροπημένης διατρο-
φής. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο
δείκτης μάζας σώματος (body mass index-BMI) στο
Σκανδιναβικό περπάτημα μειώθηκε περισσότερο
p<0.05, σε σχέση με την κανονική βάδιση. Η αερό-
βια ικανότητα των ενηλίκων και η δύναμη του δικέ-
φαλου βραχιόνιου και τετρακέφαλου μυ βελτιώθηκε
περισσότερο p<0.05, σε σχέση με την κανονική βά-
διση. Ακόμη, ο Jiwoo στην ερευνά του [32], μελετά
την επίδραση που έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα
και η κανονική βάδιση, στους μυς της άρθρωσης του
γόνατος και του ώμου σε ασθενείς με εκφυλιστική
αρθρίτιδα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευ-
νας, το Σκανδιναβικό περπάτημα μπορεί να βελτι-
ώσει περισσότερο την δύναμη των μυών του ώμου
και του γόνατος (κυρίως οι εκτείνοντες) p<.005, σε
σχέση με την κανονική βάδιση. Οι Ossowski et al.
[33], ερεύνησαν τον αντίκτυπο που έχει το Σκανδι-
ναβικό περπάτημα ως μορφή άσκησης, στο κάτω
μέρος του σώματος σε γυναίκες με χαμηλή οστική
μάζα. Στην έρευνά τους, ηλεκτρομυογραφικά αξιο-
λογήθηκαν ο μεγάλος γλουτιαίος, ο ορθός μηριαίος,
ο δικέφαλος μηριαίος, οι μύες του πέλματος και οι
μύες της οσφυϊκής μοίρας. Σύμφωνα με τα αποτε-
λέσματα της έρευνας, το Σκανδιναβικό περπάτημα
βελτίωσε την λειτουργική δύναμη του κάτω μέρους
του σώματος p=0,006. Ιδιαίτερα, για τον μεγάλο
γλουτιαίο το ηλεκτρομυογράφημα έδειξε μεγαλύτε-
ρη μυϊκή δραστηριότητα p=0,013 σε σχέση με τους
υπόλοιπους μυς. Οι γυναίκες που συμμετείχαν στην
έρευνα μείωσαν τον δείκτη μάζας σώματος (body
mass index-BMI) p=0,006. Σε μία ξεχωριστή έρευνα
των Hanuszkiewicz et al. [34], μελετήθηκε η επίδρα-
ση που έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα στους μυς
του κορμού και στη στάση του σώματος, σε γυναί-
κες μέσης και τρίτης ηλικίας μετά από χειρουργική
θεραπεία καρκίνου του μαστού. Τα αποτελέσματα
της έρευνας αναφέρουν, ότι το Σκανδιναβικό περ-
πάτημα ως άσκηση αποκατάστασης μετεγχειρητικά,
μπορεί να βελτιώσει την δύναμη των καμπτήρων και
των εκτεινόντων μυών του κορμού p<0,05, τη στά-
ση του σώματος και τη λειτουργικότητα αυτών των
γυναικών. Η έρευνα των Kwak et al. [35], μελετά
την επίδραση που έχει το Σκανδιναβικό περπάτημα
στους μυς της άρθρωσης του ώμου και της άκρας
χείρας, σε γυναίκες μέσης ηλικίας, σε σχέση με το
γρήγορο βάδισμα και την απουσία άσκησης (ομάδα
ελέγχου). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευ-
νας, το Σκανδιναβικό περπάτημα βελτίωσε περισσό-
τερο τη σύλληψη στην άκρα χείρα p<0.05 στην κυρί-
αρχη πλευρά και p<0.01 στην μη κυρίαρχη πλευρά
του σώματος, σε σχέση με το γρήγορο βάδισμα και
την ομάδα ελέγχου. Η δύναμη των καμπτήρων μυών
του ώμου βελτιώθηκε περισσότερο p<0.001 στην κυ-
ρίαρχη πλευρά και p<0.01 στην μη κυρίαρχη πλευρά
του σώματος. Η δύναμη των εκτεινόντων μυών του
ώμου βελτιώθηκε περισσότερο p<0.05 και στις δύο
πλευρές του σώματος, σε σχέση με το γρήγορο βά-
δισμα και την ομάδα ελέγχου. Επίσης, η έρευνα των
Silverberg et al. [36], μελετά την επίδραση που έχει
το Σκανδιναβικό περπάτημα, στα άτομα τρίτης ηλι-
κίας με χρόνιο πόνο στην οσφυϊκή μοίρα, στο ισχίο
και στο γόνατο κατά την βάδιση. Τα αποτελέσματα
της έρευνας αναφέρουν, ότι το Σκανδιναβικό περ-
πάτημα όταν εφαρμόζεται συστηματικά από τέτοιους
ασθενείς, μπορεί να μειώσει τον χρόνιο πόνο που
βιώνουν p<0.001 και να αυξήσει την απόσταση που
διανύουν στη βάδιση p<0.001. Η έρευνα των Saulicz
et al. [37], μελετά την επίδραση που έχει το Σκανδι-
ναβικό περπάτημα, στον χρόνιο πόνο της οσφυϊκής
μοίρας σε άτομα ανεξαρτήτου ηλικίας. Σύμφωνα με
τα αποτελέσματα της έρευνας, η άσκηση με το Σκαν-
διναβικό περπάτημα είχε θετικό αντίκτυπο σε αυ-
τούς τους ασθενείς. Η μυϊκή δύναμη στα άνω άκρα
βελτιώθηκε p<0.001 και στα κάτω άκρα p<0.01. Η
κινητικότητα των αρθρώσεων άνω και κάτω άκρων
βελτιώθηκε p<0.001. Η καρδιοαναπνευστική τους
αντοχή και η ποιότητα ζωής τους (σωματική, ψυχική)
βελτιώθηκε p<0.001. Ακόμη, η έρευνα των Huang et
al. [38], μελετά την επιρροή που έχει το Σκανδινα-
βικό περπάτημα στη στάση του σώματος, στο πόνο
της πλάτης και στη λειτουργικότητα ηλικιωμένων που
ζούνε σε κλειστή δομή-κοινότητα. Τα αποτελέσματα
της έρευνας αναφέρουν, ότι το Σκανδιναβικό περ-
πάτημα δεν βελτίωσε σημαντικά τον πόνο και την
στάση του σώματος (γεροντική κύφωση). Παρ’ όλα
αυτά, βελτίωσε την δύναμη των άνω άκρων p=0.034,
των κάτω άκρων p=0.026 και την ισορροπία του σώ-
ματος p=0.001, βελτιώνοντας συνολικά τη λειτουρ-
γικότητα και την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων στη
κλειστή δομή-κοινότητα. Η έρευνα του Jones [39],
υποστηρίζει ότι το Σκανδιναβικό περπάτημα αποτε-
λεί καλύτερη μορφή άσκησης για άτομα μέσης ηλι-
κίας με ινομυαλγία, σε σχέση με το περπάτημα χα-
μηλής έντασης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της
έρευνας, το Σκανδιναβικό περπάτημα βελτίωσε πε-
ρισσότερο την καρδιοαναπνευστική αντοχή p=0.009
και την λειτουργικότητα των ασθενών με ινομυαλγία

24. Ε. Πρέκας 98 Οστούν
p=0.027, σε σχέση με το περπάτημα χαμηλής έντα-
σης. Παρομοίως, η έρευνα των Mannerkorpi et al.
[40], υποστηρίζει ότι το Σκανδιναβικό περπάτημα
έχει θετική επίδραση στις γυναίκες μέσης ηλικίας
που νοσούν από ινομυαλγία. Σύμφωνα με τα αποτε-
λέσματα της έρευνας, το Σκανδιναβικό περπάτημα
μέτριας ή υψηλής έντασης, σε σχέση με το περπά-
τημα χαμηλής έντασης, μπορεί να βελτιώσει περισ-
σότερο την καρδιοαναπνευστική αντοχή p=0.020 και
την λειτουργικότητα αυτών των γυναικών p=0.027.
Συμπεράσματα
Το Σκανδιναβικό περπάτημα αποτελεί σήμερα ένα
είδος θεραπευτικής άσκησης με πολλά και ποικίλα
οφέλη για το μυοσκελετικό σύστημα. Σύμφωνα με
τα αποτελέσματα της ανασκόπησης το Σκανδιναβικό
περπάτημα συμβάλλει στην πρόληψη της οστεοπό-
ρωσης στα άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας (κυρίως
γυναίκες), που πιθανόν να συνυπάρχουν και άλλα
προβλήματα υγείας. Η αύξηση της περιεκτικότητας
των οστών σε ανόργανα άλατα, η αύξηση του δείκτη
οστικής αντοχής του μηριαίου οστού και η διατήρηση
της οστικής πυκνότητας της οσφυϊκής μοίρας και του
μηριαίου οστού συμβάλλουν στην υγεία των οστών,
μειώνοντας την πιθανότητα καταγμάτων μετά από
πτώσεις. Επίσης, το Σκανδιναβικό περπάτημα ευνοεί
την ανάπτυξη των οστών σε νεαρές γυναίκες, καθώς
η φόρτιση που παρέχει συμβάλλει στη δημιουργία
νέου οστικού ιστού και στην αύξηση της οστικής πυ-
κνότητας. Ακόμη, το Σκανδιναβικό περπάτημα προ-
Βιβλιογραφία
1. Schwanbeck K. The Ultimate Nordic Pole
Walking Book (3
th
Edition). Maidenhead, Meyer
& Meyer Sport, 2014.
2. Stewart G. The Complete Guide to Nordic
Walking. London, Bloomsbury, 2014.
3. Tschentscher M, Niederseer D, Niebauer J.
Health benefits of Nordic walking: a systematic
review. Am J Prev Med 2013; 44(1):76-84.
4. Pérez-Soriano P, Encarnación-Martínez A,
Aparicio-Aparicio I, Vicente Giménez J, Llana-
καλεί αύξηση της σκελετικής μυϊκής μάζας. Με τη
χρήση ειδικών μπαστουνιών, η τεχνική του συνδυάζει
δυναμικά την κίνηση της φυσιολογικής βάδισης με την
κίνηση των άνω άκρων και του κορμού αντίστοιχα, αυ-
ξάνοντας σημαντικά τη δύναμη των σκελετικών μυών
που εμπλέκονται στη κίνηση. Το Σκανδιναβικό περπά-
τημα βελτιώνει τη στάση του σώματος, την ισορροπία
και σε συνδυασμό με την αύξηση της δύναμης των
μυών του κορμού, ιδιαίτερα των εκτεινόντων, μειώνει
την πιθανότητα συμπιεστικών καταγμάτων στη σπον-
δυλική στήλη ή άλλων καταγμάτων μετά από πτώση.
Επίσης, διατηρεί την κινητικότητα των αρθρώσεων και
αποτελεί ασφαλή και αποτελεσματική άσκηση πρόλη-
ψης και αποκατάστασης στις εκφυλιστικές παθήσεις
του ισχίου, του γόνατος και της σπονδυλικής στήλης.
Η μειωμένη ελεγχόμενη φόρτιση που προσφέρει το
Σκανδιναβικό περπάτημα σε αυτούς τους ασθενείς,
συμβάλλει στη μείωση του πόνου, στη διατήρηση της
φυσικής τους κατάστασης και στην αύξηση της λει-
τουργικότητας τους. Το ίδιο σημαντική είναι η συμ-
βολή του, στη διαχείριση του πόνου σε ασθενείς με
ινομυαλγία. Η συστηματική ενασχόληση αυτών των
ασθενών με το Σκανδιναβικό περπάτημα, βελτιώνει
την λειτουργικότητα τους και την ποιότητα ζωής τους.
Παράλληλα, η συμβολή του στη βελτίωση της λειτουρ-
γίας άλλων συστημάτων του σώματος πέραν του μυο-
σκελετικού, όπως είναι το αναπνευστικό και το καρδι-
αγγειακό, αναδεικνύουν το Σκανδιναβικό περπάτημα
ιδανικό είδος θεραπευτικής άσκησης, ιδιαίτερα για τη
μέση και τρίτη ηλικία.
Belloch S, et al. Nordic walking: a systematic
review. Eur J Human Movement 2014; 33:26-
45.
5. Schiffer T, Kniker A, Montanarella M, Struder
HK. Mechanical and physiological effect of
varying pole weights during Nordic walking
compared to walking. Eur J Appl Physiol. 2011;
111(6):1121-1126.
6. Piech K, Piech J, Grants J. Nordic walking –
a versatile physical activity fit for everyone
(a literature review). LASE Journal of Sport
Science 2014; 5(1):48-58.
Αλληλογραφία
Ευάγγελος Πρέκας
E-mail:[email protected]
Correspondence
Evangelos Prekas
E-mail: [email protected]

25. ???ο??ο????? ??σ?????? 0QTFKE YCNMKPI Οστούν 99
7. Sherrington C, Fairhall NJ, Wallbank GK,
Tiedemann A, Michale ZA, et al. Exercise for
preventing falls in older people living in the
community. Cochrane Database of Systematic
Reviews 2019, Issue 1. Art. No.: CD012424.
DOI:10.1002/14651858.CD012424.pub2.
8. Bullo V, Gobbo S, Vendramin B, Duregon
F, Cugusi L, et al. Nordic Walking Can Be
Incorporated in the Exercise Prescription to
Increase Aerobic Capacity, Strength, and
Quality of Life for Elderly: A Systematic Review
and Meta-Analysis. Rejuvenation Res. 2018;
21(2):141-161.
9. Busch AJ, Webber SC, Brachaniec M, Bidonde
J, Bello-Haas VD, et al. Exercise therapy for
fibromyalgia. Curr Pain Headache Rep. 2011;
15(5):358-67.
10. Ossowski Z, Wawryniuk M, Česnaitienė VJ.
Influence of Nordic Walking training on static
and dynamic body balance among the elderly.
Balt J Health Phys Act. 2015; 7(1): 72-80.
11. Roy M, Grattard V, Dinet C, Soares AV, Decavel P
et al. Nordic walking influence on biomechanical
parameters: a systematic review. Eur J Phys
Rehabil Med. 2020; 56(5):607-615.
12. Nagyova I, Jendrichovsky M, Kucinsky R,
Lachytova M, Rus V. Effects of Nordic walking
on cardiovascular performance and quality
of life in coronary artery disease. Eur J Phys
Rehabil Med 2020; 56(5):616-624.
13. Girold S, Rousseau J, Le Gal M, Coudeyre E, Le
Henaff J. Nordic walking versus walking without
poles for rehabilitation with cardiovascular
disease: Randomized controlled trial. Ann Phys
Rehabil Med 2017; 60(4):223-229.
14. Fritz T, Caidahl K, Krook A, Lundström P,
Mashili F, et al. Effects of Nordic walking
on cardiovascular risk factors in overweight
individuals with type 2 diabetes, impaired or
normal glucose tolerance. Diabetes Metab Res
Rev 2013; 29(1):25-32.
15. Prusik K, Kortas J, Prusik K, Mieszkowski J,
Jaworska J, et al. Nordic Walking Training
Causes a Decrease in Blood Cholesterol in
Elderly Women Supplemented with Vitamin D.
Front Endocrinol (Lausanne) 2018; 9:42. doi:
10.3389/fendo.2018.00042.
16. Skórkowska-Telichowska K, Kropielnicka K,
Bulińska K, Pilch U, Woźniewski M. et al. Nordic
walking in the second half of life. Aging Clin Exp
Res 2016; 28(6):1035-1046.
17. Gram B, Christensen R, Christiansen C, Gram J.
Effects of nordic walking and exercise in type 2
diabetes mellitus: a randomized controlled trial.
Clin J Sport Med 2010; 20(5):355-61.
18. Terada T, Cotie LM, Tulloch H, Mistura M,
Vidal-Almela S, et al. Sustained Effects of
Different Exercise Modalities on Physical and
Mental Health in Patients With Coronary Artery
Disease: A Randomized Clinical Trial. Can J
Cardiol. 2022; 38(8):1235-1243.
19. Radder DLM, Lígia Silva de Lima A, Domingos
J, Keus SHJ, van Nimwegen M, et al.
Physiotherapy in Parkinson’s Disease: A Meta-
Analysis of Present Treatment Modalities.
Neurorehabil Neural Repair 2020; 34(10):871-
880.
20. Harro CC, Horak I, Valley K, Wagner D. Nordic
walking training in persons with Parkinson’s
disease: Individualized prescription-A case
series. Physiother Theory Pract 2023;
39(10):2208-2222.
21. Harro CC, Shoemaker MJ, Coatney CM, Lentine
VE, Lieffers LR, et al. Effects of nordic walking
exercise on gait, motor/non-motor symptoms,
and serum brain-derived neurotrophic factor
in individuals with Parkinson’s disease. Front
Rehabil Sci 2022; 14:3:1010097. doi: 10.3389/
fresc.2022.1010097
22. Ossowski ZM, Skrobot W, Aschenbrenner P,
Cesnaitiene VJ, Smaruj M. Effects of short-term
Nordic walking training on sarcopenia-related
parameters in women with low bone mass:
a preliminary study. Clin Interv Aging. 2016;
11:1763–1771.
23. Bieler T, Siersma V, Magnusson SP, Kjaer M,
Christensen HE et al. In hip osteoarthritis, Nordic
Walking is superior to strength training and
home-based exercise for improving function.
Scand J Med Sci Sports 2017; 27(8):873-886.
24. Maniwa S, Michibata Y, Kawamoto K, Noguchi
A, Tadenuma T et al. Effect of Nordic Walking in
Patients With Hip Osteoarthritis: A Preliminary
Report From Japan. Shimane J. Med. Sci. 2022;
39:63-68.
25. Nawrat-Szołtysik A, Miodońska Z, Opara J,
Polak A, Matyja B et al. Effect of Physical Activity
on the Quality of Life in Osteoporotic Females

26. Ε. Πρέκας 100 Οστούν
Living in Residential Facilities: A Randomized
Controlled Trial. J Geriatr Phys Ther. 2019;
42(2):98-104.
26. Du X, Zhang C, Zhang X, Qi Z, Cheng S et al. The
Impact of Nordic Walking on Bone Properties
in Postmenopausal Women with Pre-Diabetes
and Non-Alcohol Fatty Liver Disease. Int J
Environ Res Public Health 2021; 18(14):7570.
doi:10.3390/ijerph18147570.
27. Palmowski Y, Popovic S, Schuster S, Damm P.
In vivo analysis of hip joint loading on Nordic
walking novices. J Orthop Surg Res 2021;
16:596. doi.org/10.1186/s13018-021-02741-7.
28. Wochna K, Ogurkowska M, Leszczyński P,
Stemplewski R, Huta-Osiecka A et al. Nordic
walking with an integrated resistance shock
absorber affects the femur strength and
muscles torques in postmenopausal women.
Sci Rep. 2022; 12(1):20089. doi: 10.1038/
s41598-022-24131-7.
29. Kato T, Tomioka T, Yamashita T, Yamamoto H,
Sugajima Y et al. Nordic Walking Increases Distal
Radius Bone Mineral Content in Young Women.
J Sports Sci Med. 2020; 19(2):237-244.
30. Takeshima N, Islam MM, Rogers ME, Rogers
NL, Sengoku N, et al. Effects of Nordic Walking
Compared to Conventional Walking and Band-
Based Resistance Exercise on Fitness in Older
Adults. J Sports Sci Med. 2013; 12(3):422–430.
31. Muollo V, Rossi AP, Milanese C, Masciocchi E,
Taylor M, et al. The effects of exercise and diet
program in overweight people - Nordic walking
versus walking. Clin Interv Aging 2019; 14:1555-
1565. doi: 10.2147/CIA.S217570
32. Jiwoo CHOI. Effects of Nordic Walking to
Walking on Muscle Strength in Patient with
Arthritis. Research J. Pharm. and Tech. 2017;
10(7):2375-2378.
33. Ossowski Z, Liedtke Ε, Siemieniuk Κ,
Szydłowska S, Sakowski P et al. Influence of
Nordic Walking Training on Muscle Strength
and the Electromyographic Activity of the Lower
Body in Women With Low Bone Mass. Pol. J.
Sport Tourism 2016; 23:88-93.
34. Hanuszkiewicz JM, WoŹniewski M, Malicka I.
The influence of Nordic walking on isokinetic
trunk muscle endurance and sagittal spinal
curvatures in women after breast cancer
treatment. Int. J. Environ. Res. Public Health
2021; 18(5): 2409. https://doi.org/10.3390/
ijerph18052409.
35. Kwak DJ, Kim KT, Kang GM, Park YJ, Lee HL et
al. Effect of 8-week Nordic walking training on
nondominant hand grip and shoulder strength
in middle-aged women. J Exerc Rehabil. 2019;
15(3): 414–418.
36. Silverberg DS, Goodman CA, Prejserowicz Α.
The Effect of Nordic Pole Walking on Chronic
Low Back, Hip, and/or Knee Pain on Walking
and on Distance Walked - A Prospective
Community Study in Ambulatory People Over
Age 60. Int J Phys Ther Rehab 2016; 2:122. doi.
org/10.15344/2455-7498/2016/12.
37. Saulicz M, Saulicz A, Myśliwiec A, Knapik A,
Rottermund J et al. Effect of Nordic Walking
Training on Physical Fitness and Self-
Assessment of Health of People with Chronic
Non-Specific Lower Back Pain. Int J Environ Res
Public Health. 2023; 20(9):5720. doi: 10.3390/
ijerph20095720.
38. Huang YH, Fang IY, Kuo YL. The Influence of
Nordic Walking on Spinal Posture, Physical
Function, and Back Pain in Community-
Dwelling Older Adults: A Pilot Study. Healthcare
(Basel). 2021; 9(10):1303. doi: 10.3390/
healthcare9101303.
39. Jones KD. Nordic walking in fibromyalgia: a
means of promoting fitness that is easy for busy
clinicians to recommend. Arthritis Res Ther.
2011; 13(1):103. doi: 10.1186/ar3225.
40. Mannerkorpi K, Nordeman L, Cider A, Jonsson
G. Does moderate-to-high intensity Nordic
walking improve functional capacity and pain
in fibromyalgia? A prospective randomized
controlled trial. Arthritis Res Ther. 2010;
12(5):R189. doi: 10.1186/ar3159.
41. Ανάκτηση από: Iassis. https://ihthielaio.
wordpress.com/2020/02/02/%CE%BD%
CE%BF%CF%81%CE%B2%CE%B7%
CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%BF-%
CF%80%CE%B5%CF%81%CF%80%C
E%B1%CF%84%CE%B7%CE%BC%C
E%B1-%CF%85%CE%B3%CE%B5%C -
E%B9%CE%B1/. 19 Φεβρουαρίου 2024.
42. Ανάκτηση από: Lightgear OUR BLOG. https://
www.lightgear.gr/blog/ola-osa-prepei-na-
kserete-gia-ta-mpaton-pezoporias. 19 Φεβρου-
αρίου 2024.

27. Οστούν 101
Κουΐζ
Ποια η διάγνωση και θεραπεία;
Πρόωρο νεογνό νοσηλευόμενο στη ΜΕΝΝ
με παθολογικό κάταγμα δεξιού μηριαίου
ΑΙΚ. ΜΠΑΒΈΛΟΥ, Ά. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΎΛΟΥ, Γ. ΤΆΓΑΡΗΣ
Γενικό Νοσοκομείο Παίδων Πατρών «Καραμανδάνειο»
What is the diagnosis and treatment?
A preterm infant hospitalized in the NICU
with pathological fracture of the right
femur
E. BAVELOU, A. KONSTANTOPOULOU, G. TAGARIS
Pediatric General Hospital of Patras, Karamandaneio
(2024) 31 (3): 101-103
Πρόωρο θήλυ νεογνό 60 ημερών, με ηλικία κύησης
29 εβδομάδων, παρουσίασε ταχέως εξελισσόμενο οί-
δημα δεξιού κάτω άκρου μετά τη μεταφορά του από
τη Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ) σε
άλλο νοσοκομείο για διαγνωστικές εξετάσεις. Κληθή-
καμε για Ορθοπαιδική Εκτίμηση, όπου μετά απο κλι-
νικό και απεικονιστικό έλεγχο διαπιστώσαμε κάταγμα
διάφυσης δεξιού μηριαίου (Εικόνα 1). Δεν αναφέρ-
θηκε σαφές ιστορικό κάκωσης. Το νεογνό (δίδυμη
κύηση, ανεπάρκεια τραχήλου) νοσηλευόταν από τη
γέννησή του στη ΜΕΝΝ λόγω προωρότητας και ανα-
πνευστικής δυσχέρειας. Τις τελευταίες ημέρες ήταν
κλινικά βελτιωμένο και προγραμματιζόταν εξιτήριο.
Το οικογενειακό ιστορικό ήταν ελεύθερο, αν και η
μητέρα ανέφερε κατάγματα κατά την παιδική ηλικά
μετά από κακώσεις κυρίως χαμηλής ενέργειας, χωρίς
να έχει γίνει περαιτέρω διερεύνηση. Τοποθετήθηκε
νάρθηκας απαγωγής ισχίων Tübingen και το νεογνό
επανεκτιμήθηκε 10 και 15 ημέρες μετά, όταν και στον
ακτινολογικό έλεγχο διαπιστώθηκε πώρωση στην πε-
ριοχή του κατάγματος, αλλά και περιοστική αντίδραση
στο αριστερό μηριαίο και στις κνήμες και τις περόνες
αμφοτερόπλευρα (Εικόνες 2, 3). Λόγω του άγνωστου
μηχανισμού κάκωσης και της ακτινολογικής εικόνας
Εικ. 1. Προσθιοπίσθια ακτινογραφία κορμού και τμήματος των
άκρων και του κρανίου απεικονίζει κάταγμα της διάφυσης του
δεξιού μηριαίου.

28. Αικ. Μπαβέλου και συν. 102 Οστούν
τέθηκε η υποψία Ατελούς Οστεογένεσης (ΑΟ) και τα
δύο δίδυμα νεογνά βρίσκονται υπό περαιτέρω εργα-
στηριακό και γονιδιακό έλεγχο.
Συζήτηση
Η Aτελής Oστεογένεση (Osteogenesis Imperfecta)
είναι μία σπάνια γενετική νόσος, που χαρακτηρίζεται
από αυξημένη ευθραυστότητα των οστών, μειωμένη
οστική μάζα, κατάγματα, σκολίωση, κοντό ανάστημα
και διαταραχές του συνδετικού ιστού. Στην πλειο-
νότητα των περιπτώσεων οφείλεται σε μεταλλάξεις
που επηρεάζουν τον σχηματισμό του κολλαγόνου
Τύπου 1, και συγκεκριμένα μεταλλάξεις στα γονίδια
COL1A1 και COL1A2 που κωδικοποιούν τις αλυσί-
δες α1 και α2 στο κολλαγόνο τύπου 1. Η μεταβίβαση
είναι κυρίως αυτοσωματική επικρατής. Ο επιπολα-
σμός της νόσου είναι 1/15-20,000 γεννήσεις [1]. H
αρχική ταξινόμηση κατά Sillence έχει εμπλουτιστεί
με επιπλέον τύπους, αλλά το 90% των ασθενών ταξι-
νομούνται στους Τύπους Ι-IV. Ο Τύπος Ι είναι η ηπιό-
τερη μορφή και χαρακτηρίζεται από μπλε σκληρούς
χιτώνες, συμμετοχή ή μη των οδόντων και της ακοής
και εμφανίζεται συνήθως στην προσχολική ηλικία. Ο
Τύπος ΙΙ εμφανίζει μεγάλη θνητότητα κατά τη διάρ-
κεια της περιγεννητικής περιόδου, ενώ ο Τύπος ΙΙΙ
είναι υψηλής βαρύτητας με κατάγματα από τη γέννη-
ση και κοντό ανάστημα. Ο Τύπος ΙV χαρακτηρίζεται
από μέτρια βαρύτητα, με οστικές παραμορφώσεις
και κατάγματα σπονδύλων, λευκό σκληρό χιτώνα και
συμμετοχή ή όχι των οδόντων [2,3].
Η διάγνωση βασίζεται στο οικογενειακό ιστορικό
και στη μελέτη του ακτινολογικού και κλινικοεργα-
στηριακού ελέγχου. Ο γονιδιακός έλεγχος μπορεί
να χρησιμοποιηθεί για να επιβεβαιώσει την κλινική
υποψία. Η διαφορική διάγνωση συμπεριλαμβάνει
νόσους όπως η χονδροδυσπλασία, η ιδιοπαθής νεα-
νική οστεοπόρωση, η λευχαιμία και άλλες μεταβολι-
κές νόσους των οστών. Επίσης πολλαπλά κατάγματα
στην παιδική ηλικία εγείρουν πολλές φορές υποψίες
για κακοποίηση [4,5].
Η θεραπεία ποικίλλει ανάλογα με τις εκφράσεις
και τις εντοπίσεις της νόσου και μπορεί να αφορά την
αντιμετώπιση καταγμάτων με συντηρητική ή χειρουρ-
γική μέθοδο, τη χειρουργική αντιμετώπιση σοβαρών
παραμορφώσεων, τη θεραπεία της σκολίωσης, τη
λήψη διφωσφονικών και τη θεραπεία διαφόρων άλ-
λων εξω-σκελετικών ευρημάτων [6,7].
Περιπτώσεις όπως η προαναφερθείσα, με κατάγμα-
τα μακρών οστών από τη γέννηση ή τη νεογνική ηλικία
χωρίς αναφερόμενο μηχανισμό κάκωσης, πρέπει να
διερευνούνται εκτενώς με βάση το οικογενειακό και
ατομικό ιστορικό, τον απεικονιστικό και κλινικοεργα-
στηριακό έλεγχο. Η θεραπεία σε αυτή την ηλικία είναι
συντηρητική, πιθανά με τη χρήση κηδεμόνων. Η πα-
ρακολούθηση είναι απαραίτητη, καθώς και η σύσταση
διεπιστημονικών ομάδων, προς λήψη αποφάσεων για
την περαιτέρω θεραπεία των ασθενών αυτών, για πα-
ράδειγμα με τη λήψη διφωσφονικών.
Εικ. 2. Προσθιοπίσθια ακτινογραφία κάτω άκρων απεικονίζει αρ-
χόμενη πώρωση κατάγματος διάφυσης δεξιού μηριαίου.
Εικ. 3. Προσθιοπίσθια ακτινογραφία κάτω άκρων απεικονίζει πώ-
ρωση κατάγματος διάφυσης δεξιού μηριαίου και περιοστική αντί-
δραση σε αριστερό μηριαίο, κνήμες και περόνες αμφοτερόπλευρα.

29. ???? ? ????ο??? ??? ??σ????? ?σ??σ? ο???ο? ο???ν?????ο? ??? ??ΝΝ με παθολογικό κάταγμα δεξιού μηριαίου Οστούν 103
Αλληλογραφία
Αικατερίνη Μπαβέλου
E-mail: [email protected]
Correspondence
Cathy Bavelou
E-mail: [email protected]
Βιβλιογραφία
1. Forlino A, Marini JC. Osteogenesis imperfecta.
Lancet 2016; 387: 1657e71
2. Sillence DO, Senn A, Danks DM. Genetic
heterogeneity in osteogenesis imperfecta. J
Med Genet 1979; 16: 101e16
3. Van Dijk FS, Sillence DO. Osteogenesis
imperfecta: clinical diagnosis, nomenclature
and severity assessment. Am J Med Genet A
2014; 164: 1470e81
4. Deguchi M, Tsuji S, Katsura D, Kasahara K,
Kimura F, Murakami T. Current overview of
osteogenesis imperfecta. Medicina (Kaunas)
2021; 57: 464
5. Chan E, DeVile C, Ratnamma VS. Osteogenesis
imperfecta. BJA Educ. 2023 May;23(5):182-188.
6. Chinoy A, Mughal MZ, Padidela R. Current
status in therapeutic interventions of neonatal
bone mineral metabolic disorders. Semin Fetal
Neonatal Med. 2020;25(1):101075.
7. Arundel P, Borg SA. Early Life Management
of Osteogenesis Imperfecta. Curr Osteoporos
Rep. 2023 Dec;21(6):779-786.

30. 104 Οστούν
Ξένες δημοσιεύσεις: Γράφονται από ξένο, διαπρεπή συγγραφέα
κατόπιν συνεννόησης με τη συντακτική επιτροπή. Μεταφράζονται ή
δημοσιεύονται στη γλώσσα του συγγραφέα με ευθύνη της συντακτι-
κής επιτροπής.
Επίκαιρα θέματα: Σύντομη περιγραφή των τελευταίων απόψεων
σε συγκεκριμένο θέμα. Πρόκειται για σύντομα άρθρα (4-5 σελίδες)
που παρουσιάζουν τις τελευταίες απόψεις σε συγκεκριμένο θέμα.
Ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις: Κατόπιν πρόσκλησης ανατίθεται
σε μέλος της ΕΕΜΜΟ να παρουσιάσει τα αποτελέσματα σημαντικών
ερευνών τα οποία έχουν πρόσφατα δημοσιευθεί σε άλλα επιστημονι-
κά περιοδικά ή έχουν ανακοινωθεί σε διεθνή συνέδρια.
Περιλήψεις, ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις, προγράμματα συ-
νεδρίων, σεμιναρίων, στρογγυλών τραπεζιών και συμποσίων.
ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ
Όλα τα άρθρα υποβάλλονται στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο της
ΕΕΜΜΟ ([email protected]) και στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο του
ΟΣΤΟΥΝ ([email protected]), ως συνημμένα αρχεία (κείμενο, πί-
νακες, εικόνες).
ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
Η γραμματοσειρά του άρθρου πρέπει να είναι Times New Roman,
το μέγεθος της γραμματοσειράς δώδεκα (12) και το διάστιχο 1,5.
Η αρίθμηση των σελίδων ξεκινά από την πρώτη σελίδα. Ο αριθμός
της σελίδας θα πρέπει να αναγράφεται στο άνω δεξί μέρος της κάθε
σελίδας.
Πρώτη σελίδα: Πρέπει να περιλαμβάνει:
1) τον τίτλο του άρθρου, ο οποίος πρέπει να είναι κατά το δυνατόν
σύντομος (όχι περισσότερες από 20 λέξεις) και κατατοπιστικός.
2) το όνομα και επίθετο του κάθε συγγραφέα.
3) το όνομα των κλινικών, εργαστηρίων, τμημάτων στα οποία πραγ-
ματοποιήθηκε η εργασία.
4) το όνομα, τη διεύθυνση (φυσική και ηλεκτρονική) και το τηλέφωνο
επικοινωνίας του συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την αλλη-
λογραφία σχετικά με την εργασία.
Δεύτερη σελίδα: Πρέπει να περιλαμβάνει την περίληψη και τις
λέξεις ευρετηριασμού (λέξεις κλειδιά) στα Ελληνικά. Η περίληψη
πρέπει να είναι ουσιαστική και κατατοπιστική και να μην υπερβαίνει
τις 250 λέξεις. Μετά την περίληψη παρατίθενται 3-10 λέξεις (όροι
ή μικρές φράσεις) ευρετηριασμού, απαραίτητες για τη σύνταξη των
ευρετηρίων του περιοδικού. Οι λέξεις αυτές πρέπει να αντιστοιχούν
στους διεθνείς όρους λεξικογράφησης του Index Medicus.
Τρίτη σελίδα: Πρέπει να περιλαμβάνει την περίληψη και τις λέξεις
ευρετηριασμού (λέξεις κλειδιά) στα Αγγλικά, σε ακριβή, επιστημονική
μετάφραση της Ελληνικής περίληψης και των όρων ευρετηριασμού.
Οι ακόλουθες σελίδες: Περιλαμβάνουν το κείμενο της εργασίας.
Τελευταία σελίδα: Πρέπει να περιλαμβάνει τη Βιβλιογραφία
(λίστα βιβλιογραφικών αναφορών) και ακολούθως τις λεζάντες των
εικόνων και πινάκων του άρθρου.
To περιοδικό «ΟΣΤΟΥΝ», επιστημονικό όργανο της Ελληνικής
Εταιρείας Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών (EEMMO) έχει σκοπό
την ενημέρωση και επιμόρφωση των ιατρών όλων των ειδικοτήτων
στον τομέα της φυσιολογίας και παθολογίας του μυοσκελετικού συ-
στήματος και ειδικότερα των μεταβολικών νοσημάτων των οστών. Για
το σκοπό αυτό, το περιοδικό δημοσιεύει:
Άρθρα του Εκδότη: Γράφονται από το Διευθυντή Σύνταξης του
περιοδικού ή από άλλο πρόσωπο μετά από σχετική ανάθεση από το
Διευθυντή Σύνταξης, ή τον Πρόεδρο του ΔΣ της ΕΕΜΜΟ. Δεν πρέπει
να υπερβαίνουν τις δύο σελίδες.
Γράμματα προς τον Εκδότη: Σε αυτά περιλαμβάνονται κρίσεις
για δημοσιευμένα άρθρα (στο περιοδικό ΟΣΤΟΥΝ ή ακόμα και σε
άλλα επιστημονικά περιοδικά), παρατηρήσεις για ανεπιθύμητες
ενέργειες φαρμάκων, κρίσεις για το περιοδικό, κτλ. Η έκτασή τους
δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 1000 λέξεις. Ο αριθμός των βιβλιογρα-
φικών παραπομπών δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 8.
Ανασκοπήσεις: Ολοκληρωμένες αναλύσεις ιατρικών θεμάτων
με έμφαση στις σύγχρονες απόψεις. Γράφονται κατά προτίμηση
από έναν/μια έως τέσσερις συγγραφείς, ειδικά όταν το θέμα απαι-
τεί συγγραφείς διαφόρων ειδικοτήτων. Η έκταση του άρθρου πρέπει
να είναι 15-20 σελίδες και να περιλαμβάνουν τη σύγχρονη σχετική
βιβλιογραφία.
Πρωτότυπες εργασίες: Έχουν κλινικό, εργαστηριακό ή κλινι-
κοεργαστηριακό ενδιαφέρον. Το κείμενο περιλαμβάνει βραχεία ει-
σαγωγή, όπου αναφέρεται ο σκοπός της εργασίας, περιγραφή του
υλικού και της μεθοδολογίας, ανάλυση των αποτελεσμάτων και συ-
ζήτηση στην οποία περιλαμβάνονται και τα τελικά συμπεράσματα. Η
περίληψη πρέπει να είναι αυτοτελής και να περιέχει το σκοπό της
εργασίας, τις βασικές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν, τα κύρια
ευρήματα και τα σημαντικότερα συμπεράσματα. Η έκταση του άρθρου
δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 14 σελίδες.
Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις: Σε αυτές παρουσιάζονται ενδια-
φέρουσες, διδακτικές ή σπάνιες περιπτώσεις με κλινικές εκδηλώ-
σεις που περιγράφονται για πρώτη φορά, περιπτώσεις με ιδιαίτερη
επιστημονική αξία, καθώς και περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιή-
θηκαν νέες διαγνωστικές ή θεραπευτικές μέθοδοι, ή διατυπώνονται
νέες απόψεις για την παθογένειά τους. Πρέπει να έχουν έκταση έως
5 σελίδες και να περιλαμβάνουν σύντομη εισαγωγή, περιγραφή της
περίπτωσης με αντίστοιχη εικονογραφία ή πίνακες, συζήτηση και πε-
ριορισμένη βιβλιογραφία (10-15 βιβλιογραφικές αναφορές) ανάλο-
γα με τη σημασία και μοναδικότητα του θέματος.
Κουΐζ: Σε αυτά παρουσιάζεται μία ενδιαφέρουσα περίπτωση (μία
απεικονιστική εξέταση, μία εργαστηριακή μέτρηση, ή άλλη διαγνω-
στική εξέταση) με σύντομο ιστορικό του ασθενούς και ζητείται η δια-
γνωστική σκέψη του αναγνώστη. Η απάντηση στο διαγνωστικό πρό-
βλημα δίνεται στο τέλος του τεύχους μαζί με σύντομη ανασκόπηση
της βιβλιογραφίας με κατάλληλες βιβλιογραφικές αναφορές. Έχουν
βραχεία έκταση και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον.
Οδηγίες προς τους συγγραφείς
Θράκης 2, 151 24 Mαρούσι
Τηλ./FAX: [phone]
E-mail: [email protected]

31. Οστούν 105
ΠΙΝΑΚΕΣ
Δακτυλογραφούνται όπως το άρθρο (γραμματοσειρά και διάστιχο)
σε ξεχωριστή σελίδα ο καθένας. Αναφέρονται στο κείμενο και αριθ-
μούνται διαδοχικά με αραβικούς αριθμούς σε παρενθέσεις. Πρέπει
να συνοδεύονται από περιεκτική, σύντομη λεζάντα.
ΕΙΚΟΝΕΣ (σχήματα, φωτογραφίες)
Οι εικόνες μπορεί να είναι ασπρόμαυρες ή έγχρωμες και πρέ-
πει να είναι υψηλής ανάλυσης (>150 dpi) ώστε να είναι δυνατή η
ικανοποιητική απόδοσή τους σε ηλεκτρονική μορφή. Η χρήση κλι-
νικών φωτογραφιών με αποκάλυψη μερική ή πλήρη του ασθενούς
αντενδείκνυται για προστασία των προσωπικών δεδομένων. Εάν εί-
ναι απαραίτητο, μπορεί να δημοσιευθεί κλινική φωτογραφία μόνο με
υποβολή στο περιοδικό έγγραφης συγκατάθεσης του ασθενούς για
το σκοπό αυτό. Εάν μία εικόνα έχει προηγουμένως δημοσιευθεί θα
πρέπει να συνοδεύεται από έγγραφη άδεια του εκδότη για επαναδη-
μοσίευση της εικόνας. Στην περίπτωση αυτή, στη λεζάντα της εικόνας
θα πρέπει να αναφέρεται η πηγή προέλευσης αυτής.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ – ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
(copyright)
Τα άρθρα που υποβάλλονται στο ΟΣΤΟΥΝ θα αξιολογούνται για
δημοσίευση από Επιτροπή Αξιολόγησης και θα δημοσιεύονται εφό-
σον ισχύουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις και εφόσον τα αποτελέσματα
ή το ίδιο το κείμενο δεν έχουν δημοσιευθεί και δεν έχουν υποβληθεί
για δημοσίευση σε άλλο περιοδικό. Οποιαδήποτε εργασία δημοσι-
ευθεί στο ΟΣΤΟΥΝ δεν μπορεί να αναδημοσιευθεί χωρίς τη γραπτή
έγκριση του Διευθυντή Σύνταξης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Οι βιβλιογραφικές αναφορές θα πρέπει να παρατίθενται στο κεί-
μενο κατά σειρά αναφοράς, με αραβικούς αριθμούς, σε αγκύλες ([]),
πριν τα σημεία στίξης. Για παράδειγμα, «……..διαβητικής κετοξέωσης
[1].» ή «………η σύγχρονη θεραπεία του γιγαντοκυτταρικού όγκου των
οστών περιλαμβάνει την απόξεση [1], το denosumab [2], και ……….
[3].». Η αναφορά σε περιλήψεις συνεδρίων (abstracts), «αδημοσίευ-
τες παρατηρήσεις» (unpublished data), και «προσωπικής επικοινωνί-
ας» (personal communication) θα πρέπει να αποφεύγονται καθώς δεν
μπορεί να ελεγχθεί η εγκυρότητά τους. Η παράθεση των βιβλιογραφι-
κών αναφορών στη λίστα στο τέλος του κειμένου θα πρέπει να είναι
όπως ακριβώς αυτές αποδίδονται στο PubMed.
Παράδειγμα βιβλιογραφικής αναφοράς σε άρθρο:
Rupp T, Butscheidt S, Vettorazzi E, Oheim R, Barvencik F, Amling
M, Rolvien T. High FGF23 levels are associated with impaired
trabecular bone microarchitecture in patients with osteoporosis.
Osteoporos Int. 2019 May 1. [Epub ahead of print]
Παράδειγμα βιβλιογραφικής αναφοράς σε άρθρο:
Wong RMY, Wong H, Zhang N, Chow SKH, Chau WW, Wang
J, Chim YN, Leung KS, Cheung WH. The relationship between
sarcopenia and fragility fracture-a systematic review. Osteoporos
Int. 2019 Mar;30(3):541-553.
Παράδειγμα βιβλιογραφικής αναφοράς σε βιβλίο:
Mihalko MJ. Amputations of the hip and pelvis. In: Canale TS,
Beaty JH (Eds). Campbell?s operative orthopaedics. 12th ed.
Philadelphia: Mosby; 2013;651-658.