Percepcja wzrokowa

Percepcja wzrokowa

1. PERCEPCJA WZROKOWA SYMPTOMY ZABURZEŃ, DIAGNOZA, TERAPIA Opracowała: Żaneta Kozubek, Pedagogika Semestr III, Rok II, Nr indeksu 7816

2. Jedną z kluczowych umiejętności, która jednocześnie umożliwia dalszą edukację, jest czytanie. Rola czytania we współczesnym, burzliwie rozwijającym się świecie stale rośnie i żaden z nowoczesnych środków technicznych nie jest w stanie osłabić, ani zastąpić tego sposobu zdobywania wiedzy. Okazuje się jednak, że to właśnie czytanie stanowi jeden z najpoważniejszych problemów uczniów na różnych etapach kształcenia.

3. FUNKCJE WZROKOWE

4. WRAŻENIA ZMYSŁOWE – to działanie, w którym głównie wykorzystywany jest narząd wzroku. Pierwsze zakłócenia w realizacji tego etapu mogą mieć dzieci z wadami wzroku, gdyż właściwą realizację procesu zapewnia jedynie prawidłowo zbudowany pod względem anatomicznym i funkcjonowanie sprawny narząd wzroku. W przypadku istnienia nieprawidłowości terapię prowadzi lekarz okulista, natomiast zadanie opiekunów dziecka polega na szybkim skierowaniu go na badania, w chwili pojawienia się problemów z odbiorem bodźców wzrokowych. PERCEPCJA - niezbędnym warunkiem prawidłowej percepcji znaków graficznych jest sprawne funkcjonowanie procesu analizy i syntezy w obrębie części korowej analizatora wzrokowego. Pierwsze zaburzenia w obszarze percepcji liter mogą dotyczyć trudności w spostrzeganiu kształtów, gdyż jest on istotna cechą różniącą poszczególne litery. Zważywszy, iż litery często są do siebie bardzo zbliżone kształtem, różnicowanie ich wymaga od układu nerwowego dużego stopnia precyzji funkcjonalnej Kolejne zaburzenie dotyczy ASPEKTU KIERUNKOWEGO. Istnieją różne odmiany kierunkowych zaburzeń percepcji wzrokowej, mogą one dotyczyć położenia w stosunku do osi pionowej raz w stosunku do osi poziomej.

5.   CO TO JEST PERCEPCJA WZROKOWA Percepcja wzrokowa – to umiejętność spostrzegania barwy, kształtu, skupiania wzroku, wyodrębnianie elementów z tła a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.  Percepcja wzrokowa nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania. Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się nie na siatkówce, lecz w mózgu. Wrażenie wzrokowe powstaje na siatkówce, ale rozpoznanie tego, co się spostrzega, dokonuje się w mózgu. Percepcja wzrokowa uczestniczy prawie we wszystkich działaniach człowieka . Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, wykonywanie zadań arytmetycznych oraz rozwinięcie innych umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki szkolnej. Najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres od 3/6 do 7/6 roku

6. PIĘĆ ASPEKTÓW PERCEPCJI WZROKOWEJ

7. KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA Koordynacja wzrokowo-ruchowa jest zdolnością do zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części . Gdy osoba z normalnie funkcjonującym aparatem wzrokowym sięga po jakiś przedmiot, wówczas jej ręką kieruje wzrok. Gdy człowiek biegnie, skacze, kopie piłkę lub omija przeszkodę, ruchami nóg kieruje również zmysł wzroku. Sprawne wykonywanie niemal wszystkich czynności zależne jest od dobrze rozwiniętej koordynacji wzrokowo-ruchowej

8. SPOSTRZEGANIE FIGURY I TŁA Aby zrozumieć czym jest spostrzeganie figury i tła oraz jakie ma ono znaczenie, należy pamiętać, że najlepiej spostrzegamy te rzeczy, na których koncentrujemy uwagę. Mózg człowieka jest tak zorganizowany, że spośród wszystkich bodźców działających na organizm może dokonywać wyboru ograniczonej ich liczby. Te wybrane bodźce - słuchowe, dotykowe, węchowe i wzrokowe - znajdują się w centrum uwagi: tworzą figurę w naszym polu percepcyjnym; większość pozostałych bodźców tworzy mgliście spostrzegane tło. Dziecko odbijające i chwytające piłkę na placu zabaw, ma uwagę skierowaną na piłkę, która jest figurą w jego polu spostrzeżeniowym. Inne przedmioty znajdujące się na placu - piaskownica, huśtawka, kwietnik, wiaderko do piasku - nie są w centrum jego uwagi; tworzą one mgliste tło, z którego dziecko o tyle tylko zdaje sobie sprawę, o ile to konieczne, aby nie wpadać na te przedmioty. Figurą jest ta część pola spostrzeżeniowego, która znajduje się w centrum naszej uwagi. Gdy przenosimy uwagę na inny przedmiot, wtedy ów przedmiot staje się figurą, a poprzednia figura stapia się z tłem. Gdy dziecko odłoży piłkę i zacznie się bawić wiaderkiem – ono z kolei stanie się figurą w jego polu widzenia; piłka stanie się częścią tła. Przedmiot nie może być poprawnie spostrzeżony, dopóki nie zostanie ujęty w relacji do tła. Dziecko nie będzie w stanie spostrzegać dokładnego położenia piłki i będzie miało ogromne trudności z jej złapaniem, jeśli nie wyodrębni piłki z jej tła, którym jest powierzchnia placu zabaw i znajdujące się na placu przedmioty.

9. Dla dziecka ze słabo rozwiniętą zdolnością odróżniania figury od tła charakterystyczne jest rozproszenie uwagi i dezorganizacja czynności. Dzieje się tak dlatego, ze jego uwaga przeskakuje z bodźca na bodziec w miarę jak działają one na jego organizm: dziecko zwraca uwagę na coś co się porusza, błyszczy, ma jaskrawą barwę - bez względu na to, jak istotny lub nieistotny związek ma to z tym, co w danym momencie powinno robić. Ten brak zdolności do eliminowania nieistotnych bodźców może dziecku także uniemożliwić oderwanie się od jakiegoś bodźca, chociaż w danym momencie powinno ono skierować uwagę na coś innego, od czego zależy dokończenie wykonywanego zadania. O takim dziecku mówimy, że przejawia nadmierne przywiązanie do aktualnej stymulacji. Możemy zaobserwować u niego powtarzanie jednej czynności, niemożność oderwania się od niej i podjęcia innej czynności. Dziecko takie może, na przykład, chcieć ustawicznie rysować ołówkiem po kresce, zamiast rysować coś pomiędzy kreskami, ponieważ jedna z tych kresek przyciąga jego uwagę. Zaburzenia w zakresie przerzutności uwagi, niemożność skierowania jej z jednego bodźca na inny, wyrażają się, również w trudnościach w odnajdywaniu właściwego bodźca. Dziecko przejawiające takie zaburzenia wydaje się niestaranne w swojej pracy, gdyż nie jest w stanie znaleźć odpowiedniego miejsca na stronie książki lub zeszytu, opuszcza fragmenty tekstu, nie potrafi rozwiązać znanego już wcześniej zadania, jeżeli zostało ono umieszczone na jednej stronie zeszytu z innymi zadaniami; ma trudności z wyłowieniem szczegółów koniecznych do rozwiązania

10. STAŁOŚĆ SPOSTRZEGANIA Stałość spostrzegania wyraża się w zdolności do spostrzegania przedmiotu jako posiadającego stałe właściwości - określony kształt, położenie i wielkość, niezależnie od zmiennych wrażeń wywołanych przez ten przedmiot na siatkówce oka. Przedmioty są, na przykład, rozpoznawane jako należące do pewnej kategorii kształtów, bez względu na ich wielkość, barwę, strukturę powierzchni, sposób prezentacji, czy kąt pod którym są spostrzegane przez obserwatora. Osoba charakteryzująca się stałością spostrzegania rozpozna sześcian bez względu na to, pod jakim kątem go spostrzega, mimo iż przy oglądaniu sześcianu pod różnymi kątami, jego obraz siatkówkowy jest każdorazowo inny.

11. SPOSTRZEGANIE POŁOŻENIA PRZEDMIOTÓW W PRZESTRZENI Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni może być zdefiniowane jako spostrzeganie relacji przestrzennych zachodzących między przedmiotem i obserwatorem. Biorąc pod uwag, przestrzeń, jednostka jest zawsze w centrum własnego świata i spostrzega przedmioty jako będące z tylu, z przodu, przed, za, ponad, poniżej lub po którejś jej stronie. Dziecko przejawiające zaburzenia w spostrzeganiu położenia przedmiotów w przestrzeni znajduje się w bardzo niekorzystnej sytuacji. Świat widziany przez nie jest zniekształcony, jest ono niezdarne i niepewne w swoich ruchach, a przy tym ma trudności ze zrozumieniem znaczenia słów odnoszących się do położenia w przestrzeni, takich jak: w, poza, na górze, na dole, z przodu, z tylu, po prawej, po lewej. Trudności takiego dziecka widoczne są już na początku nauki, ponieważ litery, słowa, zdania, cyfry i rysunki spostrzega w sposób zniekształcony. Dziecko z trudnościami w spostrzeganiu właściwego położenia przedmiotów w stosunku do własnego ciała będzie więc miało tendencję do mylenia takich liter jak: b-d , p-g , a także spostrzegania on jako no, rów jako wór, 24 jako 42 itp. Utrudni to oczywiście, jeżeli w ogóle nie uniemożliwi, opanowywanie przez dziecko czytania, pisania, ortografii i arytmetyki

12. SPOSTRZEGANIE STOSUNKÓW PRZESTRZENNYCH Spostrzeganie stosunków przestrzennych to zdolność do spostrzegania położenia dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także relacji przestrzennych zachodzących miedzy tymi przedmiotami. Na przykład dziecko nawlekające koraliki na sznurek musi spostrzegać położenie paciorków i sznurka w stosunku do własnego ciała, a także wzajemne położenie paciorków i sznurka. Podstawą rozwijania się zdolności do spostrzegania stosunków przestrzennych jest wcześniej nabyta zdolność do spostrzegania położenia przedmiotów w przestrzeni.

13. SYMPTOMY ZABURZEŃ

14. SYMPTOMY ZABURZEŃ ubogi opis obrazka, dziecko zauważa małą liczbę szczegółów ubogie i niedokładne rysunki, trudności w przerysowywaniu i odtwarzaniu różnych form graficznych i figur geometrycznych trudności z wyodrębnianiem elementów z całości, a także z łączeniem ich w całość, niechęć do układania obrazków wg wzoru, puzzli i historyjek obrazkowych niezauważanie różnic w dwu pozornie identycznych obrazkach brak umiejętności dobierania w pary obrazków z uwzględnieniem cechy wspólnej oraz segregowania obrazków na podstawie określonej cechy problemy z zapamiętywaniem i odtwarzaniem eksponowanych na krótko przedmiotów, obrazków niewłaściwe ujmowanie stosunków przestrzennych

15. Rysunki i układanki (mozaiki) według wzorów geometrycznych niedokładne, są w tym przypadku często zmienione położenie poszczególnych elementów

16. Dzieci ze słabo rozwiniętą koordynacją wzrokowo-ruchową mają trudności między innymi: podczas ubierania się wycinania naklejania, rysowania niezręcznie zachowują się podczas gier ruchowych ( chwytanie i łapanie piłki, rzucanie do celu)

17. DIAGNOZA WYWIAD Z RODZICAMI OBSERWACJA DZIECKA PRÓBY ESKPERYMENTALNE TESTY ANALIZA WYTWORÓW

18. Dowiadywanie się czy dziecko szybko zapamiętało drogę do przedszkola, czy lubi rysować, w jakim wieku umiało odtworzyć koło, kwadrat, czy dobrze wykonuje według wzoru układanki, mozaiki, kiedy nauczyło się rozróżniać prawą i lewą rękę. WYWIAD Z RODZICAMI OBSERWACJA DZIECKA Obserwowanie dziecka na podstawie codziennych czynności (podawanie ręki na powitanie, zakładanie butów), spełniania poleceń (skręcanie na lewo, podawanie np. Prawej ręki), oglądanie obrazków (ułożenie książki), podczas zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorców. ANALIZA WYTWORÓW Dostarcza bardzo cennych danych; głownie analizuje się rysunki wykonane według wzorów.

19. Polegają na odtwarzaniu prostych figur geometrycznych takich jak: krzyż i szyny, koło, kwadrat, trójkąt, romb. PRÓBY ESKPERYMENTALNE TESTY Testy do badania dojrzałości szkolnej - zawierają grupę zadań, która bada analizę i syntezę wzrokową oraz orientację w przestrzeni

20. TEST PAMIĘCI WZROKOWEJ BENTONA Test służy do badania pamięci i percepcji wzrokowej Test Bentona stał się z biegiem lat narzędziem klinicznym i badawczym wykorzystywanym w diagnozie percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowej i zdolności wzrokowo konstrukcyjnych . Narzędzie umożliwiające szybkie rozpoznanie zaburzeń pamięci, orientacji przestrzennej i motoryki . Test Bentona okazał się też lepszą od wielu innych miarą różnicującą zaburzenia uwagi . Badanie jedną wersją trwa ok. 5 min ; Ocena wyników bezbłędnego wykonania trwa 2-3min Ocena badania z dużą liczbą błędów wymaga znajomości kryteriów oceny i trwa ok. 5 min . Test Bentona posiada 3 równoległe wersje (C, D i E) każda wersja = 10 wzorów zawierających co najmniej 1 figurę, na większości wzorów umieszczono po 3 figury w badaniu każdą z 3 wersji (C, D i E) może być zastosowana jedna z 4 metod (A, B, C, D)

21. METODA PRZEPROWADZENIA BADANIA metoda A : najczęściej stosowana. Badany ogląda każdy wzór przez 10s i natychmiast odtwarza go z pamięci metoda B : różni się od metody A krótszym czasem ekspozycji i pozwala na ocenę czasu potrzebnego do zapamiętania bodźca. Badany ogląda wzór przez 5s i natychmiast odtwarza go z pamięci metoda C : pozwala na rozdzielenie pamięciowych i percepcyjo-motorycznych składowych zadania. Badany przerysowuje każdy wzór mając go przez cały czas w polu widzenia metoda D : zakłada odstęp czasowy między procesem spostrzegania i odtworzeniem rysunku. Wymaga ona od badanego przechowania spostrzeżenia przez krótki okres czasu. Badany ogląda każdy wzór przez 10s i po 15s przerwie odtwarza go z pamięci.

22. PRZYKŁADOWY WZÓR TESTU

23. TESTU WZROKOWO-MOTORYCZNEGO GESTALT L. BENDER Wykorzystywany w badaniach klinicznych przy diagnozie schorzeń mózgu, upośledzenia umysłowego, psychoz alkoholowych, demencji starczej. Wiek: dzieci od 3 r.ż ., młodzież, dorośli. Test przeznaczony do badania orientacji przestrzennej w toku kopiowania dziewięciu wzorów rysunkowych

24. TERAPIA - ĆWICZENIA Percepcja wzrokowa doskonali się poprzez doświadczenie, można „przemycać” do zabawy z dzieckiem takie aktywności, które sprzyjają doskonaleniu spostrzegania wzrokowego. Warto więc zaprosić swojego ucznia do tego typu ćwiczeń – pomogą mu one doskonalić już nabyte umiejętności w tym zakresie, co w przyszłości może pozwolić uniknąć deficytów percepcji wzrokowej (które mogą być symptomatyczne dla dysleksji). UKŁADANIE FIGUR, KSZTAŁTÓW, SZEREGÓW Układanie wg wzoru (musimy przygotować wcześniej dwa komplety kolorowych figur np., Wyciętych z kartonu). Układamy przed dzieckiem wzór ze „swojego” kompletu, np. Czerwony trójkąt - żółte koło - niebieski kwadrat – czerwony kwadrat itd., Następnie dziecko musi ułożyć taki sam wzór jak nasz; Układanie z pamięci (układamy wzór, prezentujemy go dziecku przez pewien czas, np. 20 sekund i prosimy, aby uważnie się przyjrzało i postarało zapamiętać. Następnie składamy wzór, a dziecko odtwarza go z pamięci (wykorzystując do tego figury ze swojego kompletu).

25. SKŁADANIE POCIĘTYCH OBRAZKÓW wg wzoru (np. przecięte na kilka części dwie identyczne kartki pocztowe – rodzic układa swoją jako wzór, a następnie to samo robi dziecko) bez wzoru (można tu wykorzystać różne obrazki, pocztówki, zdjęcia – pocięte na kawałki)
 UZUPEŁNIANIE BRAKÓW NA OBRAZKACH Można w tym celu wykorzystać gotowe obrazki dostępne w internecie , na których brakuje pewnych części – zadaniem dziecka jest rozpoznanie i nazwanie brakujących części/przedmiotów (np. Brak nosa w rysunku twarzy) WYODRĘBNIANIE RÓŻNIC MIEDZY OBRAZKAMI Można wykorzystać obrazki dostępne 
w dziecięcych gazetkach (zadaniem dziecka jest znaleźć różnice między obrazkami – ich ilość jest zazwyczaj określona, np. 5 różnic)

26. Różnicowanie położenia figur/elementów w przestrzeni co jest blisko a co daleko? (np. podczas spaceru) Wzrokowe rozpoznawanie kierunku ułożenia strzałek (wcześniej warto wydrukować na kartce kilkanaście strzałek w różnym kierunku), kształtowanie pojęć kierunku w górę, w dół, w prawo, w lewo, skośnie w lewy górny róg, skośnie w prawy dolny róg, itd. („pokaż mi te strzałki, które są skierowane w prawą stronę”) Układanie obrazków po lewej i po prawej stronie stołu/biurka/kartki (można poprowadzić umowną granicę, np. położyć długą linijkę na środku biurka i poprosić dziecko aby po lewej stronie ułożyło, np. czerwone klocki a po prawej zielone) Dobieranie wyrazów do obrazków Nauczyciel przygotowuje kilka obrazków, na których są np. sprzęty domowe, zwierzęta, zawody (ważne aby na obrazku był jeden element) a następnie podpisy (nazwy tych przedmiotów). Zadaniem dziecka jest właściwe przyporządkowanie nazwy do obrazka.

27. Układanie puzzli Najpierw z dużych puzzli, potem z coraz mniejszych (stopniowo zwiększamy również liczbę elementów) Przerysowanie prostych figur i kształtów (koło, trójkąt) Najpierw w oparciu 
o prezentowany wzór, potem z pamięci – prezentujemy wzór przez kilka sekund potem chowamy go i dziecko rysuje z pamięci (ćwiczenie to rozwija również pamięć wzrokową bezpośrednią). Opisywanie obrazków Tego, co się na nich dzieje, kto jest na obrazku, co robią osoby na danym obrazku (obrazki z książek, dziecięcych gazet). Wyszukiwanie elementów na obrazku lub w otoczeniu Według nazwy („czy jest na tym obrazku jakieś zwierzę?”, „Pokaż mi na tym zdjęciu wszystkie dzieci, które mają czapki”) lub według położenia („pokaż mi coś, co leży na stole”, „pokaż, które zwierzęta na tym obrazku stoją na łące”)

28. Opisywanie otaczającej rzeczywistości Wspólne obserwowanie prostych zdarzeń, czynności, a następnie opisywanie ich przez dziecko (np. Podczas spacerów). Gra w domino (obrazkowe, literowe) Ćwiczenia pamięci wzrokowej Pokazujemy dziecku obrazek na kilka sekund 
i zakrywamy. Następnie pytamy: co było na obrazku? Ile było np. lalek, samochodów itp.?

29. BIBLIOGRAFIA Florkiewicz, Terapia Pedagogiczna Szymańska Wanda, Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych, Bogdanowicz Marta, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym Klim- Kaliszewska Anna, Pedagogika przedszkolna