Pamiętnik Anny Wazówny

Pamiętnik wykonany podczas 2 roku studiów magisterskich, na podstawie literatury, przekształcony tak jakby pisała go Anna Wazówna. Muzyka wykorzystana w prezentacji pochodzi z albumu CELTIC z domowej płytoteki.

1. Pamiętnik Anny z Łaski Bożej Królewny Szwedzkiej, Gockiej, Wendeńskiej, Wielkiego Księstwa Finlandzkiego dziedziczki 1 2 2 3

2. Pamiętnik ten pisany jest, aby móc wyrazić swoje myśli. Zawarte w nim wspomnienia zostawiam przyszłym pokoleniom jako pamiątkę po mnie. 2 4 4

3. Anna Princeps Sveciae 17 maj 1568 rok Drogi pamiętniku, zapamiętaj dobrze tę datę, gdyż tego dnia przyszłam na świat ja - Królewna Szwedzka Anna Wazówna. Urodziłam się na zamku szwedzkiej Eskilstunie jako najmłodsza córka mojej matki - polskiej katolickiej królewny Katarzyny Jagiellonki, (córki króla polskiego Zygmunta Starego), oraz mojego ojca - luterańskiego księcia finlandzkiego, teraz króla szwedzkiego Jana III Wazy. 3

4. Moi rodzice pobrali się w 1562 roku i rok później zostali uwięzieni w zamku Gripsholm przez mojego wuja, ówczesnego króla Szwecji Eryka XIV, który oskarżył mego ojca o zdradę stanu. W więzieniu przyszło na świat moje rodzeństwo: siostra Izabella, która biedaczka wkrótce zmarła oraz brat Zygmunt. Ja miałam to szczęście urodzić się już na wolności. Moi rodzice 4 5

5. Nagrobek siostry Izabelli Wazy (1564-1566) Brat Zygmunt Waza (ur. 1566r.) Oto moje rodzeństwo 5 6 7

6. Anna Princeps Sveciae 15 maja 1575 rok Drogi pamiętniku, dzisiaj znów rodzice się kłócili. Jak zwykle przyczyną były ich różnice wyznaniowe. Podczas dzisiejszego nabożeństwa katolickiego, znów zasnęłam, gdyż do późnej pory czytałam „Czerwoną Księgę” napisaną przez mojego ojca. Nie mogłam się od niej oderwać, była taka interesująca. Matka mnie za to ukarała. Pewnie się boi, że zostanę heretyczką. Ojciec też się o tym dowiedział i w złości na matkę, zakazał mi chodzić na msze. Pamiętniczku co robić, żeby nie zawieść ojca i matki? Mnie pasjonują pisma filozoficzne, reformatorskie i nie widzę w tym nic złego. Dlaczego matka nie może tego zrozumieć? 6

7. Anna Princeps Sveciae 24 grudnia 1579 rok Drogi pamiętniczku, za oknem już ciemno. Dochodzi północ, i muszę niestety kończyć dzisiejszą naukę. Ale te książki są takie ciekawe, że nie mogę się od nich oderwać. Dzisiaj uczyłam się tego, co lubię najbardziej, czyli teologii, filozofii, historii i nauk przyrodniczych. Powtarzaliśmy z nauczycielem także niektóre zwroty językowe po szwedzku, francusku, włosku, niemiecku, łacinie i polsku. Ten ostatni język jest mi najbliższy, bo porozumiewamy się nim na zamku. 7

8. Chciałabym tu jeszcze tyle napisać, czego się dzisiaj nauczyłam, ale jutro ważny dzień dla mojego brata Zygmunta, który ma przyjąć I Komunię Świętą. Nie chcę znowu zasnąć na mszy i przysporzyć kłopotów mojej rodzinie. Dlatego odkładam już pióro i kładę się do łóżka. Mam nadzieję, że przyśnią mi się dobre sny. Dobranoc. 8

9. Anna Sveriges Princessa 16 września 1583 rok Drogi pamiętniku, to smutny czas dla mnie. Dzisiaj w Sztokholmie zmarła moja matka. Będzie bardzo mi jej brakowało. Byłam przy jej łożu do końca. Troszkę mi wstyd, ale nie chcąc jej opuścić ani na chwilę, ukryłam się za kotarą łóżka matki i słyszałam też jej rozmowę ze spowiednikiem Warszewickim. 9

10. Anna Sveriges Princessa Matka obawiała się, jaki świat czeka ją po śmierci. Spowiednik pocieszał ją, że wersję „jezior ognia i siarki” wymyślono specjalnie dla prostych ludzi, a ona czyniła wiele dobra, więc nie ma się czego lękać. Oj pamiętniczku, czy to prawda, czy to takie proste dostać się do Boga? Wystarczy tylko spełni ać dobre uczynki? Nasza siła wiary się już nie liczy? Jak to jest z tym życiem wiecznym i jego wizją? Może religia mojego ojca, jest prawdziwsza? 10

11. Luty 1584 rok Drogi pamiętniczku, dzisiaj w Uppsali odbył się pogrzeb matki. Już za nią tęsknię. Ojciec wzniósł jej piękny pomnik z marmuru i czerwonego granitu. Szkic jej grobowca dołączam obok, jako pamiątkę po niej. 11 8

12. Anna Sveriges Princessa 21 luty 1585 rok Pamiętniczku, dzisiaj odbył się ślub mojego ojca z córką członka rady państwa, Gunillą Bielke , która jest w moim wieku(!) Niewiele czasu minęło od śmierci mojej matki, a tu już ma się pojawić na zamku macocha, która ma udawać moją matkę. Nie wiem czy ją zaakceptuję. Gdy zabrakło matki, zbliżyliśmy się z Zygmuntem do siebie, jest teraz dla mnie najważniejszy. Stałam się też bardziej samodzielna. Nie chcę nowego członka rodziny! Ale taki był wybór mojego ojca i muszę się z nim pogodzić. Zobaczymy jak będzie… 12

13. Anna Sveriges Princessa 15 kwiecień 1985 rok Pamiętniku, moja nowa macocha okazała się być protestantką i podobną do mnie, to znaczy podobnie jak ja patrzy na świat. Poświęca mi ona dużo uwagi, ucząc praktyk religijnych. Szybko się zaprzyjaźniłyśmy. Królowa wyjaśniła mi, że religia protestancka nakazuje kobietom pogłębianie wiedzy i studiowanie naukowych ksiąg. Och, jak się cieszę! Nareszcie mogę pogodzić wiarę w Boga z moją pasją – nauką. 13

14. Anna Sveriges Princessa Macocha zaznajamia mnie z nową literaturą, a także przedstawia mnie wielu światłym ludziom dworu, z którymi mogę porozmawiać o poglądach protestanckich. Nie podoba się to mojemu bratu, który widzi jak odchodzę od wiary naszej matki do wiary ojca. Źle mi jest, kiedy on ze smutnym wzrokiem patrzy na moją metamorfozę. Chcę żeby on wiedział, że kocham go bardzo mocno i różnice wyznaniowe nie zmienią nigdy moich uczuć do niego. 14

15. Anna Sveriges Princessa 19 sierpień 1587 rok Drogi pamiętniku. Szykują się duże zmiany. Król Polski, mąż mojej kochanej ciotki Anny Jagiellonki, nagle zmarł parę miesięcy temu. W tamtym czasie mój brat Zygmunt dostał list od naszej ciotki, z ofertą, aby przejął on rządy po Stefanie Batorym. Zygmunt długo się zastanawiał czy sięgać ma po koronę polską, do czego ja go gorąco namawiałam. Chciałam, aby jego ambicje i marzenia się spełniły. 15

16. Anna Sveriges Princessa W końcu Zygmunt został kolejnym królem Polski. Jaka jestem z niego dumna! Mój brat będzie rządził ojczyzną naszej matki. Niedługo wyjedzie ze Szwecji i zasiądzie na tronie jako władca. Nie chcę się z nim rozstawać. Mam nadzieję, że będę mogła jechać razem z nim. Słyszałam wśród dworu, że ojciec chce mnie tam też posłać. Mam nadzieję, że to prawda. 16

17. Anna Sveriges Princessa 14 luty 1588 rok Pamiętniczku, w końcu mogę odetchnąć z ulgą. Kiedy dotarliśmy do Polski, było tam niebezpiecznie. Okazało się, że wybrany został nielegalnie także drugi następca tronu, który nie chciał zrezygnować z władzy. Nawet, kiedy 27 grudnia 1587 roku Zygmunt został w Krakowie koronowany (nie mogłam niestety uczestniczyć w koronacji w strachu przed drugim elektem), Habsburgowie nie dali za wygraną. W styczniu tego roku doszło do bitwy, w której ostatecznie Zygmunt pokonał przeciwnika i został oficjalnie ogłoszonym królem Polski. 17

18. Anna Sveriges Princessa Teraz mogę nareszcie z ciotką opuścić twierdzę warszawską i poznawać ten kraj. Muszę też pomóc zjednać Zygmuntowi zwolenników i przyjaciół. Nie mogę go zostawić z tym samego. Będę mu służyć radą i pomocą. Nie będzie łatwo, ale na pewno nam się uda, życz nam powodzenia pamiętniczku. 18

19. Oto nowy herb mojego brata Zygmunta, króla Polski. Dostojny prawda? Ale ja nie będę go używać, zostanę przy swoim rodowym herbie. 19 9

20. Anna Sveriges Princessa 17 czerwiec 1588 rok Pamiętniku, dzisiaj poczułam się smutna. Znów na dworze wawelskim usłyszałam upokorzenia pod moim adresem, z powodu wyznawanej wiary. Tu, w katolickiej Polsce, rzadko spotyka się ludzi innej wiary. Chciano mnie też już po raz kolejny nawracać na inną religię, ale ja jestem nieustępliwa i nie wyrzeknę się swojego credo. Dlaczego oni to wciąż robią? Przecież ja nie przeszkadzam im w odprawianiu ich modłów. 20

21. Anna Sveriges Princessa Dzisiaj odwiedził nas nawet sam nuncjusz papieski, który przywitał mnie jako siostrę króla i siostrzenicę królowej Anny Jagiellonki. Dodał też przy tym, że jak przejdę na „prawdziwą wiarę”, to przywita mnie wtedy inaczej i zaoferuje też swoje usługi. Widząc przebiegłość w tej wypowiedzi, podziękowałam mu grzecznie za to, co wprawiło go w zakłopotanie. Mam nadzieję, że od tej pory będzie poważnie traktował moją osobę. 21

22. Anna Sveriges Princessa 7 wrzesień 1589 rok Dzisiaj nareszcie po długiej podróży dotarliśmy do Rewla. W końcu, po dwóch latach zobaczę kochanego ojca oraz macochę. Ciekawe czy się zmienili? Po krótkiej wizycie w Inflantach, Zygmunt będzie musiał wrócić do Polski, ale beze mnie, bo ja udam się w kilkuletnią podróż z ojcem. Mam nadzieję, że Zygmunt poradzi sobie sam, bez mojej pomocy w sprawowaniu rządów. 22

23. Anna Sveriges Princessa 30 lipiec 1595 rok Kochany pamiętniczku, Zygmunt i jego żona Anna po pogrzebie naszego ojca w Uppali i późniejszej swojej koronacji wrócili dawno do Polski. Ja zostałam tu w Szwecji, aby mieć oko na stryja Karola, podstępnego człowieka, co mu Zygmunt zostawił rządy w naszym państwie. Nie pozwolę mu zabrać korony należącej do Zygmunta. Jestem łącznikiem między kochaną Szwecją i Polską. 23

24. Anna Sveriges Princessa Mieszkam teraz na zamku w Stegeborgu , gdzie wśród zieleni, studiuję wartości lecznicze różnych ziół. Przypominają mi się czasy kiedy z ciotką Anną uprawiałyśmy zioła, kwiaty lecznicze i inne rośliny. Tylko w Polsce są takie piękne krajobrazy malowane przez naturę. Pamiętam też wieczory w komnacie, kiedy wymieniałyśmy się wiedzą botaniczną. Tęskno mi za ciotką. Chciałabym, aby tu była i pomogła mi otworzyć aptekę. Mam nadzieję, że samej też mi się to uda. Trzymaj kciuki pamiętniczku. 24

25. Tak wygląda mój zamek w Stegeborgu . Naszkicowałam go szukając nowych ziół. 25 10

26. Anna Sveriges Princessa 1 kwietnia 1598 rok Drogi pamiętniku, 10 kwietnia miał odbyć się mój ślub z Janem Jerzym, wnukiem elektora brandenburskiego. Otrzymałam już nawet posag od mojego brata Zygmunta. Niestety z „powodów politycznych”, małżeństwo nie dojdzie do skutku. Miałam już tyle propozycji matrymonialnych, które nigdy nie doszły do skutku. Czy pisane jest mi być samej? Całe szczęście, że mam brata Zygmunta i od niedawna bratanka Władysława (kochany malec), z którymi utrzymuję dobre kontakty. Dzięki nim samotność mi nie doskwiera. 26

27. Anna Sveriges Princessa 16 kwiecień 1601 rok Pamiętniku, muszę Ci się do czegoś przyznać. Od kilku dni pomagam Gyllenhielmowi, nieślubnemu synowi mojego stryja Karola. Dostał się on do niewoli po przegranej bitwie, jak wojska szwedzkie wkroczyły do Polski. Podarowałam mu modlitewnik, bo wiem, że nie dostałby żadnego od katolickich strażników. Nie mogę patrzeć też na jego rozdarte ubrania, dlatego przesyłam mu nowe, bądź pieniądze, za które może kupić to co mu potrzebne. 27

28. Anna Sveriges Princessa Oj pamiętniczku wiem, że to wróg i po tym co zrobił mi i Zygmuntowi jego ojciec, nie powinnam go ochraniać. Ale nie mogę patrzeć na jego cierpienie. Przecież to rodzina. Oj pamiętniczku co robić? Oby Zygmunt tylko się o tym nie dowiedział… 28

29. Anna Sveriges Princessa 18 maj 1606 rok Pamiętniczku, nareszcie ukazała się rycina Antonia Tempesty przedstawiająca bitwę pod Kircholmem. Moje starania o uwiecznienie tej potyczki, z imionami głównych bohaterów, w tym mojego przyjaciela hetmana litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, zostały uwieńczone sukcesem. Takie zwycięstwa powinny być gloryfikowane. Mam nadzieję, że przyszłe pokolenia zainteresują się dzięki temu dziejami Polski. Niżej dołączam kopię obrazu. Bardzo mi się podoba. 29

30. 30 11

31. Anna Sveriges Princessa 14 listopad 1611 rok Pamiętniczku, nie wyobrażam sobie życia gdzie indziej, niż w Brodnicy i Golubiu. Te dwa miasta to azyl dla protestantów. Mogę tutaj swobodnie praktykować moją religię i nikt mnie nie posądzi o herezję. W podziękowaniu dla mieszkańców starostw, odbudowałam im kościół katolicki, spichlerz i dom parafialny w Lipnicy, a także ufundowałam domy mieszkalne, szpital oraz świątynię i cmentarz protestancki w Staszewie. 31

32. Anna Sveriges Princessa Nie zapomniałam też o moich dworkach i mieszczanach. Ważne jest dla mnie, aby byli oni wyedukowani. Dlatego też zatrudniłam najlepszego nauczyciela, który zachwycił mnie swoją erudycją. Brodnicko-dworski dwór stał się także ostoją dla Szwedów, przeciwników Karola IX, licznie przybywających teraz do Polski. Żal mi ich, że muszą opuszczać swój kraj. Wielu z nich udało mi się wyswatać, a także pomóc zdobyć wysoką pozycję społeczną, dzięki czemu mogą tutaj zacząć życie na nowo. Oj, pamiętniku, chcę jeszcze tyle zrobić dla tej krainy, mam nadzieję, że mi się uda. 32

33. Tak wyglądają moje zamki w starostwie brodnickim (po lewej) oraz golubskim (u dołu). 33 12 13

34. Anna Sveriges Princessa 18 wrzesień 1616 rok Pamiętniczku, nareszcie zaczynam prace przebudowy na zamkach pokrzyżackich starostwa brodnickiego i golubskiego, co brat podarował mi na własność. Te gotyckie budowle są zbyt ponure, bez duszy, dlatego przy brodnickim zamku chcę przebudować obiekt budowlany na styl renesansowy i tam zamieszkać. Oj jak się cieszę, że będę miała w końcu przytulny dom. 34

35. Anna Sveriges Princessa W obu starostwach zamierzam też założyć ogrody botaniczne, aby móc kontynuować hodowlę roślin leczniczych i ozdobnych. Marzę o zasadzeniu tutaj tytoniu, z którym zapoznałam się już w ogrodach ciotki Anny Jagiellonki. Niedawno, dzięki mojemu wsparciu finansowemu, został wydany zielnik Szymona Syreniusza oraz katalog roślin Gabriela Joannicego , które na pewno będą mi pomocą przy hodowli ziół. Chcę otworzyć też tu aptekę, gdzie moje własnoręcznie sporządzone skuteczne medykamenty, będę przynosić ulgę ludziom w ich cierpieniu. Może uda mi się też stworzyć własny zielnik? 35

36. Anna Sveriges Princessa Postanowiłam też, że w Brodnicy będę spędzać zimę, a w Golubiu lato, dzięki czemu nie będę się nudzić siedząc w jednym miejscu, ale też dopilnuję wszelkich spraw związanych z tymi starostwami. Już nie mogę się doczekać, końca renowacji i zamieszkania w nowym domu, gdzie ciepło będą mogły znaleźć także sieroty i potrzebujący. 36

37. Na wieży krzyżackiej w Brodnicy chcę dołączyć chorągiewkę z datą 1616 oraz moimi inicjałami AP. 37 Tak ma wyglądać moja rezydencja, pałacyk na przedzamczu w Brodnicy. 14 15

38. Tak wyglądają strony tytułowe zielnika mojego przyjaciela Szymona Syreniusza, które pomogłam mu wydać. 38 16 16

39. Anna Sveriges Princessa 28 kwiecień 1623 Kochany pamiętniczku, już za kilka dni nareszcie zobaczę się z moim bratem Zygmuntem! Już nie mogę się doczekać, aby pokazać mu mój dom. Chcę pochwalić się też mu moimi dokonaniami, jak na przykład pozytywny, rozstrzygający mój arbitraż między zarządcą zamku a radą miejską Golubia o rzekomo celowe zawyżenie opłat targowych. Mieszkańcy byli mi bardzo wdzięczni za rozwiązanie sprawy i życzliwie mi gratulowali roztropności. To było bardzo miłe. 39

40. Anna Sveriges Princessa Udało mi się też w Golubiu polepszyć stan higieny wśród mieszkańców. Nakazałam ojcom miasta pilnować czystości ulic i funkcjonowania ruchu kołowego i pieszego. Dzięki temu morowe powietrza (epidemie) zmniejszyły się i nie dziesiątkują już zaludnionych okolic. Myślę, że brat będzie ze mnie dumny za te osiągnięcia. Już nie mogę się go doczekać. 40

41. Anna Sveriges Princessa 6 luty 1625 rok Znalazłem ten pamiętnik przy łożu mojej siostry Anny. Niestety, nie będzie mogła ona już zapisać w nim żadnego słowa. Anna Wazówna dziś zmarła. Dlatego ja, jako jedyny brat Anny, postanowiłem dokończyć jej pamiętnik ostatnim wpisem, kończącym opowieść jej życia. Wiem, że Anna chciałaby tego. 41

42. Anna Sveriges Princessa Czytając ten pamiętnik, zauważyłem, że Anna nigdy nie wspomniała o swoim zdrowiu. Jednak Anna przez całe życie borykała się z problemami zdrowotnymi, ale zawsze znosiła ból z godnością. Niestety ostatnich kilka lat ciężkich dolegliwości, doprowadziło w lipcu 1624 roku do znacznego pogorszenia stanu jej zdrowia. Zatrwożony o jej życie, przysyłałem przez cały czas do Brodnicy najznakomitszych medyków. Z przykrością muszę stwierdzić, iż wszelkie metody leczenia i starania okazały się bezskuteczne. 42

43. Anna Sveriges Princessa Długotrwała choroba królewny Anny, nasuwała nam myśli o możliwości jej śmierci. Jako u króla - katolika, pojawiały się u mnie dylematy dotyczące wyznania Anny w godzinie śmierci. Często nakłaniałem ją do przyjęcia wiary katolickiej, ale ona stanowczo i z uporem odmawiała. Byłem pełen nadziei, że może teraz uda się ją przekonać. Wezwałem nawet spowiednika biskupiego w celu rozgrzeszenia jej win, jednak ona go odtrąciła. Co za uparciuch! 43

44. Anna Sveriges Princessa Przez ten fakt, nie będę mógł urządzić jej zgodnego w wierze rzymsko-katolickiej pochówku na Wawelu. Jednak będę dalej o to walczył, chcę aby moja siostra spoczywała blisko mnie. Póki co, kazałem ustawić sarkofag Anny Wazówny w odizolowanym, sklepionym pomieszczeniu na zamku brodnickim. 44

45. 45 Zamek, w którym spoczywa moja droga siostra Anna Sklepienie, pod którym znajduje się sarkofag mojej zmarłej siostry Anny 17 18

46. Do jej sarkofagu kazałem dołączyć zamówioną inskrypcję, która zawiera charakterystykę królewny Anny. 46 19

47. Przytaczam fragment inskrypcji, co i by nieznajomym pokazać, jaka to była dobra osoba ta moja Anna: „(…) odpowiadając szlachetnie cnotom królewskim i bohaterskim, była umysłem wykształconym, życzliwym, dobrotliwym, godną podziwu uprzejmością w stosunku do wszystkich, rzadką stanowczością, przewyższającą płeć kobiecą, dziewica najobyczajniejsza, księżniczka wspaniałomyślna, Bohaterka sławna. Której ręce i bogactwo zawsze były otworem dla sierot i potrzebujących, życzliwość dla strapionych, apteka dla chorych, hojność dla dobrze zasłużonych (…) niczego w niej nie zabrakło do najwyższej chwały i prawdziwej ozdoby i mimo że wytrwała w religii odwróconej od katolickiej, a jednak nie była tej wroga (…)”. 47

48. 16 lipiec 1636 rok Po śmierci mojego ojca, Zygmunta Wazy, ja Władysław Waza, objąwszy władzę, postanowiłem uregulować miejsce pochówku mojej drogiej ciotki Anny Wazówny. Dzisiaj, Infantka Szwecji i Polski Anna Wazówna została pochowana w zborze ewangelickim w pobliskim Toruniu. Był to z różnych przyczyn wybór najlepszy, a ze względów wyznaniowych i politycznych jedyny możliwy. Dzięki temu, moja droga ciotka, może nareszcie odpoczywać w pokoju. 48

49. Pomnik grobowy Anny Wazówny w Toruniu Sarkofag z leżącą figurą królewny Inskrypcja nagrobna wydana z okazji pogrzebu Anny Wazówny w Toruniu w 1636r. 49 20 21 22

50. POSŁOWIE (współcześnie) Od śmierci królewny Anny Wazówny minęło sporo czasu, ale wciąż można ją ujrzeć w Brodnicy. Według mieszkańców tego miasta, królewna odziana w białe szaty, ukazuje się na wieży zamkowej raz na siedem lat. Ma to miejsce w noc sylwestrową, ale tylko wtedy kiedy niebo jest bezchmurne i gwiaździste. Obchodzi wówczas dookoła najpierw niższą, później wyższą kondygnację ogarniając wzrokiem brodnicką ziemię. Powiewa białym woalem, żegna stary i wita nowy rok, aby pojawić się znów za siedem lat. Powiadają, że kto ją zobaczy może liczyć na wielkie szczęście w najbliższym czasie. 50

51. 51 Świadkowie tak zapamiętali królewnę nawiedzającą Brodnicę co siedem lat po jej śmierci 23

52. POSŁOWIE (współcześnie) Na tym kończy się historia Anny Wazówny….. „Przykład do naśladowania dla wielu, w koronie z kwiatów królewskość cech charakteru. Jej dusza – perła w pamięci regionu i ból, pozostała z nami Anna niespełniony król. W Szwecji – persona non grata – znaczy niechciana. W Polsce życie stało się godne cnót bociana. Leczyła, uczyła dobroci i mądrości, poddani nie skąpili pracy i miłości. To największe szczęście, wcale to nie jest mało, Pozostać w pamięci tych, których się kochało.” 52

53. BIBLIOGRAFIA Kurkowska G., Anna Wazówna (1568-1625). Polskie losy szwedzkiej królewny , Towarzystwo Naukowe, Toruń 1995. Przybylski R., Anna Wazówna, królewna z białą chryzantemą, Multi, Brodnica 2005. Przybylski R., Śladami Anny Wazówny. Ekumeniczny pochówek królewny w Toruniu w 1995 roku, Multi, Brodnica 2003. Saar-Kozłowska A., Infantka Szwecji i Polski Anna Wazówna 1568-1625. Legenda i rzeczywistość, Towarzystwo Naukowe, Toruń 1995. Wultański J., Historia ewangelicyzmu brodnickiego, Multi, Brodnica 1998. 53

54. Wykaz Ilustracji Wizerunek Anny Wazówny Zioła lecznicze Róża Lutra Herb dynastii Wazów Rodzice Anny Wazówny: Jan III Waza i Katarzyna Jagiellonka Nagrobek Izabelli Wazówny Wizerunek Zygmunta III Wazy Nagrobek Katarzyny Jagiellonki Herb królów Rzeczypospolitej z dynastii Wazów Zamek w Stegeborgu Bitwa pod Kirholmem Zamek krzyżacki w Brodnicy Zamek krzyżacki w Golubiu Zmiany wprowadzone przez Annę Wazównę na wieży krzyżackiej w Brodnicy Rezydencja Anny Wazówny w Brodnicy Zielnik Syreniusza Zamek krzyżacki w Brodnicy (widok współczesny) Miejsce pierwszego pochówku Anny Wazówny (widok współczesny) Inskrypcja z sarkofagu Anny Wazówny Pomnik grobowy Anny Wazówny w Toruniu Inskrypcja nagrobna wydana z okazji pogrzebu Anny Wazówny w Toruniu w 1636r. Sarkofag z leżącą figurą królewny Rysunek „Białej damy” na wieży zamkowej 54