Oromiffa Version_ VGC Service Center Guideline.docx

Oromiffaa Version

1. QAJEELCHAOGUMMAA
FI QAJEELFAMA
WIIRTUU TAJAAJILA
GORSA
LTO
ITOOPHIYAAF
Caamsaa2023
Finfinnee

2. Qbiyyee
IbsaLabsiifi Beekamtii..............................................................................................................................................................2
ErgaaGIZ...................................................................................................................................................................................3
Seensa........................................................................................................................................................................................4
Tarreejechootagabaabduuf gabaajee.........................................................................................................................................6
1.Dugduubee........................................................................................................................................................................7
2.Hiikajechootaijoo.............................................................................................................................................................8
3.BarbaachisummaaQajeelfamakanaa...............................................................................................................................11
3.1.Falaasamaafseera bu’uuraa....................................................................................................................................12
4.Galmaafkaayyooqajeelfamakanaa..................................................................................................................................13
5.Bal’inaqajeelfamakanaa......................................................................................................................................................13
5.1.Ittifayyadamtootaqajeelfama kanaa.......................................................................................................................14
6.Barbaachisummaatajaajilaqajeelchafigorsa ogeessaa.........................................................................................................14
7.Hojiileegurguddaatajaajilaqajeelfamaafigorsa ogeessaa................................................................................................16
7.1.Hojii fi qajeelfama.................................................................................................................................................17
7.2.Sadarkaagorsa ogummaa.......................................................................................................................................21
7.3.Karooraafiqophinsa leenjii.....................................................................................................................................23
7.4.Informationprovisionand Advocacy......................................................................................................................23
7.5.Kenninsaodeeffannoofiabukaatummaa..................................................................................................................23
7.6.Xiinxalagabaahojiifiqo’annoohordoffii.................................................................................................................24
7.7.Walittihidhaminsaidustriifihojiiramaddii..............................................................................................................24
8.Caasaafihoggansajaarmiyaa............................................................................................................................................24
8.1.Waajjirayaadacaasaajaarmiyaawaajjiraqajeelfamaafigorsaogummaa LTO..........................................................27
9.Ittigaafatammummaafigaheeqooda fudhattootaa............................................................................................................27
9.1.Gaheeministeerahojiifi ogummaa..........................................................................................................................29
9.2.Gaheewaajjiroolee godinaa....................................................................................................................................29
9.3.GaheedhaabbataLTO.............................................................................................................................................30
9.4.Gahee qindeessaa...................................................................................................................................................31
9.5.GaheeRoleoftheqajeelfamaogummaafi gorsaa......................................................................................................31
9.6.Gahee uummataa...................................................................................................................................................32
9.7.Gaheedameewwandhuunfaafidhaabbileemitimootummaa....................................................................................33
10.Saalaafiqaamamiidhamummaatajaajilagorsaafogummaa..........................................................................................35
11.1.Gabaasaafsanada....................................................................................................................................................36
11.2.Walittiqabinsa odeeffannoo...................................................................................................................................37
12.Abbummaafiittifufinsa...............................................................................................................................................38
13.Wabii..........................................................................................................................................................................39
14.Dabalata......................................................................................................................................................................40

3. IbsaLabsiifiBeekamtii
Ministeerri hojii fi ogummaa Riphabliika Dimokraatawaa Federaala Itiyoophiyaa (RDFE) qajeelfama
ogummaafigorsaaGIZtiinqophaa’efbeekamtiikennuufiraggaasisuuisaakanaannilabsa.Qajeelfama bal’aa
kana qopheessuu keessatti gumaachi GIZ gatii guddaa qabaachuu isaa ni hubanna, kunis sirna LTO
keenya keessatti tajaajila GO bu’a qabeessa ta’e hojii irra oolchuuf akka bu’uuraatti tajaajila.
Ogummaa, kutannoo, fi tattaaffii tumsaa qajeelfama kana qopheessuu keessatti taasiseef, GIZ ni
galateeffanna.Qorannoonbal’aan,marii,figalteenqoodafudhattootaaqajeelfamnikanaafedhiifihaw-
wiiaddaaddaaleenjifamtootakeenyaakancalaqqisiisuyoota’u,qorannoohojiiisaanii,murteekennuu, fi
ce’umsa milkaa’aa gara addunyaa hojiitti akka guddisu taasiseera.
MinisteerrihojiifiogummaadhaabbileeLTO(LeenjiiTeeknikaafiOgummaa),ogeessotaGO,fiqooda
fudhattootadhimmiilaallatuwaliinta’uunqajeelfamatajaajilaGOdammaqinaanbabal’isuufihojiiirra
oolchuufwaadaaseena.Qajeelfamichibu’aqabeessata’eefudhatamuufibu’uuraaleeGOjirankeessatti akka
walitti makamu dandeessisuudhaaf deeggarsa, qabeenya, fi qajeelfama barbaachisaa ta’e ni ken- nina.
Hojiiirraoolmaaqajeelfamichaahordofuuf,yaadawalittiqabuuf,akkasumasbarbaachisummaafibu’a
qabeessummaa isaa itti fufiinsa qabu mirkaneessuuf akka barbaachisummaa isaatti madaqsuuf GIZ fi
michoota biroo waliin walitti dhiyeenyaan ni hojjenna.
Hasawaa goolabuuf, Ministeerri Hojii fi ogummaa GIZ qajeelfama tajaajila GO qopheessuu keessatti
gumaachagatiiguddaaqabutaasiseefdinqisiifannaaguddaaqaba.Tattaaffiinwalta’iinsaakuntajaajila
qajeelfama hojii haalaan akka fooyyessuu fi leenjifamtoonni keenya murtoo hojii odeeffannoo irratti
hundaa’eakkamurteessan,dandeettiibarbaachisaaakkahorataniifigabaahojiisaffisaanjijjiiramaajiru
keessatti akka dagaagan kan taasisu ta’uu isaa amantaa qabna.
RDFEMinisteerahojiifogummaa
[Guyyaa]

4. ErgaaGIZ irraa
MinisteeraHojiifiOgummaa
Ministry of Labor and Skills
Misoomni dinagdee dargaggoota irratti xiyyeeffate dargaggoota ogummaawwan barbaachisoo ta’an
karaahojiififedhiimisoomaabiyyatokkoowajjinwalsimuunhumneessuudhaanmirkanaa’uudanda’a. Kana
waliin walqabatee Sagantaan Barnoota Leenjii Itti Fufiinsa qabu (SBLIF), Gamtaa Awuroop- paatiin
waliin maallaqaan gargaaramaa jiru dandeettii damee Leenjii Teeknikaa fi Ogummaa (LTO)
guddisuufgidduuseensaaqaba.Kaayyoonwaliigalaapirojektichaadargaggoonnicarraahojiigaariiar-
gachuufyknhojiiofiifimindaamaddisiisuudhaafcarraafooyya’aakennuudha,karaafooyya’iinsasirna LTO.
Pirojektiin kun mootummaa fi walitti hidhaminsa michoota adda addaa naannolee irraa dhufan waliin
ta’uun hojiiwwan bal’aan galmeessisaniiru. Kunis waa’ee guddina ogummaa fi LTO irratti
mari’achuuf, akkasumas haala hojiiwwan SBLIF keessatti walta’iinsaa fi tumsa ta’uu danda’an qor-
achuufcarraakennaniiru.Pirojektichihaalahawaas-dinagdee,KarooraGuddinaafiJijjiiramaIfiIIak-
kasumassirnaleenjiiogummaaodeessa.Itiyoophiyaattisakkaataabu’uuraraawwiipirojektichaatiinho-
jiiwwanii fi qorannoowwan adda addaa gaggeeffamaa turaniiru. Qajeelfamaa fi gorsa ogummaa kanaa
qopheessuunbu’aawwantajaajiloonnisadarkaasirnaLTOhundattiwalsimsiisuufgargaarankeessaaisa
tokko dha. SBLIF carraa kanaan Ministeera hojii fi ogummaa, waajjiroolee/Ejensii hojii fi ogummaa
naannoo, qooda fudhattootaa fi qooda-fudhattoota misoomaa hirmaatan waajjira qajeelfama kana
qopheessuufiraggaasisuuntajaajilaqajeelfamaogummaafigorsaaittifufiinsaqabudargaggootakees- satti fi
naannoo dhaabbilee LTO.
LarsFiechel(LudovicaMarangoni)
HogganaaKilaastara(Qaama)(SBLIF),Finfinnee

5. Seensa
Karoorri LTO Itoophiyaa bara 2008 (ALA) qophaa’e, leenjii bu’aa irratti hundaa’e hojii irra ool-
chuu/kenniinsahiyyummaahir’isuufkanyaadamedha.Akkasumasdinagdeebaay’inaanqonnaata’e
karaaittifayyadamakaappitaalanamaaogummaaqabuungaraindustiriita’ettijijjiiruufyaadaqaba.
Qajeelchonniifiqajeelfamoonnihedduunmalakanaakkayaadameettihojiiirraoolchuufgargaaran
qophaa’aniiru. Haa ta'u malee, haala hawaas-aadaa fi siyaas-dinagdee guddachaa jiru ilaalchisee,
qajeelfamoota jiran, keessumaa "Kitaaba/Manualii Tajaajila Gorsa Qajeelfama Ogummaa" bara
2020/21qophaa'efooyyessuunbarbaachisaadha.Maanuwaalichisababootamurteessooarmaanga- dii
ilaaluuf fooyya’iinsa barbaada:
1.Iftoominaa fi madaqummaa guddisuu: Leenjistoonni fi qooda fudhattoonni GO fi gocha
isaaniikanhinbeekneyoota’ani,jechootamurtaa’oomaanuwaaliikeessajiranfayyadamuu
ilaalchiseeburjaaji’insinimul’ata.Maanuwaaliinfooyya’ekuniftoominaafdursakankennu
yoota’u,qoodafudhattootahundagidduuttihubannoonwalooakkajiraatuqajeelfamabal’aa kan
kennu dha.
2.Caasaafidambiimootummaafooyya’aata’ewaliinwalsimsiisuu:Maanuwaaliinjirucaasaa,
labsii, dambii fi dambiiwwan mootummaa tokko tokko yeroon fooyya’anii ykn jijjiiraman
waliinkanwal hinsimne ta’uuisaa ti.Ulaagaafi walsimannaa mirkaneessuuf,maanuwaalii
fooyya’eimaammataafibu’uuraaleemootummaahaaraa GOwaliinwalqabatanofkeessatti
hammateera.
3.Fedhii fi qooda fudhattoota jijjiiramaa jiranitti madaquu: Qooda fudhattoonni fi gareewwan
xiyyeeffannoo haaraan uumamuu isaaniitiin, akkasumas seerootaa fi dambiiwwan haaraan
hojii irra ooluu isaaniitiin maanuwaalii amma jiru fedhii amma jiru guutuu hin danda’u.
Maanuwaaliin fooyya’e kun jijjiirama kana kan ilaalu yoo ta’u, qooda fudhattoota haaraa fi
gareewwangalmata’ankanabu’aqabeessata’eendeeggaruunhumneessuufqajeelfamabar-
baachisaa ta’e kenna.
4.Ulaagaalee dhaabbilee mootummaa fi miti-mootummaa guutuu: Mootummaan Itoophiyaa
(MI), dhaabbileen miti mootummaa biyya keessaa fi idil-addunyaa gareewwan xiyyeef-
fannoohojiidhabeeyyiiguutuubiyyattiikeessattiargamandeeggaruufmaanuwaaliiGO

6. sirriittiibsameefiifata’ebarbaadu.Maanuwaaliifooyya’ekunbarbaachisummaaisaanii

7. waliinkanwalsimuyoota’u,hojiirraoolmaabu’aqabeessata’eefqajeelfamabal’aakanken-
nudha.
5.Gaheefiittigaafatamummaaqulqulleessuu:Gaheefiittigaafatamummaaqoodafudhattoota adda
addaamaanuwaalii jirukeessatti ifatti hin ibsamne. Maanuwaaliinfooyya’e kungahee
qoodafudhattootatokkoontokkoonisaaniibal’inaankanibsuyoota’u,qaamoleeaddaaddaa
adeemsakanakeessattihirmaatangidduuttiqindoominaafitumsabu’aqabeessata’emirkan-
eessa.
6.Qaamolee hojii raawwachiiftuu irra deebiin gurmaa’an hammachuu: Bara 2021tti aangoo fi
dirqamni qaamolee raawwachiiftuu RDFE irra deebiin gurmaa’ee irra deebiin ibsameera.
Maanu’aliin fooyya’e kun jijjiirama kana kan calaqqisiisu yoo ta’u, gahee fi itti gaafata-
mummaaqaamoleeraawwachiiftuuhaalaGOkeessattiqabanifattikanbaasudha.Haalaka- naan
dhimmoota armaan olitti ibsaman furuuf Ministeerri Hojjii fi Ogummaa GIZ SBLIF waliin
ta’uun qajeelfama Tajaajila QajeelfamaOgummaa fiGorsaa haaromfame kana yaad-
rimeewwan haaraa fi mala hojii hammachuudhaan uume.

8. Tarreejechootagabaabduufgabaajee
GIH:GiddugalaInkuubeshiniiHojii
CV:Kaarikulamii Vitee
QAQ:QoodaAbbootiiQabeenyaa
FF:EjensiiBLTO Federaalaa
HN: Humna Namaa
TOQ:TeeknooloojiiOdeeffannoofi Qunnamtii
LIH:LeenjiiIyyannoo Hojii
MB:MinisteeraBarnootaa
MSBO:MinisteeraSaayinsiifiBarnootaOlaanoo
YW:Yaadannoo Waliigaltee
OBH:LeenjiiBu’aairrattiHundaa’e
MFL:MadaalliiFedhii Leenjii
BLTO:BarnootaafiLeenjiiTeeknikaafi Ogummaa
DBSAMG:DhaabbataBarnootaa,Saayinsii fiAadaaMootummoota Gamtoomanii
QGO:QajeelfamafiGorsaOgummaa
GO:GorsaaOgummaa
GIZ:
LBH:LeenjiiBu’aairrattiHundaa’e

9. 1.Dug-duubee
QajeelfamnikunsirnaLTOItoophiyaakeessattitajaajilaqajeelfamaogummaafigorsaahojiirraool- chuuf
akka bu’uura barsiisaa ta’ee tajaajila. Qajeelfamni kun sanadoota adda addaa jaarmiyaalee fi
namootadhuunfaaaddaaddaairraaeeruunqophaa’eejira.Barbaachisummaanqajeelfamakanaakan ka’e
dhaabbilee fi kolleejjiiwwan LTO hedduun tajaajila qajeelfama ogummaa fi gorsaa gurmaa’e waan
hin qabneef leenjifamtootaaf deeggarsa gargar ciccitaa fi wal hin simne ta’uu isaa ilaaluu ir- raati.
Yeroo ammaa kana inistiitiyuutoonni fi kolleejjiiwwan kunneen qajeelfama bal’aa malee kan hojj-
etan yoo ta’u, yeroo baay’ee kan yeroon isaa darbe kan hojiirra oolchituu damee LTOn qophaa’e
irrattihirkatu.TajaajilliqajeelfamaafigorsaogummaaleenjifamtootaLTOfwaa’eehojiibarbaadanii fi
carraa hojii walgitu odeeffannoo sirrii ta’e kennuuf kan yaadamedha.
Tajaajiloonni kun haala caaseffama qabuun kennamuu danda’u, fakkeenyaaf, gorsitoota ogummaa
dhaabbileeLTO,gorsitootahojiiyunivarsiitiiwwan,fihojjettootawalgitanmanneenbarnootaakees-
satti. Haa ta’u malee, barattoonni, leenjifamtoonni fi hojjettoonni gama biraatiin tajaajiloota kana
barbaaduuf dursanii socho’uu qabu. Akkuma armaan gaditti dabalataan ibsame, galmi gorsa ogum-
maanamootadhuunfaamurtooodeeffannoojiruhordofuuirraaeegalee,kanakkagorsitootaogum-
maatiin, murtoo odeeffannoo irratti hundaa’e akka murteessan humneessuudha.
Gabaa hojii har’aa keessatti qulqullina, itti fufiinsa, fi oomishtummaa industirii guddisuuf ak-
kasumas, haala hojii fooyyessuuf guddinni ogummaa murteessaadha. Hojii isa jalqabaa sana arga-
chuufigabaahojiikeessadeemuunogummaateeknikaaqofaosoohintaanewaanbaay’eebarbaada.
Hojjechiistonni yeroo baay’ee ogummaa teeknikaa fi beekumsa gosa barnootaatiin alatti, ogum-
maawwanhojjettoonniqabaachuunbarbaachisaata’eeittimul’atanniibsu.Ogeeyyiinkunhojjetaan hojii
isaa bu’a qabeessa ta’een akka raawwatu kan hidhachiisu ta’uu ni amanama. Kanaafuu, galmi
qajeelfama kanaa inni jalqabaa barattoota LTO duraa, leenjifamtoota amma jiran, dhaabbilee LTO
irraadhiheenyakanaeebbifaman,gorsitootaogummaadhaabbileeLTO,fileenjistootaLTOtajaajila
qajeelfamaa fi gorsa sadarkaa tokkoffaa kennuudhaaf itti gaafatamummaa qaban dabalatee
gareewwanxiyyeeffannooaddaaddaagargaaruudha.Rakkooleehojiinwalqabatanfuruufiraawwii
tajaajila qajeelfama ogummaa irratti odeeffannoo bal’aa kennuufis kaayyeffateera.

10. 2.HiikaJechootaIjoo
oHojii: Yaad-rimee akkaataa jireenyaa tartiiba hojii, barumsaa fi sochii boqonnaa namni
tokko umurii guutuu itti bobba’u of keessatti hammate.
oGorsa Hojii: Deeggarsa kennuu, yeroo baay’ee tokko tokkoon ykn garee xiqqaadhaan,
namoonnidhuunfaahaaladhuunfaaisaaniikeessattiodeeffannoohojiihubachuufihiikuu
danda’an.
oMadaalliiHojii:Adeemsaodeeffannoowalittiqabuu,dhimmoota,fedhiiaddabaasuu,fi
qabeenyadhuunfaafinaannoofedhiihojiibarattootaawajjinwalqabateequlqulleessuuof
keessaa qabu.
oHubannoo Hojii: Beekumsaafihubannoonamoonnidhuunfaa filannoowwanhojii bal’aa,
industirii, gahee hojii, fi dandeettii fi gahumsa hojiiwwan sanaaf barbaachisan irratti qa-
ban.
oCareerBranding:Tooftaagabaanamoonniogummaaisaaniiakkagurgurankangargaaru yoo
ta’u, hojii barbaaddota biroo irraa maaltu adda akka isaan taasisu agarsiisuu fi gatii
dabalataa hojjechiisaa tokkoof fidu ibsuudha.
oGorsa Hojii: Adeemsa dhuunfaa ykn garee of-beekuu fi hubannoo cimsu, namoonni
dhuunfaakallattiihojiiquubsaafihiikaqabuhaaladhuunfaaisaaniiwajjinwalsimuakka
horatan kan taasisudha.
oGuddina Hojii: Adeemsa umurii guutuu barnoota, hojii, boqonnaa, fi ce’umsa bulchuu
gara egeree filatamaa dhuunfaan murtaa’ee fi guddachaa jiruutti ce’uuf.
oTajaajilaGuddinaHojii:Dhaabbatayknhojiikamiyyuukanbarnoota,leenjii,fifilannoo hojii
namoota dhuunfaa umriin isaanii ykn sadarkaan jireenyaa isaanii maal iyyuu yoo ta’e,
akkasumas bulchiinsa hojii isaanii haala mijeessu.
oQorannoo Hojii: Adeemsa ofii, haala dhuunfaa, carraa barumsaa fi hojii, fi ulaagaalee
leenjii fi barnootaa qorachuu fi xiinxaluu, akka bu’uuraatti filannoo jireenya hojii umurii
keessatti gochuuf.
oQajeelfama Hojii: Hojiiwwan addaa fedhii fi yaaddoo addaa nama dhuunfaa hojii irraa
eegamu haalaan jijjiirame irratti xiyyeeffate dhiyeessuu.
oOdeeffannooHojii:Odeeffannooaddunyaahojiiwaliinwalqabatuadeemsaguddinahojii
keessattifaayidaaqabaachuudanda’u,odeeffannoobarnootaa,hojiifisaayikoo-

11. hawaasummaa hojiin walqabatu dabalatee.Karoora Hojii: Adeemsa itti fufiinsa qabu
madaaluuakkaataajireenyaayerooammaa,jaallachuu/jibbuu,.fedhii,dandeettii,dhuun-
faa,hojiiabjuu,fidaandiihojiifihojiiammajiruufitarkaanfiiwwangarafuuladuraahojii ofii
keessatti fudhatamuuf haala gaariin qophaa’uuf, akka barbaachisummaa isaatti, ykn
jijjiirama hojii fiduuf sirreeffama fi fooyya’iinsa gochuu.Qabeenya Hojii: Qabeenya qor-
achuufittifayyadamuudandeenyuhubannoo,gamahubannoodhuunfaafihubannoofilan-
noowwan hojii fi bu’aa fi miidhaa isaaniitiin akka bu’aan murtii hojii qabatamaan
madaalamuu danda’uuf.
oDandeettii Dijiitaalaa: Beekumsii fi dandeettiin teeknooloojii dijitaalaa fedhii odeef-
fannoohubachuufimaddootateeknooloojiidijitaalaahaalasirriita’eenfayyadamuunqa-
beenya dijitaalaa galchuu, argachuu, gurmeessuu, walitti makuu fi madaaluu akkasumas
beekumsahaaraaijaaruu,ibsamiidiyaauumuu,finamootabiroowaliinwalqunnamsiisuu kan
dabalatu dha.
oQaxarrii: Tuuta bu’aa ba’ii - dandeettii, beekumsa, fi amaloota dhuunfaa - kan eebbi-
famtoonni carraa hojii argachuu fi hojii filatanitti milkaa’uu danda’an taasisu.
oDandeettiiQaxarrii:DandeettiiHojiiWaliigalaanamoonniindustiriikamiyyuukeessatti
milkaa’uuf barbaachisan.
oGorsa Qaxarrii: Adeemsa rakkoo furuu kan dameewwan akka murtee hojii/hojii, dan-
deettii guddisuu, hojii barbaaduu fi hojii eeguu ilaalu.
oAbbootii qabeenyaa: Dandeettii fi fedhii bu’aa argachuuf jecha balaawwan kanaan
walqabatan kamiyyuu waliin hojii daldalaa tokko guddisuu, gurmeessuu fi bulchuu.
oQajeelfama: Leenjifamtoonni LTO carraa barnootaa, ogummaa fi dhuunfaa qaban ykn
guddisuudanda’anakkahubataniifibu’aqabeessata’eenakkaittifayyadamanmalasirnaa
gargaaru. Leenjifamtoonni murtoo odeeffannoo irratti hundaa’e akka murteessan gar-
gaaruu fi dandeettiiwwan barbaachisoo ta’an akka horatan gargaaruun sirreeffama quub-
saa mana barumsaa, kolleejjii, hojii fi jireenyaaf haala mijeessuu kaayyeffateera.
oHojii wal-qixxee: Taatee hojjechiistotaa fi qacartoota walitti fiduun hojjettoota ta’uu
danda’an waliin wal arguu yoo ta’u, hojii barbaaddonni ammoo waa’ee banamuu hojii
odeeffannoo argatu.
oOdeeffannoo Gabaa Hojii: Odeeffannoo haala gabaa hojii keessatti ykn hojii isaa
ilaallatu, fi daataa hojii, mindaa, istaandaardii fi gahumsa, banaa hojii, haala hojii kan
hammatudha.

12. oHojii: Gareen hojiiwwan itti gaafatamummaaisaanii ba’uufogummaawalfakkaataabar-
baadan, fakkeenyaaf hojiiwwan hoggansa ogummaa walfakkaataa barbaadu danda’u.
oOfMadaaluu: Adeemsa dandeettii,dandeettiifi amala dhuunfaa ofiimadaaluu.
oOf Guddisuu: Adeemsa leenjifamtoonni ofii isaanii fi dhiibbaa isaan irra gahu akka hu-
batan dandeessisu.
oOgummaalallaafaa:Dandeettiiwwanamalaafidandeettiinamootagidduuttinamatokko
hojii irratti bu’a qabeessa taasisan agarsiisan. Isaanis ogummaawwan ciccimoo kanneen
adda durummaan beekumsaa fi dandeettii kan agarsiisan akka dabalataatti ilaalamu.
oQo’annooHordoffii:Qorannoonbarreeffamaayknafaaniineebbifamtootadhaabbilee
barnootaa kan erga eebbifamanii booda ykn
3.SababiiQajeelfamakanaa
Qajeelfamnibu’uuraaqajeelfamaafigorsaogummaanamnitokkoamalaofiiisaamurteessee,ulaa-
gaaleehojiiaddaaddaaqoratee,tuutadhugaalamaanwalsimsiisuungargaarsaqajeelfamaogummaa
ogummaa qabuu fi gorsaa. Qajeelfama ogummaa fi gorsa ogummaa qabu kennuudhaan namoonni
dhuunfaa filannoo ogummaa fi hojii isaanii fi hawaasa fayyadu akka godhan humna argachuu
danda’u. Qajeelfamni ogummaa adeemsa namoota dhuunfaa hojii isaanii filachuu, qophaa’uu, itti
seenuu, tarkaanfachuu keessatti gargaarudha. Qajeelfamni ogummaa mala itti fufiinsa qabu kan
namni dhuunfaa tokko akka bu’uura murtii hojiitti caalaatti akka hubatu gargaaruudha.
Parsons(1909)akkajedhuttiijaarsihojiiakkumaijaarsamanaabaay’eerakkisaata’us,akkarakkoo
sanaatti hojii hojii karoorfachuuf qalamaa fi waraqaa, odeeffannoo ogeessaa fi gorsawaliin taa’anii
kan beekanmuraasa kanmanaijaaruu,gorsa arkiteektiifudhachuun, isaangargaaruuf.Qajeelfamni
ogummaa gorsaa fi odeeffannoo kennuu bira darbee; walmakaa of-guddisuu, hojii barachuu fi wal-
madaaluu, akkasumas odeeffannoo barnootaa fi gabaa hojii kennuu, fedhii fi dandeettii ogummaa
barattootaaaddabaasuufikkfJechabiraatiinqajeelfamniogummaadhuunfaa,barnootaa,.guddina
dinagdee,fihawaasummaanamootadhuunfaafisaboota.Dabalataanisdandeettiinamootadhuunfaa
fedhii gabaa hojii waliin walsimsiisuun hojii oomishaa fi guutuu ta’e guddisuudhaan guddina di-
nagdee biyya tokkoo keessatti gahee qaba.
HaalaqabatamaaItoophiyaakeessattiakkawaliigalaatti,fihaalasirnaLTOkeessajiruaddattiyeroo
ilaallu, tajaajilli qajeelfama ogummaa fi gorsaa haala hin fayyadamnee fi bifa gargar ba’een kenna-
muu isaa ni argina. Barumsa umurii guutuu, qajeelfama, fi gabaa hojii keessatti gahee murteessaa
qabaatus, tajaajiloonnikundhaabbileeLTOkeessattiguutummaattihinhammatamne.Itiyoophiyaa

13. keessatti,sabootahedduuirraaaddata'ee,yaad-rimeengorsaogummaafigorsaogummaa"ammay- yaa"
jedhu seenaa jaarraa hin qabu, ammas yaad-rimee haaraa dha.
Itiyoophiyaan amma dhaabbilee fi kolleejjiiwwan LTO mootummaa 709 kan qabdu yoo ta’u, ba-
bal’innidhaabbileebarakanaakunbarbaachisummaatajaajilaqajeelfamaogummaafigorsaogum-
maasadarkaaisaaeeggatekanmul’iseedha.AkkaBerhe(2011)jedhuttidhaabbileen LTOhedduun
isaanii gorsitoota ogummaa of kennanii kan hin qabne yoo ta’u, warri gahee kanaaf ramadaman
odeeffannoo barbaachisu, leenjii ogummaa, fi dandeettii hojii isaanii gahumsaan ba’uuf hin qaban.
Dhaabbileen kunneenis waajjira hojii hojjetuu fi tajaajila gorsaa fi gorsa ogummaa sadarkaa isaa
eeggate hin qaban. Imaammanni fi karoorri haaraan leenjii ogummaa teeknikaa fi barnootaa gorsaa
figorsaogummaairrattixiyyeeffannooguddaakankennuyoota’u,hojiinisaasbal’aadha.Haata’u
maleecaasaanhojiifigaheebarbaadamuraawwachaawaanhinjirreefqajeelfamakanabocuunbar-
baachisaata’uuisaati.Kanarraakanka’e,hundeeffamniqajeelfamaafigorsaogummaakanaa LTO
addunyaa hojiif hawwachuu, tursiisuu, guddisuu fi qopheessuu keessatti gahee olaanaa taphachuuf
kan yaadamedha.
3.1.Falaasamafi qajeeltoowwan
Falaasamni fi qajeeltoowwan tajaajila qajeelfama ogummaa fi gorsaa sirna LTO keessatti imaam-
mataafitarsiimooLTOItoophiyaandargaggootajireenyaisaaniigarafuuladuraatiifqopheessuirraa
madda. Kanaafuu, qajeeltoowwan kun leenjifamtoota LTO amaloota naamusaa, hubannoo, ha-
waasummaa,hafuuraa,qaamaa,xiinsammuufiogummaaisaaniiilaalchakeessagalchuunhaalawa-
liigalaatiin humneessuu kan kaayyeffate dha. Kanaafuu, fedhii addaa leenjifamtootaa guutuu fi sir-
noota LTO Itoophiyaa keessatti walsimsiisuuf qajeelfamni kun qajeeltoowwan barumsa umurii
guutuu kanneen wiirtuu tajaajila qajeelfamaafi gorsa ogummaa kamiyyuu ta’anii fi madaqfamuu fi
jijjiiramaata’uudanda’anhordofuuqaba.Qajeeltoowwanqajeelfamaanamootadhuunfaadandeettii,
fedhii fi gaaffii hawaasaa wajjin akka walmadaalan gargaaruuf kan yaadamanidha. Kana jechuun,
namnitokkokallattiibarbaadamuunakkatarkaanfatugargaaruufiyeroojijjiiramaafifedhiififedhii
hawaasaawajjinwalsimsiisuunofqajeelchuujechuudha.Hariiroongorsaafayyaqabeessata’eseera
bu’uuraa ijoo armaan gadii barbaachisa:
•Waloominaafi hunda galeessa
•Leenjifatootagiddugaleessagodhachuu, .
•Dhuunfaa fi amantaa, .

14. •Barnootaumuriiguutuu, .

15. •Tajaajilaqulqullinaqabu,.
•Galma qabeessaa fi ragaairratti hundaa’e, .
•Walittihidhamiinsaafitumsa.
Rakkoonaamusaaseerabu’uuraakanahirmaachisuqorachuungorsaantokkodhimmootawaldhaban
caalaatti hubachuuf gargaaruu danda’a.
4.GalmaafiKaayyooQajeelfamichaa
Kaayyoonqajeelfamaafigorsaainniguddaan barumsafooyyessuudha,ogummaafibeekumsakallat- tiin
addunyaa leenjifamtuu wajjin walqabatu qofa osoo hin taane, barumsa "addunyaa keessaa"
isaa/ishee wajjin walqabatu - jechuunis hubannoo ofii isaa dabaluudha. Tajaajilli GO sirna LTO
Itoophiyaakeessattiogeessotayknteeknishaanotagahumsaqaban,kaka’umsaqaban,madaqfaman, fi
kalaqaan guddina dinagdee biyyattii keessatti gumaachuu danda’an maddisiisuu kan kaayyeffate
dha.
Galmootaaddaakanneen akka:
a)Leenjifamtoonni gufuu dhuunfaa akka mo’atan gargaaruu, of to’achuu, kaka’umsaa fi miira
kaayyoo jireenyaa akka horatan gochuu.
b)Rakkoofilannooogummaafihojii,murteekennuu,giloobaalayizeeshinii,fibakkahojiiilaal-
chisee beekumsa, dandeettii fi dandeettii barbaachisaa ta’e kennuu.
c)Dhiyeessii fi fedhii gabaa hojii walsimsiisuun wal hin simne hir’isuu, hoji dhabdummaa fu-
ruu, fi qaqqabummaa sochii hojjettootaa guddisuu.
d)Dandeettiihawaasummaafooyyessuufigareewwanmarginalizedfisaaxilamoota’anleenjii fi
hojiitti akka makaman guddisuu, akkasumas gareewwan ala ta’an sagantaalee LTO idilee fi
tajaajila gabaa hojii keessatti hammachuu.
e)Barattoonniofhubachuuficiminaa fifedhiiisaanii akkaguddisan gargaaruu.
f)Naannoofidhaabbatichaaf deebiibu’a qabeessakennuu, akkasumasdandeettii horachuu.
5.DaangaaQajeelfamichaa
Sadarkaabiyyaatti qajeelfamaafigorsa ogummaafulaagaaleen sadiini hundeeffamu:
a.Ulaagaa1ffaa:Leenjifamtoonni LTOleenjiiosoohinxumurindura.Kaayyoonisaas
leenjifamtoota waa’ee leenjii fi filannoo hojii beeksisuu, daandii ogummaa isaanii
ilaalchisee murtoo sirrii ta’e akka murteessan gargaaruudha.

16. b.Ulaagaa2ffaa:Gabaahojiittiseenuu.Namoonnidhuunfaaleenjiiogummaajalqabaa ykn
leenjii barnootaa jalqabaa erga xumuranii booda sadarkaa lammaffaa irra ga’u.
Asirrattixiyyeeffannaannamootadhuunfaadandeettiihojiiyknogummaaargataniin
gabaa hojiitti milkaa’inaan akka seenan deeggaruudha.
c.Ulaagaa 3ffaa: Guddina hojii itti fufiinsa qabu. Ulaagaa sadaffaan itti fufiinsa kan
qabu yoo ta’u, namoota dhuunfaa gabaa hojii keessa galan kan ilaallatudha.
Dhimmoota guddina hojii adda addaa namoonni dhuunfaa imala ogummaa isaanii
keessatti mudachuu danda’an ni ilaala.
Dhimmoonniilaalamanyeroohojiidhabdummaaboodaakkamittigaragabaahojiittideebi’aniiakka
seenan,barnootaafileenjiidabalataahordofuufiakkamittiakkahordofan,yoofiakkamittihojiiykn
ogummaa jijjiiruu akka danda’an fi kkf kan dabalatudha. Meeshaaleen leenjii fi gorsa ogummaa
gareewwanxiyyeeffannoobarbaachisoota’aniifmijachuuqabu.Haata’umalee,meeshaaleentokko
tokko gareewwan xiyyeeffannoo hundaaf ulaagaa hunda irratti mijatoo dha.
5.1. FayyadamtootaQajeelfamichaa
Qajeelfamnikunaddadurummaan LTOmootummaa,dhuunfaafimiti mootummaa,pooliteeknikii,
inistiitiyuutii fi kolleejjiif kan yaadamedha. Qajeelfama kana irratti xiyyeeffattoonni jalqabaa
ogeeyyii Biiroo Hojjetaa fi leenjii/Ogummaa Naannoo, deenii, qajeelfama ogummaa fi gorsitoota
inistiitiyuutii fi kolleejjii LTO keessatti hojjetanidha.
Qajeelfamnikunfayyadamtootaarmaangadiitiifkanqophaa’edha:
Diinii, supparvaayizaroota, fi leenjistoota LTO (gorsitoota ogummaa fi qajeelfamaa, gorsi-
toota hojii, ogeeyyii qunnamtii industirii, ogeessota ramaddii) leenjifamtootaa fi eebbifam-
toota waliin walitti dhiyeenyaan hojjetan.
Kana malees, qaamolee imaammata baasan, qooda fudhattoonni, michoota, hojjettoota
humna namaa dhaabbilee irraa, fi ogeeyyii leenjii indaastiricha keessatti hojjetan ykn bu’a
qabeessummaa tajaajilaa fooyyessuuf fedhii qaban, akkasumas fayyadamtoota qajeelfama.
6.BarbaachisummaaQajeelfamaafiTajaajilaGorsaa
Barbaachisummaan tajaajila qajeelfama ogummaa fi gorsaa namootadhuunfaa, qooda fudhattootaa
fi gareewwan xiyyeeffannoo adda addaatiif akka armaan gadiitti tarreeffameera.
A.LeenjifamtootaafieebbifamtootaLTO
Odeeffannoowaa’ee filannoohojii fihojii irrattiargamu dabaluu.
Carraaof-beekuuguddisuufi murtoobilchaataata’e dabaluu.

17. Carraanhojii ykn hojiimijaawaa argachuu dabaluu.

18. carraahojiijirugidduuttiwalsimsiisaafooyya’aata’eargachuufgargaaruudanda’a.Jijjiirama
Kaayyoobarumsaadhuunfaaqopheessuufigalmaanga’uukeessattigargaaruu.Hojiirra
oolchuu guddisuu fi kunuunsuu (hojii dhabdummaa ittisuu).
B.Dhaabbilee/kolleejjiiLTOtiif
oLeenjifamtootacarraahojiiwaliinhaalagaariinwalsimsiisuudhaanqaxarriileen-
jifamtootaa dabaluu.
oLeenjifamtootakaka’umsaguddaaqabansababaofbeekuudabaluufikanairraa kan
ka’e barumsa xiyyeeffannoo guddaa qabu.
oGahumsasirnaleenjiifooyya’uu(hir’inasadarkaabarnootaaddaankutuu,iftoomina
carraa leenjii fi kkf) .
C.Hojjechiistotaaf:
•Hojjettoonni ta’uu barbaadan leenjifamtoota ykn eebbifamtoota ta’an waa’ee carraa
hojiicaalaattiodeeffannookanqabaniifihojiimijaawaaargachuufkaka’umsaguddaa kan
qabanidha.
•Walsimsiisni leenjifamtoota/eebbifamtoota fi banaa hojii gidduu jiru haalaan
fooyya’ee, yeroon hojjettoota ta’uu barbaadan barbaaduu fi madaaluuf dabarsu
xiqqaa ta’a.
•Dandeettiinleenjifamtoonni hojii iyyannoo isaanii ni fooyya’a, kunis iyyannoo hojii
fooyya’aa fi xiyyeeffannoo qabu argamsiisa.
•Dandeettiinfifedhiineebbifamtoonnibarumsaumuriiguutuuirrattibobba’uufqaban
hojjettoota haala jijjiiramaa ta’an, kanaanis oomishaa fi tajaajila gahumsaa fi bu’a
qabeessa ta’e akka qabaatan gumaacha.
D.Hawaasa: .
•Carraawwanwalittimakamuuhawaasummaagareewwancarraahinqabneguddisuu.
•Hojjechiistotaafihojjettootagidduuttiwalsimsiisuunfooyya’aata’uunhojidhab-
dummaa gadi aanaa fi oomishtummaa olaanaa fida.
•Walta’iinsacimaa qoodafudhattootahunda gidduutti.
Tajaajilliqajeelfamaogummaagabaahojii waliinhidhatacimaayerooqabaatu: .
Sirrummaa fi dhaqqabummaa odeeffannoo waa’ee carraa hojii yeroo gabaabaa fi dheeraa namoota
dhuunfaaf argamu fooyyessuu. Kanarraa kan ka’e murtoon dhuunfaa waa’ee hojii fi carraa leenjii
fooyya’uudanda’a,akkasumasramaddiindandeettiinamaagabaahojiikeessattifooyya’uudanda’a.
Keessattuuqajeelfamniogummaagamatokkoonfedhii,dandeettiifigahumsa,gamabiraatiinimmoo

19. XiinxalaDimoo-
giraafii
Xiinxala Qa-
beenyaGorsaa
Sagantaa
Qopheessuu.
Ida'amuu KutaaLeenjii
Waajjira qajeelchuu
dhiyeessii fi fedhii humna namaa jijjiirama teeknooloojii fi caasaatiin dhufu keessatti ramaddii
humna namaa naannolee, industirii fi hojiiwwan keessatti fooyyessuuf gargaaruu.
7.GochaaleeijooTajaajilaQajeelfamaafiGorsaOgummaa
7.1.Hojii fiQajeelfama
Hojjettoonniwiirtuuhojiigorsahojiifi/ykngorsadhuunfaayeroohundaakkakennanjajjabeeffamu.
HojiiwwanijoonhojjettootagorsahojiileenjifamtootaLTOmadaalliihojiikennuu,taateewwannet-
workiikeessummeessuu,fihojjechiistotacalaluufiqacarriigargaaruudabalata.Giddu-galliqajeelfa-
maaf gorsa ogummaa kenniinsa tajaajila gorsa ogummaa jalqabuuf adeemsa armaan gadii fayyada-
muun ni danda’ama:
Adeemsaijaarsa TajaajilaGorsa Ogummaa
XiinxalaQabeenya Gorsaa
Bu’aa xiinxala dimogiraafii irratti hundaa’uun gareen wiirtuu GO qajeelfama qindeessaa tajaajila
gorsaatiin lakkoofsa fayyadamtoota galmaa’ee fi mala bobbaafamuu qabuun walqabatee kaayyoo
tajaajila gorsaa ni qopheessa. Bu’uura kaayyoowwan irratti hundaa’uun gareen kun dandeettii gid-
dugalichitajaajilagorsaaraawwachuufqabuxiinxaluuqaba.Xiinxallikunyeroo murtaa’ekeessatti
(guyyaa guyyaa, torban fi ji’a ji’aan) baay’ina gorsitootaa (kutaa irratti hundaa’uun) walgahii
gaggeessuuf jiran madaaluu qaba. Xiinxalli qabeenya dandeettii yeroo xiinxalu lakkoofsa walgahii
xiqqaan kaadhimamaa tokkoof 2-3 ilaalcha keessa galchuu qaba.
SagantaaGorsaaqopheessuu(Giddugalairratti hundaa’e).
Kaayyoon tajaajila gorsaa fi lakkoofsi gareewwan xiyyeeffannoo barbaadamu irra ga’amuu qaban
erga hundeeffamee booda gareen kun sagantaa tajaajila gorsaa giddugala addaa ni qopheessa. Sa-
gantaankunwalgahiigiddugalichakeessattigaggeeffamaniifqofakanooluyoota’u,guyyootagor- saa,
sa’aatii fi gorsitoota muudaman gareewwan xiyyeeffannoo ta’uu danda’aniif beellama qopheessuu
keessatti akka itti fayyadamaniif kan hammatu ta’a. Beellamni karaa dijitaalaa ykn harkaan
gargaaraa bulchaa akka haala mijeessituutti fayyadamuun qophaa’uu danda’a.
Sagantaan gosa lama qaba

20. Sagantaa Keessaa: gorsitoonni kaadhimamaa tokko waliin walgahii gorsaa marsaa 1ffaa erga
fiiganii booda walgahii irra deddeebi’amu buufachuudhaaf kan itti fayyadaman.
Sagantaa alaa: kun gareewwan xiyyeeffannoo hundaaf kan beeksifamu yoo ta’u, addatti fay-
yadamtootahaaraawaliinwalgahiigorsaajalqabaagaggeessuufkanqophaa’edha.Gorsaan,gar-
gaaraa bulchiinsaa muudame waliin walitti dhiyeenyaan ta’uun, baay’ina walgahii gorsaa irra
deddeebi’amee fi haaraa torbanitti gaggeeffamu madaaluu qaba.
7.2.TarkaanfiiwwanGorsaOgummaa
Adeemsi Gorsa Ogummaa leenjifamtootaaf kennamu tartiiba loojikii/hubannaa madaalamaa kan
qabu yoo ta’u, akka waliigalaatti akka armaan gadiitti hordofamuu danda’a:
Tarkaanfii Tokkoffaa: Gorsaan walgahii hundeessuun leenjifamtoota mata dureewwan akka
gatii isaanii, galma isaanii, fedhii isaanii, cimina isaanii, dandeettii isaanii fi kkf irratti
mari’achuun madaallii ni gaggeessa.Af-gaaffiin kun leenjifamtoonni akkamitti akka of ilaalan
hubannoo argachuuf carraa ta’ee tajaajila fi haala isaan keessa jiran itti mul’isa.
Tarkaanfii Lammaffaa: Leenjifamtoonni madaallii adda addaa, kanneen akka ilaalcha fedhii,
tarree sakatta’iinsaa of ibsuu, fi qormaata hubannoo gad-fagoo dabalatee ni xumuru. Adda
baasuun fedhii leenjifamtoonni fedhii isaanii akka qulqulleessan kan gargaaru yoo ta’u, fedhii
sana irratti hundaa’uun wal-ta’insa hojii yaada kenna. Tarreen sakatta’iinsaa of ibsu leenjifam-
toonni galma, fedhii fi gahumsa isaanii ilaalchisee of-xiinxala akka gaggeessan taasisa.
Qormaanni yaada gadi fagoo cimina, dandeettii fi naannoowwan fooyya’iinsa barbaadan
leenji’aa tokkoo madaala. Yaadi gadi fagoo umurii wajjin kan walsimu yoo ta’u, tokkoon tok-
koonisaaniixumuramuufdaqiiqaa30hanga40hincaalletukennama.Yaadigadi-fagoontokko tokko
gareedhaan bulfamuu kan danda’an yoo ta’u, xumuruuf yeroo lamaa hanga sadii bar-
baachisuudanda’a.Gorsitoonniyerootokkottimeeshaatokkooolleenjifamtootaafkennuuirraa of
eeggannoo gochuu qabu.
TarkaanfiiSadaffaa:Madaalliinergaxumurameebooda,walgahiingorsaajalqabuunidanda’a.
Gorsitoonni garaagarummaa marsaa madaallii keessatti adda baafame kamiyyuu jalqaba wal-
gahiiirrattifuruunbarbaachisaadha.Fakkeenyaaf,gatiiwwanhojiileenjifamtuutokkoofilannoo
hojiiisaaniiwajjinwalhinsimneta’a.Gorsitoonnimurtoonhojiiadeemsadheeraata’uufiyeroo
tokkoofilamaaolkanbarbaaduta’uuakkadanda’uyaadadhiyeessuunbarbaachisaadha.Leen-
jistoonni barbaachisummaa carraaqqii dhuunfaa hojii adda addaa qorachuu fi barachuuf
dhama’uu qabu.
Tarkaanfii Afraffaa: Gorsitoonni garaagarummaa jiru erga furanii booda, leenjifamtoonni gal-

21. mootaafifilannoowwanhojiiisaaniiirradeebi’aniiakkailaalangargaaruufqabeenyawiirtuu

22. GO keessatti argaman ni qooddatu. Gorsitoonni leenjifamtootaaf kitaabota hojii adda ta’an gor-
suu danda’u, isaanis qorannoo mataa isaanii gaggeessuu qabu.
Tarkaanfii Shanaffaa: Qajeelfama gorsitootaatiin leenjifamtoonni qabeenya kompiitaraa fi
kanneen biroo barbaachisoo ta’an fayyadamuun qorannoo hojii gadi fageenya qabu irratti ni
bobba’u.
Tarkaanfii Jahaffaa: Leenjifamtoonni filannoo isaanii isa dhumaa gara hojii sadii hanga shanitti
dhiphisuu qabu, yoo tokko ofumaan adda hin baane. Akka qaama dhumaa qorannoo isaaniitti,
leenjifamtoonni bakka bu’aa hojii (bakka bu’oota) hojii hojii fedhii qaban waliinis haasawa go-
chuu qabu.
Tarkaanfii Torbaffaa: Neetwork ijaaruun gorsitootaaf yeroo leenjifamtoota barbaacha hojii
isaaniigargaaranqaamaijoota’a.Gorsitoonninamootadhuunfaahojiiaddaaddaahojjetankan- neen
leenjifamtoota waliin waa’ee hojii isaanii hubannoo argachuuf fedhii qaban dabalatee ha-
waasa keessatti qunnamtii uumuu qabu.
TarkaanfiiSaddeetffaa:Gorsitoonnierganeetworkiihundeessanbooda,leenjifamtootaafigor-
sitoota ta’uu barbaadan gidduutti walitti dhufeenya damee isaaniitiin haala ni mijeessa. Leen-
jifamtoonnis tarkaanfii kana keessattigahee cimaa fudhachuun barbaachisaa dha, af-gaaffii
diriirsuu, qunnamtii eeguu, fi muuxannoo harkaa argachuuf golgaa hojii irratti bobba’uu
danda’u.
TarkaanfiiSagal:Yeroowalqunnamtiigorsitootaisaaniiwaliingodhanitti,leenjifamtoonni
waa’ee dirqama, dhugaa, sheekkoo, fi gama hojii sanaa kan nama gammachiisu fi baay’ee
namattihintolle,gaaffiiyaadaanguutameenodeeffannoohammadanda’amewalittiqabuuqabu.
Tarkaanfii Kudhan: Sadarkaa kanatti leenjifamtoonni hojii dandeettii fi fedhii isaanii wajjin
walsimu irratti hubannoo cimaa qabaachuu qabu. Marsaan qorannoo erga xumuramee booda,
gorsitoonnileenjifamtootakarooracarraahojiikanneenakka:agarsiisahojii,carraaleenjiihojii, fi
sagantaa ijaarsa hojii qorachuu irratti ni gargaaru.
Hojiihaqa-qabeessa
Agarsiisi hojii akka waltajjitti tajaajila, qaamaan fi toora interneetii, bakka hojii barbaaddota ho-
jjechiistota ta’uu danda’an waliin wal qunnamsiisuu danda’anitti tajaajila. Agarsiisni kunniin hojii
barbaaddonni hoggantoota qacarrii waliin akkawalqunnaman karaa salphaa fi dhaqqabamaa ta’eni
kennu. Isaanis dhaabbileen daldalaa namoota dhuunfaa hojii battalumatti ykn yeroo dheeraa bana-
muufsakatta’uufifilachuufcarraanikennu.Agarsiisnihojiiwaltajjiiwwangahumsaaddaafibaasii xiqqaa
qaban ta’anii ilaalamu – qaamolee lamaan – akkaataa itti gurmaa’an irratti hundaa’uun gal- moota

23. addaaddaakanguutan.GalmiguddaanagarsiisahojiiqopheessuuwaltajjiiCarraaHojiikan

24. Madaallii
fedhii
Qooda
fudhattoota addabaasuu
Kaayyoo tumsuuXiinxala haalaa Karoora bocuu
qooda fudhattoonni ijoo wiirtuuwwan tajaajila qajeelfama ogummaa fi gorsaa eebbifamtoota LTOf
barbaachisummaa isaanii itti wal jijjiiran uumuudha.
KarooraHirmaannaaHaqaaHojiiDuraa o
Kaayyoo hojii haqa qabeessa ta’e kaa’uu
Agarsiisaqaxarriikanaafkaayyoo ifata’ekaa’uundursamaallaqaafifilannoogareexiyyeeffannoo
murteessuuf waan gargaaruuf barbaachisaa dha. Gidduu kana, tuuta agarsiistota kaayyoo
(kaayyoowwan) haqa hojii hangam akka guutaman bu’a qabeessa ta’een madaaluu danda’an irratti
waliigaluu.Agarsiistonnikaayyooisaaniiakkatajaajilanmirkaneessuufulaagaaleemurtaa’ankaba- juu
qabu. Bu’uurri SMART agarsiistota qopheessuuf mala bal’inaan itti fayyadamudha. SMART jecha
gabaabduu "Specific", "Measurable", "Achievable", "Relevant", fi "Time-bound" jechuudha.
Milkaa’inaagarsiisahojiimadaaluufyeroojennudhaabbileenLTOulaagaaleegalmaaddaaisaaniif
mijatanfudhachuudanda’u.Fakkeenyonnisafartuuwwanmilkaa’inahojiihaqaqabeessata’antokko
tokko kanneen akka:
•Baay’inahojiibarbaaddotaagarsiisahojiihaqaqabeessakanarrattihirmaatan,.
•Baay’inahojjechiistotaagarsiisahojiihaqaqabeessakanarrattihirmaatan,.
•Baay’inagitootahojiiduwwaajiranagarsiisahojiihaqaqabeessairrattiagarsiifaman,.
•Baay’inahojii barbaaddotaagarsiisahojiihaqaqabeessairrattibattalumattihojiiargatan, fi
•Dhibbeentaanamootahojiibarbaaddotahirmaatankanneensagantichaboodaji’asadiiboodahojii
argatan.
oXiinxalafaayidaa baasiihojii-haqa qabeessa ta’e
Dhaabbileen LTO agarsiisa hojii qopheessuu yeroo yaadan, baasii saganticha qopheessuu wajjin
walqabateedhufuufifaayidaaisairraaargamuwaliinwalbiraqabameeilaalamuhubachuufxiinxala
haalaagaggeessuunbarbaachisaadha.Baasiikanakeessattihirmaatugamafaayinaansiibiradarbee
kaneegamufiqophiikanhammatedha.DhaabbileenLTOhaalata’uudanda’uhundaergaxiinxalanii
booda baasii fi xiinxala faayidaa wantoota armaan gadii irratti hundaa’uun:

25. taasisa.Fakkeenyaaf,dameemakaaniksiitiingitootahojiibakkabu’ummaakanakkawelderfi
oBaay’ina Dhaabbilee fi Baay’ina Leenjifamtootaa: Dhaabbileen LTO baay’ina
dhaabbileesagantichairrattihirmaatanfipooliieebbifamtootaajiruwalbiraqabuu
qabu. Yoo baay’inni dhaabbilee gahaa hin taane, sana booda dhaabbileen LTO ho-
jjechiisaa onboarding keessatti carraaqqii dabalataa akka barbaachisu ni hubatu.
Haala akkasii keessatti hojjechiistonni lakkoofsi gahaan akka hirmaatan gochuuf
tarkaanfiiwwan tarsiimoo hojiirra oolchuun ni danda’ama.
oUlaagaalee ogummaa hojjechiisaa fi dandeettii qacaramuu leenjifamtootaa:
madaallii fedhii jalqabaa irratti hundaa’uun dhaabbileen LTO ogummaa addaa ho-
jjechiistonnieebbifamtootakeessattibarbaadanaddabaasuuqabu.Odeeffannoonkun
dhaabbileenLTOeebbifamtootawaliinwalittidhiyeenyaanhojjechuuncarraaqacar-
riifooyya’aata’eefakkagaariittiakkaqopheessannigargaara.Tuutniogummaabar-
baachisu leenjifamuu kan danda’u yoo ta’e, michoonni leenjii ogummaawwan sana
guddisuu irratti akka xiyyeeffataniif bu’uura ta’a.
oBaasii agarsiisa hojii fi qophii inni barbaachisu vs bu’aa eegamu: fedhii ho-
jjechiistotaa, sadarkaa hirmaannaa qooda fudhattootaa, dandeettii eebbifamtootaa,
bu’aa eegamuu fi baasii sagantichaairraa dhufu hunda ilaalcha keessa galchuun
dhaabbileen LTO baasii xiinxaluu qabu kan qophii bu’aa eegamu waliin walqabate
ta’a.Xiinxallibaasiififaayidaaagarsiisahojiikanaafkaayyookaa’uufhubannoogatii
guddaa qabu hoggansi ni kenna.
Agarsiisa Hojii
Agarsiisni hojii kallattii hedduu irraa kan dhiyaatuyoo ta’u, kunis guddina dhaabbilee hirmaatanfi
qabeenyajiruirrattihundaa’a.Haata’umalee,yaad-rimeenbu’uuraaakkumajiruttijira:hojjechiis- tota
adda addaa bakka tokkotti walittifiduudhaan leenjifamtoonni bakka bu’oota waliin walitti
dhufeenyauumuudanda’u.Garaagarummaanagarsiisahojii loogiinala(careerfair)yoota’u,kunis damee
hojii murtaa’e irratti kan xiyyeeffatu yoo ta’u, agarsiisni hojii ammoo damee hojii hedduu
kanhammatudha.Waltajjiihojiikeessattibakkabu’oonniafuryknshangamadameekanaahedduu
irraapaanaaliitokkottiwalittifidamu.Tokkoontokkoonmiseensiwal-ga’iisanaboodawaa’eehojii isaanii
ibsa gabaabaa ni kennu, kunis – leenjii barbaachisu, hojii fi itti gaafatamummaa waliigalaa,
naannoohojii,mindaafikkfdabalatee.Leenjifamtoonniwaltajjiikanarrattihirmaatangaaffiigaafa- chuuf
carraa qabu.
Kunisleenjifamtoonnicarraahojiibal’aadameekanarrattiargamuirrattihubannooakkaargatan

26. Galteegid-
dugaleessaaGO
Xiinxalagaree
hordoftootaa
Qabiyyee
dhuun- fachiisuun
Misoomsuuka-
rooradhi’eessii
Dhiyeessii ka-
roora
Galteegid-
dugalaGO
Kenniinsa leenjii
Duula gud- dinaguddina
machineoperatoragarsiifamuudanda’u.Giddu-galliGOdhaabbileeLTOguyyaahojii(torbantokko ta’uu
danda’a) qopheessuun leenjifamtoota waa’ee hojii isaanii gara fuula duraa hubachiisuu
danda’u.Sagantaakanairrattiogeeyyiinmuuxannooqabandaandiiguddinahojiiisaaniiilaalchisee
muuxannoo isaanii akka qoodan affeeramuun ni danda’ama.
7.3.MisoomaKarooraafi Leenjii
Xiyyeeffannaan inni jalqabaa wiirtuun tajaajila GO leenjii fi misooma irratti. sagantaan leenjii kun
tooftaa guddina ogummaa leenjifamtootaa fooyyessuuf kan qophaa’edha. Kaayyoon leenjii
gareewwan xiyyeeffannoo argatan ogummaawwan barbaachisoo ta’an hidhachiisuu fi gabaa hojiif
qopheessuudha. Giddugalli tajaajila GO yeroo hojii isaa keessaa harka guddaa leenjii kennuudhaaf
ni kenna.
Adeemsileenjiikennuudhaafoolumaali?
Adeemsa kenniinsa kenniinsa ilaalchisee gaaffii guddaa jalqabaa deebii kennuu keessatti gareen
adeemsa sadarkaa isaa eeggate kan armaan gaditti kenname hordofuu danda’a, kunis fedhii addaa
dhaabbilee LTO guutuuf haalabarbaadamuun qophaa’uu danda’a.
XiinxalaGareeIjoo
Marsaan guddaan kun dandeettii adda addaa gareewwan xiyyeeffannoo argatan gama qaxaramuufi
guddinahojiitiinmadaaluuirrattikanxiyyeeffatuta’a.Gareenkundandeettii,ilaalchaafi beekumsa
gareewwanxiyyeeffannooargatanmadaaluufmeeshaaleedachaanifayyadama.Gareensamplexi-

27. inxalaaffilatamegareexiyyeeffannoosirrittibakkabu’uuqaba,kuniseebbifamtootaykn

28. leenjifamtootawaggaaguutuuofkeessaaqabaachuudanda’a.Gareenkunof-madaalliiakkamala
jalqabaatti fayyadamuu ni danda’a, gareewwan xiyyeeffannoo fi hojiiwwan to’annoo jala oolfa-
maniin dabaluudhaan dandeettiiwwanii fi beekumsa barbaachisoo gareewwan xiyyeeffannootiin
agarsiifamanmadaaluudanda’a.Bu’aanqorannookanaaulaagaaleedhaabbileewaliinwalittimaka-
muun gareen guddina hojii karoora leenjii qabatamaa akka qopheessu gargaara.
DhiyeessiiKaroora
KaroorrikenniinsaleenjiigareewiirtuutajaajilaaGOnqophaa’eqoodafudhattootadhaabbileeLTO
hundaaf, kan akka waajjira muummee, OBT, kutaa bulchiinsaa, garee faayinaansii fi mana maree
barattootaa, raggaasifamuu fi hojii gaarii ta’eef dhiyaachuu qaba.
Qophii Karoora
Fedhii, bu’aa barbaadamu fi dandeettii wiirtuuwwanii irratti hundaa’uun qophiin karoora kenniinsa
ni jalqabama. Baay’ina gareewwan xiyyeeffannoo fi dandeettii wiirtuuwwan gidduutti madaalliin
waan hin jirreef gareen kun kallattii hojii gurguddoo lama irratti hundaa’uun karoora qopheessuu
danda’a:
oSagantaa Leenjii lenjistootaagiddugalichaan gaggeeffamuun lakkoofsa leenjistootaa
dabaluu;
oPaartiialaayknqooda fudhattootawaliintumsa uumuu.
Karoora Dhiyeessii
KaroorrikenniinsaleenjiigareenwiirtuutajaajilaGOqopheesseqoodafudhattootadhaabbileeLTO
kanneen akka deenii, itti aanaa muummee, kutaa bulchiinsaa, garee faayinaansii fi bakka bu’oota
leenjifamtootaa hundaaf dhiyaachuu qaba, kaayyoo raggaasifamuu fi hojii gaarii ta’eef.
Duuladadammaqinsaa
Duuladadammaqinsailaalchiseekarooramirkanaa’eirrattihundaa’uungareenwiirtuutajaajila GO
duula beeksisa qopheessee yeroo, bakka fi haala kenniinsa garee xiyyeeffannoof ta’u ni beeksisa.
Kutaanleenjiiakkaataasagantaawaliigalteeirraga’ameenkalaandariileenjiiugguruufigareewwan
xiyyeeffannoo hunduu leenjicha irratti akka hirmaatan mirkaneessuu qaba.
MadaalliiKenniinsa fi Dhiibbaa Adeemsa kana
Marsaa kenniinsaatti gareen wiirtuu tajaajila GO hojii kana gara fuulduraatti akka ilaalamu ni hor-
dofa.Kenniinsaleenjiiwal-qunnamtiikanqabuta’uukanqabuyoota’u,kaayyoowwangurguddoon
malakenniinsaaddaaddaafayyadamuunilaalamuuqabu.Dhiibbaaleenjiimadaaluuf,hubannoo

29. hirmaattonnimatadureewwanirrattiqabanda’umsaduraafiboodamadaaluufqindoominnidiriirsuu

30. qaba. Malli dabalataa leenjii duraa fi booda tiraafikaa fayyadamtoota wiirtuu tajaajila GO dhaqan
madaaluudha.
Qophii Karoora dhi’eessii Fedhii, bu’aa barbaacha fi wiirtuuwwanii irratti hundaa’uun fixankenni-
insanijalqabama.Baay’inaagareewwanfiilmiiwwanwiirtuuwwanhumnanwaanhinjirreefgareen
kunneen hojii guutuu lamaa irratti hundaa’uun karoora qopheessuu danda’a:
•SagantaaLeenjiilenjistootaagiddugalichaangaggeeffamuunleenjistootairraa;
•Paartiialaayknfudhattootawaliintumsawaliin.Karoora dhi’eessiiDhiyeessiiKaroorrikenniinsa
leenjii gareen wiirtuu tajaajila GO qopheesse qooda fudhattoota hunda LTO akka deenii, aanaa
muummee,kutaatokkoa,gareefaayinaansiifibakkabu’ootaaleenjifamtootahundaafittichuuqaba,
kaayyoo raggaasi fi hojii itti ta’eef. Duula Guddinaa Guddinaa Karoora’e irratti hundaa’uun gareen
wiirtuu qopheessuu GO duula beeksisaeessee yeroo bakka fi haala fi haala kenniinsa gareef ta’u ni
beeksisa. Leenjii barsiisaa kutaa 1ffaa irra ga’aa kalaandarii leenjii ugguruu fi gareewwan akka
hunduu leenjicha hirmaatan bara. Madaallii Kenniinsa fi Dhiibbaa Adeemsa kana marsaa kenni-
insaattigareenwiirtuuGOhojiikanagaraattiakkahordofa.Kennleenjiiwal-kanta’uukanyoota’u,
kaayyoowwanwal-qabsiisummaa qabuqabunmala kennaddaadda addaatti. Dhiibbaaleenjiimadaa-
luuf,hirmaattonnimatawwanirrattida’umsaduraafibooda madaaluufqindoodiriiqabarsuu.Malli
barsiisaa fi booda tiraafikaa fayyadamtoota wiirtuu tajaajila GO dhaqan madaaluudha.
7.4.Kenniinsaodeeffannoofi Abukaatummaa
Tajaajillikunwaa’eeGOakkaadeemsaguddinadhuunfaagatiifimuuxannoodhuunfaacalaqqisutti
odeeffannoowaliigalaakennuudhaanleenjifamtoota adeemsaguddina GOkeessattigargaaruuf kan
akeekedha. Akkasumas karaa leenjii, adeemsa gabaa hojii, hojiiwwan, hojjechiistota, dhaabbilee
leenjii,scholarship,gargaarsamaallaqaairrattiodeeffannooaddaanikenna,akkasumascarraahojii irratti
ibsa daree keessatti ni kenna.
7.5.GiddugalaTajaajilaGorsa Qajeelfama
OgummaaGiddu-gallitajaajilaqajeelfamaogummaafigorsaaworkshopiimuuxannooguddinahojii
leenjifamtootaa badhaadhessuu danda’u dizaayinii gochuu qabu. Workshopoonni kun meeshaalee
sagalee fi viidiyoo bobba’an kanneen akka viidiyoo fi gargaarsa hawwataa biroo of keessaa qabaa-
chuu danda’u. Mata dureewwan workshopii irratti ta’uu danda’an barreessuu reezumee, hojimaata

31. iyyannoohojii,dandeettiiaf-gaaffiihojii,dandeettiiqacaramuu,ogummaalallaafaa,fihojiidhaabbii

32. kan dabalatudha. Haala dhaabbata LTO irratti hundaa’uun kutaalee hojii dhuunfaa ykn garee
kutaalee hojiif workshopii qopheessuun ni danda’ama.
7.6.XiinxalaGabaa Hojiifi Qo’annoo Hordoffii
Gabaa hojii yeroo baayyee gabaa hojii jedhamuun kan beekamu dhiyeessii fi fedhii humna namaa
kanhammateyoota’u,hojjettoonniogummaaisaaniikandhiyeessanyoota’u,hojjechiistonnifedhii
humna hojjetaa isaanii guutuuf kan barbaadan dha. Diinagdee hunda keessatti qaama murteessaa
ta’ee fi gabaa kaappitaalaa, meeshaalee fi tajaajila waliin walitti hidhata guddaa qaba.
oQorannoon hordoffii kun kaayyoowwan armaan gadii galmaan ga’uuf kan ak-
eekedha: adeemsa ce’umsa dhaabbata LTO irraa qorachuu fi yeroo galmee isaanii
eebba booda adeemsa hojii fi hojii irratti ifa kennuu; akkasumas walitti dhufeenya
dhaabbileeLTOfigabaahojiigidduujirubal’inaanqorachuuf,dhiyeessiiaofkuusaa
odeeffannoogabaahojiiwiirtuunGOdhaabbileefkennuudabalatee.Kanairrattihun-
daa’uun wiirtuun GO hojiiwwan armaan gadii ni raawwata:
oQo’annoogabaa hojii hojiimindaa fi hojiiofii hojjechuuf nigaggeessa.
oDaataa xiinxaluun hojiiwwan barbaadaman gosa, sadarkaa fi baay’inaan adda
baasuu.
oBu’aaqorannichaakutaaleenjiikolleejjichaafqoodu.
oArgannoowwanargamanqaamadhimmiilaallatuufraabsuunmurtiikennuufitarkaanfii
fudhachuu.
oHojjettootaOBTwaliinta’uuntarkaanfiiwwanbarbaachisoota’anfudhatamuufi dhiisuu
isaanii hordofuu.
oQorannoogabaahojii gaggeeffamegalmeeni qaba
Giddu-galliGOmaanuwaaliiQo’annoohordoffiqopheesseeittifayyadamuuqaba.Tajaajilakana jalatti
hojiiwwan gurguddoon kanneen armaan gadii of keessatti qabatu:
oUnkaQorannooHordoffiifayyadamuunodeeffannooquunnamtiieebbifamtootaa
walitti qabuu;

33. oEebbifamtootahaalahojiiisaaniibaruufyerooyeroon(ji’aji’aan/kurmaanakurmaa-
naan) hordofuu;
oDaataaxiinxaluu fi qaamadhimmiilaallatuuf gabaasuu;
oBu’aa Qo’annoo Tracer irratti hundaa’uun tarkaanfiiwwan barbaachisoo ta’an kan
akka leenjii ykn orijinteshinii akka fudhataman mirkaneessuu.
7.7.WalittiHidhamiinsaIndustiriifiHojii
Ramaddii Walitti hidhamiinsi industirii jechuun walitti dhufeenyaa fi yaa’a odeeffannoo fi/ykn
meeshaaleedameeleeykndhaabbileeindustiriilamaafiisaaolgidduujirujechuudha.Yaad-rimeen
kunwalittihidhamiinsadhaabbileegidduujiruagarsiisuufji’ograafiiindustiriifidinagdeekeessatti
bal’inaanittifayyadama.KeessattuutooftaaLeenjiiWaldaaHojiiGamtaakanleenjiikolleejjiiirratti
hundaa’e muuxannoo hojii qabatamaa hawwii guddaa fi/yknhojii leenjifamtuu wajjin walsimuwa-
liinwalittifidunideeggara.Kuniskanraawwatamuleenjifamtootahojiileeleenjiihojiinwalqabatan
mirkanaa’anii fi caaseffama qaban keessatti hirmaachisuunta’a. Leenjiinwaldaa hojii gamtaa leen-
jifamtoonni"osoobaratanakkaargatan"kantaasisuuficarraaguddinaogummaagatiiguddaaqabu kan
isaaniif kennudha. Yeroo eebbifaman muuxannoo hojii gatii hin qabne qabatanii gabaa hojii seenu.
"Hojii" leenjii waldaa hojii gamtaa ramaddii tokko ykn dachaa kan of keessaa qabu ta'uu danda'a,
kunis leenjifamtoonni hojii filatanitti muuxannoo hojii qabatamaa akka argatan kan taasisudha.
8.CAASAAFIHOGGANSAJARMAYAA
8.1.YaadaCaasaaJaarmiyaawaajjira
Qajeelfama fi Gorsa Ogummaa LTO Caasaa gurmaa’insaa wiirtuuwwan GO yaadame ilaalchisee
namoota xiyyeeffannoo damee GO federaalaa fi naannoo waliin taasifame hordofuun caasaa ar-
maan gadii gabaabfamaniiru:
Filannoo1: WaajjiraGO to’annookallattiindurataa’aa jala galchuu:
CaasaakanakeessattiqindeessaanGOto’annookallattiindurataa’aajalattihojjeta.Caasaankunkan
yaadamekallattiindurataa’aabiragahuunbirokraasiihojiiGOto’achuukeessattihirmaatuni

34. Ittigaafatamaa
GO
Gorsa ogummaa
XiinxalaGabaa WalittihidhamiinsaIdustriifiHojii
sirreessa jedhamee kan yaadamedha. Kanarraa kan ka’e qindeessaan GO deeggarsa barbaachisaa
hunda kallattiin dura taa’aa irraa argachuu danda’a. Kanaan dura hojiiwwan akka qorannoo,
madaallii fedhii gabaa hojii, leenjii waldaa hojii gamtaa, fi hojii ramaddii hojjettoota dhaabbaticha
irraa qacaruun raawwatamaa turan.
Faayidaa:
•Waajjirichiqaamaolaanaadhaabbileekallattiinniargata.
•Waajjirichi hojii isaa bu’a qabeessa ta’een raawwachuuf xiyyeeffannoo fooyya’aa fi
qabeenya barbaachisu ni argata; fi.
•Itti aanaan dura taa’aan itti gaafatamummaa (LBH ) qulqullina leenjii tokkoon tok-
koon kutaa hojiitiin kennamu mirkaneessuu qofa irratti xiyyeeffachuu danda’a.
Miidhaa:
•Deenaanhojiifiittigaafatamummaawaajjirabirootiinkanqabameyoota’ewaajjirri GO
xiyyeeffannoo barbaachisaa argachuu dhiisuu danda’a; fi
•Caasaaleenhaaraandabalamuunbaajatadabalataani fida.
Diyaagirama1. WaajjiraGOto’annoo ittigaafatamaajalajiru
Filannoo 2ffaa: Waajjira GO hordoffii itti aanaa dura taa’aa (LBH) qindeessaa leenjii bu’aa irratti
hundaa’e jala turu.

35. Ittigaafatamaa
I/Ittigaafatamaa
GO
Xiinxalagabaahojii Gorsaa ogummaaWalittihidhaminsagabaafi
ramaddii
The Yaadni caasaa GO kan biraan to’annoo waajjira Itti Aanaa Diinii kolleejjichaa, addatti akka
chaartii armaan gadii irratti mul’atuttiqindeessaaleenjii bu’aa irratti hundaa’e (LBH) jala gochuudha.
Yaadni kun caasaa kanaan qindeessaan GO itti aanaa dura taa’aa koollejjichaa irraa xiyyeeffannoo
gahaa ni argata jedhanii amanu irraa madda. Haala jalqabaa keessatti, dura taa’aankoolleejjichaa
gahee fi itti gaafatamummaa biroo irratti garmalee waan qabamuuf, waajjirri GO waajjira dura
taa’aa irraa xiyyeeffannoo barbaachisaa ta’e argachuu dhiisuu danda’a.
Faayidaa:
Hojiiwwan kanneen akka Leenjii teeknikaa waliinii, ramaddii hojii, fi xiinxala gabaa hojii
hojjechuuf waajjirri walaba ta’e jiraachuu baatus, itti aanaan dura taa’aan OBT waggaatti al tokko
ykn lama hojiiwwan kana akka raawwatan hojjettoota sochoosuuf itti gaafatamummaa fudhata.
Kanarraa kan ka’e, itti aanaan dura taa’aa koolleejjii OBT ogummaa barbaachisaa yoo qabaate, itti
aanaan dura taa’aan OBT waajjira kana haala gahaa ta’een hoogganuu waan danda’uuf, waajjira
GO OBT jalatti tursuun faayidaa qaba.
Miidhaa:
Waajjira diinii koolleejjii waliin kallattiin qunnamtii dhabuu irraa kan ka’e waajjirri GO hojiiwwan
idilee to’achuu irratti qormaata birokraasii mudachuu danda’a.
Baajata waajjira LBHf ramadame qooduun caasaa kana jalatti waajjira GO irratti dhiibbaa
qabaachuu danda’a.
Diagram 2: GOn itti gaafatamummaa itti aanaa jalatti/Leenjii bu’aa irratti hun-
daa’e

36. 9.Ittigaafatamummaafigaheeqoodafudhattootaa
Gaheeqoodafudhattootaijoo kenniinsatajaajilaqajeelfamaogummaafigorsaakeessattihirmaatan
ibsuun murteessaadha.Gahee hojiikana ifatti ibsuun hojiiwwan dameetokkoon tokkoo isaanii qul-
qulleessuuf, burjaajii fi tattaaffii dachaa ta’e akka hin uumamneef, akkasumas tajaajila GO gaarii
ta’e akka kennamu mirkaneessuuf gargaara.
9.1.GaheeMinisteera HojjetaafiOgummaa
a.ImaammatabocuufiistaandaardiitajaajilaGOsirnaLTOkeessattibu’aqabeessata’eenwalitti
makuu.
b.Caasaa uumuu fi ogeeyyiiGO leenjii gaarii fi muuxannoo qaban sadarkaa hundatti ramadu-
udhaan sirna mijaawaa ta’e diriirsuu.
c.SagantaaykntajaajilaGOdeeggaruufqabeenyi(maallaqaafinamaa)akkaramadamunitaasisa
d.Sadarkaa biyyaatti gorsitoota qajeelfama ogummaa gahumsaa fi ogummaa qaban oomishuuf
bifaleenjiitajaajilakeessaatiinijaarsadandeettiinikaroorsuufinikenna.Leenjiinkunakkaataa
tarsiimooLTOhaaraakeessattitumameenbu’uuramisoomahumnanamaafiguddinadandeettii LTO
waliin walsimuu qaba.
e.GO sanadoonni sagantaa hundi, sanadoota imaammataa, qajeelfama, tooftaalee raawwii ykn
maanuwaaliihojiidabalatee,fimeeshaaleenleenjiisadarkaaisaaniieeggatan,bal’aafitarsiimoo
LTO haaraa wajjin kan walsimu ta’uu isaanii mirkaneessuu.
f.Sagantaa fi tajaajiloota GO, hojiiwwan ijoo qajeelfama barnootaa/barnootaa, dhuunfaa fi ha-
waasummaa akka qajeelfama kana keessatti kaa’ameetti dabalatee ni deeggara- bu’uura.
g.Tajaajilli GO sirna hordoffii fi madaallii LTO waliin walsimsiisuun bu’a qabeessummaan isaa
sadarkaa hundatti akka madaalamu ni to’ata.
h.Muuxannoogaggaariigabaasaafiwaltajjiiirrattiwaliifqooduuntajaajilaqajeelfamaogummaa fi
gorsaa irratti maqaa gaarii fi hubannoo ni guddisa.
i.DhimmoonnikoorniyaafiqaamamiidhamummaasagantaafitajaajilootaGOtiinilaalamaaakka
jiran fi bu’uura hordoffii fi madaallii LTO keessatti akka hammataman ni taasisa.
j.TajaajilliGOhunditattaaffiiittisaweeraradhibee fideebiikennuuakkailaalanni taasisa.
k.Bu’aa qorannoo hordofuu fi hordofuu fi imaammata bocuu fi sirreeffama sagantaatiif itti fay-
yadamuu.

37. 9.2.Gahee Biiroolee Naannoo
a.SagantaanykntajaajilliQajeelfamaOgummaafiGorsaimaammata,qajeelfamafikallattiiFTA
wajjin akka walsimu mirkaneessuu.
b.Sirna hojii ogeeyyii GO leenjii fi muuxannoo gaarii qabaniifi qabeenya barbaachisu hojiirra
oolchuu.
c.Gorsitootaqajeelfamaogummaagahumsaafiogummaaqabanoomishuufleenjiitajaajilakees-
saatiin ijaarsa dandeettii haala ni mijeessa.
d.Sanadoonni sagantaalee GO hundi, sanadoota imaammataa, qajeelfama, tooftaa raawwii ykn
maanuwaaliihojii,fimeeshaaleeleenjiidabalateedhaabbileefikolleejjiiLTOhundakeessatti akka
fayyadaman ni taasisa.
e.Sagantaafitajaajilliqajeelfamafigorsaogummaasadarkaaisaaeeggatefihundagaleessata’uu isaa
mirkaneessuu.
f.TajaajilaGObu’aqabeessummaafigumaachaisaaakkamadaaluufhojiihordoffiifimadaallii isaanii
keessatti hammachuu.
g.HordoffiindhimmootakoorniyaafiqaamamiidhamummaaqaamasagantaafitajaajilaGOti.
9.3.GaheeDhaabbileeLTO
a.Raawwiisagantaaykntajaajila GOirrattihoggansani kenna.
b.Hojjettoota saganticha ykn tajaajilicha kennuuf itti gaafatamummaa qaban hojii keessatti gud-
dina barbaachisaa ta’e ni qopheessa.
c.Sagantaaqajeelfamaogummaafigorsaayerooyeroonnito’ata,nihordofa,nimadaala,ni fooyyessa.
d.Sagantaan qajeelfamaafi gorsa ogummaa leenjifamtootaaf ulaagaa qulqullinaa kaa’ame
akkaguutu ni taasisa.
e.Mijeessitoonni fiizikaalaa, qabeenyi, fi hojjettoonni kenniinsa tajaajilichaaf barbaachisan akka
argaman ni mijeessa; fi
f.Sagantaankunfooyya’iinsasirnaafgumaachaakkagodhuufifedhiigabaahojiikanguututa’uu isaa ni
taasisa.

38. 9.4.Gahee Qindeessaa
g.GO hojii kolleejjichaa keessatti akka gaariitti akka walsimu mirkaneessuuf dura taa’aa(wwan)
waliin hojjechuu.
h.Gorsitootaa fi hojjettoota dhimmi ilaallatu biroo sagantaa qajeelfamaa karoorsuu fi kennuu ir-
ratti ni gargaara;
i.Kenniinsatajaajilaqajeelfamaafigorsaa leenjifamtootafedhiiaddabaafamaniifni qindeessa;
j.Wiirtuuqabeenyaqajeelfamaaodeeffannoowayitaawaakenniinsasagantaatiifbarbaachisan qabu
hundeessuun ni eega;
k.Yeroobarbaachisaata’ettileenjifamtootagarabakkatajaajilaafiejensiiwwanbarbaachisoo ta’anitti
akka erguu qopheessuu keessatti deeggarsa;
l.Murtoonramaddiimadaalliifiqormaata xiinsammuuirrattihundaa’eeakka ta’uni taasisa;
m.Giddugalichaa fi hoggansa dhaabbilee gidduutti qunnamtii bu’a qabeessa ta’e ni qabaata, ak-
kasumashariirooalaawarra,dhaabbileetajaajilakennan,daldalaafiindustirii,fiqaamoleeka- naan
walqabatan waliin ni qabaata;
n.Sagantaayookiintajaajilootaqajeelfamaafigorsaagahumsaafibu’aqabeessata’eenakkaken-
namuuf hojiiwwan bulchiinsaa barbaachisan ni raawwata;
o.Qorannoowwan qorannoo fi hordoffii dizaayinii gochuun hojiiwwan qorannoo irratti ni
hirmaata;
p.Ogeessa olaanaa ta’ee ni tajaajila, dhimmoota gorsitoota qajeelfama ogummaatiin ergaman ni
bulcha;
q.Walgahiidebriefingniqopheessa,akkasupparvaayizaragorsaattideeggarsabarnootaa,bulchi-
insaa fi miiraa ni taphata;
r.Walitti hidhamiinsa industirii ni bulcha, industirii dabalatee michoota waliin sagantaa jijjiirraa
ni mijeessa;
s.Qorannoowwanhordoffiidabalateeqorannoogochaani gaggeessa;
t.Agarsiisahojiifi hojiileenjiini qopheessa
u.IttifayyadamatajaajilaGOirrattihubannoouumuu.
9.5.GaheeQajeelchaafiGorsaa Ogummaa
a)QondaalayknqindeessaaGOfihojjettootabiroowaliinta’uunsagantaaykntajaajilaqajeelfama
ogummaa fi gorsaa dhaabbaticha keessatti kennamu karoorsuu fi kennuu irratti ni tumsa;
b)Qulqullinaafi fooyya’iinsa tajaajilichaa ykn sagantichaa mirkaneessuuf qondaalaGOwaliin ni

39. hojjeta;

40. c)Leenjifamtootaafileenjistootagalmeesagantichaafiramaddiiwaliinwalqabatunigargaara;
d)LeenjifamtootaafihawaasaLTObirooftajaajilagorsaafimadaalliidhuunfaafigareenikenna;
e)Namootadhuunfaafigareewwan filannoohojii,karoora,fi guddinairrattini gorsa;
f)Leenjifamtoota,hawaasaLTOfiwarraafgorsahiriyaa,workshopiifisagantaabarnootaanimi-
jeessa;
g)Yeroo barbaachisaa ta’etti leenjifamtoota gara tajaajilaafi bakka tajaajila barbaachisaa
ta’ettiakka ergu ni qopheessa;
h)Leenjistoota,warraafinamootabirooleenjifamtootagargaaruuirrattihirmaatanwaliinni mari’ata;
i)Sagantaa/tajaajila qajeelfama ogummaa fi gorsa ogummaa gahumsaa fi bu’a qabeessa
ta’eenakka kennamuuf hojiiwwan bulchiinsaa barbaachisan ni raawwata;
j)Bulchiinsa dhimmaa itti fufiinsa qabu, walgahii ibsa kennuu, to’annoo, hordoffii, madaallii, fi
gabaasa tajaajila qajeelfamaa fi gorsaa irratti ni hirmaata;
k)Qorannoowwangochaafiqorannoohordoffiiirratti gumaachani taasisa;
l)Tajaajila qajeelfama ogummaa fi gorsaa irratti hubannoo uumuu fi ilaalcha gaarii
qabaachuuirratti ni hojjeta;
m)Agarsiisahojiifileenjiiwaldaahojiigamtaa qopheessuuirrattini bobba’a;
n)TajaajilaGOtokkotokko,kanakkaleenjiiqophiihojii,dandeettiiqacaramuufipaakeejiiogum- maa
lallaafaa biroo irratti ni kenna;
o)Leenjifamtootatajaajilawalqabateefgarabakkatajaajilabirootti erguu.
p)Gahee Hawaasa
q)a)Tajaajilaekisteenshinii industirii fedhiiirrattihundaa’e nideeggara;
r)b)LTOnrakkooleehawaasanaannooGOnfurmaataargachuuqabanaddabaasuuirrattinigar- gaara;
s)c)BeekumsaafidandeettiidhalootaatajaajilaGOkeessattihammachuudhaaftooftaaleeni
dhiyeessu;
t)d) Tajaajila GO LTO keessatti cimsuuf qabeenyaa fi dandeettii naannoo sochoosuu irratti
nihirmaata;
u)e)HawaasanaannooLTOkeessattiwaa’eetajaajila GOakkahubatansochoosuu.
9.6.GaheeDameeleeDhuunfaa fiDhaabbileemiti mootummaa
a)Tajaajila GO qulqullina qabu argachuuf haqa qabeessa ta’e akka guddatu sirna qabeenya LTO
damee mootummaa waliin qoodu ni diriirsa;

41. b)Carraaleenjiiqondaala GOfi supparvaayizarootasirnaLTOirrattini cimsa;
c)KenniinsatajaajilaGOfedhiiirrattihundaa’edeeggaruufsirnootaLTOfdeeggarsateeknikaafi
faayinaansii ni kenna;
d)KenniinsatajaajilaGOirratti qorannoo fikalaqani deeggara;
e)DhaabbileenLTOtajaajilaGOftooftaaleekalaqaan,fudhatamaniifimadaqfamandabarsuu
danda’an akka guddifatan ni gargaara;
f)Walittihidhamiinsaindustiriifitattaaffiihojiiramaddiiirratti gargaaruu.
10.TAJAAJILAGOKEESSATTISALAFIDHAABBATA MIIDHAMUU
a.Filannoo hojii, guddina hojii, fi qabeenya argachuu keessatti yaaddoon saalaa fi qaama
miidhamummaa ilaalcha naamusaa qofaan osoo hin taane, ija seeraa fi naamusaatiin
ilaalamuu qaba. Gorsitoonni qajeelfama ogummaa yaaddoo saalaa fi qaama mi-
idhamummaa leellisuu qabu, ammas carraa walqixaa kennuu qabu. Kunis gochoota ar-
maan gadiitiin galma gahuu danda’a:
b)Gorsa koorniyaa haqa qabeessaa fi qaama miidhamummaa irratti xiyyeeffate kennuu,
kunis ilaalcha gorsitootaa qorachuu kan dabalatudha;
c)Meeshaalee madaallii fi hojiirra oolmaa isaanii irra deebiin madaaluun dhimmoota
koorniyaa fi qaama miidhamummaa adda baasuu;
d)Sagantaa guddina hojii koorniyaa haqa qabeessa, aadaa irratti hundaa’ee fi hunda ham-
mate qopheessuu;
e)Odeeffannoosirriikoorniyaawajjinwalsimumirkaneessuufidhimmootaqaamami-
idhamummaailaaluu.
11. HOJII,MADAALLIIFIDOKKUMENTII
11.1.Gabaasaa fisanada
Dokumantariijechuunadeemsasanadootajirankanneengatiiwaaraaqabanargachuu,walittiqabuu
fiakkaargamangochuuofkeessattiqabata.Dokumantariimeeshaaleeodeeffannooyknragaaofiisaa
kennankanakkagalmeeagarsiisuudanda’a.GalmiisaasgiddugalaGOkeessattiittigaafatamummaa
horachuudha.Ittigaafatamummaajechuunwiirtuuntajaajila GOtattaaffiiisaafbeekamtiikennuufi
ittigaafatamummaafudhachuufkutannooqabaachuuisaa,fibu’aaisaaiftoominaanibsuuagarsiisa.
Kaayyooninniguddaansanadootaaistaandaardiiwiirtuuhojiiakkaeegamumirkaneessuufiwaa’ee
gochootaxumuraman,eenyuun,fiyoomraawwatamanhordofamuudiriirsuudha.Kanarraakanka’e,

42. sanadnimirkaneessaqulqullinaa,hordofamuufiwabiiseenaaakkabu’uuraattitajaajiluuqaba.

43. Kanaafuu,sanadniakkagaariittiqindaa’ee,salphaattikanhubatamuufihundagaleessata’uunmur-
teessaadha.
Gabaasa jechuun ammoo haala dhimma murtaa’e tokko waliin walqabatu dhiyeessuu fi ibsuu of
keessaaqaba.Gabaasnikaayyooaddaaddaakanakkabeeksisuu,amansiisuuyknyaadakennuukan
tajaajilusi ata u,dhaggeeffattootaaddata aniifkanqophaa edha.Gabaasaaleenakkawaliigalaatti
ʼ ʼ ʼ ʼ
argannoowwanirrattihundaa’uunxumurakankennanyoota’u,tarkaanfiigarafuuladuraayknnaan-
noowwanqorannoodabalataafta’anyaadakennuudanda’u.Gabaasaaleenodeeffannoobifacaasef- fama
qabuun dhiyeessuun, kutaalee fi mata duree fayyadamuun odeeffannoon sun salphaatti ar- gamuu fi
hordofamuu akka danda’u gochuun barbaachisaa dha. Giddugala GO keessatti gabaasni kaayyoo
murtee kennuu fi tarkaanfii hordoffii odeeffannoo kennuu tajaajila.
Gabaasniji’aaakkameeshaaguddinahordofuufimadaaluuftajaajiluudanda’a.GiddugalaGOyeroo
hundeessangabaasa adeemsa hojii ji’a ji’aan qopheessuu fi kooppii isaa qaamolee dhimmi ilaallatu
itti gaafatamummaa to’annoo fi maallaqa giddugalichaa qaban waliin qooduun faayidaa qaba.
Gabaasnikunkaayyoolamatajaajila:tokkoffaa,bu’aaji’aji’aanispoonsarootasagantaafikutaalee
dhimmiilaallatuufnikenna;lammaffaa,gorsitoonniadeemsajiruxiinxaluufisirreeffamabarbaachi- saa
ta’e akka godhan dandeessisa.
OdeeffannoongabaasakeessattiargamuGiddugalaGOsmadaaluufiqabeenyaakkasumasadeemsa itti
fufiinsaan fooyyessuuf kan ooludha. Gabaasni kun bittaa meeshaalee, qabeenya, fi dhiyeessii,
qabatamaan gara giddugalichaatti ce’uu, hojimaata leenjii, seminaara fi walgahii irratti hirmaatan,
mana banaa, unka qophaa’e, birooshura, . ykn ogbarruu qophaa’e, fi hojii guyyaa guyyaa. Ak-
kasumasragaabarattootaakanakkabaay’inabarattootaqaamamiidhamtoota,gosaisaanii,sadarkaa
kutaa, fi saala tajaajila giddugalichaa fayyadaman of keessatti qabata. Dokumantiin akkasii itti fay-
yadama qabatamaa fi gatii Giddugala GOs agarsiisa. Kana malees, madaalliin subjective xiinxala
objectiveji’aji’aanraawwatamuwaliinwalqabateegaggeeffamuuqaba.QindeessaanGOhojiiwwan
baatiikanaagamaaggamuu,rakkooleeuumamuudanda’ankamiyyuuqaamoleedhimmiilaallatuwa- liin
mari’achuu, fi furmaata gara fuula duraa bocuu ni danda’a.

44. 11.2.Odeeffannoowalitti qabuu
Odeeffannoowalittiqabuunodeeffannoomaddootaaddaaddaairraawalittiqabuufisafaruunsuuraa
guutuu fi sirrii naannoo fedhii murtaa’e tokko argachuuf mala sirnaawaa dha. Madaalliin ammoo
adeemsawalqunnamtiibarattootaafigorsitootaogummaagidduuttiittifufiinsaqabuudha.Adeemsa
madaallii milkaa’aa leenjifamtootaaf haala mijeessuudhaaf meeshaaleen odeeffannoo walitti qabuu
barbaachisoodha. Odeeffannoo walitti qabuun namni ykn dhaabbati tokko gaaffilee barbaachisoo
ta’an akka deebisu, bu’aa madaaluu fi waa’ee carraa fi adeemsa gara fuula duraa tilmaama akka
kennu isa dandeessisa. Qulqullina qorannoo eeguu, murtoo odeeffannoo irratti hundaa’e kennuu fi
qulqullina mirkaneessuuf odeeffannoo sirrii walitti qabuun murteessaadha. Meeshaaleen odeef-
fannoo walitti qabuu fayyadamuu dandeenyu muraasni akka armaan gadiitti tarreeffamaniiru:
a.Qo’annoo haalaa: Qorannoon haalaa adeemsa, muuxannoo ykn caasaa dhaabbata
dhuunfaa tokko keessatti gadi fageenyaan ibsa. Qorannoon haalaa yeroo baay’ee
tooftaalee odeeffannoo walitti qabuu baay’inaan (i.e., qorannoowwan, istaatistiksii
itti fayyadamaa fi kkf) fi qulqullinaa (i.e., af-gaaffii, marii garee xiyyeeffannoo, xi-
inxala sanadootaa fi kkf) walmakaa kan of keessatti hammate yoo ta’u, gaaffilee
‘maal’ fi ‘maaliif’ lamaan isaaniif deebii kenna . Yeroo baay’ee jalqaba daataa
baay’inaan kan xiinxalamu yoo ta’u, itti aansuunis tooftaalee qulqullinaa hiika
adeemsa adda baafame daataa lakkoofsaa keessatti duuba jiru irratti hubannoo gadi
fagoo argachuuf gargaaru.
b.Tarreewwan sakatta’iinsaa: Tarreewwan sakatta’iinsaa raawwii hojii ilaaluu ykn
madaaluuf bu’uuracaaseffamaqabuni kenna.Isaanistarreewwanulaagaalee salphaa
kanneenakkajiranyknhinjirreettimallatteeffamanta’uudanda’u,yknyaadagorsi-
tootaaf bakka kennuu danda’u. Meeshaaleen kun yeroon ykn gorsitoota adda addaa
gidduutti walsimannaa eeguuf gargaaru.
c.Af-gaaffii: Af-gaaffiin af-gaaffii dhuunfaa (tokko tokkoon) akkasumas af-gaaffii
“garee”(gareexiyyeeffannoodabalatee)ofkeessattiqabata.Daataankaraaaddaad-
daatiin waraabamuu kan danda’u yoo ta’u, kunis istenogiraafii, waraabbii sagalee,
waraabbiiviidiyooyknyaadannoobarreeffamaadabalatee.Af-gaaffiingadi

45. fageenya qabu ilaalcha kallattii irraa adda durummaan maalummaa walqunnamtiit-
iin. Af-gaaffiin nama gaaffii fi deebii godhu fi nama gaaffii fi deebii godhe tokko
ykn isaa ol jiraachuu gaafata.
d.Ilaalcha:Kuniskallattiinista’eal-kallattiin,leenjifamtoonnibeekaniista’eosoohin
beekinraawwatamuudanda’a.HojjettoonniGOkaayyooirrattihundaa’uunilaalcha
walittifufiinsaqabuunyknyeroomurtaa’eendaataawalittiqabuufilachuudanda’u.
Ilaalchi gosoota armaan gadii ta’uu danda’a:
oIlaalchaibsituu:bakka hojjettoonniwaan ilaalansalphaatti barreessan.
oIlaalcha yaada (inferential observation): bakka hojjettoonni ilaalcha afaan qaamaa fi
amala leenjifamtootaa irraa hubatame galmeessa.
e)Gaaffii: Isaan kun meeshaalee qorannoo qorannoo keessatti odeeffannoo walitti
qabuuf itti fayyadamaniidha.
Yeroo baayyee gaaffilee sadarkaa qaban kanneen mata dureewwan adda ta’an qoratanii fi odeef-
fannoo waa’ee dimogiraafii, yaada, ilaalcha ykn amala walitti qaban of keessatti qabatu. Sirna hor-
doffii fi madaallii LTO waliin kan walsimu to’annoo, hordoffii fi madaallii cimaan jiraachuu qaba.
Yerooto’annoogorsaailaallu,amalaaddaakanneenmoodeelotaafiqajeeltoowwanto’annoogorsaa
ilaalan qabaachuu qaba. Akkasumas qindeessaan ykn qondaalli itti gaafatamummaa to’annoo qabu
ramadame to’annoo gorsaa irrattileenjii argachuu qaba. To’annoon Qajeelfamaafi gorsa Ogummaa
kenniinsa tajaajila GO gama:
Kallattiileenjii:To’annoongorsitootaogummaayknhojiiyeroohundayaada,carraa
guddina ogummaa fi odeeffannoo waa’ee gochaalee GO kennuu qaba. Suppervaayi-
zarriqajeelfamaogummaafigorsaa,kanakkaittiaanaadurataa’aaleenjiibu’aairratti
hundaa’eyknqondaalaGO,gorsitoonnirakkooleefilannooogummaa,murtii,karoora
hojii fi bulchiinsa waliin walqabatan furuu keessatti gargaaruu danda’a.
Qajeelfama Gargaarsaa: ogummaa fi gorsitoonni carraa rakkoolee qooddachuu,
raawwiiisaaniiirrattimirkaneessaargachuu,fidhiphinadhuunfaayknjijjiirraafaallaa
maamiltootaankakaasanilaaluuqabu.Gorsitoonnigaheehojiiisaaniikeessatti

46. nageenyi fi tasgabbiin akka itti dhaga’amu gargaaruuf deeggarsa miiraa kennamuu
qaba.
KallatiiHoggansaa:Kallatiinkunqulqullinatajaajilaqajeelfamaogummaafigorsaa
mirkaneessuufkanqophaa’edha.Asitti,qondaalliykngorsitoonniGOhojiiisaaniika-
roorsuufiqabeenyajiruhaalabu’aqabeessata’eenfayyadamuuirrattigargaarsaarga- chuu
qabu. To’annoo cinaatti hordoffii fi madaalliin galtee, bu’aa fi bu’aa sagantaa
GOirraaeegamumadaaluufgaggeeffamuuqaba.Agarsiistonnibu’aaeegamuyknsa-
fartuuwwan armaan gadii ilaalamuu danda’u:
Leenjifamtootaaf sadarkaa hojii ramaddii guddisuu, madaallii xiinsammuu wajjin kan
walqabate;
Nageenyaafiraawwiihojiileenjifamtootaafooyyessuu;
Beekumsaafiwaltajjiiwwangabaahojii dabaluu;
Hariiroofiwalittidhufeenyi cimee;
Hubannooguddaa fiyaadni dogoggoraa xiqqaachuu;
Abbootiiqabeenyaahawwiiqabaniifcarraadeeggarsaafimaallaqaabu’aqabeessata’e;
HirmaannaafiabbummaasagantaaGOsadarkaaolaanaa.
12.ABBUMMAAFIITTI FUFIINSA
DameenLTOtajaajilaqajeelfamaafigorsaogummaakanqabuyoota’u,kunisministeerairraa kaasee hanga
dhaabbilee leenjifamtoota hojii isaanii keessatti deeggaranitti hojiirra oola.

47. 13.Wabeeffannaa.
Community&NeighborhoodServices(2010).Universal DesignHandbook:Building Accessible and Inclusive
Environments. The City of Calgary.
Conger, D. Stuart, UNESCO, UNEVOC (2008). Policies and Guidelines for Educational and Vocational
Guidance. Paris.
CorporationforNationalandCommunityService(2004).CreatinganInclusiveEnvironment:AHandbook for the
Inclusion of People with Disabilities in National and Community Service Programs. Corpo- ration
for National and Community Service: Washington.
Costello, Patrick J. M. (2003). Action Research. Continuum Books: London and New
York.Feller,Rich(Ed.).(1999). DevelopingaCareerCenter.Colorado CareerWeb:Colorado,Boulder.
FantawGebeyehu(2007).AssessmentofGuidanceandCounselingServicesinGovernmentTech- nical
and Vocational Education and Training Institutions in Addis Ababa, Ethiopia.
Learning and Information Services (2012). Guide to report writing. University of Wolverhampton:
Wolverhampton.
Lindsay,Geoff(2001).Baselineassessment:Whatpurpose,andforwhosebenefit? Education 3-13, Vol. 29,
Issue 3, pp.47-52. Taylor & Francis.
Ministry of Education Federal TVET Agency TVET Sector Delivery Unit (2018). Vocational
Guidance and Counseling Manual. Addis Ababa.
MOE(2006).GuidelineforVocationalGuidanceandCounselinginTVETInstitutions.FDRE
MOE. Addis Ababa.
MOE (2007). Vocational Guidance and Career Counseling for TVET Vocational Counselors in Ethiopia
(Training Courses). Addis Ababa.
National Qualifications Framework and Career Advice Services (2013). Career Development: Basic Con-
cepts and Applications. South African Qualifications Authority: Pretoria.
Rosenblatt, Stephanie (2012).Action-based research.Retrieved from https://alaworkshopdata.word-
press.com/2012/04/12/action-research-powerpoint-from-carl-2012/
Wango,GeoffreyM.(2006).PolicyandPracticeinGuidanceandCounselingInSecondarySchoolsInKenya.
SchoolofEducation.TheUniversityofBirmingham,UnitedKingdom.

48. 14.DABALATA
I.Waraqaagalmeeqajeelfamaogummaafigorsaadhuunfaa
Maqaa qondaala/ gorsaa GO: ---------------------------------
Guyyaa: Kolleejjii LTO:
II.Gaaffilee bu’uuraa
1.Saala: Dhiira Dhala
2.Waa’eekeessanxiqqoodubbadhaa.[Turtiimanabarumsaa]
a)Sadarkaa1
b)Sadarkaa2
c)Sadarkaa3
d)Sadarkaa4
e)Sadarkaa5
f)kanbiraa

49. 4.Barnoota:
5.Ji’ootaja’andarbankeessattiyeroomeeqagiddugalahoojiido’attani,irraafayyadamtani,ykn
barreeffama argattani?
A.Yeroo hedduu(6+) B.Yeroo muraasa(2-5)C.TakkaaD.Matuma
6.Kanaanduratakkaaiyyuufayyadamteehinbeektuyootaate,sababaisaaqubeewwan armaan gadii
filachuudhaan mul’isi.
a)Odeeffannoohinqabu
b)Waangochuunbarbaaduufiakkamittiakkanraawwadhuhinbarre
c)Dhimmahatattamaamiti
d)Gargaarsananbarbaada
e)Yeroo gahaahinqabu
f)Giddugalichihawwataamit
g)Bakkiisaamijataamiti
h)Sa’aatiimijataahinqabu
i)Tajaajillihojiigaariiakkahintaanendhaga’e
j)Barnootaanibaradheefhinmijatu
8.Qabeenyaafitajaajilagiddugalahojiittifayyadamuufmaaltusikakaasature?
9.Tajaajilahojiitiinhangambaratte?
a) Fedhiin koo, dandeettiin koo, gatiiwwan koo, muuxannoowwan koo, amala
dhuunfaa koo, fi/yknfilannoowwan akkaataa jireenyaa koo filannoo hojiiwajjin akka-
mitti akka walqabatan baradheera.
b) Waa’eegalmakaa’uufigalmahojiihundeessuunbaradhe.

50. 50|PageQAJEELCHAOGUMMAAFIQAJEELFAMAWIIRTUUTAJAAJILAGORSATVT ITOOPHIYAAF
c) Beekumsa ofii koo fi addunyaa hojii irratti hundaa’uun murtoo hojii odeeffannoo
irratti hundaa’e akkamitti akka murteessu baradhe.
d) Hundideebiidha
e) Kanneenarmaanoliikeessaatokkoilleedeebiihinta’u
9.Kanneen armaan gadii irratti hangam walii galtu/waliigalte?a.Sababa waajjira tajaajila ho-
jiitiin amma hojiiwwan qorannoo hojii fi dameewwan fedhii qaban hordofuuf kaka’umsi
guddaan natti dhaga’ama.
10.I. Waliin galaII. Hamma tokko waliin gala III. Hamma tokko walii hin galuIV. Waliihin galu
11.Tajaajillihojiiosooisiniifkennuu barbaaddankanhinargamne jiraa?
12.Ogummaanogeessagorsaaqixa kamitti fooyya’uuqaba?Ibsakennin?
13.Milkoofteettaa?Maaltusitticima?
14.Tajaajillihaalaanjaallatuufigad-xiqqaajaallatukami?